Dane szczegółowe książki

Opis ilustracji

Słowo wstępne ........................

Pasterze ludu Bożego ......................

Grecki Wschód i łaciński Zachód: koniec jedności śródziemnomorskiej —
Kościoły
i Kościół — Miejsce biskupów w Kościele — Wybory biskupów — Dwa
skrajnie od-
mienne przypadki elekcji: Damazego i Ambrożego — Co z biskupami, których
ich
owieczki nie chciały — Pochodzenie społeczne biskupów — Rośnie rola
prezbiterów —
Kariery diakonów — Kler niższy — Cursus honorom kleru — Problem
wstrzemięźli-
wości seksualnej kleru — Relacje między Kościołami — Komu przypadała
hegemonia
w kościelnym świecie — Powstanie sieci metropolitalnej — Synody i sobory —
Trud-
ności z definicją symonii — Starożytny Kościół dziedzicem antycznego systemu
spra-
wowania władzy i związanej z nim mentalności )

Wielkie stolice kościelnego świata .....!............

Struktury ponadmetropolitalne — Emocje towarzyszące studiom nad dziejami
Kościo-
ła rzymskiego — Na czym polegał prymat Rzymu w pierwszych wiekach —
Pozycja
biskupa Rzymu w czasach Konstantyna Wielkiego — Zmiany w okresie
pontyfikatu
Juliusza — Damazy i przełom w dziejach Kościoła rzymskiego: zaczyna się
historia
papiestwa — Specyficzna struktura Kościoła egipskiego: dominacja Aleksandrii
nad
Egiptem i Libią — Antiochia: najsłabszy partner wielkich stolic — Trudna droga
bis-
kupa Jerozolimy do godności patriarszej — Nieświetne początki patriarchatu
Konstan-
tynopola — Decyzje soboru 381 r. w materii struktur kościelnych —
Konstantynopol
na drugim miejscu po Rzymie

Nawrócenia .........................

Źródła powolności procesu chrystianizacji imperium — Ilu było chrześcijan w
przede-
dniu prześladowań Decjusza — Gdzie i jak poganin mógł zetknąć się z
chrześcijań-
stwem — Droga intelektualisty do Kościoła — Trudności współżycia
mieszanych mał-
żeństw — Religia pogańska w odwrocie po Konstantynie: od niechętnej tolerancji
do
represji — Rola przemocy w chrystianizacji imperium — Nie należy wstydzić się
za
nietolerancję — Dlaczego Kościoły późno podjęły działalność misyjną —
Nawrócenie
kaukaskich Iberów — Początki chrześcijaństwa w Etiopii i w Jemenie —
Nawrócenie
Gotów — Szerzenie się chrześcijaństwa a bariery cywilizacyjne — Początki
kościelne-
go paternalizmu wobec ludów spoza cywilizowanej oikoumene

6 Spis rzeczy

Prześladowania ........................

Chrześcijaństwo religią zabobonu i bezbożnictwa — Skandaliczna nowość wiary
chrze-
ścijańskiej — Skazywać na śmierć, ale nie wyszukiwać — Urzędnicy
prowincjonalni
wobec pogromów chrześcijan — Wielkie prześladowania III w. — Ilu byto
męczenni-
ków — Kto padał ofiarą prześladowań — Ilu chrześcijan załamało się w czasie
prześla-
dowań — Zwykli ludzie w obliczu prześladowań: jak nie popełnić apostazji i
zachować
życie — Konflikty między rygorystami a oportunistami nazajutrz po
prześladowaniach

Zwyczajna gmina, zwyczajny biskup w III wieku .............

Zwyczajny biskup zwyczajnej gminy w III w. — Chrześcijanin na ulicy i w łaźni
— Jak
winni ubierać się chrześcijanie — Kogo wybrać na biskupa — Porządek na mszy
—
Gospodarka kościelnym majątkiem — Prześladowania z perspektywy przeciętnej
gmi-
ny — Co chrześcijanin czytać powinien — Dlaczego taka zwykła gmina i jej
pasterz są
godni szczególnej uwagi

Cesarze a Kościół ........... -, ............

Skąd się bierze moda na badanie relacji między cesarzami a Kościołami —
Religijne
podstawy władzy cesarskiej w świecie pogańskim — Stosunek chrześcijan do
Konstan-
tyna Wielkiego — Konstantyn na soborze nicejskim — Kłócący się biskupi i
cesarskie
interwencje — Spór między katolikami a donatystami — „Cóż ma cesarz do
Kościo-
ła?" po raz pierwszy — Rola Konstantyna w początkowej fazie kontrowersji
ariańskiej

— Atanazy przeciwko Konstantynowi — Biskupia natura władzy Konstantyna —
Sto-
sunek następców Konstantyna Wielkiego do Kościoła: Konstancjusz II, betę
noire
kościelnej historiografii,— Nowa polityka Teodozjusza Wielkiego: można już
narzu-
cać siłą i chrześcijańską wiarę, i ortodoksję — „Cóż ma cesarz do Kościoła?" po
raz
wtóry— Cesarz jest w Kościele, a nie ponad Kościołem: czy sądzili tak wszyscy

Kontrowersje doktrynalne na Wschodzie (l): arianizm ...........

