Dane szczegółowe książki
Psychologia pamięci: badania, teorie, zastosowania / Jagodzińska, Maria (1942-)
Autorzy
Tytuł
Psychologia pamięci: badania, teorie, zastosowania
Serie wydawnicze
Wydawnictwo
Gliwice: Wydawnictwo Helion, 2008
ISBN
9788324611348
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Przedmowa .......................................................................................13
Część I Badania nad pamięcią...................................................17
Rozdział 1. Pamięć jako przedmiot badań ....................................19
Przejawy pamięci ....................................................................19
Pojęcie pamięci.......................................................................20
Pamięć czy uczenie się? .........................................................22
Podstawowe rozróżnienia........................................................24
Główne problemy....................................................................25
Podsumowanie........................................................................26
Literatura uzupełniająca.........................................................27
Zbliżenie. Metafory opisujące pamięć .....................................27
Rozdział 2. Historia badań.............................................................31
Przednaukowe zainteresowania pamięcią...............................31
Pionierzy badań nad pamięcią................................................35
Główne podejścia teoretyczne.................................................40
Wprowadzenie ..............................................................................40
Asocjacjonizm klasyczny ...............................................................40
Behawioryzm.................................................................................42
Badania nad uczeniem się werbalnym..........................................44
Współczesne wersje asocjacjonizmu .............................................45
Źródła rewolucji poznawczej .........................................................45
Charakterystyka podejścia poznawczego.......................................47
Badania nad pamięcią w warunkach naturalnych
- podejście ekologiczne ............................................................48
Neuropsychologiczne i neuropoznawcze
badania nad pamięcią ................................................................50
Podsumowanie........................................................................51
Literatura uzupełniająca.........................................................53
4
Rozdział 3. Metody badań ..............................................................55
Podstawowy plan eksperymentu w badaniach pamięci...........55
Pomiary pamięci .....................................................................56
Rodzaje zadań służących do pomiaru pamięci..............................56
Testy reprodukcji ..........................................................................57
Testy rozpoznawania.....................................................................60
Testy pośrednie .............................................................................62
Testy pamięci prospektywnej ........................................................63
Metoda chronometryczna .............................................................64
Zmienne niezależne w badaniach pamięci .............................64
Zmienne na etapie kodowania ......................................................64
Zmienne na etapie przechowywania ............................................67
Zmienne na etapie wydobywania..................................................67
Zmienne związane z badaną populacją ........................................68
Podsumowanie........................................................................69
Literatura uzupełniająca ........................................................70
Częsc II Natura ludzkiej pamięci
- systemy i procesy........................................................71
Rozdział 4. Neurobiologiczne podłoże pamięci .............................73
Pytania dotyczące relacji między pamięcią a mózgiem ...........73
Problem mózgowej lokalizacji pamięci....................................75
Poszukiwania engramu .................................................................75
Czy pamięć ma ścisłą lokalizację w mózgu? .................................75
Współczesne ujęcie problemu ......................................................76
Podstawowe dane o strukturach anatomicznych mózgu ........78
Półkule mózgowe ..........................................................................78
Kora mózgowa ...............................................................................79
Układ limbiczny i formacja hipokampa.........................................82
Zwoje podstawy, pień mózgu i móżdżek .......................................83
Struktury zaangażowane w procesy pamięci ................................86
Metody badania relacji między pamięcią
a strukturami mózgu............................................................87
Lezje i sekcje mózgu .....................................................................87
Przegląd technik obrazowania mózgu ...........................................88
Obrazowanie elektrofizjologiczne..................................................89
Pozytronowa tomografia emisyjna.................................................92
Czynnościowy rezonans magnetyczny ..........................................94
Problemy interpretacyjne..............................................................95
Neurony i procesy przewodzenia informacji
w układzie nerwowym ..........................................................96
Budowa neuronu ..........................................................................97
Synapsy .........................................................................................98
Przewodzenie informacji i komunikacja między neuronami ......100
5
Neuroprzekaźniki........................................................................101
Receptory synaptyczne................................................................103
Badania nad komórkowymi i molekularnymi mechanizmami pamięci.....................................................105
