Dane szczegółowe książki
Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji / Tyszka, Tadeusz (1939-)
Autorzy
Tytuł
Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji
Serie wydawnicze
Wydawnictwo
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 1999
ISBN
8385416951
Hasła przedmiotowe
Informacje dodatkowe
Książka bez numeracji stron
Spis treści
pokaż spis treści
PRZEDMOWA ....................................
PODZIĘKOWANIA .................................
l. ROZBIEŻNOŚCI W OCENIANIU ...................
1.1. Niekonsekwentna opinia publiczna ...................
1.2. Niezgodność opinii ogólnych i szczegółowych .............
1.3. Rozbieżności w ocenach szkolnych ....................
1.4. Oceny sędziów bokserskich .........................
1.5. Nietrafne oceny kliniczne ..........................
1.6 Rozbieżne werdykty sądowe ........................
1.7. Zawodne oceny inżynierskie ........................
1.8. Zwodnicze zalecenia dietetyków ......................
1.9. Zróżnicowane oceny ryzyka .........................
1.10. Konkluzje ....................................
2. PODSTAWOWE ZNIEKSZTAŁCENIA W OCENIANIU ....
2.1. Trzymanie się środka skali (tendencja centralna) ..........
2.2. Efekt kontrastu ................................
2.3. Efekty pierwszeństwa i świeżości .....................
2.4. Przenoszenie ocen z jednych zadań na inne: efekt "aureoli" . . . -
2.4.1. Wpływ nazwiska autora na ocenę wytworu ...............
2.4.2. Wpływ miejsca wykonania na ocenę wytworu .............
3. OCENY I UCZUCIA ............................
3.1. Widzenie przez różowe i czarne okulary .................
3.2. Dlaczego nastrój wpływa na ocenianie? .................
3.3. Znaczenie emocjonalnego stosunku wobec ocenianych obiektów .
3.4. Zabiegi mające na celu utrzymanie wysokiego mniemania o sobie
3.5. Marketingowe uwiedzenie .........................
4. SPOŁECZNY KONTEKST OCENIANIA ..............
I. KONFORMIZM ...........:....................
4.1. Konformizm ..................................
fOYUt-lULUGICZNE PUł-APM UUfcNIANIA l PODEJMOWANIA DECYZJI
. 56 . 57 . 58 . 60 . 61
. 62 . 63
65
, 65 . 68
70
73
74 7$
75
75
76 76
81
81
82
83
84 86 86 90
93
93
96 96 98 100 104
106 108 110
Znaczenie mniejszości ...............................
Jak unikać nacisku społecznego? ........................
MYŚLENIE GRUPOWE ........................... '. '.'.
Symptomy grupowego myślenia .........................
Co doprowadza do myślenia grupowego? ...................
Konsekwencje grupowego myślenia: w jaki sposób dochodzi do fiaska podejmowanych decyzji? ..............................
Jak chronić się przed myśleniem grupowym? ................
ZNACZENIE PRZYJĘTEJ PERSPEKTYWY: MOŻLIWOŚCI MANIPULOWANIA OCENAMI LUDZI ...............
Jak przyjęta perspektywa zmienia nasze decyzje? ..........
Inne pieniądze, inna odwaga ........................
Co bardziej przykre: wiele małych strat czy jedna strata duża? Co przyjemniejsze: wiele małych zysków czy jeden zysk duży? . . Ubezpieczanie się ...............................
Wartość czasu i wysiłku ...........................
Manipulowanie ocenami poprzez narzucanie perspektywy .....
Skutki dla pomiaru opinii społecznej ..................
Manipulowanie perspektywą w sferze społeczno-politycznej . . . Wykorzystywanie w marketingu .....................
Jak kontrolować przyjmowaną perspektywę? .............
ZNACZENIE KONTEKSTU ...........................
Wpływ kolejności pytań na odpowiedzi w badaniach ankietowych ....
Ocena serii bodźców: wpływ bodźców poprzedzających ...........
Implikacje i wnioski dla badań ankietowych ..................
Efekty kontekstu w badaniach marketingowych ...............
