Dane szczegółowe książki
Psychologia T. 2: Podręcznik akademicki / Strelau, Jan (1931-)
Autorzy
Tytuł
Psychologia T. 2: Podręcznik akademicki
Wydawnictwo
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2004
Numer wydania
1
ISBN
83-87957-05-4
Hasła przedmiotowe
Informacje dodatkowe
Bibliografia w Indeksach
Nr tomu
2
Tomów
3
Spis treści
pokaż spis treści
Biogramy autorów i redaktorów tomu drugiego 15
Wstęp do tomu drugiego 19
DZIAŁ V
PROCESY POZNAWCZE 23
Rozdział 14. Spostrzeganie jako mechanizm tworzenia doświadczenia za pomocą zmysłów 25
14.1. Wrażenia zmysłowe, podstawowe prawa psychofizyki i detekcja sygnałów 25
14.1.1. Wrażenia zmysłowe 26
14.1.2. Podstawowe prawa psychofizyki 27
14.1.3. Detekcja sygnałów 31
14.2. Ogólna charakterystyka spostrzegania: bufor sensoryczny, wyodrębnianie cech, synteza percepcyjna 36
14.2.1. Bufor sensoryczny 37
14.2.2. Wyodrębnianie cech 41
14.2.3. Synteza percepcyjna 45
14.3. Podsumowanie 54
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 55
LITERATURA ZALECANA 55
Rozdział 15. Kategoryzacja percepcyjna 57
15.1. Rozpoznawanie struktur 58
15.1.1. Prototypowy model kategoryzacji 60
15.1.2. Reprezentacja poznawcza w statystycznym modelu kategoryzacji 60
15.1.3. Egzemplarzowy model kategoryzacji 62
15.2. Relacja podobieństwa w procesach kategoryzacji 63
15.2.1. Procedura identyfikacji i kategoryzacji a hipoteza odwzorowania 66
15.2.2. Przewidywania międzyproceduralne w kontekście zmiany relacji podobieństwa 67
15.2.3. Poznawcze i motywacyjne elementy w spostrzeganiu relacji podobieństwa 70
15.2.4. Koneksjonistyczny model kategoryzacji percepcyjnej 73
15.3. Podsumowanie 74
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 75
LITERATURA ZALECANA 75
Rozdział 16. Procesy uwagi 77
16.1. Istota i funkcje uwagi 77
16.1.1. Uwaga a świadomość 77
16.1.2. Czynności automatyczne i kontrolowane 78
16.1.3. Funkcje uwagi 80
16.2. Teorie uwagi selektywnej 86
16.2.1. Teorie wczesnej selekcji 86
16.2.2. Teorie późnej selekcji 88
16.2.3. Teorie integrujące 89
16.3. Teorie uwagi podzielnej 92
16.3.1. Teoria modułów 92
16.3.2. Teoria zasobów 93
16.4. Podsumowanie 95
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 96
LITERATURA ZALECANA 96
Rozdział 17. Procesy warunkowania 97
17.1. Warunkowanie klasyczne 97
17.1.1. Podstawowy paradygmat badawczy oraz podstawowe pojęcia 98
6 SPIS TREŚCI
17.1.2. Biologiczne znaczenie warunkowania klasycznego 98
17.1.3. Związki powstające podczas warunkowania klasycznego 99
17.1.4. Relacje czasowe w warunkowaniu klasycznym 100
17.1.5. Przestrzeń warunkowania klasycznego 101
17.2. Warunkowanie instrumentalne 104
17.2.1. Typy relacji między zachowaniem a jego konsekwencjami 105
17.2.2. Przestrzeń zależności instrumentalnych 106
17.2.3. Wptyw warunkowania klasycznego na reakcje instrumentalne 106
17.2.4. Awersyjna kontrola zachowania 109
17.2.5. Ewolucja definicji pojęcia wzmocnienia 110
17.2.6. Rozkłady wzmocnień 112
17.2.7. Dokonywanie wyboru 114
17.3. Podsumowanie 115
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 116
LITERATURA ZALECANA 116
Rozdział 18. Uczenie się wykraczające poza warunkowanie 117
18.1. Psychologia poznawcza jako kontekst badań nad uczeniem się 118
18.1.1. Z danych historycznych 118
18.1.2. Specyficzność ujęć poznawczych w badaniach nad uczeniem się 118
18.2. Gtówne kierunki badań 121
18.2.1. Studia nad wiedzą 122
18.2.2. Studia nad strategiami poznawczymi 124
18.2.3. Studia nad kontrolą 128
18.2.4. Studia nad efektami uczenia się 130
18.3. Zastosowania 134
18.3.1. Rewolucja poznawcza i edukacja 134
18.3.2. Zasadnicze postulaty 134
18.3.3. Wyzwania przyszłości 135
18.4. Podsumowanie 135
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 136
LITERATURA ZALECANA .'. 136
Rozdział 19. Pamięć jako podstawowy mechanizm przechowywania doświadczenia 137
19.1. Czym jest pamięć? 137
19.1.1. Podstawowe pojęcia 137
19.1.2. Pamięć jako zdolność i jako proces 138
19.1.3. Podstawowe rodzaje pamięci 139
19.1.4. Metafory stosowane w badaniach nad pamięcią 141
19.2. Fazy przetwarzania informacji w procesach pamięciowych 143
19.3. Pamięć krótkotrwała i długotrwała 150
19.4. Teoria poziomów przetwarzania 155
19.5. Strategie pamięciowe i metapamięć 158
19.6. Podsumowanie 163
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 164
LITERATURA ZALECANA 164
Rozdział 20. Pamięć autobiograficzna jako podstawa tworzenia doświadczenia indywidualnego 165
20.1. Gtówne obszary doświadczenia indywidualnego 165
20.1.1. Doświadczenia dotyczące świata zewnętrznego 166
20.1.2. Doświadczenia dotyczące własnej osoby 167
20.1.3. Doświadczenia dotyczące własnych relacji ze światem zewnętrznym 168
20.2. Formy przechowywania doświadczenia - skrypty 169
20.3. Pamięć autobiograficzna 173
20.4. Pamięć autobiograficzna jako podstawa kształtowania inteligencji emocjonalnej 179
20.5. Podsumowanie 182
SPIS TREŚCI 7
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 182
LITERATURA ZALECANA 182
Rozdział 21. Wyobrażenia jako pierwsza forma doświadczenia generowanego przez jednostkę 183
21.1. Wyobrażenia twórcze i odtwórcze 186
21.2. Wyobraźnia jako jeden z mechanizmów tworzenia reprezentacji 189
21.2.1. Argumenty empiryczne w polemice między stanowiskiem obrazowym i abstrakcyjnym 191
21.3. Wyobraźnia a inne procesy psychiczne 196
21.3.1. Wyobraźnia a pamięć 197
21.3.2. Wyobraźnia a procesy myślenia i rozwiązywania problemów 198
21.3.3. Wyobrażenia a emocje 199
21.4. Podsumowanie 202
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 203
LITERATURA ZALECANA 203
Rozdział 22. Pojęcia 205
22.1. Pojęcia indywidualne i ogólne 205
22.2. Pogląd klasyczny 210
22.3. Pogląd probabilistyczny 214
22.4. Pogląd egzemplarzowy 221
22.5. Pojęcia jako indywidualne teorie na temat świata 223
22.6. Pojęcia odnoszące się do stanów, zjawisk i procesów 227
22.7. Podsumowanie 229
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 230
LITERATURA ZALECANA 230
Rozdział 23. Język i komunikacja 231
23.1. Cele i metody psycholingwistyki 232