Koncepcja Hebba ........................................................................105
Plastyczność układu nerwowego jako podłoże pamięci...............105
Mechanizmy plastyczności synaptycznej - LTP i LTD .............106
Zmiany strukturalne w synapsach ..............................................108
Rola genów ..................................................................................110
Podsumowanie......................................................................111
Literatura uzupełniająca.......................................................114
Rozdział 5. Organizacja pamięci - systemy i procesy ................115
Podstawy organizacji pamięci ...............................................115
Jedna pamięć czy kilka? ........................................................116
Tradycyjne rozróżnienia..............................................................116
Wielomagazynowe modele pamięci ............................................116
Argumenty za wielomagazynowymi modelami pamięci i przeciw nim............................................................................120
Procesy przetwarzania informacji a pamięć ..........................124
Koncepcja poziomów przetwarzania ...........................................124
Krytyka i rozwój koncepcji poziomów przetwarzania ..................128
Podejście procesualne w wyjaśnianiu funkcjonowania pamięci ...129
Ile jest systemów pamięci?....................................................130
Główne podziały ..........................................................................130
Kryteria wyróżniania systemów pamięci .....................................132
Dane o mózgowej organizacji pamięci ........................................134
Typologia L. R.Squire'a...............................................................138
Pięć głównych systemów pamięci ludzkiej według Schactera i Tulvinga......................................................139
Podsumowanie......................................................................141
Literatura uzupełniająca.......................................................143
Zbliżenie 1. Relacje pomiędzy systemami pamięci - model SPI........................................................................143
Zbliżenie 2. Wyodrębnianie się systemów pamięci w 1. roku życia człowieka...................................................145
Rozdział 6. Systemy pamięci krótkotrwałej ................................149
Krótkotrwałe pamiętanie informacji .....................................149
Pamięć sensoryczna..............................................................150
Pamięć ikoniczna ........................................................................150
Pamięć echoiczna .......................................................................155
Jak funkcjonuje pamięć sensoryczna? ........................................159
6
Charakterystyka pamięci krótkotrwałej .................................160
Pojemność...................................................................................160
Zapominanie ...............................................................................162
Wydobywanie informacji.............................................................163
Kody pamięci krótkotrwałej.........................................................166
Pamięć operacyjna................................................................170
Pamięć a bieżąca aktywność poznawcza.....................................170
Badania metodą podwójnego zadania .........................................172
Model pamięci operacyjnej Baddeleya ........................................173
Pętla fonologiczna .......................................................................175
Notes wizualno-przestrzenny......................................................179
Centralny system wykonawczy....................................................181
Bufor epizodyczny.......................................................................182
Inne modele pamięci operacyjnej ...............................................182
Problemy teoretyczne i kierunki badań.......................................184
Podsumowanie......................................................................186
Literatura uzupełniająca ......................................................188
Zbliżenie. Różnice indywidualne w pamięci operacyjnej
a inteligencja płynna...........................................................188
Zastosowanie. Jak powiększyć zakres pamięci krótkotrwałej? Naucz się strategii albo zostań ekspertem .............................190
Rozdział 7. Systemy pamięci długotrwałej...................................193
Zawartość pamięci długotrwałej ...........................................193
Pamięć proceduralna............................................................194
Pamięć proceduralna a inne systemy pamięci długotrwałej .......194
Nabywanie umiejętności .............................................................196
Etapy nabywania umiejętności według J. R.Andersona ..............198
Reprezentacja wiedzy proceduralnej ..........................................200
Trwałość umiejętności ................................................................201
Obszary mózgu zaangażowane w pamięć umiejętności ..............202
Pamięć deklaratywna - semantyczna i epizodyczna ...........203
Rozróżnienie pamięci semantycznej i epizodycznej ...................203
Charakterystyka pamięci semantycznej ......................................205
Charakterystyka pamięci epizodycznej .......................................206
Badania metodą pamiętam-wiem ...............................................207
Dane neuropsychologiczne .........................................................209
Dane neuropoznawcze................................................................212
Kontrowersje teoretyczne............................................................213
Reprezentacja wiedzy deklaratywnej ....................................214
Reprezentacja w formie sądów ...................................................214
Reprezentacja w formie wyobrażeń ............................................216
Model podwójnego kodowania ....................................................216