Wpływ kontekstu na wybory ...........................
Asymetryczna dominacja ..............................
Unikanie opcji skrajnych ..............................
ZNACZENIE WCZEŚNIEJSZYCH OPINII: POSZUKIWANIE POTWIERDZENIA WŁASNYCH MNIEMAŃ i^. .........
Argumenty neutralne przemawiające na korzyść wcześniejszego przekonania ...................................
Ludzie przejawiający uporczywe trwanie
przy raz ustalonych ocenach .........................
Uprzedzenia ...................................
Utrzymywanie się mitów i bezpodstawnych mniemań ........
Czy można "zatrzeć" raz otrzymaną informację? ............
Wybór i stronniczość ocen ..........................
Stronniczość ocen w werdyktach sportowych
i w werdyktach politycznych .........................
Stronniczość ocen przy wyborach konsumenckich ...........
Przywiązanie konsumenta do marki towaru ..............
8.
8.1.
8.2.
8.3.
8.3.1.
8.3.2.
8.4.
8.5.
8.6.
8.7.
9.
9.1.
9.2.
9.3.
9.4.
9.5.
9.6.
9.7.
9.8. 10.
10.1.
10.2.
10.3.
10.4.
10.5.
10.6.
10.7.
11.
I.
11.1.
11.2.
11.3.
11.4.
II.
11.5.
11.6.
OCENY GLOBALNE CZY CZĄSTKOWE ...............
Dwie procedury formułowania ocen ....................
Trafność obu rodzajów procedur przy tworzeniu złożonych ocen . Porównanie trafności procedur przy stawianiu diagnoz i prognoz , Diagnozy i prognozy oparte na zewnętrznej procedurze wykorzystującej wagi statystyczne .....................
Wagi oparte na intuicjach ekspertów ....................
Dlaczego nie wykorzystuje się oceniania opartego na zewnętrznej procedurze? ..................................
Nieinteligentnie zaprojektowany system ocen pracowników ....
Parlamentarna utopia .............................
Wybór amunicji do karabinów policyjnych ................
ZŁUDZENIA W OCENIANIU SZANS - WYOLBRZYMIANIE I NIEDOCENIANIE SZANS .........................
Zasada reprezentatywności ............................
Zasada reprezentatywności w kasynach gry - złudzenie gracza . . . Ignorowanie ogólnych prawidłowości ....................
Nieuwzględnianie regresji w przewidywaniach ..............
Błąd koniunkcji ..................................
Zasada zakotwiczenia ..............................
Złudzenie w ocenianiu zdarzeń łącznych (koniunkcji) i rozłącznych (dysjunkcji) .....................................
Zasada dostępności psychicznej ........................
OCENY ZALEŻNOŚCI - KŁOPOTY Z WYKORZYSTANIEM DOŚWIADCZENIA ....... ^ ......................
Współwystępowanie i korelacja .......................
Pozorne korelacje ................................
Oceny oparte na obserwacji i oceny oparte na mniemaniach ....
Iluzja kontroli ..................................
Niezauważane przypadki ...........................
Dlaczego nie uczymy się z doświadczenia: brakująca informacja . . Jak korzystać z doświadczenia: potrzeba eksperymentowania . . .
BŁĘDY W OCENIE WŁASNEJ WIEDZY .................
NADMIERNA PEWNOŚĆ SIEBIE .......................
Test nieuzasadnionej pewności siebie .....................
Powszechność zjawiska nieuzasadnionej pewności siebie ........
Gdy rośnie pewność bez poprawy trafności stawianych diagnoz ....
Czy można poprawić oceny pewności (zmniejszyć nadmierną pewność siebie)? .........................................
"WIEDZIAŁEM, ŻE TO SIĘ ZDARZY" ....................
Złudzenie pod nazwą "wiedziałem, że to się zdarzy" ............
