Dane szczegółowe książki

Wstęp 9
Rozdział pierwszy. Problematyka i metody badań 19
1. Metody naukowe a metody badawcze. Opisowe i normatywne podejście do metod 19
2. Społeczne i naukowe przesłanki formułowania problemu 26
3. Przedmiot zainteresowań i dotyczące go pytania w problematyce badawczej 30
4. Rodzaje pytań i ich założenia. Pytania a hipotezy 3)
5. Pytania rozstrzygalne i nierozstrzygalne 36
6. Poziom socjologicznej analizy w problematyce badań 38
7. Własności przedmiotów w problematyce badań, zdarzenia i procesy, którym one podlegają 40
8. Pytania o zależności między własnościami lub zdarzeniami 41
9. Zamierzony zakres ogólności wniosków badania 43

10. Pytania problematyki i względy praktyczne a dobór metod badawczych 46
11. Założenia metod badawczych 50
12. Metody badawcze a orientacje problemowe i „podejścia teoretyczne" do rzeczywistości społecznej 54
13. Rola zwiadu badawczego w precyzacji problematyki oraz kontroli założeń pytań i metod badawczych 58
Rozdział drugi. Zjawiska społeczne i odpowiadające im pojęcia ... 62
1. Pojęcia i terminy języka nauk społecznych i ich odpowiedniki w rzeczywistości społecznej 62
2. Dwie perspektywy na zjawiska społeczne i ich pojęciowe odpowiedniki 65
3. Podstawowe założenia „rozumiejącego podejścia" do zjawisk społecznych. Rozumienie potencjalne i faktyczne '. . 69
4. Zjawiska i procesy psychiczne jako hipotetyczne „zmienne ukryte" nauk społecznych. Teoretyczne funkcje rozumienia 73
5. Pewne osobliwości języka nauk społecznych 80
6. Rola języka w rozumieniu i określaniu zjawisk społecznych 84
7. Granice przydatności podejścia ze współczynnikiem humanistycznym i konieczność wprowadzania nowych pojęć 91
8. Przedmioty świata pozaludzkiego w oczach socjologa 95
9. Cechy absolutne i relatywne jednostek ludzkich 97
10. Zbiorowości ludzkie i ich własności rozpatrywane z ludzkiej perspektywy badawczej .... 100 1 1. Cechy zbiorowości a cechy ludzi tworzących te zbiorowości 107
5

12. Definiowanie własności agregatowych i własności strukturalnych zbiorowości ludzkich 109
13. Struktura a kultura zbiorowości ludzkich 113
14. Dwa sposoby patrzenia na zjawiska kultury 119
Rozdział trzeci. Definiowanie pojęć i dobór wskaźników
w badaniach 124
1. Kłopoty z jednoznacznością terminów w naukach społecznych i ich konsekwencje 124
2. Nazwy jednostkowe i ogólne: historyczne i uniwersalne 127
3. Historyczne i teoretyczne aspekty różnej ogólności pojęć. Różnice stopnia elementarności pojęć 129
4. Definiowanie pojęć 132
5. Elementy opisowe i elementy ocenne w treści pojęć socjologicznych. Definicje perswazyjne 138
6. Definicje częściowe 141
7. Definicje probabilistyczne; definiowanie cech dyspozycyjnych 144
8. Pojęcia syndromatyczne i zakładane przez nie zależności 147
9. Zmienne jakościowe i ilościowe 152

10. Klasyfikacje i typologie 158
11. Pojęcia występujące w twierdzeniach a wskaźniki zastosowane w badaniach 165
12. Rodzaje zjawisk wykorzystywanych jako wskaźniki w badaniach socjologicznych 170
13. Problemy i miary trafności wskaźników 177
14. Baterie wskaźników, skale pomiarowe i indeksy zmiennych różnych poziomów analizy . . 182
15. Pozaformalne kryteria przydatności pojęć. Pojęcia z „nadznaczeniem" 190
Rozdział czwarty. Rodzaje twierdzeń 197
1. Zdania jednostkowe i ogólne, zdania szczegółowe. Tezy i opisy statystyczne 197
2. Prawa nauki a generalizacje historyczne 206
3. Historyczne i uniwersalne zdania statystyczne: twierdzenia probabilistyczne a tezy korelacyjne 210
4. Zależności bezwarunkowe i zależności warunkowe zmiennych dychotomicznych 215
5. Związki funkcyjne zmiennych ilościowych 216
6. Typ zmiennej a charakter tezy o zależnościach cech mierzonych 223
7. Zależności statystyczne między zmiennymi ilościowymi 225
8. Zależności warunkowe zmiennych ilościowych 229
9. Twierdzenia i prawa przyczynowe a twierdzenia strukturalne o współistnieniu lub współzmienności elementów i własności 236