Model pojedynczego kodu ...........................................................219
Spór o reprezentacje ...................................................................219
7
Struktura pamięci semantycznej ..........................................220
Jak zorganizowana jest wiedza semantyczna? ............................220
Modele sieciowe ..........................................................................220
Modele porównywania cech ........................................................223
Modele schematów, ram i skryptów............................................224
Podsumowanie......................................................................227
Literatura uzupełniająca.......................................................229
Zbliżenie 1. Rozwój bez pamięci epizodycznej - czy wystarczy pamięć semantyczna? ............................230
Zbliżenie 2. Czy zwierzęta mają pamięć epizodyczną? ........232
Rozdział 8
Procesy kodowania informacji
w pamięci długotrwałej .............................................235
Wprowadzenie ......................................................................235
Formy aktywności podczas kodowania informacji
w pamięci długotrwałej .....................................................236
owtarzanie......................................................................236
Organizowanie ............................................................................241
Werbalizacja................................................................................243
Wyobrażenia................................................................................245
Elaboracja...................................................................................247
Zapamiętywanie zamierzone i niezamierzone ......................249
Strategie zapamiętywania zamierzonego ....................................249
Zapamiętywanie niezamierzone..................................................249
Konstruktywny i wybiórczy charakter procesów kodowania ....251
Zmiany w informacjach powstające podczas kodowania ............251
Rola schematów ..........................................................................256
Wpływ poziomu przetwarzania na kodowanie informacji .....258
Kodowanie informacji jako produkt uboczny
operacji poznawczych ..............................................................258
Kodowanie a późniejsze wydobywanie informacji .......................261
Efekt generowania ......................................................................263
Efekt odniesienia do Ja ...............................................................264
Podsumowanie......................................................................266
Literatura uzupełniająca.......................................................267
Zbliżenie 1. Efekt wyższości obrazu ......................................268
Zbliżenie 2. Efekt działania...................................................269
Zastosowanie 1. Jak uczyć się treści
tekstów podręcznikowych? Strategia PQ4R ..........................270
Zastosowanie 2. Jak organizować szkolenia? Manipulowanie czasem.......................................................271
8
Rozdział 9. Zapominanie ..............................................................275
Zapominanie różnych rodzajów informacji...........................275
Krzywa zapominania Ebbinghausa .............................................276
Zapominanie zdarzeń autobiograficznych ..................................277
Zapominanie języka obcego ........................................................278
Zapominanie wiedzy szkolnej i uniwersyteckiej..........................280
Teorie zapominania ..............................................................281
Dlaczego zapominamy?...............................................................281
Hipoteza rozpadu śladu pamięciowego .......................................281
Rola interferencji ........................................................................283
Schemat badań nad interferencją proaktywną .....................284
Zapominanie jako brak dostępu do śladu pamięciowego ............286
Modyfikacje śladu pamięciowego ................................................287
Wyparcie jako mechanizm zapominania ....................................288
Czynniki wpływające na trwałość przechowywania informacji w pamięci..........................................................290
Adaptacyjne funkcje zapominania ........................................293
Podsumowanie......................................................................294
Literatura uzupełniająca ......................................................295
Zbliżenie 1. Procesy konsolidacji śladów pamięciowych.......295
Zbliżenie 2. Zapomnieć na życzenie - badania nad zapominaniem ukierunkowanym................................297
Zastosowanie. Jak przeciwdziałać zapominaniu?.................300
Rozdział 10. Procesy wydobywania informacji z pamięci deklaratywnej ............................................303
Charakterystyka wydobywania informacji z pamięci deklaratywnej .....................................................................304
Rozpoznawanie a reprodukcja ....................................................304
Zjawisko „końca języka" ..............................................................305
Poczucie pamiętania ...................................................................307
Rola wskazówek - zasada specyficzności kodowania ................308
Zależność od kontekstu - relacja między warunkami
wydobywania i kodowania ........................................................312
Strategie przypominania .............................................................319
Modele wydobywania ............................................................321
Model jednego procesu ...............................................................321
Modele generowania-rozpoznawania..........................................322
Modele wydobywania oparte na zasadzie
specyficzności kodowania ........................................................323
Dwa procesy w rozpoznawaniu - ocena znajomości i przypomnienie .......................................................................324
9
Mózgowe korelaty wydobywania informacji