Złudzenie "wiedziałem, że to się zdarzy" i przewody sądowe ......
l V ^YLil-lULUUlUZNb HULANKI UUbNIANIA l PODEJMOWANIA DECYZJI
11.7. Złudzenie "wiedziałem, że to się zdarzy" i nadmierna surowość
w ocenie nieudanych decyzji ............................. 181
11.8. Przekleństwo wiedzy .................................. 182
12. PRAGNIENIA I PRZEKONANIA ........................ 184
I. ZNIEKSZTAŁCANIE PRZEKONAŃ PRZEZ PRAGNIENIA ........ 184
12.1. Czy nasz kandydat ma szansę w wyborach prezydenckich? ......... 184
12.2. Myślenie życzeniowe .................................. 186
12.3. Samooszukiwanie się .................................. 189
12.4. Redukowanie dysonansu poznawczego ...................... 191
II. PRZYSTOSOWYWANIE PRAGNIEŃ DO PRZEKONAŃ .......... 195
12.5. Efekt kwaśnych winogron .............................. 195
12.6. Świadoma kontrola pragnień: samozobowiązania ............... 196
12.7. Manipulowanie informacją ............................'.. 198
12.8. Kształtowanie charakteru ............................... 199
12.9. Manipulowanie własnym wewnętrznym systemem .............. 201
13. KIEDY OCENY WPŁYWAJĄ NA FAKTY:
SAMOSPEŁNIAJACE SIĘ PROROCTWA ................. 203
13.1. Niezwykły przyrost inteligencji ........................... 203
13.2. Przewidywanie urody nieznanej rozmówczyni ................. 204
13.3. Czy dyskryminacja rasowa ma podstawy? ..................... 205
13.4. Samospełniające się proroctwa w szkole ..................... 206
13.5. Samospełniające się oczekiwania ekonomiczne: jak można doprowadzić do
upadku banku, bessy na giełdzie, wzrostu inflacji? ............... 208
13.6. Bajka na temat kariery ................................. 210
14. DODATEK DLA STUDENTÓW: SKALE I TECHNIKI
SKALOWANIA ..................................... 214
14.1. Skale rangowe ...................................... 214
14.2. Porównywanie parami ................................. 216
14.3. Skale ocen ......................................... 220
14.4. Skalowanie bez liczb .................................. 222
14.5. Bezpośrednia ocena wielkości ............................ 223
BIBLIOGRAFIA .................................... 227
PODZIĘKOWANIA .................................
l. ROZBIEŻNOŚCI W OCENIANIU ...................
1.1. Niekonsekwentna opinia publiczna ...................
1.2. Niezgodność opinii ogólnych i szczegółowych .............
1.3. Rozbieżności w ocenach szkolnych ....................
1.4. Oceny sędziów bokserskich .........................
1.5. Nietrafne oceny kliniczne ..........................
1.6 Rozbieżne werdykty sądowe ........................
1.7. Zawodne oceny inżynierskie ........................
1.8. Zwodnicze zalecenia dietetyków ......................
1.9. Zróżnicowane oceny ryzyka .........................
1.10. Konkluzje ....................................
2. PODSTAWOWE ZNIEKSZTAŁCENIA W OCENIANIU ....
2.1. Trzymanie się środka skali (tendencja centralna) ..........
2.2. Efekt kontrastu ................................
2.3. Efekty pierwszeństwa i świeżości .....................
2.4. Przenoszenie ocen z jednych zadań na inne: efekt "aureoli" . . . -
2.4.1. Wpływ nazwiska autora na ocenę wytworu ...............
2.4.2. Wpływ miejsca wykonania na ocenę wytworu .............
3. OCENY I UCZUCIA ............................
3.1. Widzenie przez różowe i czarne okulary .................
3.2. Dlaczego nastrój wpływa na ocenianie? .................
3.3. Znaczenie emocjonalnego stosunku wobec ocenianych obiektów .
3.4. Zabiegi mające na celu utrzymanie wysokiego mniemania o sobie
3.5. Marketingowe uwiedzenie .........................
4. SPOŁECZNY KONTEKST OCENIANIA ..............
I. KONFORMIZM ...........:....................
4.1. Konformizm ..................................
fOYUt-lULUGICZNE PUł-APM UUfcNIANIA l PODEJMOWANIA DECYZJI
. 56 . 57 . 58 . 60 . 61
. 62 . 63
65
, 65 . 68
70
73
74 7$
75
75
76 76
81
81
82
83
84 86 86 90
93
93
96 96 98 100 104
106 108 110
Znaczenie mniejszości ...............................