23.2. Język- uniwersalna, biologicznie uwarunkowana właściwość gatunku homo sapiens 233
23.2.1. Uniwersalna gramatyka 233
23.2.2. Filogeneza języka 236
23.2.3. Język ludzki a „języki" zwierząt 239
23.3. Produkcja i percepcja mowy •. 240
23.3.1. Produkcja mowy 241
23.3.2. Percepcja mowy 243
23.4. Wiedza językowa: kompetencja językowa i kompetencja komunikacyjna 247
23.4.1. Charakterystyka kompetencji językowej 247
23.4.2. Stownik umysłowy 249
23.4.3. Specyficzność kompetencji językowej ludzi niestyszących 251
23.4.4. Charakterystyka kompetencji komunikacyjnej 252
23.4.5. Zasady efektywnej komunikacji 254
23.4.6. Analiza dyskursu 254
23.5. Spoteczno-kulturowe uwarunkowania języka 258
23.5.1. Uwagi wstępne: Znaczenie wypowiedzi. Koordynacja procesów komunikacji 258
23.5.2. Sytuacje dyskursywne 259
23.5.3. Kulturowe uwarunkowania dyskursu konwersacyjnego 260
23.5.4. Społeczne aspekty użyć językowych 261
23.6. Język a myślenie oraz inne procesy poznawcze 262
23.6.1. Relatywizm językowy 263
23.6.2. Badania nad związkiem języka z myśleniem 264
23.7. Komunikacja językowa a komunikacja niewerbalna 269
23.7.1. Uniwersalne i kulturowo specyficzne cechy komunikacji niewerbalnej 270
23.7.2. Komunikacja werbalna versus niewerbalna 272
23.8. Podsumowanie 273
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 274
LITERATURA ZALECANA 274
8
SPIS TREŚCI
Rozdział 24. Myślenie i rozumowanie 275
24.1. Od przestanek do wniosków, czyli wnioskowanie dedukcyjne 276
24.1.1. Rozumowanie sylogistycztle 276
24.1.2. Rozumienie implikacji 281
24.1.3. Rozumowanie dedukcyjne: logika umystu czy modele umysłowe? 286
24.2. Od obserwacji do wniosków, czyli rozumowanie indukcyjne 287
24.2.1. Percepcja kowariancji 288
24.2.2. Testowanie hipotez 293
24.2.3. Rozumowanie w warunkach niepewności 299
24.3. Rozwiązywanie problemów 306
24.3.1. Strategie rozwiązywania problemów 307
24.3.2. Czynniki utrudniające i ułatwiające rozwiązywanie problemów 311
24.4. Myślenie w laboratorium a myślenie w codziennych sytuacjach życiowych 314
24.5. Podsumowanie 315
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 316
LITERATURA ZALECANA 316
DZIAŁ VI
Emocje i motywacje 317
Rozdział 25. Mechanizmy wzbudzania emocji 319
25.1. Mechanizmy wzbudzania emocji - aspekt psychologiczny 319
25.1.1. Mechanizm dokonywania oceny poznawczej 322
25.2. Mechanizmy wzbudzania emocji - aspekt biologiczny 329
25.2.1. Koncepcja Paula MacLeana 329
25.2.2. Neurochemia i emocje 335
25.3. Integracja podejścia biologicznego i psychologicznego: cztery systemy aktywacji emocji - wedtug Izarda 337
25.3.1. System neuronalny 338
25.3.2. System sensomotoryczny 339
25.3.3. System motywacyjny (afektywny) 340
25.3.4. System poznawczy 342
25.4. Różnice pomiędzy poszczególnymi stanami emocjonalnymi 343
25.4.1. Czas a emocje 344
25.4.2. Nastrój 345
25.4.3. Zaburzenia emocjonalne 346
25.4.4. Osobowość i emocje 347
25.5. Podsumowanie 347
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 349
LITERATURA ZALECANA 349
Rozdział 26. Ekspresja emocji. Emocje podstawowe i pochodne 351
26.1. Ekspresja emocji 351
26.1.1. Ewolucyjne podstawy ekspresji emocji 352
26.1.2. Twarz w ekspresji emocji - ponadkulturowy dowód na rzecz ewolucyjnych źródet fenomenu 354
26.1.3. Twarz w ekspresji poszczególnych emocji 355
26.1.4. Sylwetka, gest i gtos w ekspresji emocji 359
26.1.5. Rozwojowe aspekty ekspresji emocji 360
26.1.6. Kulturowe aspekty ekspresji emocji 362
26.2. Emocje podstawowe i pochodne 363
26.2.1. Ekspresja twarzy jako podstawa klasyfikacji 364
26.2.2. Podstawowe, czyli nie tylko ludzkie - podejście ewolucyjne 364
26.2.3. Podstawowe, czyli prototypowe 365
26.2.4. Jak powstają emocje pochodne? 366
26.3. Podsumowanie 366
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 367
SPIS TREŚCI 9
LITERATURA ZALECANA 367
Rozdział 27. Emocje, poznanie i zachowanie 369
27.1. Problem pierwotności emocji względem poznania lub poznania względem emocji 369
27.1.1. Pierwotność poznania względem zjawisk afektywnych 370
27.1.2. Niezależność poznania i emocji 372
27.1.3. Pierwotność zjawisk afektywnych 373
27.2. Wzajemne oddziaływanie na siebie emocji i procesów poznawczych 374
27.2.1. Współzależność emocji i poznania 375
27.2.2. Wptyw emocji i nastroju na przebieg procesów poznawczych 377
27.3. Wpływ nastrojów i emocji na sądy i zachowania społeczne 379
27.4. Regulacja emocji 381
27.4.1. Automatyczna regulacja przebiegu emocji 382
27.4.2. Podmiotowa samokontrola emocji 383
27.4.3. Strategie poprawiania nastroju 390
27.5. Podsumowanie 392
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 394
LITERATURA ZALECANA 394
Rozdział 28. Teorie emocji 395
28.1. Klasyczne teorie emocji - przegląd 395
28.1.1. Teoria Jamesa-Langego 396
28.1.2. Teoria Cannona-Barda 398
28.1.3. Aktywacyjne teorie emocji 400
28.1.4. Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera i Singera 403
28.2. Poznawcze teorie emocji 407
28.2.1. Koncepcja emocji Lazarusa 408
28.2.2. Funkcjonalne ujęcie emocji wedtug Frijdy 410
28.2.3. Koncepcja psychicznej reprezentacji emocji 416
28.3. Podsumowanie 425
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 426
LITERATURA ZALECANA , 426
Rozdział 29. Motywacja w najważniejszych systemach teoretycznych 427
29.1. Ewolucyjne podejście do motywacji - etologia i socjobiologia 428
29.2. Psychodynamiczna teoria motywacji 430
29.3. Behawiorystyczna teoria motywacji 431
29.4. Problem motywacji w psychologii humanistycznej 433
29.5. Poznawcze koncepcje motywacji 435
29.6. Motywacja w psychologii topologicznej 437
29.7. Próba systematyzacji 438
29.8. Podsumowanie 439
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 440
LITERATURA ZALECANA 440
Rozdział 30. Mechanizmy leżące u podstaw motywacji 441
30.1. Procesy afektywne jako mechanizm motywacyjny 441
30.1.1. Pobudzenie emocjonalne jako determinanta efektywności funkcjonowania organizmu 441
30.1.2. Emocja jako generator programu działania i jako informacja 444
30.2. Procesy poznawcze jako mechanizm motywacyjny 445
30.3. Motywacja w przebiegu zachowania 450