z pamięci deklaratywnej .....................................................327
Zniekształcenia w przypominaniu ........................................328
Podsumowanie......................................................................333
Literatura uzupełniająca.......................................................335
Zbliżenie 1. Monitorowanie źródła informacji
podczas przypominania ......................................................335
Zbliżenie 2. Zaraźliwe błędy - zjawisko konformizmu w pamięci ............................................................................337
Zastosowanie 1. Wywiad poznawczy
jako procedura wydobywania informacji o zdarzeniu.......339
Zastosowanie 2. Czy hipnoza pomaga w przypominaniu? ... 342
Rozdział 11. Pamięć utajona .........................................................345
Pamięć a świadomość ...........................................................345
Przejawy pamięci utajonej ....................................................346
Obserwacje kliniczne ..................................................................347
Pamięć nieświadoma u ludzi zdrowych ......................................348
Metody badania pamięci utajonej .........................................349
Testy pośrednie oparte na torowaniu..........................................349
Badania nad uczeniem się nieświadomym .................................354
Porównanie pamięci jawnej i utajonej ..................................355
Niezależność stochastyczna testów pamięci jawnej i utajonej ....355
Dysocjacje w porównaniach populacji.........................................356
Dysocjacje funkcjonalne........................358
Problemy związane z porównaniami - procedura dysocjacji procesów............................................362
Dane neuropoznawcze ................................................................366
Wyjaśnienia teoretyczne .......................................................367
Charakterystyka pamięci utajonej ...............................................367
Teoria aktywacji ..........................................................................368
Teorie odrębnych systemów pamięci ..........................................368
Teorie oparte na procesach przetwarzania informacji................369
Znaczenie pamięci utajonej ..................................................371
Podsumowanie......................................................................373
Literatura uzupełniająca.......................................................375
Zbliżenie 1. Fałszywa sława, iluzja prawdy i inne efekty pamięci utajonej ............................................376
Zbliżenie 2. Nieświadomy plagiat-jak to możliwe? ..........377
Zastosowanie. Nabywanie umiejętności przez pacjentów amnestycznych metodą znikających wskazówek...............380
10
Część III Pamięć w ciągu życia człowieka..........................383
Rozdział 12. Od dziecka do dorosłego - rozwój pamięci ..............385
Zależność między pamięcią a wiekiem człowieka .................385
Przejawy pamięci we wczesnym dzieciństwie .......................387
Pomiary rozpoznawania ..............................................................387
Pomiary odtwarzania...................................................................392
Rozwój poszczególnych systemów pamięci ...........................393
Pamięć operacyjna ......................................................................394
Pamięć proceduralna ..................................................................396
Pamięć deklaratywna ..................................................................397
Rozwój strategii pamięciowych .............................................397
Deficyty strategiczne ...................................................................397
Prestrategie i prekursory zachowań strategicznych ....................399
Rozwój metapamięci i kontroli nad pamięcią .......................402
Podsumowanie......................................................................404
Literatura uzupełniająca ......................................................405
Zbliżenie 1. Czy dziecko pamięta doświadczenia z okresu prenatalnego?........................................................405
Zbliżenie 2. Jak małe dzieci radzą sobie bez strategii pamięciowych? Przetwarzanie informacji
w monologach przed snem i w zabawie tematycznej..........408
Zastosowanie. Czy dziecko może być wiarygodnym świadkiem zdarzenia?..................................410
Rozdział 13. Historia życia zapisana w pamięci - pamięć autobiograficzna .......................................413
Charakterystyka wspomnień autobiograficznych ..................413
Specyfika pamięci autobiograficznej ...........................................413
Cechy wspomnień .......................................................................414
Rodzaje wspomnień ....................................................................416
Metody badania ....................................................................416
Organizacja pamięci autobiograficznej .................................419
Pamiętanie doświadczeń życiowych......................................422
Pamięć przeżyć z różnych okresów życia ....................................422
Reminiscencja.............................................................................423
Amnezja dziecięca.......................................................................424
Pamięć fleszowa ..........................................................................429
Czy pamięć autobiograficzna jest wierna? ............................432
Rekonstruowanie wspomnień .....................................................432
Pamięć w służbie Ja ....................................................................434
Wpływ kontekstu społecznego podczas wspominania ................435
Jak powstają fałszywe wspomnienia? ..........................................436
11
Podsumowanie......................................................................438
Literatura uzupełniająca.......................................................440
Zbliżenie. W poszukiwaniu wypartych wspomnień z dzieciństwa -wspomnienia odzyskane czy fałszywe? .... 441
Rozdział 14. Pamięć w późnym wieku ...........................................445
