Dane szczegółowe książki

Wprowadzenie: O historii doktryn politycznych i prawnych ................. 11
Rozdział I. Starożytność .................................. 15
1. Starożytny Wschód .................................... 15
Homo sapiens. Ideologia monarchiczna. Mesjanizm i teokracja żydowska
2. Narodziny myśli helleńskiej ................................ 19
Początki europejskiej kultury politycznej. W służbie arystokracji. Kompromis z demokracją. Sofistyka
3. Demokracja ateńska .................................... 24
4. Krytyka demokracji. Platon ............................... 26
W epoce kryzysu państwa-miasta. Platon
5. Synteza myśli helleńskiej: Arystoteles .......................... 30
Metoda badawcza. Państwo. Społeczeństwo i prawo
6. Epoka hellenistyczna ................................... 34
Idea hellenistycznego władcy. Cynizm. Epikureizm. Stoicyzm
7. Ideologia polityczno-prawna w Rzymie ......................... 39
Inspiracje hellenizmu. W okresie kryzysu republiki. Cicero. Ideologia Rzymu cesarskiego
8. Wczesne chrześcijaństwo ................................. 43
Źródła ideowe. Ideologia Nowego Testamentu. Rozwój doktryny w II i III wieku. Chrystianizacja cesarstwa. Św.
Augustyn.
Rozdział II. Średniowiecze ................................. 51
1. Klimat ideowy epoki ................................... 51
Zasady światopoglądu chrześcijańskiego. Ewolucja konfliktów ideowych
2. Wczesne średniowiecze .................................. 55
Doktryna imperialna Bizancjum. Kształtowanie się feudalnej ideologii w państwach "barbarzyńskich". Idea cesarska
i postępy doktryny kościelnej
3. Papalizm .......................................... 59
Spór gregoriański. Idea krzyżowa. Rozkwit teorii papalizmu w XIII wieku. Prawo kanoniczne i rzymskie w służbie
papieskiej
4. Uniwersalizm cesarski ................................... 62
5. Doktryna monarchii narodowej .............................. 64
Rozwój idei monarchicznej i teorii suwerenności państwa. Teoria reprezentacji
6. Renesans XII i XIII wieku ................................ 68
Prerenesans. "Odkrycie Arystotelesa". Awerroizm łaciński
7. Tomasz z Akwinu ..................................... 70
Podstawowe założenia tomizmu. Wiara a nauka. Społeczeństwo i państwo. Teoria prawa
8. Ideologia kacerska ..................................... 75
Średniowieczne herezje jako ideologie protestu społecznego i politycznego. Od bogumiłów do Jobna Wyctiffe'a
9. Epigoni i prekursorzy ................................... 77
Ferment ideowy wieku XIV. Koncyliaryzm. Nauka prawa. Occam. Dante Alighieri. Marsyliusz z Padwy
Rozdział III. Odrodzenie
85
85
1. Humanizm .............................••••••••••••
Założenia kultury renesansowej. Nurty dyskusji politycznej XVI wieku
2. Machiavelli ............................-•••••••••••• 88
Autor i jego dzieło. Świat, historia, człowiek. Dyktatura księcia. Technika rządzenia. Pochwala republiki
3. Bodin ............................................ 94
Doktryna francuskich legistów. Teoria suwerenności władzy państwowej
4. Renesansowa utopia ..........................-••••••••• 97
5. Doktryny reformacji ...........................-•••••••• 100
Ogólna charakterystyka. Luther. Calvin. Munzer. Plebejski nurt reformacji
6. Monarchomachowie ..........................-••••••••• '05
7. Myśl odrodzenia w Polsce ......................•••••••••• 107
U progu złotego wieku. Ideologia wzmocnienia władzy królewskiej. Program egzekucji praw. Frycz Modrzewski.
