Dane szczegółowe książki
Podstawy ekonomii / Milewski, Roman (1940-2001); Jabłońska, Anna
Tytuł
Podstawy ekonomii
Wydawnictwo
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999
Numer wydania
2 popr.
ISBN
8301130105
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Od autorów........................................ 13
CZĘŚĆ I. WPROWADZENIE DO EKONOMII.................. 15
Rozdział pierwszy. Podstawowe pojęcia i przedmiot ekonomii.......... 17
1. Czym się zajmuje ekonomia? .......................... 17
2. Potrzeby ludzkie, produkcja i praca, czynniki produkcji............ 19
3. Proces gospodarowania, podmioty i decyzje gospodarcze........... 21
4. Własność...................................... 22
4.1. Pojęcie własności............................... 22
4.2. Klasyfikacja własności............................ 24
4.3. Teorie własności. Główne tezy teorii praw własności .......... 2Z
5. Gospodarka i systemy gospodarcze....................... 30
6. Ograniczoność zasobów, racjonalność gospodarowania i rachunek ekonomiczny.......................................... 32
6.1. Granica możliwości produkcyjnych..................... 32
6.2. Racjonalność gospodarowania i rachunek ekonomiczny ......... 35
7. Metody badań ekonomicznych, kategorie i prawa ekonomiczne....... 36
8. Modele ekonomiczne............................... 38
9. Ekonomia a inne nauki.............................. 40
Aneks. Własność w sensie formalnoprawnym a własność w sensie ekonomicznym ......................................... 42
Pojęcie własności w sensie prawnym i ekonomicznym............ 42
Ekonomiczny podmiot własności państwowej.................. 44
Ekonomiczny podmiot własności akcyjnej ................... 45
Rozdział drugi. Współczesne systemy społeczno-gospodarcze .......... 49
1. Charakterystyka gospodarki rynkowej...................... 50
1.1. Dominacja prywatnej własności czynników produkcji .......... 50
1.2. Rynkowa alokacja zasobów gospodarczych................ 52
1.3. Reguły funkcjonowania gospodarki rynkowej............... 55
1.4. Zalety i słabości gospodarki rynkowej................... 57
6
2. Ewolucja systemu rynkowego w krajach rozwiniętego kapitalizmu...... 60
2.1. Zmiany w charakterze rynku i konkurencji................ 60
2.2. Zmiany stosunków własnościowych .................... 61
3. Charakterystyka gospodarki centralnie planowanej............... 63
3.1. Geneza i początki gospodarki centralnie planowanej........... 64
3.2. Główne cechy i reguły funkcjonowania gospodarki centralnie planowanej 66
3.3. Wady gospodarki centralnie planowanej.................. 69
Aneks. Proces przechodzenia od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej w Polsce............................... 72
Modyfikacje systemowe i kryzys gospodarki polskiej z przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych......................... 72
Plan Balcerowicza................................. 73
Przemiany własnościowe............................. 76
Rozdział trzeci. Główne nurty współczesnej ekonomii............... 80
1. Narodziny ekonomii jako nauki. Ekonomia klasyczna............. 80
2. Ekonomia neoklasyczna.............................. 82
3. Keynesizm i jego ewolucja............................ 83
4. Renesans koncepcji liberalnych i konserwatywnych.............. 85
4.1. Monetaryzm.................................. 86
4.2. Nowa ekonomia klasyczna.......................... 86
4.3. Nowa szkoła austriacka........................... 87
4.4. Ekonomiczna teoria polityki......................... 88
4.5. Ekonomia podaży............................... 88
5. Instytucjonalizm.................................. 89
6. Marksizm...................................... 91
7. Wybitni polscy ekonomiści ............................ 93
:ZĘŚĆ II. PODSTAWY MIKROEKONOMII . ................ 95
Rozdział czwarty. Rynek, popyt, podaż....................... 97
1. Pojęcie i funkcje rynku, klasyfikacja rynków.................. 97
2. Popyt i określające go czynniki......................... 99
2.1. Popyt a cena................................. 100
2.2. Nietypowe krzywe popytu.......................... 101
2.3. Pozacenowe determinanty popytu...................... 102
3. Podaż i określające ją czynniki ......................... 104
3.1. Podaż a cena................................. 104
3.2. Pozacenowe determinanty podaży...................... 105
3.3. Podaż i cena a czynnik czasu........................ 106
4. Cena równowagi rynkowej............................ 107
4.1. Przesunięcia krzywej popytu a cena równowagi.............. 108
4.2. Przesunięcia krzywej podaży a cena równowagi ............. 109
4.3. Równoczesne przesunięcia krzywych popytu i podaży a cena równowagi 110 5. Elastyczność popytu i podaży.......................... 112
5.1. Cenowa elastyczność popytu........................ 112
5.2. Mieszana cenowa elastyczność popytu................... 113
7
5.3. Dochodowa elastyczność popytu...................... 113
5.4. Cenowa elastyczność podaży........................ 116
6. Graficzna interpretacja elastyczności....................... 118
6.1. Nachylenie .................................. 119
6.1.1. Nachylenie wzdłuż łuku............................ 119
6.1.2. Nachylenie w punkcie............................. 120
6.2. Mierzenie elastyczności........................... 121
6.2.1. Mierzenie elastyczności łukowej........................ 121
6.2.2. Mierzenie elastyczności punktowej...................... 123