Starzenie się pamięci............................................................445
Słabe i mocne strony pamięci w późnym wieku....................446
Hipotezy wyjaśniające osłabienie pamięci.............................451
Przegląd hipotez ..........................................................................451
Spowolnienie poznawcze ............................................................452
Redukcja zasobów przetwarzania................................................454
Deficyty w hamowaniu nieistotnych informacji ..........................457
Zmiany neurologiczne w mózgu .................................................460
Dlaczego pamięć pogarsza się w późnym wieku?........................463
Podsumowanie......................................................................464
Literatura uzupełniająca.......................................................465
Zbliżenie. Pamięć prospektywna starszych ludzi .................466
Rozdział 15. Zaburzenia pamięci ..................................................469
Czynniki zaburzające funkcjonowanie pamięci ....................469
Rodzaje zaburzeń..................................................................474
Główne rozróżnienia ...................................................................474
Amnezja następcza......................................................................475
Amnezja wsteczna.......................................................................477
Amnezje organiczne..............................................................479
Zespół amnestyczny po uszkodzeniu
przyśrodkowych części płatów skroniowych.............................479
Zespół amnestyczny po uszkodzeniu międzymózgowia ..............483
Przejściowa amnezja globalna .....................................................486
Amnezje funkcjonalne ..........................................................489
Ogólna charakterystyka ...............................................................489
Amnezja dysocjacyjna..................................................................493
Fuga dysocjacyjna .......................................................................493
Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości...........................................494
Zaburzenia pamięci w demencjach ......................................496
Ogólna charakterystyka ...............................................................496
Choroba Alzheimera....................................................................497
Podsumowanie......................................................................500
Literatura uzupełniająca.......................................................501
Słownik ...........................................................................................503
Bibliografia......................................................................................523
Indeks nazwisk ...............................................................................589
Indeks rzeczowy..............................................................................601
Część I Badania nad pamięcią...................................................17
Rozdział 1. Pamięć jako przedmiot badań ....................................19
Przejawy pamięci ....................................................................19
Pojęcie pamięci.......................................................................20
Pamięć czy uczenie się? .........................................................22
Podstawowe rozróżnienia........................................................24
Główne problemy....................................................................25
Podsumowanie........................................................................26
Literatura uzupełniająca.........................................................27
Zbliżenie. Metafory opisujące pamięć .....................................27
Rozdział 2. Historia badań.............................................................31
Przednaukowe zainteresowania pamięcią...............................31
Pionierzy badań nad pamięcią................................................35
Główne podejścia teoretyczne.................................................40
Wprowadzenie ..............................................................................40
Asocjacjonizm klasyczny ...............................................................40
Behawioryzm.................................................................................42
Badania nad uczeniem się werbalnym..........................................44
Współczesne wersje asocjacjonizmu .............................................45
Źródła rewolucji poznawczej .........................................................45
Charakterystyka podejścia poznawczego.......................................47
Badania nad pamięcią w warunkach naturalnych
- podejście ekologiczne ............................................................48
Neuropsychologiczne i neuropoznawcze
badania nad pamięcią ................................................................50
Podsumowanie........................................................................51
Literatura uzupełniająca.........................................................53
4
Rozdział 3. Metody badań ..............................................................55
Podstawowy plan eksperymentu w badaniach pamięci...........55
Pomiary pamięci .....................................................................56
Rodzaje zadań służących do pomiaru pamięci..............................56
Testy reprodukcji ..........................................................................57
Testy rozpoznawania.....................................................................60
Testy pośrednie .............................................................................62
Testy pamięci prospektywnej ........................................................63
Metoda chronometryczna .............................................................64
Zmienne niezależne w badaniach pamięci .............................64
Zmienne na etapie kodowania ......................................................64
Zmienne na etapie przechowywania ............................................67