Ideologia polskiego arianizmu. Programy regalistyczno-senackie. Idea szlacheckiej dyktatury. Orzechowski
Rozdział IV. Wiek XVII ..................... .^. ...'.......- 115
1. Epoka i jej konflikty ideologiczne ............................. 115
2. Ideologia kontrreformacji ........................••••••••• '18
O przywrócenie jedności corpus christianum. Szkoła w Salamance
3. Doktryna absolutyzmu monarchy ............................ 121
Historyczne przesłanki. Klasyczny absolutyzm francuski
4. Szkolą prawa natury .........................-••••••••• 124
Ogólna charakterystyka. Grotius. Pufendorf
5. Utylitaryzm i demokracja polityczna ........................... '28
Spinoza. Rozwój teorii prawa natury. Teoria politycznej demokracji
6. Programy polityczne w rewolucji angielskiej ....................... 130
Przestanki historyczne. Program rojalistów. Independenci. Milton. Lewellerzy. Diggerzy. Winstanley
7. Hobbes ..................................••••••••• 135
Autor i jego dzieło. Natura ludzka. Stan natury. Powstanie państwa. Pochwała absolutyzmu.
8. Narodziny burżuazyjnego liberalizmu. Locke ...................... 139
Sławna rewolucja. Stan natury. Prawo natury. Teoria umowy społecznej. Liberalne państwo
9. Ideologia złotej wolności w Polsce ............................ 143
Pod rządami magnackich koterii. Zasady demokracji szlacheckiej
Rozdział V. Oświecenie ........................-•••••••••- 149
1. Ogólna charakterystyka ......................-••••••••••• 149
Klimat ideowy. Tematy politycznej dyskusji
2. Ideologia absolutyzmu oświeconego ........................... 152
3. Postęp filozofii prawa. Humanitaryzm prawniczy .................... 154
4. Fizjokratyzm ..........................•••••••••••••• 156
5. Liberalizm arystokratyczny. Montesąuieu ........................ 158
Kryzys ideologii absolutyzmu we Francji. Duch praw. Wolność. Zasada umiarkowania. Systematyka ustrojów
państwowych. Podział władzy. Liberalizm arystokratyczny
6. Rozwój zasad liberalizmu politycznego ........................
Historyczne przesłanki. Voltaire. Diderot. Liberalizm w Anglii Smith
7. Radykalizm mieszczańskiej demokracji. Rousseau ..................
Rousseau. Etapy rozwoju ludzkości. Umowa społeczna. Zwierzchnictwo ludu. Teoretyk drobnomieszczaństwa
8. Materializm i komunistyczna utopia ..........................
Materializm. Utopia społeczna. Meslier. Morelly. Mably
9. Oświecenie w Polsce ...................................
Projekty reform w czasach saskich. Reformy okresu stanisławowskiego. Kołłątaj. Staszic. Polscy jakobini
K). Doktryna polityczna rewolucji amerykańskiej .....................
11. Doktryny polityczne wielkiej rewolucji francuskiej ..................
Zasady roku 1789. Ideologia jakobinów. Babuwizm. Ideologia bonapartyzmu
Rozdział VI. Kapitalizm
1. Periodyzacja historii doktryn epoki kapitalizmu ........
2. Od Kongresu Wiedeńskiego do Manifestu Komunistycznego .
Konflikty społeczne i polityczne. Systematyka doktryn
3. Doktryna kontrrewolucji. Teokraci we Francji .........
4. Ewolucyjny konserwatyzm. Burkę ................
5. Romantyzm polityczny w Niemczech ..............
Romantyzm. Romantyzm polityczny
6. Szkoła historyczna w prawoznawstwie ..............
Ogólna charakterystyka. Historyzm. Teoria prawa. Konserwatyzm
7. Ideowe podstawy kodyfikacji cywilnych .............
ABGB i szkoła egzegezy. Kodeks Napoleona
8. Niemiecki idealizm i jego treści polityczne ............
Przeciw Oświeceniu. Fichte. Hegel i zasady jego filozofii. Filozofia dziejów. Państwo.
9. Liberalizm polityczny .......................
Ogólna charakterystyka. Constant. Bentham. Mili. Kierunki rozwoju
Rozdział VII. Socjalizm i nacjonalizm ...........................