6.3. Mierzenie elastyczności popytu i podaży.................. 124
6.3.1. Mierzenie cenowej elastyczności popytu................... 124
6.3.2. Mierzenie cenowej elastyczności podaży................... 127
Aneks. Mierzenie elastyczności za pomocą metod graficznych ......... 130
Mierzenie punktowej elastyczności popytu................... 130
Mierzenie cenowej elastyczności podaży.................... 131
Rozdział piąty. Podstawy teorii wyboru konsumenta ............ 133
1. Uwagi wprowadzające .............................. 133
2. Podstawy wyboru struktury konsumpcji bieżącej................ 134
3. Podstawy wyboru ilości czasu pracy i czasu wolnego............. 148
3.1. Dochód a skłonność do konsumpcji .................... 148
3.2. Czynniki pozadochodowe a konsumpcja.................. 150
3.3. Wybór między dochodem z pracy (konsumpcją) a czasem wolnym . . . 150
4. Optymalizacja konsumpcji w czasie....................... 156
5. Pozycja gospodarstwa domowego jako nabywcy dóbr konsumpcyjnych oraz dostawcy siły roboczej w gospodarce rynkowej i centralnie planowanej ... 160
Rozdział szósty. Podstawy teorii przedsiębiorstwa................. 163
1. Pojęcie przedsiębiorstwa. Rodzaje przedsiębiorstw............... 163
2. Cele działalności przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej i centralnie planowanej ........................................ 169
3. Majątek, fundusze i wynik finansowy przedsiębiorstwa............ 171
4. Krótkookresowa teoria produkcji......................... 175
5. Długookresowa teoria produkcji. Efekty skali. Wybór technik wytwarzania . 181
6. Analiza kosztów produkcji............................ 190
6.1. Koszty księgowe i koszty ekonomiczne.................. 190
6.2. Koszty w okresie krótkim.......................... 192
6.3. Koszty w okresie długim.......................... 197
7. Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej i monopolu ......................................... 203
7.1. Modele struktur rynku............................ 203
7.2. Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej . . 204
7.3. Optymalna struktura produkcji ....................... 212
7.4. Równowaga przedsiębiorstwa monopolistycznego............. 214
8. Konkurencja monopolistyczna i oligopol.................... 219
8.1. Uwagi wstępne................................ 219
8.2. Konkurencja monopolistyczna. Model Chamberlina............ 223
8
8.3. Modele oligopolu............................... 229
8.3.1. Model Cournota................................. 229
8.3.2. Inne modele oligopolu............................. 232
8.3.2.1. Model Bertranda............................ 232
8.3.2.2. Model Edgewortha .......................... 233
8.3.2.3. Model Chamberlina.......................... 233
8.3.2.4. Model Sweezy'ego - załamana krzywa popytu.......... 233
8.3.2.5. Model Stackelberga.......................... 235
8.4. Formy monopolizacji. Ustawodawstwo antymonopolowe......... 235
9. Funkcjonowanie przedsiębiorstw w okresie transformacji ustrojowej w Polsce 239
Aneks. Alternatywne teorie przedsiębiorstwa ................... 242
Czy maksymalizacja zysku jest osiągalna w praktyce? ............ 242
Zysk krótko- czy długookresowy?........................ 244
Szkoła behawioralna................................ 247
Przedsiębiorstwo jako koalicja............................ 247
Potencjalne cele działania przedsiębiorstwa..................... 247
Koncepcja zadowalającego minimum......................... 248
Koncepcja luzu organizacyjnego (rezerwy organizacyjnej)............. 249
Szkoła behawioralna - podsumowanie....................... 250
Teorie menedżerskie................................ 252
Główne założenia i tezy teorii menedżerskich.................... 252
Maksymalizacja menedżerskiej funkcji użyteczności................ 253
Maksymalizacja sprzedaży .............................. 254
Maksymalizacja wzrostu................................ 255
Teorie menedżerskie - podsumowanie....................... 257
Rozdział siódmy. Rynki czynników produkcji i podstawy teorii podziału . . 263
1. Wprowadzenie................................... 263
2. Zróżnicowanie dochodów i majątku. Miary dysproporcji........... 264
3. Ruch okrężny dochodów i wydatków...................... 269
4. Zasadnicze czynniki determinujące podział dochodu.............. 270
5. Klasyczna teoria podziału............................. 272
6. Podstawy neoklasycznej teorii podziału. Teoria produkcyjności krańcowej . 273
7. Rynek pracy. Płaca................................ 279
7.1. Doskonały rynek pracy............................ 279
7.1.1. Popyt na pracę................................. 279
7.1.2. Podaż pracy................................... 283
7.2. Niedoskonałe rynki pracy.......................... 288
7.2.1. Zmonopolizowany rynek produktów i konkurencyjny rynek pracy..... 289
7.2.2. Monopson i oligopson. Rynek pracy zdominowany przez pracodawcę . . 290
7.2.3. Związek zawodowy. Zmonopolizowany rynek pracy i konkurencyjny rynek produktów................................... 291
7.2.4. Dwustronny monopol. Rynek pracy zdominowany przez jednego pracodawcę i jeden związek zawodowy......................... 295
7.2.5. Inne niedoskonałości rynku pracy. Dyskryminacja ekonomiczna...... 298
8. Rynek ziemi i kapitału.............................. 300
8.1. Rynek ziemi. Renta gruntowa........................ 302
8.2. Rynek kapitału. Procent i zysk....................... 305
9
8.2.1. Rynek usług kapitału.............................. 305