Zmienne na etapie wydobywania..................................................67
Zmienne związane z badaną populacją ........................................68
Podsumowanie........................................................................69
Literatura uzupełniająca ........................................................70
Częsc II Natura ludzkiej pamięci
- systemy i procesy........................................................71
Rozdział 4. Neurobiologiczne podłoże pamięci .............................73
Pytania dotyczące relacji między pamięcią a mózgiem ...........73
Problem mózgowej lokalizacji pamięci....................................75
Poszukiwania engramu .................................................................75
Czy pamięć ma ścisłą lokalizację w mózgu? .................................75
Współczesne ujęcie problemu ......................................................76
Podstawowe dane o strukturach anatomicznych mózgu ........78
Półkule mózgowe ..........................................................................78
Kora mózgowa ...............................................................................79
Układ limbiczny i formacja hipokampa.........................................82
Zwoje podstawy, pień mózgu i móżdżek .......................................83
Struktury zaangażowane w procesy pamięci ................................86
Metody badania relacji między pamięcią
a strukturami mózgu............................................................87
Lezje i sekcje mózgu .....................................................................87
Przegląd technik obrazowania mózgu ...........................................88
Obrazowanie elektrofizjologiczne..................................................89
Pozytronowa tomografia emisyjna.................................................92
Czynnościowy rezonans magnetyczny ..........................................94
Problemy interpretacyjne..............................................................95
Neurony i procesy przewodzenia informacji
w układzie nerwowym ..........................................................96
Budowa neuronu ..........................................................................97
Synapsy .........................................................................................98
Przewodzenie informacji i komunikacja między neuronami ......100
5
Neuroprzekaźniki........................................................................101
Receptory synaptyczne................................................................103
Badania nad komórkowymi i molekularnymi mechanizmami pamięci.....................................................105
Koncepcja Hebba ........................................................................105
Plastyczność układu nerwowego jako podłoże pamięci...............105
Mechanizmy plastyczności synaptycznej - LTP i LTD .............106
Zmiany strukturalne w synapsach ..............................................108
Rola genów ..................................................................................110
Podsumowanie......................................................................111
Literatura uzupełniająca.......................................................114
Rozdział 5. Organizacja pamięci - systemy i procesy ................115
Podstawy organizacji pamięci ...............................................115
Jedna pamięć czy kilka? ........................................................116
Tradycyjne rozróżnienia..............................................................116
Wielomagazynowe modele pamięci ............................................116
Argumenty za wielomagazynowymi modelami pamięci i przeciw nim............................................................................120
Procesy przetwarzania informacji a pamięć ..........................124
Koncepcja poziomów przetwarzania ...........................................124
Krytyka i rozwój koncepcji poziomów przetwarzania ..................128
Podejście procesualne w wyjaśnianiu funkcjonowania pamięci ...129
Ile jest systemów pamięci?....................................................130
Główne podziały ..........................................................................130
Kryteria wyróżniania systemów pamięci .....................................132
Dane o mózgowej organizacji pamięci ........................................134
Typologia L. R.Squire'a...............................................................138
Pięć głównych systemów pamięci ludzkiej według Schactera i Tulvinga......................................................139
Podsumowanie......................................................................141
Literatura uzupełniająca.......................................................143
Zbliżenie 1. Relacje pomiędzy systemami pamięci - model SPI........................................................................143
Zbliżenie 2. Wyodrębnianie się systemów pamięci w 1. roku życia człowieka...................................................145
Rozdział 6. Systemy pamięci krótkotrwałej ................................149
Krótkotrwałe pamiętanie informacji .....................................149
Pamięć sensoryczna..............................................................150
Pamięć ikoniczna ........................................................................150
Pamięć echoiczna .......................................................................155
Jak funkcjonuje pamięć sensoryczna? ........................................159
6
Charakterystyka pamięci krótkotrwałej .................................160
Pojemność...................................................................................160
Zapominanie ...............................................................................162
Wydobywanie informacji.............................................................163
Kody pamięci krótkotrwałej.........................................................166
Pamięć operacyjna................................................................170
Pamięć a bieżąca aktywność poznawcza.....................................170
Badania metodą podwójnego zadania .........................................172