1. Klimat ideowy w latach 1848-1918 ............................
Gospodarka, nauka, technika. Nacjonalizm. Kolonializm a kwestia socjalna. Ruch robotniczy i kariera myśli
socjalistycznej. Systematyka doktryn
2. Socjalizm utopijny .....................................
Źródła. Ogólna charakterystyka. Saint Simon i saintsimonizm. Fourier. Owen
3. Ideologia rosyjskich rewolucyjnych demokratów ....................
Historyczne przesłanki. Radiszczew. Rewolucyjni demokraci
4. Marksizm ..........................................
Marks i Engels. Źródła ideologiczne marksizmu. Materializm dialektyczny. Materializm historyczny: a) sfery życia
społecznego, b) klasy i walki klasowe, c) państwo i prawo, d) rewolucja, e) rola jednostki i mas w historii,
f) świadomość społeczna. Kierunki rozwoju. Sukcesy i porażki
5. Pozytywizm i pozytywizm prawniczy ..........................
U źródeł pozytywizmu. Pozytywizm prawniczy
6. Rozwój i zmierzch liberalizmu ..............................
Ogólna charakterystyka. Faguet
7. Darwinizm społeczny, rasizm i nacjonalizm .......................
Rozwój socjologii. Comte. Spencer. Gumplowicz. Durkheim. Pareto. Gobineau. Lapouge. Chamberlain. Nietzsche
163
167
173
177
183
186
195
195
196
200
202
204
208
213
216
223
10. Polska myśl społeczna i polityczna okresu powstań narodowych (1795-1863) .... 232
O wyzwolenie narodowe i społeczne. Doktryny reakcyjne. Nurt liberalny. Doktryny demokratyczne. Dembowski
i Kamieński.
241
241
247
253
255
269
271
273
8. Katolicka doktryna społeczna .............................. 281
W obronie tegitymizmu. I Aggiornamento Leona XIII
9. Reformistyczne nurty doktryn socjalistycznych ..................... 287
Lassalle. Socjalizm "z katedry". Fabianie, proudhoniści i blankiści. Rozwój konfliktów ideowych
10. Rewizjonizm ........................................ 290
Przesłanki historyczne. Bernstein
11. Anarchizm ......................................... 294
Źródła. Ogólna charakterystyka. Proudhon. Bakunin. Kropotkin. Epigoni
12. Syndykalizm ........................................ 297
Źródła. Ogólna charakterystyka. Sorel
13. Polska myśl politycznoprawna w latach 1864-1939 ................... 299
Od pozytywizmu do ideologii narodowej. Myśl państwowa w Drugiej Rzeczypospolitej
Rozdział VIII. Demokracja i liberalizm a komunizm i faszyzm.
309
1. Charakterystyka okresu 1918-1945 i systematyka wykładu ............... 309
Konflikty polityczne i społeczne. Klimat intelektualny. Systematyka wykładu
2. Postępy i kryzys idei liberalno-demokratycznych do 1945 roku ............ 312
Demokracja w okresie międzywojennym. Liberalizm socjalny.
3. Ideologia komunizmu - leninowska wersja marksizmu ................. 317
Życie i działalność Lenina. Lenin a marksizm. Leninowska koncepcja partii. Rewolucja proletariacka i warunki jej
powodzenia. Lenin o dyktaturze proletariatu, państwie i prawie. Spadkobiercy leninizmu: Stalin i Trocki
4. Ideologia faszyzmu .................................... 328
Wieloznaczność terminu "faszyzm". Ruchy faszystowskie. Ideologia faszyzmu - ogólna charakterystyka i źródła.
Negacje faszystowskie. Nacjonalizm, rasizm, antysemityzm. Darwinizm społeczny i pochwała wojny. Program
społeczny faszyzmu. Państwo, dyktator i prawo. Dyskusja nad istotą i przyczynami faszyzmu. Neofaszyzm
5. Doktryny autorytarne ................................... 338
6. Kościół katolicki wobec problemów politycznych i społecznych pierwszej połowy XX
wieku ............................................ 339
Kościół a procesy laicyzacji i demokratyzacji. Nauka Kościoła o komunizmie i faszyzmie. Encyklika "Ouadragesimo
Anno"
Rozdział IX. Ideologie i doktryny po drugiej wojnie światowej
1. Od rywalizacji systemów do idei jedności kontynentów ................
Ład jałtański i jego załamanie: 1945-1989. Rozwój nauki i techniki. Konflikty ideowe i systematyka wykładu.
2. Krytyka totalitaryzmu jako teoretyczna podstawa ideologii demokratycznych ....
Pojecie totalitaryzmu. Źródła totalitaryzmu według Hanny Arendt. Karl Popper w obronie społeczeństwa otwartego.
Apologia wolności i demokracji - Raymond Aron. Polityczna funkcja krytyki totalitaryzmu.