30.3.1. Uruchomienie zachowania 450
30.3.2. Podtrzymanie aktywności i wytrwałość 452
30.3.3. Zaniechanie działania 454
30.3.4. Zakończenie działania 456
30.4. Specyficznie ludzkie mechanizmy motywacyjne 456
30.4.1. Motywacja wewnętrzna 457
TO SPIS TREŚCI
30.4.2. Motywacja osiągnięć 461
30.4.3. Motywacje związane z obrazem własnej osoby 465
30.4.4. Motywacje samoaktualizacji i samorozwoju 466
30.6. Podsumowanie 467
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 468
LITERATURA ZALECANA 468
Rozdział 31. Typy motywacji 469
31.1. Motywacje oparte na zasadzie przywracania i zaburzania istniejącej równowagi 469
31.1.1. Zasada przywracania równowagi 469
31.1.2. Motywacje oparte na zaburzeniach równowagi 475
31.1.3. Koncepcja Mowrera: motywacje oparte na strachu i nadziei 477
31.2. Motywacja zadaniowa 478
31.2.1. Zadania 479
31.2.2. Plany działania 482
31.2.3. Perspektywa czasowa w realizacji zadań 485
31.3. Motywacje symultaniczne i hierarchiczne oraz konflikty motywacyjne 487
31.3.1. Motywacje symultaniczne , 487
31.3.2. Motywacje hierarchiczne 488
31.3.3. Konflikty motywów 488
31.4. Podsumowanie 490
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE ....' 491
LITERATURA ZALECANA 491
Rozdział 32. Inni ludzie w procesach motywacyjnych 493
32.1. Motywy afiliacji i zażyłości 493
32.2. Kiedy obecność innych pomaga? Efekt facylitacji społecznej 494
32.2.1. Poziom pobudzenia jako mechanizm wyjaśniający efekty facylitacji społecznej - propozycja Zajonca 495
32.2.2. Alternatywne modele pobudzenia jako mechanizmu odpowiedzialnego za efekt facylitacji społecznej 496
32.2.3. Poznawcze wyjaśnienia efektu facylitacji społecznej 497
32.3. Kiedy obecność innych przeszkadza: próżniactwo społeczne 499
32.4. Inni ludzie jako rywale i jako współpracownicy 501
32.4.1. Wpływ rywalizacji, kooperacji i indywidualizmu na funkcjonowanie podmiotu 502
32.4.2. Motywy zachowań rywalizacyjnych, kooperacyjnych i indywidualistycznych 503
32.5. Przymus i uległość 504
32.6. Manipulacja innymi ludźmi: motywacje manipulatorów i manipulowanych 506
32.7. Motywacje autoprezentacyjne 507
32.8. Podsumowanie 509
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 510
LITERATURA ZALECANA 510
Rozdział 33. Hipnoza 511
33.1. Rys historyczny 511
33.2. Spór o naturę hipnozy 513
33.2.1. Stanowisko transowe 513
33.2.2. Stanowisko nietransowe 515
33.3. Podatność hipnotyczna 516
33.3.1. Skale do pomiaru podatności hipnotycznej 517
33.3.2. Korelaty podatności hipnotycznej 518
33.4. Nieporozumienia wokół hipnozy 519
33.5. Podsumowanie 520
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 521
LITERATURA ZALECANA 521
SPIS TREŚCI 11
DZIAŁ VII
OSOBOWOŚĆ I RÓŻNICE INDYWIDUALNE 523
Rozdział 34. Osobowość jako zespól cech 525
34.1. Teoria osobowości wedtug Allporta oparta na koncepcji cech 526
34.2. Czynnikowa struktura osobowości w ujęciu Cattella 528
34.2.1. Koncepcja cechy 529
34.2.2. Źródła informacji o osobowości: dane L, dane Q i dane T 531
34.2.3. Diagnoza osobowości na podstawie Kwestionariusza Osobowości 16PF 532
34.2.4. Uwagi krytyczne 533
34.3. Teoria PEN - koncepcja trzech superczynników osobowości w ujęciu Eysencka 535
34.3.1. Podstawowe wymiary i struktura osobowości 536
34.3.2. Biologiczne podstawy superczynników osobowości 538
34.3.3. Pomiar trzech superczynników oparty na metodach kwestionariuszowych 541
34.3.4. Funkcjonalne znaczenie czynników PEN 541
34.3.5. Uwagi krytyczne 545
34.4. Pięcioczynnikowy model osobowości (PMO) 546
34.4.1. Badania leksykalne prowadzone w ramach PMO 547
34.4.2. Psychometryczne podejście do badań nad pięcioczynnikową strukturą osobowości 551
34.4.3. Swobodne opisy osobowości oparte na modelu PMO 556
34.4.4. Uwagi krytyczne 557
34.5. Podsumowanie 559
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 560
LITERATURA ZALECANA 560
Rozdział 35. Poznawcze podejście do osobowości 561
35.1. Miejsce podejścia poznawczego w psychologii osobowości 561
35.1.1. Podejście poznawcze a podejście teorii cech 562
35.1.2. Geneza poznawczego podejścia do osobowości 562
35.2. Podstawowe funkcje osobowości w ujęciu poznawczym 563
35.3. Osobowość jako system wiedzy osobistej 565
35.4. Osobowość a poznawcze konstruowanie wtasnej przyszłości i przeszłości 567
35.4.1. Adaptacja przez konstruowanie wtasnej przyszłości 567
35.4.2. Adaptacja przez konstruowanie wtasnej przeszłości 570
35.5. Obraz siebie: poznawcza podstawa integracji zachowania 572
35.5.1. Przekonania o sobie i pojęcie Ja 574
35.5.2. Ja jako zjawisko historyczne, kulturowe i społeczne 576
35.5.3. Trafność przekonań o sobie 578
35.5.4. Znaczenie samooceny 579
35.5.5. Procesy refleksyjne i procesy automatyczne 581
35.5.6. Cegiełki samowiedzy. Skąd bierze się przeświadczenie o wtasnej stałości jako osoby? 584
35.6. Osobowość a procesy kontroli i samoregulacji 586
35.6.1. Czy coś popycha nas do sprawowania kontroli? 587
35.6.2. Cele jako sktadniki Ja i jako standardy samoregulacji 588
35.6.3. Mechanizmy kontroli aktywności 591
35.6.4. Długotrwała deprywacja kontroli a zaburzenia w organizacji działania: zjawisko wyuczonej bezradności ... 596
35.7. Podsumowanie 598
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 599
LITERATURA ZALECANA 600
Rozdział 36. Teorie osobowości - podejście psychodynamiczne i humanistyczne 601
36.1. Psychoanaliza: teoria klasyczna 603
36.1.1. Teoria popędów (aspekt dynamiczny) 604
36.1.2. Energia psychiczna (aspekt ekonomiczny) 604
36.1.3. Motywy nieświadome (model topograficzny) 605
36.1.4. Rozwój psychoseksualny i formowanie się charakteru (model rozwojowy) 606
12 SPIS TREŚCI
36.1.5. Id ego i superego (model strukturalny) 610
36.1.6. Konflikt, lęk i mechanizmy obronne 612
36.2. Wczesne rewizje teorii: neofreudyści 618
36.2.1. Psychologia analityczna 618
36.2.2. Psychologia indywidualna 621
36.2.3. Psychologia kulturowa 621
36.2.4. Psychologia interpersonalna 622
36.3. Psychologia ego 624
36.4. Teorie relacji z obiektem: interpersonalne „przesunięcie" 627
36.4.1. Nowa teoria? 627