8.2.1.1. Popyt na usługi kapitału ....................... 306
8.2.1.2. Podaż usług kapitału ......................... 307
8.2.2. Rynek kapitału fizycznego........................... 312
8.2.2.1. Popyt na kapitał fizyczny....................... 312
8.2.2.2. Podaż kapitału fizycznego ...................... 316
8.2.3. Rynek kapitału finansowego.......................... 316
8.2.3.1. Popyt na kapitał pożyczkowy i jego podaż............. 316
8.2.3.2. Stopa procentowa........................... 318
8.2.3.3. Wybór portfela aktywów. Problem ryzyka............. 319
8.2.3.4. Rynek akcji. Wartość rynkowa firmy i kursy akcji ........ 322
8.2.4. Zysk....................................... 323
CZĘŚĆ III. PODSTAWY MAKROEKONOMII.................. 329
Rozdział ósmy. Główne kategorie i pojęcia makroekonomii. Produkt i dochód narodowy....................................... 331
1. Pojęcie i podstawowe problemy makroekonomii................ 331
2. Problem agregacji................................. 332
3. Metody obliczania produktu krajowego brutto................. 335
3.1. Model ruchu okrężnego w gospodarce................... 335
3.2. Metoda sumowania produktów....................... 339
3.3. Metoda sumowania dochodów ....................... 341
3.4. Metoda sumowania wydatków ....................... 341
4. Produkt narodowy brutto i dochód narodowy.................. 343
5. Produkt i dochód narodowy jako miary poziomu rozwoju gospodarczego i dobrobytu...................................... 346
Rozdział dziewiąty. Determinanty dochodu narodowego. Analiza krótkookresowa 348
1. Zarys głównych stanowisk teoretycznych.................... 348
2. Pojęcie i mechanizm równowagi......................... 354
3. Funkcja konsumpcji................................ 357
4. Równowaga w uproszczonym modelu gospodarki. Równość inwestycji i oszczędności ...................................... 364
5. Mnożnik...................................... 370
6. Równowaga w rozwiniętym modelu gospodarki................ 377
Rozdział dziesiąty. Rola państwa w gospodarce .............. 385
1. Pojęcie państwa.................................. 385
2. Argumenty za i przeciw ekonomicznej roli państwa.............. 386
3. Ekonomiczne funkcje państwa.......................... 388
3.1. Tworzenie ładu instytucjonalno-prawnego................. 388
3.2. Funkcja alokacyjna.............................. 389
3.3. Funkcja stabilizacyjna............................ 393
3.4. Funkcja redystrybucyjna........................... 394
4. Realny i regulacyjny aspekt roli państwa w gospodarce............ 397
5. Teoretyczne koncepcje roli państwa w gospodarce............... 400
5.1. Klasyczny liberalizm i koncepcja „państwa-minimum".......... 401
10
5.2. Nurt interwencjonistyczny.......................... 402
5.3. Neoliberalizm................................. 404
5.4. Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej................ 407
5.5 Teoria i praktyka „państwa dobrobytu"................... 409
6. Rola państwa w procesie transformacji gospodarki polskiej.......... 411
Aneks. Efektywność społeczna (optimum w sensie Pareto) w warunkach doskonałej konkurencji ................................ 414
Efektywność prywatna .............................. 415
Efektywność społeczna.............................. 415
Efektywność społeczna w sferze konsumpcji.................... 416
Efektywność społeczna w sferze produkcji ..................... 416
Efektywność społeczna w sferze wymiany ..................... 417
Rozdział jedenasty. Budżet państwa......................... 420
1. Pojęcie i funkcje budżetu państwa........................ 420
2. Dochody budżetu państwa. Podatki....................... 423
3. Wydatki budżetu państwa............................. 431
4. Podatki i wydatki państwa jako instrumenty stabilizacji koniunktury. Mnożnikowy efekt wydatków, podatków i zrównoważenia budżetu ......... 435
5. Aktywna i pasywna polityka fiskalna. Automatyczne stabilizatory koniunktury 438 6. Deficyt budżetowy i dług publiczny....................... 442
7. Budżet państwa w Polsce w okresie transformacji gospodarki........ 447
Rozdział dwunasty. System pieniężno-kredytowy ................. 450
1. Istota i funkcje pieniądza............................ 450
2. Ewolucja pieniądza i systemu pieniężnego .................. 452
3. Zasoby pieniądza................................. 454
4. Koszt posiadania pieniądza........................... 456
5. Popyt na pieniądz i podaż pieniądza...................... 457
6. Czynniki determinujące popyt na pieniądz................... 458
7. Powstanie i funkcje banków .......................... 465
7.1. Pojawienie się banków i rozwój systemu bankowego.......... 465
7.2 . Funkcje banków............................... 466
7.3. Kredyt.................................... 467
7.4. Kreacja pieniądza.............................. 469
8. Bank centralny. Instrumenty kontroli podaży pieniądza........... 472
8.1. Funkcje banku centralnego......................... 472
8.2. Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza . . . 474
9. Czynniki determinujące podaż pieniądza.................... 479
10. Równowaga na rynku pieniężnym....................... 481
11. Niebankowe instytucje pośrednictwa finansowego. Rynek pieniężny i kapitałowy .....................................483
12. Pieniądz i banki w okresie transformacji gospodarki polskiej........ 487
Rozdział trzynasty. Czynniki wzrostu gospodarczego............... 489