10. Warunkowe zależności przyczynowe zmiennych dychotomicznych 244
11. Historyczne i statystyczne konsekwencje warunkowych zależności przyczynowych 249
12. Matrycowe zależności przyczynowe 255
13. Rodzaje twierdzeń o dynamice procesów społecznych 257
14. Zdania eliptyczne w naukach społecznych 265
15. Twierdzenia tautologiczne 266
16. Tezy wartościujące a twierdzenia empiryczne o rzeczywistości społecznej 269
Rozdział piąty. Uzasadnianie twierdzeń. Empiryczna weryfikacja
hipotez 276
1. Rola sądów spostrzeżeniowych w naukach empirycznych 277
2. „Rozumiejąca obserwacja" zjawisk jako empiryczna podstawa twierdzeń w naukach społecznych
6

3. Dane potrzebne do uzasadniania twierdzeń 285
4. Istniejące ustalenia faktyczne i wcześniej uzasadnione uogólnienia w procesie uzasadniania nowych twierdzeń 289
5. Uogólnianie obserwacji jednostkowych a problem trafności wskaźników 293
6. Uogólnianie rozkładów i zależności z reprezentatywnej próby na populację. Próby celowe i losowe 298
7. Metody wnioskowania statystycznego z próby losowej o populacji 303
8. Indukcjonizm vs dedukcjonizm w sporze o uzasadnialność praw nauki. Dane empiryczne i założenia w indukcyjnym uzasadnianiu praw ogólnych 311
9. Indukcja eliminacyjna w uzasadnianiu praw przyczynowych. Schematy badań eksperymentalnych dla weryfikacji hipotez przyczynowych 317

10. Manipulowanie zmiennymi w eksperymentach a nieeksperymentalne metody ustalania zależności przyczynowych 327
11. Badania porównawcze w indukcji socjologicznej. Kłopoty z weryfikacją hipotez teoretycznych
o szerokim zasięgu 339
12. Wymiar czasu w indukcji socjologicznej. Genetyczna determinacja prawidłowości społecznych i sposoby jej ujawniania 346
Rozdział szósty. Wyjaśnianie i przewidywanie 351
1. Nomologiczno-dedukcyjne wyjaśnienia przyczynowe na tle ogólnych problemów wyjaśniania 351
2. Wyjaśnienia wieloczynnikowe. Wyjaśnienia komplementarne a wyjaśnienia konkurencyjne 355
3. Wyjaśnianie zdarzeń i ich zbiorów przez twierdzenia statystyczne 362
4. Wyjaśnienia niekompletne 365
5. Wyjaśnienia hipotetyczne a postdykcje 367
6. Wyjaśnienia genetyczne 369
7. Wyjaśnienia teleologiczne a wyjaśnienia przyczynowe 373
8. Wyjaśnianie zachowań ludzkich przez ich motywy 378
9. Prosty i złożony schemat przewidywania nomologiczno-dedukcyjnego 381

10. Przewidywanie probabilistyczne i przewidywanie warunkowe 383
11. Wiedza o strukturze i kulturze zbiorowości w procesie przewidywania zachowań 385
12. Przewidywanie zachowań ludzi na podstawie ich zamiarów, planów i postaw wobec przyszłości .• 387
13. Ekstrapolacja trendów 389
14. Przewidywania a samorealizujące się prognozy 391
Rozdział siódmy. Budowa teorii 394
1. Różne znaczenia terminu „teoria" 394
2. Rodzaje zasad teoriotwórczych. Założenia merytoryczne i „wizje" zjawisk badanych jako przesłanki budowy teorii 397
3. Założenia formalne teorii i strukturalne koncepcje (wizje) zjawisk objętych teorią 402
4. Poziom odniesienia teorii. Teorie średniego zasięgu 404
5. Systematyzacja przedmiotowa. Systematyzacja typologiczna a inwentarz twierdzeń teoretycznych 406
6. Czynnikowa systematyzacja ogółu przyczyn tego samego skutku. Zmienne strategiczne w schematach czynnikowych 408
7. Podejście funkcjonalne 414
8. Prosta systematyzacja dedukcyjna 425
9. Teorie zaksjomatyzowane 430

10. Redukcja jednej teorii do drugiej 433
11. Modele teoretyczne zjawisk i procesów społecznych 443
7

Rozdział ósmy. Praktyczne zastosowania socjologii 448
1. Społeczne konsekwencje i praktyczne zastosowania nauk społecznych 448
2. Rola badań socjologicznych w ujawnianiu i teoretycznej diagnozie problemów społecznych 451
3. Empiryczna ocena skutków działań praktycznych 455
4. Wiedza teoretyczna i wiedza opisowo-diagnostyczna w socjotecłmice i polityce społecznej . 456
5. Manipulacja zmiennymi socjologicznymi w inżynierii społecznej 459
6. Prognozy długofalowe a programy działań 462
7. Niektóre problemy związane z praktycznymi zastosowaniami badań socjologicznych. Problem społeczny a problem badawczy 468
8. Badania stosowane a socjologia poszczególnych dziedzin życia społecznego 471
9. Społeczne funkcje socjologii a zagadnienie odpowiedzialności uczonego 474
Indeks 479
Contents 488
Содержание 492