36.4.2. Stadia rozwoju - proces kształtowania się Ja 629
36.4.3. Ego czy self? Zmiany w teorii osobowości 631
36.4.4. Zmiany w modelu zaburzeń osobowości 632
36.4.5. Zmiany w modelu terapii 632
36.5. Psychologia selt 634
36.5.1. „Odnowa" Ja 634
36.5.2. Ja intersubiektywne 636
36.6. Wktad psychoanalizy do teorii osobowości 638
36.7. Nurt humanistyczny: przyszłość człowieka tkwi w teraźniejszości 640
36.7.1. Podstawowe założenia 640
36.7.2. Hierarchia potrzeb 641
36.7.3. Rozbieżność między Ja a doświadczeniem 643
36.7.4. Ciało i odrzucone Ja 647
36.7.5. Popularność psychologii humanistycznej 649
36.7.6. Psychologia humanistyczna a psychoanaliza 650
36.8. Podsumowanie 651
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 652
LITERATURA ZALECANA 652
Rozdział 37. Różnice indywidualne: opis, determinanty i aspekt społeczny 653
37.1. Podstawowe kategorie służące do opisu różnic indywidualnych 654
37.1.1. Typ jako kategoria klasyfikacyjna 654
37.1.2. Cecha jako podstawowa kategoria opisu różnic indywidualnych 657
37.2. Determinanty różnic indywidualnych: „naturę or nurture?" 662
37.2.1. Nieporozumienia wokół sporu: „dziedziczność czy środowisko?" 662
37.2.2. Dowody na rzecz genetycznej determinacji różnic indywidualnych w wybranych charakterystykach
zachowania zwierząt 663
37.2.3. Wkład dziedziczności i środowiska do różnic indywidualnych u ludzi 666
37.2.4. Wktad czynników genetycznych i środowiskowych w wariancję inteligencji 667
37.2.5. Wktad czynników genetycznych i środowiskowych w wariancję cech osobowości 671
37.2.6. Wnioski 676
37.3. Różnice indywidualne a zasada równości społecznej 677
37.4. Podsumowanie 680
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 680
LITERATURA ZALECANA 681
Rozdział 38. Temperament 683
38.1. Pierwsze badania empiryczne nad temperamentem 684
38.1.1. Heymans: pionier badań empirycznych nad temperamentem 684
38.1.2. Typologia Pawtowa jako fizjologiczna podstawa czterech klasycznych temperamentów 684
38.1.3. Konstytucjonalne typologie temperamentu 687
38.2. Pojęcie temperamentu i jego miejsce wśród innych konstruktów psychologicznych 690
38.2.1. Temperament jako konstrukt odnoszący się wyłącznie do zachowań emocjonalnych 690
38.2.2. Definicje temperamentu wywodzące się z orientacji biologicznej 691
38.2.3. Podstawowe wyróżniki pojęcia temperamentu 692
SPIS TREŚCI 13
38.3. Wybrane współczesne teorie temperamentu 693
38.3.1. Interakcyjna teoria temperamentu dziecka autorstwa Thomasa i Chess 694
38.3.2. Rozwojowa teoria temperamentu 697
38.3.3. Koncepcja temperamentu zahamowanego i niezahamowanego 700
38.3.4. Teoria emocjonalności, aktywności i towarzyskości Bussa i Plomina 702
38.3.5. Teoria poszukiwania doznań 705
38.3.6. Regulacyjna teoria temperamentu 708
38.4. Funkcjonalne znaczenie cech temperamentu 711
38.4.1. Funkcjonalne znaczenie temperamentu u dzieci 712
38.4.2. Związek cech temperamentu ze zjawiskami stresu 714
38.5. Podsumowanie 718
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 718
LITERATURA ZALECANA 718
Rozdziat 39. Inteligencja 721
39.1. Pojęcie inteligencji 721
39.1.1. Rys historyczny 721
39.1.2. Definicja inteligencji 723
39.1.3. Ukryte teorie inteligencji 726
39.2. Czynnikowe koncepcje inteligencji 727
39.2.1. Modele hierarchiczne 727
39.2.2. Modele czynników równorzędnych 730
39.2.3. Hierarchia czy czynniki równorzędne? 733
39.2.4. Spory wokół czynnika g 733
39.3. Biologiczne koncepcje inteligencji 735
39.3.1. Szybkość przewodzenia nerwowego 735
39.3.2. Sprawność organu 737
39.3.3. Wielkość mózgu 740
39.3.4. Dziedziczność inteligencji 741
39.4. Poznawcze koncepcje inteligencji 742
39.4.1. Poznawcze korelaty inteligencji 743
39.4.2. Poznawcze komponenty inteligencji 744
39.4.3. Uczenie się a inteligencja 747
39.4.4. Uwaga a inteligencja 750
39.4.5. Pamięć robocza a inteligencja 752
39.4.6.. Strategie poznawcze 754
39.4.7. Kontrola poznawcza 755
39.5. Próba syntezy 756
39.6. Podsumowanie 758
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE * 759
LITERATURA ZALECANA 760
Rozdziat 40. Style poznawcze 761
40.1. Rys historyczny problematyki 761
40.2. Refleksyjność - impulsywność 763
40.2.1. Psychologiczne znaczenie refleksyjności - impulsywności 764
40.2.2. Geneza refleksyjności - impulsywności 764
40.2.3. Refleksyjność - impulsywność a efektywność funkcjonowania 766
40.3. Zależność - niezależność od pola 767
40.3.1. Geneza zależności - niezależności od pola 768
40.3.2. Konsekwencje różnic indywidualnych w zakresie zależności - niezależności od pola
40.4. Abstrakcyjność - konkretność
40.4.1. Źródła różnic indywidualnych w zakresie abstrakcyjności - konkretności .//,^...^.... 772
40.4.2. Konsekwencje abstrakcyjności -konkretności (.(.§■....%% ~B
40.5. Style poznawcze w koncepcji Sternberga
14 SPIS TREŚCI
40.5.1. Aspekty samokierowania i wymiary stylu myślenia 776
40.5.2. Uwarunkowania stylów rjiyślenia 777
40.5.3. Style myślenia a efektywność funkcjonowania 778
40.6. Uwagi ogólne 778
40.6.1. Relacja między stylami a możliwościami poznawczymi 779
40.6.2. Pomiar stylu poznawczego 780
40.6.3. Problem wartościowania stylów poznawczych 780
40.6.4. Styl poznawczy jako potencjalny przedmiot oddziaływań wychowawczych 781
40.7. Podsumowanie 781
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 782
LITERATURA ZALECANA 782
Rozdział 41. Twórczość 783
41.1. Pojęcie i kryteria twórczości 783
41.1.1. Twórczość w ujęciu psychologicznym 783
41.1.2. Kryteria twórczości 784
41.2. Systemowe ujęcie twórczości 786
41.2.1. Koncepcja „inwestycyjna" 786
41.2.2. Koncepcja transgresji 787
41.2.3. Koncepcja Csikszentmihalyi 787
41.3. Struktura procesu twórczego 789
41.3.1. Ogólne koncepcje procesu twórczego 789
41.3.2. Poznawcze składniki procesu twórczego 792
41.3.3. Emocjonalno-motywacyjne składniki procesu twórczego 796
41.3.4. Wgląd 799
41.4. Twórczość a cechy indywidualne801
41.4.1. Inteligencja 802
41.4.2. Style poznawcze 802
41.4.3. Psychotyczność i otwartość803
41.4.4. Inne cechy osobowości 804
41.4.5. Zaburzenia zachowania 804