1. Zagregowana funkcja produkcji ......................... 489
2. Stan stacjonarny.................................. 491
3. Mierniki wzrostu gospodarczego......................... 497
11
4. Postęp techniczny................................. 498
5. Potencjalne tempo wzrostu gospodarczego................... 502
6. Wybór poziomu kapitałochłonności....................... 504
7. Wzrost gospodarczy a tendencje postępu technicznego............ 506
8. Popytowe czynniki wzrostu............................ 509
9. Granice wzrostu gospodarczego......................... 511
Rozdział czternasty. Cykl koniunkturalny ..................... 513
1. Pojęcie cyklu koniunkturalnego. Fazy cyklu.................. 513
2. Rodzaje wahań cyklicznych ........................... 515
3. Cykl a wzrost gospodarczy............................ 516
4. Teorie wahań cyklicznych............................ 517
4.1. Teorie neoklasyczne............................. 517
4.2. Teorie keynesistowskie............................ 519
5. Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego..... 524
6. Wahania stopy wzrostu i kryzysy w gospodarce centralnie planowanej . . . 526
6.1. Systemowe uwarunkowania ekspansji inwestycyjnej ........... 527
6.2. Przyczyny arytmii ekspansji inwestycyjnej................. 529
Rozdział piętnasty. Bezrobocie............................ 532
1. Wprowadzenie................................... 532
2. Pojęcie bezrobocia................................. 533
3. Typy bezrobocia.................................. 538
4. Bezrobocie w wybranych krajach........................ 539
5. Przyczyny bezrobocia............................... 541
5.1. Bezrobocie w warunkach równowagi i nierównowagi na rynku pracy . 541
5.2. Ujęcie neoklasyczne............................. 543
5.3. Ujęcie keynesistowskie............................ 545
6. Bezrobocie a działalność państwa........................ 547
7. Zatrudnienie i bezrobocie w gospodarce centralnie planowanej........ 549
8. Bezrobocie w Polsce w okresie transformacji ................. 551
Rozdział szesnasty. Inflacja.............................. 557
1. Pojęcie, sposoby pomiaru oraz nasilenie inflacji................ 557
2. Społeczno-ekonomiczne skutki inflacji ..................... 563
3. Główne teorie inflacji............................... 566
3.1. Monetarna (neoilościowa) teoria inflacji.................. 566
3.2. Popytowa teoria inflacji........................... 569
3.3. Kosztowa teoria inflacji........................... 572
4. Inflacja a bezrobocie. Koncepcja krzywej Phillipsa.............. 574
5. Inflacja w Polsce w okresie transformacji.................... 579
Rozdział siedemnasty. Handel międzynarodowy. Elementy polityki handlowej 582
1. Międzynarodowy podział pracy . ........................ 582
2. Obroty i struktura handlu międzynarodowego ................. 583
3. Koszty komparatywne i inne wyjaśnienia przyczyn handlu.......... 584
4. Specjalizacja międzygałęziowa oraz wewnątrzgałęziowa............ 588
5. Kwestia korzyści z handlu............................ 590
12
6. Cło - elementarny instrument polityki handlowej............... 591
7. Wybrane inne narzędzia polityki handlowej .................. 594
8. Integracja ekonomiczna - najważniejsze pojęcia............... 595
9. Integracja Polski z Unią Europejską....................... 597
Rozdział osiemnasty. Międzynarodowe finanse................... 599
1. Kurs walutowy................................... 599
2. Bilans płatniczy.................................. 603
3. Równowaga bilansu płatniczego......................... 603
4. Bilans płatniczy a kurs walutowy........................ 606
5. Międzynarodowe przepływy kapitału ...................... 607
6. Międzynarodowe instytucje finansowe...................... 609
Rozdział dziewiętnasty. Model IS-LM. Podsumowanie polityki ekonomicznej. 611
1. Model IS-LM................................... 611
1.1. Geneza i ogólna charakterystyka modelu IS-LM............. 611
1.2. Równowaga na rynku towarowym. Krzywa IS .............. 613
1.3. Równowaga na rynku pieniężnym. Krzywa LM.............. 624
2. Równowaga w gospodarce zamkniętej...................... 630
3. Polityka fiskalna i monetarna w gospodarce zamkniętej............ 633
4. Gospodarka otwarta. Krzywa bilansu płatniczego ............... 637
5. Równowaga w gospodarce otwartej....................... 645
6. Polityka fiskalna i monetarna w warunkach sztywnego kursu walutowego . 653
7. Polityka fiskalna i monetarna w warunkach płynnego kursu walutowego . . 655
8. Podsumowanie............................ 658
Rozdział dwudziesty. Gospodarka światowa - problemy rozwoju....... 660
1. Pojęcie gospodarki światowej .......................... 660
2. Podmioty gospodarki światowej......................... 661
3. Tendencje rozwojowe gospodarki światowej.................. 664
4. Główne problemy globalne............................ 666
4.1. Problemy ludnościowe............................ 667
4.2. Problem wyżywienia............................. 667
4.3. Skończoność zasobów bogactw naturalnych................ 668
4.4. Zagrożenia dla środowiska naturalnego................... 669
5. Zróżnicowanie poziomu rozwoju ekonomicznego ............... 670
6. Nowy międzynarodowy ład ekonomiczny.................... 671
7. Strategie rozwoju krajów rozwijających się................... 674
7.1. Handel towarami nieprzetworzonymi.................... 675
7.2. Industrializacja i wzrost przez eksport................... 676