Model pamięci operacyjnej Baddeleya ........................................173
Pętla fonologiczna .......................................................................175
Notes wizualno-przestrzenny......................................................179
Centralny system wykonawczy....................................................181
Bufor epizodyczny.......................................................................182
Inne modele pamięci operacyjnej ...............................................182
Problemy teoretyczne i kierunki badań.......................................184
Podsumowanie......................................................................186
Literatura uzupełniająca ......................................................188
Zbliżenie. Różnice indywidualne w pamięci operacyjnej
a inteligencja płynna...........................................................188
Zastosowanie. Jak powiększyć zakres pamięci krótkotrwałej? Naucz się strategii albo zostań ekspertem .............................190
Rozdział 7. Systemy pamięci długotrwałej...................................193
Zawartość pamięci długotrwałej ...........................................193
Pamięć proceduralna............................................................194
Pamięć proceduralna a inne systemy pamięci długotrwałej .......194
Nabywanie umiejętności .............................................................196
Etapy nabywania umiejętności według J. R.Andersona ..............198
Reprezentacja wiedzy proceduralnej ..........................................200
Trwałość umiejętności ................................................................201
Obszary mózgu zaangażowane w pamięć umiejętności ..............202
Pamięć deklaratywna - semantyczna i epizodyczna ...........203
Rozróżnienie pamięci semantycznej i epizodycznej ...................203
Charakterystyka pamięci semantycznej ......................................205
Charakterystyka pamięci epizodycznej .......................................206
Badania metodą pamiętam-wiem ...............................................207
Dane neuropsychologiczne .........................................................209
Dane neuropoznawcze................................................................212
Kontrowersje teoretyczne............................................................213
Reprezentacja wiedzy deklaratywnej ....................................214
Reprezentacja w formie sądów ...................................................214
Reprezentacja w formie wyobrażeń ............................................216
Model podwójnego kodowania ....................................................216
Model pojedynczego kodu ...........................................................219
Spór o reprezentacje ...................................................................219
7
Struktura pamięci semantycznej ..........................................220
Jak zorganizowana jest wiedza semantyczna? ............................220
Modele sieciowe ..........................................................................220
Modele porównywania cech ........................................................223
Modele schematów, ram i skryptów............................................224
Podsumowanie......................................................................227
Literatura uzupełniająca.......................................................229
Zbliżenie 1. Rozwój bez pamięci epizodycznej - czy wystarczy pamięć semantyczna? ............................230
Zbliżenie 2. Czy zwierzęta mają pamięć epizodyczną? ........232
Rozdział 8
Procesy kodowania informacji
w pamięci długotrwałej .............................................235
Wprowadzenie ......................................................................235
Formy aktywności podczas kodowania informacji
w pamięci długotrwałej .....................................................236
owtarzanie......................................................................236
Organizowanie ............................................................................241
Werbalizacja................................................................................243
Wyobrażenia................................................................................245
Elaboracja...................................................................................247
Zapamiętywanie zamierzone i niezamierzone ......................249
Strategie zapamiętywania zamierzonego ....................................249
Zapamiętywanie niezamierzone..................................................249
Konstruktywny i wybiórczy charakter procesów kodowania ....251
Zmiany w informacjach powstające podczas kodowania ............251
Rola schematów ..........................................................................256
Wpływ poziomu przetwarzania na kodowanie informacji .....258
Kodowanie informacji jako produkt uboczny
operacji poznawczych ..............................................................258
Kodowanie a późniejsze wydobywanie informacji .......................261
Efekt generowania ......................................................................263
Efekt odniesienia do Ja ...............................................................264
Podsumowanie......................................................................266
Literatura uzupełniająca.......................................................267
Zbliżenie 1. Efekt wyższości obrazu ......................................268
Zbliżenie 2. Efekt działania...................................................269
Zastosowanie 1. Jak uczyć się treści
tekstów podręcznikowych? Strategia PQ4R ..........................270
Zastosowanie 2. Jak organizować szkolenia? Manipulowanie czasem.......................................................271
8
Rozdział 9. Zapominanie ..............................................................275
Zapominanie różnych rodzajów informacji...........................275
Krzywa zapominania Ebbinghausa .............................................276
Zapominanie zdarzeń autobiograficznych ..................................277
Zapominanie języka obcego ........................................................278