Jak unikać nacisku społecznego? ........................
MYŚLENIE GRUPOWE ........................... '. '.'.
Symptomy grupowego myślenia .........................
Co doprowadza do myślenia grupowego? ...................
Konsekwencje grupowego myślenia: w jaki sposób dochodzi do fiaska podejmowanych decyzji? ..............................
Jak chronić się przed myśleniem grupowym? ................
ZNACZENIE PRZYJĘTEJ PERSPEKTYWY: MOŻLIWOŚCI MANIPULOWANIA OCENAMI LUDZI ...............
Jak przyjęta perspektywa zmienia nasze decyzje? ..........
Inne pieniądze, inna odwaga ........................
Co bardziej przykre: wiele małych strat czy jedna strata duża? Co przyjemniejsze: wiele małych zysków czy jeden zysk duży? . . Ubezpieczanie się ...............................
Wartość czasu i wysiłku ...........................
Manipulowanie ocenami poprzez narzucanie perspektywy .....
Skutki dla pomiaru opinii społecznej ..................
Manipulowanie perspektywą w sferze społeczno-politycznej . . . Wykorzystywanie w marketingu .....................
Jak kontrolować przyjmowaną perspektywę? .............
ZNACZENIE KONTEKSTU ...........................
Wpływ kolejności pytań na odpowiedzi w badaniach ankietowych ....
Ocena serii bodźców: wpływ bodźców poprzedzających ...........
Implikacje i wnioski dla badań ankietowych ..................
Efekty kontekstu w badaniach marketingowych ...............
Wpływ kontekstu na wybory ...........................
Asymetryczna dominacja ..............................
Unikanie opcji skrajnych ..............................
ZNACZENIE WCZEŚNIEJSZYCH OPINII: POSZUKIWANIE POTWIERDZENIA WŁASNYCH MNIEMAŃ i^. .........
Argumenty neutralne przemawiające na korzyść wcześniejszego przekonania ...................................
Ludzie przejawiający uporczywe trwanie
przy raz ustalonych ocenach .........................
Uprzedzenia ...................................
Utrzymywanie się mitów i bezpodstawnych mniemań ........
Czy można "zatrzeć" raz otrzymaną informację? ............
Wybór i stronniczość ocen ..........................
Stronniczość ocen w werdyktach sportowych
i w werdyktach politycznych .........................
Stronniczość ocen przy wyborach konsumenckich ...........
Przywiązanie konsumenta do marki towaru ..............
8.
8.1.
8.2.
8.3.
8.3.1.
8.3.2.
8.4.
8.5.
8.6.
8.7.
9.
9.1.
9.2.
9.3.
9.4.
9.5.
9.6.
9.7.
9.8. 10.
10.1.
10.2.
10.3.
10.4.
10.5.
10.6.
10.7.
11.
I.
11.1.
11.2.
11.3.
11.4.
II.
11.5.
11.6.
OCENY GLOBALNE CZY CZĄSTKOWE ...............
Dwie procedury formułowania ocen ....................
Trafność obu rodzajów procedur przy tworzeniu złożonych ocen . Porównanie trafności procedur przy stawianiu diagnoz i prognoz , Diagnozy i prognozy oparte na zewnętrznej procedurze wykorzystującej wagi statystyczne .....................
Wagi oparte na intuicjach ekspertów ....................
Dlaczego nie wykorzystuje się oceniania opartego na zewnętrznej procedurze? ..................................
Nieinteligentnie zaprojektowany system ocen pracowników ....
Parlamentarna utopia .............................
Wybór amunicji do karabinów policyjnych ................
ZŁUDZENIA W OCENIANIU SZANS - WYOLBRZYMIANIE I NIEDOCENIANIE SZANS .........................