7.3. Modernizacja przez zadłużenie zewnętrzne ................ 677
8. Problemy krajów najuboższych........................... 679
9. Pomoc zewnętrzna dla rozwoju ......................... 680
CZĘŚĆ I. WPROWADZENIE DO EKONOMII.................. 15
Rozdział pierwszy. Podstawowe pojęcia i przedmiot ekonomii.......... 17
1. Czym się zajmuje ekonomia? .......................... 17
2. Potrzeby ludzkie, produkcja i praca, czynniki produkcji............ 19
3. Proces gospodarowania, podmioty i decyzje gospodarcze........... 21
4. Własność...................................... 22
4.1. Pojęcie własności............................... 22
4.2. Klasyfikacja własności............................ 24
4.3. Teorie własności. Główne tezy teorii praw własności .......... 2Z
5. Gospodarka i systemy gospodarcze....................... 30
6. Ograniczoność zasobów, racjonalność gospodarowania i rachunek ekonomiczny.......................................... 32
6.1. Granica możliwości produkcyjnych..................... 32
6.2. Racjonalność gospodarowania i rachunek ekonomiczny ......... 35
7. Metody badań ekonomicznych, kategorie i prawa ekonomiczne....... 36
8. Modele ekonomiczne............................... 38
9. Ekonomia a inne nauki.............................. 40
Aneks. Własność w sensie formalnoprawnym a własność w sensie ekonomicznym ......................................... 42
Pojęcie własności w sensie prawnym i ekonomicznym............ 42
Ekonomiczny podmiot własności państwowej.................. 44
Ekonomiczny podmiot własności akcyjnej ................... 45
Rozdział drugi. Współczesne systemy społeczno-gospodarcze .......... 49
1. Charakterystyka gospodarki rynkowej...................... 50
1.1. Dominacja prywatnej własności czynników produkcji .......... 50
1.2. Rynkowa alokacja zasobów gospodarczych................ 52
1.3. Reguły funkcjonowania gospodarki rynkowej............... 55
1.4. Zalety i słabości gospodarki rynkowej................... 57
6
2. Ewolucja systemu rynkowego w krajach rozwiniętego kapitalizmu...... 60
2.1. Zmiany w charakterze rynku i konkurencji................ 60
2.2. Zmiany stosunków własnościowych .................... 61
3. Charakterystyka gospodarki centralnie planowanej............... 63
3.1. Geneza i początki gospodarki centralnie planowanej........... 64
3.2. Główne cechy i reguły funkcjonowania gospodarki centralnie planowanej 66
3.3. Wady gospodarki centralnie planowanej.................. 69
Aneks. Proces przechodzenia od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej w Polsce............................... 72
Modyfikacje systemowe i kryzys gospodarki polskiej z przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych......................... 72
Plan Balcerowicza................................. 73
Przemiany własnościowe............................. 76
Rozdział trzeci. Główne nurty współczesnej ekonomii............... 80
1. Narodziny ekonomii jako nauki. Ekonomia klasyczna............. 80
2. Ekonomia neoklasyczna.............................. 82
3. Keynesizm i jego ewolucja............................ 83
4. Renesans koncepcji liberalnych i konserwatywnych.............. 85
4.1. Monetaryzm.................................. 86
4.2. Nowa ekonomia klasyczna.......................... 86
4.3. Nowa szkoła austriacka........................... 87
4.4. Ekonomiczna teoria polityki......................... 88
4.5. Ekonomia podaży............................... 88
5. Instytucjonalizm.................................. 89
6. Marksizm...................................... 91
7. Wybitni polscy ekonomiści ............................ 93
:ZĘŚĆ II. PODSTAWY MIKROEKONOMII . ................ 95
Rozdział czwarty. Rynek, popyt, podaż....................... 97
1. Pojęcie i funkcje rynku, klasyfikacja rynków.................. 97
2. Popyt i określające go czynniki......................... 99
2.1. Popyt a cena................................. 100
2.2. Nietypowe krzywe popytu.......................... 101
2.3. Pozacenowe determinanty popytu...................... 102
3. Podaż i określające ją czynniki ......................... 104
3.1. Podaż a cena................................. 104
3.2. Pozacenowe determinanty podaży...................... 105
3.3. Podaż i cena a czynnik czasu........................ 106
4. Cena równowagi rynkowej............................ 107
4.1. Przesunięcia krzywej popytu a cena równowagi.............. 108
4.2. Przesunięcia krzywej podaży a cena równowagi ............. 109
4.3. Równoczesne przesunięcia krzywych popytu i podaży a cena równowagi 110 5. Elastyczność popytu i podaży.......................... 112
5.1. Cenowa elastyczność popytu........................ 112
5.2. Mieszana cenowa elastyczność popytu................... 113
7
5.3. Dochodowa elastyczność popytu...................... 113
5.4. Cenowa elastyczność podaży........................ 116
6. Graficzna interpretacja elastyczności....................... 118
6.1. Nachylenie .................................. 119
6.1.1. Nachylenie wzdłuż łuku............................ 119
6.1.2. Nachylenie w punkcie............................. 120
6.2. Mierzenie elastyczności........................... 121
6.2.1. Mierzenie elastyczności łukowej........................ 121
6.2.2. Mierzenie elastyczności punktowej...................... 123
6.3. Mierzenie elastyczności popytu i podaży.................. 124
6.3.1. Mierzenie cenowej elastyczności popytu................... 124
6.3.2. Mierzenie cenowej elastyczności podaży................... 127