41.5. Praktyczne zastosowania psychologii twórczości 805
41.6. Podsumowanie 806
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 807
LITERATURA ZALECANA 807
BIBLIOGRAFIA 809
INDEKS NAZWISK 879
INDEKS RZECZOWY 887
SPIS I ŹRÓDŁA FOTOGRAFII 895
Wstęp do tomu drugiego 19
DZIAŁ V
PROCESY POZNAWCZE 23
Rozdział 14. Spostrzeganie jako mechanizm tworzenia doświadczenia za pomocą zmysłów 25
14.1. Wrażenia zmysłowe, podstawowe prawa psychofizyki i detekcja sygnałów 25
14.1.1. Wrażenia zmysłowe 26
14.1.2. Podstawowe prawa psychofizyki 27
14.1.3. Detekcja sygnałów 31
14.2. Ogólna charakterystyka spostrzegania: bufor sensoryczny, wyodrębnianie cech, synteza percepcyjna 36
14.2.1. Bufor sensoryczny 37
14.2.2. Wyodrębnianie cech 41
14.2.3. Synteza percepcyjna 45
14.3. Podsumowanie 54
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 55
LITERATURA ZALECANA 55
Rozdział 15. Kategoryzacja percepcyjna 57
15.1. Rozpoznawanie struktur 58
15.1.1. Prototypowy model kategoryzacji 60
15.1.2. Reprezentacja poznawcza w statystycznym modelu kategoryzacji 60
15.1.3. Egzemplarzowy model kategoryzacji 62
15.2. Relacja podobieństwa w procesach kategoryzacji 63
15.2.1. Procedura identyfikacji i kategoryzacji a hipoteza odwzorowania 66
15.2.2. Przewidywania międzyproceduralne w kontekście zmiany relacji podobieństwa 67
15.2.3. Poznawcze i motywacyjne elementy w spostrzeganiu relacji podobieństwa 70
15.2.4. Koneksjonistyczny model kategoryzacji percepcyjnej 73
15.3. Podsumowanie 74
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 75
LITERATURA ZALECANA 75
Rozdział 16. Procesy uwagi 77
16.1. Istota i funkcje uwagi 77
16.1.1. Uwaga a świadomość 77
16.1.2. Czynności automatyczne i kontrolowane 78
16.1.3. Funkcje uwagi 80
16.2. Teorie uwagi selektywnej 86
16.2.1. Teorie wczesnej selekcji 86
16.2.2. Teorie późnej selekcji 88
16.2.3. Teorie integrujące 89
16.3. Teorie uwagi podzielnej 92
16.3.1. Teoria modułów 92
16.3.2. Teoria zasobów 93
16.4. Podsumowanie 95
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 96
LITERATURA ZALECANA 96
Rozdział 17. Procesy warunkowania 97
17.1. Warunkowanie klasyczne 97
17.1.1. Podstawowy paradygmat badawczy oraz podstawowe pojęcia 98
6 SPIS TREŚCI
17.1.2. Biologiczne znaczenie warunkowania klasycznego 98
17.1.3. Związki powstające podczas warunkowania klasycznego 99
17.1.4. Relacje czasowe w warunkowaniu klasycznym 100
17.1.5. Przestrzeń warunkowania klasycznego 101
17.2. Warunkowanie instrumentalne 104
17.2.1. Typy relacji między zachowaniem a jego konsekwencjami 105
17.2.2. Przestrzeń zależności instrumentalnych 106
17.2.3. Wptyw warunkowania klasycznego na reakcje instrumentalne 106
17.2.4. Awersyjna kontrola zachowania 109
17.2.5. Ewolucja definicji pojęcia wzmocnienia 110
17.2.6. Rozkłady wzmocnień 112
17.2.7. Dokonywanie wyboru 114
17.3. Podsumowanie 115
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 116
LITERATURA ZALECANA 116
Rozdział 18. Uczenie się wykraczające poza warunkowanie 117
18.1. Psychologia poznawcza jako kontekst badań nad uczeniem się 118
18.1.1. Z danych historycznych 118
18.1.2. Specyficzność ujęć poznawczych w badaniach nad uczeniem się 118
18.2. Gtówne kierunki badań 121
18.2.1. Studia nad wiedzą 122
18.2.2. Studia nad strategiami poznawczymi 124
18.2.3. Studia nad kontrolą 128
18.2.4. Studia nad efektami uczenia się 130
18.3. Zastosowania 134
18.3.1. Rewolucja poznawcza i edukacja 134
18.3.2. Zasadnicze postulaty 134
18.3.3. Wyzwania przyszłości 135
18.4. Podsumowanie 135
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 136
LITERATURA ZALECANA .'. 136
Rozdział 19. Pamięć jako podstawowy mechanizm przechowywania doświadczenia 137
19.1. Czym jest pamięć? 137
19.1.1. Podstawowe pojęcia 137
19.1.2. Pamięć jako zdolność i jako proces 138
19.1.3. Podstawowe rodzaje pamięci 139
19.1.4. Metafory stosowane w badaniach nad pamięcią 141
19.2. Fazy przetwarzania informacji w procesach pamięciowych 143
19.3. Pamięć krótkotrwała i długotrwała 150
19.4. Teoria poziomów przetwarzania 155
19.5. Strategie pamięciowe i metapamięć 158
19.6. Podsumowanie 163
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 164
LITERATURA ZALECANA 164
Rozdział 20. Pamięć autobiograficzna jako podstawa tworzenia doświadczenia indywidualnego 165
20.1. Gtówne obszary doświadczenia indywidualnego 165
20.1.1. Doświadczenia dotyczące świata zewnętrznego 166
20.1.2. Doświadczenia dotyczące własnej osoby 167
20.1.3. Doświadczenia dotyczące własnych relacji ze światem zewnętrznym 168
20.2. Formy przechowywania doświadczenia - skrypty 169
20.3. Pamięć autobiograficzna 173
20.4. Pamięć autobiograficzna jako podstawa kształtowania inteligencji emocjonalnej 179
20.5. Podsumowanie 182
SPIS TREŚCI 7
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 182
LITERATURA ZALECANA 182
Rozdział 21. Wyobrażenia jako pierwsza forma doświadczenia generowanego przez jednostkę 183
21.1. Wyobrażenia twórcze i odtwórcze 186
21.2. Wyobraźnia jako jeden z mechanizmów tworzenia reprezentacji 189
21.2.1. Argumenty empiryczne w polemice między stanowiskiem obrazowym i abstrakcyjnym 191
21.3. Wyobraźnia a inne procesy psychiczne 196
21.3.1. Wyobraźnia a pamięć 197
21.3.2. Wyobraźnia a procesy myślenia i rozwiązywania problemów 198
21.3.3. Wyobrażenia a emocje 199
21.4. Podsumowanie 202
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 203
LITERATURA ZALECANA 203
Rozdział 22. Pojęcia 205
22.1. Pojęcia indywidualne i ogólne 205
22.2. Pogląd klasyczny 210
22.3. Pogląd probabilistyczny 214
22.4. Pogląd egzemplarzowy 221
22.5. Pojęcia jako indywidualne teorie na temat świata 223
22.6. Pojęcia odnoszące się do stanów, zjawisk i procesów 227
22.7. Podsumowanie 229
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 230
LITERATURA ZALECANA 230
Rozdział 23. Język i komunikacja 231
23.1. Cele i metody psycholingwistyki 232
23.2. Język- uniwersalna, biologicznie uwarunkowana właściwość gatunku homo sapiens 233
23.2.1. Uniwersalna gramatyka 233
23.2.2. Filogeneza języka 236
23.2.3. Język ludzki a „języki" zwierząt 239