Zdziwienie Konstantyna w obliczu sporów teologicznych — Dlaczego
chrześcijaństwo
przyznawało tak ważne miejsce teologii — Różnice między filozoficzną
(pogańską)
a teologiczną (chrześcijańską) refleksją nad bóstwem — Prehistoria kontrowersji
ariań-
skiej — Podstawy biblijne obu zwalczających się doktryn — Arianie
konserwatyści
i nicejczycy innowatorzy — Społeczny i geograficzny zasięg kontrowersji —
Źródła
herezji: szatan czy zły charakter — Styl doktrynalnych polemik — Kłopotliwi
rygoryśd —
Dobre (własne) i złe (cudze) gwałty — Falowanie opinii publicznej

Kontrowersje doktrynalne na Wschodzie (2): pierwsza faza sporów
chrystologicznych .

Przedmiot sporów chrystologicznych — Tradycje antiocheńska i aleksandryjska
— Ne-
storiusz, przyszły arcyheretyk, i jego opory przed nazwaniem Marii Panny
Theotokos —
- Cyryl, jego pobożność i jego gwałty — Przebieg soboru efeskiego w 431 r. —
Dalsze
losy Nestoriusza po klęsce — Warunki kompromisu między Aleksandrią i
Antiochia —
„Faraon" Dioskoros i próba jego obrony — „Rozbój" w Efezie w 449 r., czyli
jak
manipulowano zgromadzeniami biskupimi

Kontrowersje doktrynalne na Wschodzie (3): sobór w Chalcedonie .......

Apel papieża Leona Wielkiego i jego rola w sporach na Wschodzie — Teolodzy
V w.
boją się samodzielnie myśleć — Odwrócenie sytuacji: zwołanie nowego soboru
w 451 r.

— Legaci papiescy w czasie obrad — Dzieło soboru chalcedońskiego —
Konflikt mię-
dzy Leonem Wielkim a soborem o pozycję patriarchy Konstantynopola —
Natura

Spis rzeczy 7

i zasięg oporu przeciwko soborowi na Wschodzie — Pyrrusowe zwycięstwo
papieża
Hormisdasa — Apologia wschodniej polityki papieży: rozwój doktryny Piętrowej
po
Damazym

Małżeństwo i seks w kościelnej teorii i w praktyce ............ 254

Kazania Cezarego z Aries: religijne minimum VI w. — Współżyj z żoną tylko dla
pło-
dzenia dzieci — Potępienie aborcji i regulacji urodzin — Pogańscy bogowie
wciąż
w sercach ludzkich — Pijackie toasty na cześć świętych i aniołów — Płacić
dziesięcinę —
Jak interpretować słowa Chrystusa o oddaleniu niewiernej żony — Program
małżeń-
skiej moralności Bazylego z Cezarei — Zalecenia kościelne a realia
demograficzne:

młodzi wdowcy i młode wdowy — Ustawodawstwo rozwodowe
chrześcijańskich cesa-
rzy — Rzeczywistość daleka od kościelnych nakazów: świadectwo papirusów
— Czy
surowość kościelnego programu wynikała z rozwiązłości pogan — Moralność
małżeń-
ska pogan i chrześcijan — Skąd się brała odraza starożytnego chrześcijaństwa
wobec
cielesności, a zwłaszcza wobec seksu

Kościół a kobiety . ... ... .... . . . . . . . ... . . . . ..281

Aktualność tematu — Listy korpusu Pawiowego o miejscu kobiet w Kościele —
Pozy-
cja kobiety w społecznościach żydowskich — Pozycja kobiety w
społecznościach po-
gańskich — Kobiece próby wyjścia poza bariery ustanowione przez tradycję —
Rola
kobiet w ruchach heterodoksyjnych — Wdowy: ich funkcje w Kościele i ich
ambicje —
Czas wdów, czas dziewic — Diakonisy — Miejsce kobiet w ruchu
monastycznym —
Wrażliwość kobiet na posłanie Ewangelii

Cuda ........................... 300

Chrześcijaństwo bez cudów: filozoficzne i kulturowe podłoże słabnięcia wiary w
cuda
w nowoczesnym świecie — Znaczenie cudów w religijności ludzi antyku, pogan
i chrześcijan — Typologia cudów: uzdrowienia w sanktuarium św.św. Jana i
Kyrosa
oraz w świątyni Asklepiosa w Epidauros, cuda karzące pogańskich i
chrześcijańskich
niedowiarków, cuda jako znak Bożej woli, cuda towarzyszące śmierci wielkich
grzesz-
ników i ludzi świętych — Cuda i cudowność

Kult świętych ......................... 318

Próba definicji — Kiedy zaczął się kult świętych: świadectwo Męczeństwa
Polikarpa —
Pożytki dla zmarłego z bliskości grobu męczennika — Święci pogańscy —
Socjologicz-
na interpretacja genezy kultu świętych — Zmiany w pojmowaniu świętości na
prze-
strzeni wieków — Początki badań nad dziejami świętych — Konflikt między
hiszpań-
ską inkwizycją a bollandystami — Cześć dla świętych w wersji bollandystów —
Do
czego służy kultura historyczna .

Posłowie .......................... 337

Zamiast bibliografii ....................... 342

Tablice chronologiczne ..................... 358

Indeks osób ......................... 398

Indeks nazw geograficznych i etnicznych ................ 410