Aneks. Mierzenie elastyczności za pomocą metod graficznych ......... 130
Mierzenie punktowej elastyczności popytu................... 130
Mierzenie cenowej elastyczności podaży.................... 131
Rozdział piąty. Podstawy teorii wyboru konsumenta ............ 133
1. Uwagi wprowadzające .............................. 133
2. Podstawy wyboru struktury konsumpcji bieżącej................ 134
3. Podstawy wyboru ilości czasu pracy i czasu wolnego............. 148
3.1. Dochód a skłonność do konsumpcji .................... 148
3.2. Czynniki pozadochodowe a konsumpcja.................. 150
3.3. Wybór między dochodem z pracy (konsumpcją) a czasem wolnym . . . 150
4. Optymalizacja konsumpcji w czasie....................... 156
5. Pozycja gospodarstwa domowego jako nabywcy dóbr konsumpcyjnych oraz dostawcy siły roboczej w gospodarce rynkowej i centralnie planowanej ... 160
Rozdział szósty. Podstawy teorii przedsiębiorstwa................. 163
1. Pojęcie przedsiębiorstwa. Rodzaje przedsiębiorstw............... 163
2. Cele działalności przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej i centralnie planowanej ........................................ 169
3. Majątek, fundusze i wynik finansowy przedsiębiorstwa............ 171
4. Krótkookresowa teoria produkcji......................... 175
5. Długookresowa teoria produkcji. Efekty skali. Wybór technik wytwarzania . 181
6. Analiza kosztów produkcji............................ 190
6.1. Koszty księgowe i koszty ekonomiczne.................. 190
6.2. Koszty w okresie krótkim.......................... 192
6.3. Koszty w okresie długim.......................... 197
7. Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej i monopolu ......................................... 203
7.1. Modele struktur rynku............................ 203
7.2. Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej . . 204
7.3. Optymalna struktura produkcji ....................... 212
7.4. Równowaga przedsiębiorstwa monopolistycznego............. 214
8. Konkurencja monopolistyczna i oligopol.................... 219
8.1. Uwagi wstępne................................ 219
8.2. Konkurencja monopolistyczna. Model Chamberlina............ 223
8
8.3. Modele oligopolu............................... 229
8.3.1. Model Cournota................................. 229
8.3.2. Inne modele oligopolu............................. 232
8.3.2.1. Model Bertranda............................ 232
8.3.2.2. Model Edgewortha .......................... 233
8.3.2.3. Model Chamberlina.......................... 233
8.3.2.4. Model Sweezy'ego - załamana krzywa popytu.......... 233
8.3.2.5. Model Stackelberga.......................... 235
8.4. Formy monopolizacji. Ustawodawstwo antymonopolowe......... 235
9. Funkcjonowanie przedsiębiorstw w okresie transformacji ustrojowej w Polsce 239
Aneks. Alternatywne teorie przedsiębiorstwa ................... 242
Czy maksymalizacja zysku jest osiągalna w praktyce? ............ 242
Zysk krótko- czy długookresowy?........................ 244
Szkoła behawioralna................................ 247
Przedsiębiorstwo jako koalicja............................ 247
Potencjalne cele działania przedsiębiorstwa..................... 247
Koncepcja zadowalającego minimum......................... 248
Koncepcja luzu organizacyjnego (rezerwy organizacyjnej)............. 249
Szkoła behawioralna - podsumowanie....................... 250
Teorie menedżerskie................................ 252
Główne założenia i tezy teorii menedżerskich.................... 252
Maksymalizacja menedżerskiej funkcji użyteczności................ 253
Maksymalizacja sprzedaży .............................. 254
Maksymalizacja wzrostu................................ 255
Teorie menedżerskie - podsumowanie....................... 257
Rozdział siódmy. Rynki czynników produkcji i podstawy teorii podziału . . 263
1. Wprowadzenie................................... 263
2. Zróżnicowanie dochodów i majątku. Miary dysproporcji........... 264
3. Ruch okrężny dochodów i wydatków...................... 269
4. Zasadnicze czynniki determinujące podział dochodu.............. 270
5. Klasyczna teoria podziału............................. 272
6. Podstawy neoklasycznej teorii podziału. Teoria produkcyjności krańcowej . 273
7. Rynek pracy. Płaca................................ 279
7.1. Doskonały rynek pracy............................ 279
7.1.1. Popyt na pracę................................. 279
7.1.2. Podaż pracy................................... 283
7.2. Niedoskonałe rynki pracy.......................... 288
7.2.1. Zmonopolizowany rynek produktów i konkurencyjny rynek pracy..... 289
7.2.2. Monopson i oligopson. Rynek pracy zdominowany przez pracodawcę . . 290
7.2.3. Związek zawodowy. Zmonopolizowany rynek pracy i konkurencyjny rynek produktów................................... 291
7.2.4. Dwustronny monopol. Rynek pracy zdominowany przez jednego pracodawcę i jeden związek zawodowy......................... 295
7.2.5. Inne niedoskonałości rynku pracy. Dyskryminacja ekonomiczna...... 298
8. Rynek ziemi i kapitału.............................. 300
8.1. Rynek ziemi. Renta gruntowa........................ 302
8.2. Rynek kapitału. Procent i zysk....................... 305
9
8.2.1. Rynek usług kapitału.............................. 305
8.2.1.1. Popyt na usługi kapitału ....................... 306
8.2.1.2. Podaż usług kapitału ......................... 307
8.2.2. Rynek kapitału fizycznego........................... 312