23.3. Produkcja i percepcja mowy •. 240
23.3.1. Produkcja mowy 241
23.3.2. Percepcja mowy 243
23.4. Wiedza językowa: kompetencja językowa i kompetencja komunikacyjna 247
23.4.1. Charakterystyka kompetencji językowej 247
23.4.2. Stownik umysłowy 249
23.4.3. Specyficzność kompetencji językowej ludzi niestyszących 251
23.4.4. Charakterystyka kompetencji komunikacyjnej 252
23.4.5. Zasady efektywnej komunikacji 254
23.4.6. Analiza dyskursu 254
23.5. Spoteczno-kulturowe uwarunkowania języka 258
23.5.1. Uwagi wstępne: Znaczenie wypowiedzi. Koordynacja procesów komunikacji 258
23.5.2. Sytuacje dyskursywne 259
23.5.3. Kulturowe uwarunkowania dyskursu konwersacyjnego 260
23.5.4. Społeczne aspekty użyć językowych 261
23.6. Język a myślenie oraz inne procesy poznawcze 262
23.6.1. Relatywizm językowy 263
23.6.2. Badania nad związkiem języka z myśleniem 264
23.7. Komunikacja językowa a komunikacja niewerbalna 269
23.7.1. Uniwersalne i kulturowo specyficzne cechy komunikacji niewerbalnej 270
23.7.2. Komunikacja werbalna versus niewerbalna 272
23.8. Podsumowanie 273
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 274
LITERATURA ZALECANA 274
8
SPIS TREŚCI
Rozdział 24. Myślenie i rozumowanie 275
24.1. Od przestanek do wniosków, czyli wnioskowanie dedukcyjne 276
24.1.1. Rozumowanie sylogistycztle 276
24.1.2. Rozumienie implikacji 281
24.1.3. Rozumowanie dedukcyjne: logika umystu czy modele umysłowe? 286
24.2. Od obserwacji do wniosków, czyli rozumowanie indukcyjne 287
24.2.1. Percepcja kowariancji 288
24.2.2. Testowanie hipotez 293
24.2.3. Rozumowanie w warunkach niepewności 299
24.3. Rozwiązywanie problemów 306
24.3.1. Strategie rozwiązywania problemów 307
24.3.2. Czynniki utrudniające i ułatwiające rozwiązywanie problemów 311
24.4. Myślenie w laboratorium a myślenie w codziennych sytuacjach życiowych 314
24.5. Podsumowanie 315
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 316
LITERATURA ZALECANA 316
DZIAŁ VI
Emocje i motywacje 317
Rozdział 25. Mechanizmy wzbudzania emocji 319
25.1. Mechanizmy wzbudzania emocji - aspekt psychologiczny 319
25.1.1. Mechanizm dokonywania oceny poznawczej 322
25.2. Mechanizmy wzbudzania emocji - aspekt biologiczny 329
25.2.1. Koncepcja Paula MacLeana 329
25.2.2. Neurochemia i emocje 335
25.3. Integracja podejścia biologicznego i psychologicznego: cztery systemy aktywacji emocji - wedtug Izarda 337
25.3.1. System neuronalny 338
25.3.2. System sensomotoryczny 339
25.3.3. System motywacyjny (afektywny) 340
25.3.4. System poznawczy 342
25.4. Różnice pomiędzy poszczególnymi stanami emocjonalnymi 343
25.4.1. Czas a emocje 344
25.4.2. Nastrój 345
25.4.3. Zaburzenia emocjonalne 346
25.4.4. Osobowość i emocje 347
25.5. Podsumowanie 347
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 349
LITERATURA ZALECANA 349
Rozdział 26. Ekspresja emocji. Emocje podstawowe i pochodne 351
26.1. Ekspresja emocji 351
26.1.1. Ewolucyjne podstawy ekspresji emocji 352
26.1.2. Twarz w ekspresji emocji - ponadkulturowy dowód na rzecz ewolucyjnych źródet fenomenu 354
26.1.3. Twarz w ekspresji poszczególnych emocji 355
26.1.4. Sylwetka, gest i gtos w ekspresji emocji 359
26.1.5. Rozwojowe aspekty ekspresji emocji 360
26.1.6. Kulturowe aspekty ekspresji emocji 362
26.2. Emocje podstawowe i pochodne 363
26.2.1. Ekspresja twarzy jako podstawa klasyfikacji 364
26.2.2. Podstawowe, czyli nie tylko ludzkie - podejście ewolucyjne 364
26.2.3. Podstawowe, czyli prototypowe 365
26.2.4. Jak powstają emocje pochodne? 366
26.3. Podsumowanie 366
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 367
SPIS TREŚCI 9
LITERATURA ZALECANA 367
Rozdział 27. Emocje, poznanie i zachowanie 369
27.1. Problem pierwotności emocji względem poznania lub poznania względem emocji 369
27.1.1. Pierwotność poznania względem zjawisk afektywnych 370
27.1.2. Niezależność poznania i emocji 372
27.1.3. Pierwotność zjawisk afektywnych 373
27.2. Wzajemne oddziaływanie na siebie emocji i procesów poznawczych 374
27.2.1. Współzależność emocji i poznania 375
27.2.2. Wptyw emocji i nastroju na przebieg procesów poznawczych 377
27.3. Wpływ nastrojów i emocji na sądy i zachowania społeczne 379
27.4. Regulacja emocji 381
27.4.1. Automatyczna regulacja przebiegu emocji 382
27.4.2. Podmiotowa samokontrola emocji 383
27.4.3. Strategie poprawiania nastroju 390
27.5. Podsumowanie 392
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 394
LITERATURA ZALECANA 394
Rozdział 28. Teorie emocji 395
28.1. Klasyczne teorie emocji - przegląd 395
28.1.1. Teoria Jamesa-Langego 396
28.1.2. Teoria Cannona-Barda 398
28.1.3. Aktywacyjne teorie emocji 400
28.1.4. Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera i Singera 403
28.2. Poznawcze teorie emocji 407
28.2.1. Koncepcja emocji Lazarusa 408
28.2.2. Funkcjonalne ujęcie emocji wedtug Frijdy 410
28.2.3. Koncepcja psychicznej reprezentacji emocji 416
28.3. Podsumowanie 425
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 426
LITERATURA ZALECANA , 426
Rozdział 29. Motywacja w najważniejszych systemach teoretycznych 427
29.1. Ewolucyjne podejście do motywacji - etologia i socjobiologia 428
29.2. Psychodynamiczna teoria motywacji 430
29.3. Behawiorystyczna teoria motywacji 431
29.4. Problem motywacji w psychologii humanistycznej 433
29.5. Poznawcze koncepcje motywacji 435
29.6. Motywacja w psychologii topologicznej 437
29.7. Próba systematyzacji 438
29.8. Podsumowanie 439
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 440
LITERATURA ZALECANA 440
Rozdział 30. Mechanizmy leżące u podstaw motywacji 441
30.1. Procesy afektywne jako mechanizm motywacyjny 441
30.1.1. Pobudzenie emocjonalne jako determinanta efektywności funkcjonowania organizmu 441
30.1.2. Emocja jako generator programu działania i jako informacja 444
30.2. Procesy poznawcze jako mechanizm motywacyjny 445
30.3. Motywacja w przebiegu zachowania 450
30.3.1. Uruchomienie zachowania 450
30.3.2. Podtrzymanie aktywności i wytrwałość 452
30.3.3. Zaniechanie działania 454
30.3.4. Zakończenie działania 456