Zasada reprezentatywności ............................
Zasada reprezentatywności w kasynach gry - złudzenie gracza . . . Ignorowanie ogólnych prawidłowości ....................
Nieuwzględnianie regresji w przewidywaniach ..............
Błąd koniunkcji ..................................
Zasada zakotwiczenia ..............................
Złudzenie w ocenianiu zdarzeń łącznych (koniunkcji) i rozłącznych (dysjunkcji) .....................................
Zasada dostępności psychicznej ........................
OCENY ZALEŻNOŚCI - KŁOPOTY Z WYKORZYSTANIEM DOŚWIADCZENIA ....... ^ ......................
Współwystępowanie i korelacja .......................
Pozorne korelacje ................................
Oceny oparte na obserwacji i oceny oparte na mniemaniach ....
Iluzja kontroli ..................................
Niezauważane przypadki ...........................
Dlaczego nie uczymy się z doświadczenia: brakująca informacja . . Jak korzystać z doświadczenia: potrzeba eksperymentowania . . .
BŁĘDY W OCENIE WŁASNEJ WIEDZY .................
NADMIERNA PEWNOŚĆ SIEBIE .......................
Test nieuzasadnionej pewności siebie .....................
Powszechność zjawiska nieuzasadnionej pewności siebie ........
Gdy rośnie pewność bez poprawy trafności stawianych diagnoz ....
Czy można poprawić oceny pewności (zmniejszyć nadmierną pewność siebie)? .........................................
"WIEDZIAŁEM, ŻE TO SIĘ ZDARZY" ....................
Złudzenie pod nazwą "wiedziałem, że to się zdarzy" ............
Złudzenie "wiedziałem, że to się zdarzy" i przewody sądowe ......
l V ^YLil-lULUUlUZNb HULANKI UUbNIANIA l PODEJMOWANIA DECYZJI
11.7. Złudzenie "wiedziałem, że to się zdarzy" i nadmierna surowość
w ocenie nieudanych decyzji ............................. 181
11.8. Przekleństwo wiedzy .................................. 182
12. PRAGNIENIA I PRZEKONANIA ........................ 184
I. ZNIEKSZTAŁCANIE PRZEKONAŃ PRZEZ PRAGNIENIA ........ 184
12.1. Czy nasz kandydat ma szansę w wyborach prezydenckich? ......... 184
12.2. Myślenie życzeniowe .................................. 186
12.3. Samooszukiwanie się .................................. 189
12.4. Redukowanie dysonansu poznawczego ...................... 191
II. PRZYSTOSOWYWANIE PRAGNIEŃ DO PRZEKONAŃ .......... 195
12.5. Efekt kwaśnych winogron .............................. 195
12.6. Świadoma kontrola pragnień: samozobowiązania ............... 196
12.7. Manipulowanie informacją ............................'.. 198
12.8. Kształtowanie charakteru ............................... 199
12.9. Manipulowanie własnym wewnętrznym systemem .............. 201
13. KIEDY OCENY WPŁYWAJĄ NA FAKTY:
SAMOSPEŁNIAJACE SIĘ PROROCTWA ................. 203
13.1. Niezwykły przyrost inteligencji ........................... 203
13.2. Przewidywanie urody nieznanej rozmówczyni ................. 204
13.3. Czy dyskryminacja rasowa ma podstawy? ..................... 205
13.4. Samospełniające się proroctwa w szkole ..................... 206
13.5. Samospełniające się oczekiwania ekonomiczne: jak można doprowadzić do
upadku banku, bessy na giełdzie, wzrostu inflacji? ............... 208
13.6. Bajka na temat kariery ................................. 210
14. DODATEK DLA STUDENTÓW: SKALE I TECHNIKI
SKALOWANIA ..................................... 214
14.1. Skale rangowe ...................................... 214
14.2. Porównywanie parami ................................. 216
14.3. Skale ocen ......................................... 220
14.4. Skalowanie bez liczb .................................. 222
14.5. Bezpośrednia ocena wielkości ............................ 223
BIBLIOGRAFIA .................................... 227