8.2.2.1. Popyt na kapitał fizyczny....................... 312
8.2.2.2. Podaż kapitału fizycznego ...................... 316
8.2.3. Rynek kapitału finansowego.......................... 316
8.2.3.1. Popyt na kapitał pożyczkowy i jego podaż............. 316
8.2.3.2. Stopa procentowa........................... 318
8.2.3.3. Wybór portfela aktywów. Problem ryzyka............. 319
8.2.3.4. Rynek akcji. Wartość rynkowa firmy i kursy akcji ........ 322
8.2.4. Zysk....................................... 323
CZĘŚĆ III. PODSTAWY MAKROEKONOMII.................. 329
Rozdział ósmy. Główne kategorie i pojęcia makroekonomii. Produkt i dochód narodowy....................................... 331
1. Pojęcie i podstawowe problemy makroekonomii................ 331
2. Problem agregacji................................. 332
3. Metody obliczania produktu krajowego brutto................. 335
3.1. Model ruchu okrężnego w gospodarce................... 335
3.2. Metoda sumowania produktów....................... 339
3.3. Metoda sumowania dochodów ....................... 341
3.4. Metoda sumowania wydatków ....................... 341
4. Produkt narodowy brutto i dochód narodowy.................. 343
5. Produkt i dochód narodowy jako miary poziomu rozwoju gospodarczego i dobrobytu...................................... 346
Rozdział dziewiąty. Determinanty dochodu narodowego. Analiza krótkookresowa 348
1. Zarys głównych stanowisk teoretycznych.................... 348
2. Pojęcie i mechanizm równowagi......................... 354
3. Funkcja konsumpcji................................ 357
4. Równowaga w uproszczonym modelu gospodarki. Równość inwestycji i oszczędności ...................................... 364
5. Mnożnik...................................... 370
6. Równowaga w rozwiniętym modelu gospodarki................ 377
Rozdział dziesiąty. Rola państwa w gospodarce .............. 385
1. Pojęcie państwa.................................. 385
2. Argumenty za i przeciw ekonomicznej roli państwa.............. 386
3. Ekonomiczne funkcje państwa.......................... 388
3.1. Tworzenie ładu instytucjonalno-prawnego................. 388
3.2. Funkcja alokacyjna.............................. 389
3.3. Funkcja stabilizacyjna............................ 393
3.4. Funkcja redystrybucyjna........................... 394
4. Realny i regulacyjny aspekt roli państwa w gospodarce............ 397
5. Teoretyczne koncepcje roli państwa w gospodarce............... 400
5.1. Klasyczny liberalizm i koncepcja „państwa-minimum".......... 401
10
5.2. Nurt interwencjonistyczny.......................... 402
5.3. Neoliberalizm................................. 404
5.4. Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej................ 407
5.5 Teoria i praktyka „państwa dobrobytu"................... 409
6. Rola państwa w procesie transformacji gospodarki polskiej.......... 411
Aneks. Efektywność społeczna (optimum w sensie Pareto) w warunkach doskonałej konkurencji ................................ 414
Efektywność prywatna .............................. 415
Efektywność społeczna.............................. 415
Efektywność społeczna w sferze konsumpcji.................... 416
Efektywność społeczna w sferze produkcji ..................... 416
Efektywność społeczna w sferze wymiany ..................... 417
Rozdział jedenasty. Budżet państwa......................... 420
1. Pojęcie i funkcje budżetu państwa........................ 420
2. Dochody budżetu państwa. Podatki....................... 423
3. Wydatki budżetu państwa............................. 431
4. Podatki i wydatki państwa jako instrumenty stabilizacji koniunktury. Mnożnikowy efekt wydatków, podatków i zrównoważenia budżetu ......... 435
5. Aktywna i pasywna polityka fiskalna. Automatyczne stabilizatory koniunktury 438 6. Deficyt budżetowy i dług publiczny....................... 442
7. Budżet państwa w Polsce w okresie transformacji gospodarki........ 447
Rozdział dwunasty. System pieniężno-kredytowy ................. 450
1. Istota i funkcje pieniądza............................ 450
2. Ewolucja pieniądza i systemu pieniężnego .................. 452
3. Zasoby pieniądza................................. 454
4. Koszt posiadania pieniądza........................... 456
5. Popyt na pieniądz i podaż pieniądza...................... 457
6. Czynniki determinujące popyt na pieniądz................... 458
7. Powstanie i funkcje banków .......................... 465
7.1. Pojawienie się banków i rozwój systemu bankowego.......... 465
7.2 . Funkcje banków............................... 466
7.3. Kredyt.................................... 467
7.4. Kreacja pieniądza.............................. 469
8. Bank centralny. Instrumenty kontroli podaży pieniądza........... 472
8.1. Funkcje banku centralnego......................... 472
8.2. Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza . . . 474
9. Czynniki determinujące podaż pieniądza.................... 479
10. Równowaga na rynku pieniężnym....................... 481
11. Niebankowe instytucje pośrednictwa finansowego. Rynek pieniężny i kapitałowy .....................................483
12. Pieniądz i banki w okresie transformacji gospodarki polskiej........ 487
Rozdział trzynasty. Czynniki wzrostu gospodarczego............... 489
1. Zagregowana funkcja produkcji ......................... 489
2. Stan stacjonarny.................................. 491
3. Mierniki wzrostu gospodarczego......................... 497