30.4. Specyficznie ludzkie mechanizmy motywacyjne 456
30.4.1. Motywacja wewnętrzna 457
TO SPIS TREŚCI
30.4.2. Motywacja osiągnięć 461
30.4.3. Motywacje związane z obrazem własnej osoby 465
30.4.4. Motywacje samoaktualizacji i samorozwoju 466
30.6. Podsumowanie 467
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 468
LITERATURA ZALECANA 468
Rozdział 31. Typy motywacji 469
31.1. Motywacje oparte na zasadzie przywracania i zaburzania istniejącej równowagi 469
31.1.1. Zasada przywracania równowagi 469
31.1.2. Motywacje oparte na zaburzeniach równowagi 475
31.1.3. Koncepcja Mowrera: motywacje oparte na strachu i nadziei 477
31.2. Motywacja zadaniowa 478
31.2.1. Zadania 479
31.2.2. Plany działania 482
31.2.3. Perspektywa czasowa w realizacji zadań 485
31.3. Motywacje symultaniczne i hierarchiczne oraz konflikty motywacyjne 487
31.3.1. Motywacje symultaniczne , 487
31.3.2. Motywacje hierarchiczne 488
31.3.3. Konflikty motywów 488
31.4. Podsumowanie 490
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE ....' 491
LITERATURA ZALECANA 491
Rozdział 32. Inni ludzie w procesach motywacyjnych 493
32.1. Motywy afiliacji i zażyłości 493
32.2. Kiedy obecność innych pomaga? Efekt facylitacji społecznej 494
32.2.1. Poziom pobudzenia jako mechanizm wyjaśniający efekty facylitacji społecznej - propozycja Zajonca 495
32.2.2. Alternatywne modele pobudzenia jako mechanizmu odpowiedzialnego za efekt facylitacji społecznej 496
32.2.3. Poznawcze wyjaśnienia efektu facylitacji społecznej 497
32.3. Kiedy obecność innych przeszkadza: próżniactwo społeczne 499
32.4. Inni ludzie jako rywale i jako współpracownicy 501
32.4.1. Wpływ rywalizacji, kooperacji i indywidualizmu na funkcjonowanie podmiotu 502
32.4.2. Motywy zachowań rywalizacyjnych, kooperacyjnych i indywidualistycznych 503
32.5. Przymus i uległość 504
32.6. Manipulacja innymi ludźmi: motywacje manipulatorów i manipulowanych 506
32.7. Motywacje autoprezentacyjne 507
32.8. Podsumowanie 509
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 510
LITERATURA ZALECANA 510
Rozdział 33. Hipnoza 511
33.1. Rys historyczny 511
33.2. Spór o naturę hipnozy 513
33.2.1. Stanowisko transowe 513
33.2.2. Stanowisko nietransowe 515
33.3. Podatność hipnotyczna 516
33.3.1. Skale do pomiaru podatności hipnotycznej 517
33.3.2. Korelaty podatności hipnotycznej 518
33.4. Nieporozumienia wokół hipnozy 519
33.5. Podsumowanie 520
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 521
LITERATURA ZALECANA 521
SPIS TREŚCI 11
DZIAŁ VII
OSOBOWOŚĆ I RÓŻNICE INDYWIDUALNE 523
Rozdział 34. Osobowość jako zespól cech 525
34.1. Teoria osobowości wedtug Allporta oparta na koncepcji cech 526
34.2. Czynnikowa struktura osobowości w ujęciu Cattella 528
34.2.1. Koncepcja cechy 529
34.2.2. Źródła informacji o osobowości: dane L, dane Q i dane T 531
34.2.3. Diagnoza osobowości na podstawie Kwestionariusza Osobowości 16PF 532
34.2.4. Uwagi krytyczne 533
34.3. Teoria PEN - koncepcja trzech superczynników osobowości w ujęciu Eysencka 535
34.3.1. Podstawowe wymiary i struktura osobowości 536
34.3.2. Biologiczne podstawy superczynników osobowości 538
34.3.3. Pomiar trzech superczynników oparty na metodach kwestionariuszowych 541
34.3.4. Funkcjonalne znaczenie czynników PEN 541
34.3.5. Uwagi krytyczne 545
34.4. Pięcioczynnikowy model osobowości (PMO) 546
34.4.1. Badania leksykalne prowadzone w ramach PMO 547
34.4.2. Psychometryczne podejście do badań nad pięcioczynnikową strukturą osobowości 551
34.4.3. Swobodne opisy osobowości oparte na modelu PMO 556
34.4.4. Uwagi krytyczne 557
34.5. Podsumowanie 559
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 560
LITERATURA ZALECANA 560
Rozdział 35. Poznawcze podejście do osobowości 561
35.1. Miejsce podejścia poznawczego w psychologii osobowości 561
35.1.1. Podejście poznawcze a podejście teorii cech 562
35.1.2. Geneza poznawczego podejścia do osobowości 562
35.2. Podstawowe funkcje osobowości w ujęciu poznawczym 563
35.3. Osobowość jako system wiedzy osobistej 565
35.4. Osobowość a poznawcze konstruowanie wtasnej przyszłości i przeszłości 567
35.4.1. Adaptacja przez konstruowanie wtasnej przyszłości 567
35.4.2. Adaptacja przez konstruowanie wtasnej przeszłości 570
35.5. Obraz siebie: poznawcza podstawa integracji zachowania 572
35.5.1. Przekonania o sobie i pojęcie Ja 574
35.5.2. Ja jako zjawisko historyczne, kulturowe i społeczne 576
35.5.3. Trafność przekonań o sobie 578
35.5.4. Znaczenie samooceny 579
35.5.5. Procesy refleksyjne i procesy automatyczne 581
35.5.6. Cegiełki samowiedzy. Skąd bierze się przeświadczenie o wtasnej stałości jako osoby? 584
35.6. Osobowość a procesy kontroli i samoregulacji 586
35.6.1. Czy coś popycha nas do sprawowania kontroli? 587
35.6.2. Cele jako sktadniki Ja i jako standardy samoregulacji 588
35.6.3. Mechanizmy kontroli aktywności 591
35.6.4. Długotrwała deprywacja kontroli a zaburzenia w organizacji działania: zjawisko wyuczonej bezradności ... 596
35.7. Podsumowanie 598
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 599
LITERATURA ZALECANA 600
Rozdział 36. Teorie osobowości - podejście psychodynamiczne i humanistyczne 601
36.1. Psychoanaliza: teoria klasyczna 603
36.1.1. Teoria popędów (aspekt dynamiczny) 604
36.1.2. Energia psychiczna (aspekt ekonomiczny) 604
36.1.3. Motywy nieświadome (model topograficzny) 605
36.1.4. Rozwój psychoseksualny i formowanie się charakteru (model rozwojowy) 606
12 SPIS TREŚCI
36.1.5. Id ego i superego (model strukturalny) 610
36.1.6. Konflikt, lęk i mechanizmy obronne 612
36.2. Wczesne rewizje teorii: neofreudyści 618
36.2.1. Psychologia analityczna 618
36.2.2. Psychologia indywidualna 621
36.2.3. Psychologia kulturowa 621
36.2.4. Psychologia interpersonalna 622
36.3. Psychologia ego 624
36.4. Teorie relacji z obiektem: interpersonalne „przesunięcie" 627
36.4.1. Nowa teoria? 627
36.4.2. Stadia rozwoju - proces kształtowania się Ja 629
36.4.3. Ego czy self? Zmiany w teorii osobowości 631
36.4.4. Zmiany w modelu zaburzeń osobowości 632
36.4.5. Zmiany w modelu terapii 632