3. Ideologia komunizmu powojennego ...........................
Doktryna "realnego socjalizmu". Eurokomunizm. Chiński wariant komunizmu - maoizm.
4. Marksizm jako teoria intelektualistów ..........................
Szkoła frankfurcka. Teoria krytyczna. Herbert Marcuse i Nowa Lewica. Jurgen Habermas. Perspektywy marksizmu.
5. Teorie konwergencji - alternatywa wobec marksistowskiej teorii rozwoju społecznego
Ogólna charakterystyka. James Burnham o rewolucji menadżerskiej. Wizje społeczeństwa przyszłości. Ocena.
6. Ewolucja liberalizmu socjalnego: doktryna państwa dobrobytu ............
Przesłanki historyczne. Pojecie państwa dobrobytu. Teoretycy: Gunnar Myrdal i Kenneth Galbraith. Próba oceny.
7. Socjaldemokracja po roku 1945 .............................
Powstanie i program Międzynarodówki Socjalistycznej. Najważniejsze partie socjaldemokratyczne Europy i ich
polityka.
8. Teoria sprawiedliwości Johna Rawlsa - intelektualne zasadnienie liberalnej demokracji
Renesans koncepcji umowy społecznej. Równość jako element umowy. Ograniczenie nierówności. Znaczenie teorii
Rawlsa.
345
345
348
352
356
359
361
364
367
9. Ideologie krajów Trzeciego Świata ............................ 369
Uwarunkowania historyczne. Wpływy komunizmu. Socjalizm indyjski. Socjalizm afrykański. Islam jako ideologia
polityczna.
10. Odrodzenie idei liberalnych: od neoliberalizmu po liberalizm konserwatywny .... 375
Neoliberalizm. Socjalne państwo prawne. Friedrich August von Hayek. Rozkwit liberalizmu ekonomicznego.
Amerykański radykalny liberalizm: Robert Nozick. Podsumowanie.
11. Nauka społeczna Kościoła katolickiego po II Soborze Watykańskim ......... 383
Znaczenie Soboru watykańskiego w dziejach Kościoła. Personalizm chrześcijański. Sprawiedliwy lad społeczny
według magisterium Kościoła. Kościół o pracy ludzkiej. Preferowany system społeczno-gospodarczy. Encyklika
"Centesimus Annus". Sprawiedliwy ład międzynarodowy. Nauka Kościoła o państwie i prawie.
Rozdział X. Rozwój teorii i filozofii prawa w XX wieku. ................. 395
1. Między pozytywizmem a prawem natury ........................ 395
Uwagi wstępne. Systematyka rozdziału.
2. Pozytywizm prawniczy na przełomie wieków ...................... 396
Pozytywizm w prawoznawstwie a pozytywizm prawniczy. Tradycja pozytywizmu anglosaskiego: John Austin.
Pozytywizm prawniczy w Niemczech i jego ewolucja. Rudolf von Ihering - krytyk formalizmu prawniczego.
Podsumowanie.
3. Nonnatywizm - czysta nauka prawa Hansa Kelsena .................. 402
Teoria normatywizmu. Krytyka normatywizmu. Kelsen o demokracji i sprawiedliwości.
4. Prawo natury o zmiennej treści - Rudolf Stammler ................... 406
5. Psychologizm w nauce prawa - Leon Petrażycki ..................... 407
6. Amerykański realizm i funkcjonalizm prawniczy w XX wieku ............. 410
Przesłanki historyczne i filozoficzne. Olliver Wendell Holmes. Realizm prawniczy. Prawo jako instrument inżynierii
społecznej - Roscoe Pound.
7. Solidarność społeczna jako podstawa prawa - Leon Duguit ............... 414
8. Teoria prawa w nazistowskich Niemczech i faszystowskich Włoszech ........ 416
Krytyka legalizmu i legitymizmu władzy państwowej. Nauka prawa w nazistowskich Niemczech. Włoska nauka
prawa pod rządami faszyzmu.
9. Teoria prawa w ZSRR i w państwach "realnego socjalizmu" .............. 419
10. Renesans koncepcji prawa natury po II wojnie światowej ............... 421
Uwarunkowania. Prawo i idea prawa Gustawa Radbrucha. Koncepcja formalnego prawa natury L.L.Fullera.
11. Najnowsze tendencje w dyskusji nad istotą prawa ................... 426
Indeks nazwisk ......................................... 429