11
4. Postęp techniczny................................. 498
5. Potencjalne tempo wzrostu gospodarczego................... 502
6. Wybór poziomu kapitałochłonności....................... 504
7. Wzrost gospodarczy a tendencje postępu technicznego............ 506
8. Popytowe czynniki wzrostu............................ 509
9. Granice wzrostu gospodarczego......................... 511
Rozdział czternasty. Cykl koniunkturalny ..................... 513
1. Pojęcie cyklu koniunkturalnego. Fazy cyklu.................. 513
2. Rodzaje wahań cyklicznych ........................... 515
3. Cykl a wzrost gospodarczy............................ 516
4. Teorie wahań cyklicznych............................ 517
4.1. Teorie neoklasyczne............................. 517
4.2. Teorie keynesistowskie............................ 519
5. Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego..... 524
6. Wahania stopy wzrostu i kryzysy w gospodarce centralnie planowanej . . . 526
6.1. Systemowe uwarunkowania ekspansji inwestycyjnej ........... 527
6.2. Przyczyny arytmii ekspansji inwestycyjnej................. 529
Rozdział piętnasty. Bezrobocie............................ 532
1. Wprowadzenie................................... 532
2. Pojęcie bezrobocia................................. 533
3. Typy bezrobocia.................................. 538
4. Bezrobocie w wybranych krajach........................ 539
5. Przyczyny bezrobocia............................... 541
5.1. Bezrobocie w warunkach równowagi i nierównowagi na rynku pracy . 541
5.2. Ujęcie neoklasyczne............................. 543
5.3. Ujęcie keynesistowskie............................ 545
6. Bezrobocie a działalność państwa........................ 547
7. Zatrudnienie i bezrobocie w gospodarce centralnie planowanej........ 549
8. Bezrobocie w Polsce w okresie transformacji ................. 551
Rozdział szesnasty. Inflacja.............................. 557
1. Pojęcie, sposoby pomiaru oraz nasilenie inflacji................ 557
2. Społeczno-ekonomiczne skutki inflacji ..................... 563
3. Główne teorie inflacji............................... 566
3.1. Monetarna (neoilościowa) teoria inflacji.................. 566
3.2. Popytowa teoria inflacji........................... 569
3.3. Kosztowa teoria inflacji........................... 572
4. Inflacja a bezrobocie. Koncepcja krzywej Phillipsa.............. 574
5. Inflacja w Polsce w okresie transformacji.................... 579
Rozdział siedemnasty. Handel międzynarodowy. Elementy polityki handlowej 582
1. Międzynarodowy podział pracy . ........................ 582
2. Obroty i struktura handlu międzynarodowego ................. 583
3. Koszty komparatywne i inne wyjaśnienia przyczyn handlu.......... 584
4. Specjalizacja międzygałęziowa oraz wewnątrzgałęziowa............ 588
5. Kwestia korzyści z handlu............................ 590
12
6. Cło - elementarny instrument polityki handlowej............... 591
7. Wybrane inne narzędzia polityki handlowej .................. 594
8. Integracja ekonomiczna - najważniejsze pojęcia............... 595
9. Integracja Polski z Unią Europejską....................... 597
Rozdział osiemnasty. Międzynarodowe finanse................... 599
1. Kurs walutowy................................... 599
2. Bilans płatniczy.................................. 603
3. Równowaga bilansu płatniczego......................... 603
4. Bilans płatniczy a kurs walutowy........................ 606
5. Międzynarodowe przepływy kapitału ...................... 607
6. Międzynarodowe instytucje finansowe...................... 609
Rozdział dziewiętnasty. Model IS-LM. Podsumowanie polityki ekonomicznej. 611
1. Model IS-LM................................... 611
1.1. Geneza i ogólna charakterystyka modelu IS-LM............. 611
1.2. Równowaga na rynku towarowym. Krzywa IS .............. 613
1.3. Równowaga na rynku pieniężnym. Krzywa LM.............. 624
2. Równowaga w gospodarce zamkniętej...................... 630
3. Polityka fiskalna i monetarna w gospodarce zamkniętej............ 633
4. Gospodarka otwarta. Krzywa bilansu płatniczego ............... 637
5. Równowaga w gospodarce otwartej....................... 645
6. Polityka fiskalna i monetarna w warunkach sztywnego kursu walutowego . 653
7. Polityka fiskalna i monetarna w warunkach płynnego kursu walutowego . . 655
8. Podsumowanie............................ 658
Rozdział dwudziesty. Gospodarka światowa - problemy rozwoju....... 660
1. Pojęcie gospodarki światowej .......................... 660
2. Podmioty gospodarki światowej......................... 661
3. Tendencje rozwojowe gospodarki światowej.................. 664
4. Główne problemy globalne............................ 666
4.1. Problemy ludnościowe............................ 667
4.2. Problem wyżywienia............................. 667
4.3. Skończoność zasobów bogactw naturalnych................ 668
4.4. Zagrożenia dla środowiska naturalnego................... 669
5. Zróżnicowanie poziomu rozwoju ekonomicznego ............... 670
6. Nowy międzynarodowy ład ekonomiczny.................... 671
7. Strategie rozwoju krajów rozwijających się................... 674
7.1. Handel towarami nieprzetworzonymi.................... 675
7.2. Industrializacja i wzrost przez eksport................... 676
7.3. Modernizacja przez zadłużenie zewnętrzne ................ 677
8. Problemy krajów najuboższych........................... 679
9. Pomoc zewnętrzna dla rozwoju ......................... 680