36.5. Psychologia selt 634
36.5.1. „Odnowa" Ja 634
36.5.2. Ja intersubiektywne 636
36.6. Wktad psychoanalizy do teorii osobowości 638
36.7. Nurt humanistyczny: przyszłość człowieka tkwi w teraźniejszości 640
36.7.1. Podstawowe założenia 640
36.7.2. Hierarchia potrzeb 641
36.7.3. Rozbieżność między Ja a doświadczeniem 643
36.7.4. Ciało i odrzucone Ja 647
36.7.5. Popularność psychologii humanistycznej 649
36.7.6. Psychologia humanistyczna a psychoanaliza 650
36.8. Podsumowanie 651
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 652
LITERATURA ZALECANA 652
Rozdział 37. Różnice indywidualne: opis, determinanty i aspekt społeczny 653
37.1. Podstawowe kategorie służące do opisu różnic indywidualnych 654
37.1.1. Typ jako kategoria klasyfikacyjna 654
37.1.2. Cecha jako podstawowa kategoria opisu różnic indywidualnych 657
37.2. Determinanty różnic indywidualnych: „naturę or nurture?" 662
37.2.1. Nieporozumienia wokół sporu: „dziedziczność czy środowisko?" 662
37.2.2. Dowody na rzecz genetycznej determinacji różnic indywidualnych w wybranych charakterystykach
zachowania zwierząt 663
37.2.3. Wkład dziedziczności i środowiska do różnic indywidualnych u ludzi 666
37.2.4. Wktad czynników genetycznych i środowiskowych w wariancję inteligencji 667
37.2.5. Wktad czynników genetycznych i środowiskowych w wariancję cech osobowości 671
37.2.6. Wnioski 676
37.3. Różnice indywidualne a zasada równości społecznej 677
37.4. Podsumowanie 680
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 680
LITERATURA ZALECANA 681
Rozdział 38. Temperament 683
38.1. Pierwsze badania empiryczne nad temperamentem 684
38.1.1. Heymans: pionier badań empirycznych nad temperamentem 684
38.1.2. Typologia Pawtowa jako fizjologiczna podstawa czterech klasycznych temperamentów 684
38.1.3. Konstytucjonalne typologie temperamentu 687
38.2. Pojęcie temperamentu i jego miejsce wśród innych konstruktów psychologicznych 690
38.2.1. Temperament jako konstrukt odnoszący się wyłącznie do zachowań emocjonalnych 690
38.2.2. Definicje temperamentu wywodzące się z orientacji biologicznej 691
38.2.3. Podstawowe wyróżniki pojęcia temperamentu 692
SPIS TREŚCI 13
38.3. Wybrane współczesne teorie temperamentu 693
38.3.1. Interakcyjna teoria temperamentu dziecka autorstwa Thomasa i Chess 694
38.3.2. Rozwojowa teoria temperamentu 697
38.3.3. Koncepcja temperamentu zahamowanego i niezahamowanego 700
38.3.4. Teoria emocjonalności, aktywności i towarzyskości Bussa i Plomina 702
38.3.5. Teoria poszukiwania doznań 705
38.3.6. Regulacyjna teoria temperamentu 708
38.4. Funkcjonalne znaczenie cech temperamentu 711
38.4.1. Funkcjonalne znaczenie temperamentu u dzieci 712
38.4.2. Związek cech temperamentu ze zjawiskami stresu 714
38.5. Podsumowanie 718
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 718
LITERATURA ZALECANA 718
Rozdziat 39. Inteligencja 721
39.1. Pojęcie inteligencji 721
39.1.1. Rys historyczny 721
39.1.2. Definicja inteligencji 723
39.1.3. Ukryte teorie inteligencji 726
39.2. Czynnikowe koncepcje inteligencji 727
39.2.1. Modele hierarchiczne 727
39.2.2. Modele czynników równorzędnych 730
39.2.3. Hierarchia czy czynniki równorzędne? 733
39.2.4. Spory wokół czynnika g 733
39.3. Biologiczne koncepcje inteligencji 735
39.3.1. Szybkość przewodzenia nerwowego 735
39.3.2. Sprawność organu 737
39.3.3. Wielkość mózgu 740
39.3.4. Dziedziczność inteligencji 741
39.4. Poznawcze koncepcje inteligencji 742
39.4.1. Poznawcze korelaty inteligencji 743
39.4.2. Poznawcze komponenty inteligencji 744
39.4.3. Uczenie się a inteligencja 747
39.4.4. Uwaga a inteligencja 750
39.4.5. Pamięć robocza a inteligencja 752
39.4.6.. Strategie poznawcze 754
39.4.7. Kontrola poznawcza 755
39.5. Próba syntezy 756
39.6. Podsumowanie 758
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE * 759
LITERATURA ZALECANA 760
Rozdziat 40. Style poznawcze 761
40.1. Rys historyczny problematyki 761
40.2. Refleksyjność - impulsywność 763
40.2.1. Psychologiczne znaczenie refleksyjności - impulsywności 764
40.2.2. Geneza refleksyjności - impulsywności 764
40.2.3. Refleksyjność - impulsywność a efektywność funkcjonowania 766
40.3. Zależność - niezależność od pola 767
40.3.1. Geneza zależności - niezależności od pola 768
40.3.2. Konsekwencje różnic indywidualnych w zakresie zależności - niezależności od pola
40.4. Abstrakcyjność - konkretność
40.4.1. Źródła różnic indywidualnych w zakresie abstrakcyjności - konkretności .//,^...^.... 772
40.4.2. Konsekwencje abstrakcyjności -konkretności (.(.§■....%% ~B
40.5. Style poznawcze w koncepcji Sternberga
14 SPIS TREŚCI
40.5.1. Aspekty samokierowania i wymiary stylu myślenia 776
40.5.2. Uwarunkowania stylów rjiyślenia 777
40.5.3. Style myślenia a efektywność funkcjonowania 778
40.6. Uwagi ogólne 778
40.6.1. Relacja między stylami a możliwościami poznawczymi 779
40.6.2. Pomiar stylu poznawczego 780
40.6.3. Problem wartościowania stylów poznawczych 780
40.6.4. Styl poznawczy jako potencjalny przedmiot oddziaływań wychowawczych 781
40.7. Podsumowanie 781
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 782
LITERATURA ZALECANA 782
Rozdział 41. Twórczość 783
41.1. Pojęcie i kryteria twórczości 783
41.1.1. Twórczość w ujęciu psychologicznym 783
41.1.2. Kryteria twórczości 784
41.2. Systemowe ujęcie twórczości 786
41.2.1. Koncepcja „inwestycyjna" 786
41.2.2. Koncepcja transgresji 787
41.2.3. Koncepcja Csikszentmihalyi 787
41.3. Struktura procesu twórczego 789
41.3.1. Ogólne koncepcje procesu twórczego 789
41.3.2. Poznawcze składniki procesu twórczego 792
41.3.3. Emocjonalno-motywacyjne składniki procesu twórczego 796
41.3.4. Wgląd 799
41.4. Twórczość a cechy indywidualne801
41.4.1. Inteligencja 802
41.4.2. Style poznawcze 802
41.4.3. Psychotyczność i otwartość803
41.4.4. Inne cechy osobowości 804
41.4.5. Zaburzenia zachowania 804
41.5. Praktyczne zastosowania psychologii twórczości 805
41.6. Podsumowanie 806
PYTANIA SPRAWDZAJĄCE 807
LITERATURA ZALECANA 807
BIBLIOGRAFIA 809
INDEKS NAZWISK 879
INDEKS RZECZOWY 887
SPIS I ŹRÓDŁA FOTOGRAFII 895