Zapominanie wiedzy szkolnej i uniwersyteckiej..........................280
Teorie zapominania ..............................................................281
Dlaczego zapominamy?...............................................................281
Hipoteza rozpadu śladu pamięciowego .......................................281
Rola interferencji ........................................................................283
Schemat badań nad interferencją proaktywną .....................284
Zapominanie jako brak dostępu do śladu pamięciowego ............286
Modyfikacje śladu pamięciowego ................................................287
Wyparcie jako mechanizm zapominania ....................................288
Czynniki wpływające na trwałość przechowywania informacji w pamięci..........................................................290
Adaptacyjne funkcje zapominania ........................................293
Podsumowanie......................................................................294
Literatura uzupełniająca ......................................................295
Zbliżenie 1. Procesy konsolidacji śladów pamięciowych.......295
Zbliżenie 2. Zapomnieć na życzenie - badania nad zapominaniem ukierunkowanym................................297
Zastosowanie. Jak przeciwdziałać zapominaniu?.................300
Rozdział 10. Procesy wydobywania informacji z pamięci deklaratywnej ............................................303
Charakterystyka wydobywania informacji z pamięci deklaratywnej .....................................................................304
Rozpoznawanie a reprodukcja ....................................................304
Zjawisko „końca języka" ..............................................................305
Poczucie pamiętania ...................................................................307
Rola wskazówek - zasada specyficzności kodowania ................308
Zależność od kontekstu - relacja między warunkami
wydobywania i kodowania ........................................................312
Strategie przypominania .............................................................319
Modele wydobywania ............................................................321
Model jednego procesu ...............................................................321
Modele generowania-rozpoznawania..........................................322
Modele wydobywania oparte na zasadzie
specyficzności kodowania ........................................................323
Dwa procesy w rozpoznawaniu - ocena znajomości i przypomnienie .......................................................................324
9
Mózgowe korelaty wydobywania informacji
z pamięci deklaratywnej .....................................................327
Zniekształcenia w przypominaniu ........................................328
Podsumowanie......................................................................333
Literatura uzupełniająca.......................................................335
Zbliżenie 1. Monitorowanie źródła informacji
podczas przypominania ......................................................335
Zbliżenie 2. Zaraźliwe błędy - zjawisko konformizmu w pamięci ............................................................................337
Zastosowanie 1. Wywiad poznawczy
jako procedura wydobywania informacji o zdarzeniu.......339
Zastosowanie 2. Czy hipnoza pomaga w przypominaniu? ... 342
Rozdział 11. Pamięć utajona .........................................................345
Pamięć a świadomość ...........................................................345
Przejawy pamięci utajonej ....................................................346
Obserwacje kliniczne ..................................................................347
Pamięć nieświadoma u ludzi zdrowych ......................................348
Metody badania pamięci utajonej .........................................349
Testy pośrednie oparte na torowaniu..........................................349
Badania nad uczeniem się nieświadomym .................................354
Porównanie pamięci jawnej i utajonej ..................................355
Niezależność stochastyczna testów pamięci jawnej i utajonej ....355
Dysocjacje w porównaniach populacji.........................................356
Dysocjacje funkcjonalne........................358
Problemy związane z porównaniami - procedura dysocjacji procesów............................................362
Dane neuropoznawcze ................................................................366
Wyjaśnienia teoretyczne .......................................................367
Charakterystyka pamięci utajonej ...............................................367
Teoria aktywacji ..........................................................................368
Teorie odrębnych systemów pamięci ..........................................368
Teorie oparte na procesach przetwarzania informacji................369
Znaczenie pamięci utajonej ..................................................371
Podsumowanie......................................................................373
Literatura uzupełniająca.......................................................375
Zbliżenie 1. Fałszywa sława, iluzja prawdy i inne efekty pamięci utajonej ............................................376
Zbliżenie 2. Nieświadomy plagiat-jak to możliwe? ..........377
Zastosowanie. Nabywanie umiejętności przez pacjentów amnestycznych metodą znikających wskazówek...............380
10
Część III Pamięć w ciągu życia człowieka..........................383
Rozdział 12. Od dziecka do dorosłego - rozwój pamięci ..............385
Zależność między pamięcią a wiekiem człowieka .................385
Przejawy pamięci we wczesnym dzieciństwie .......................387
Pomiary rozpoznawania ..............................................................387
Pomiary odtwarzania...................................................................392
Rozwój poszczególnych systemów pamięci ...........................393
Pamięć operacyjna ......................................................................394
Pamięć proceduralna ..................................................................396
Pamięć deklaratywna ..................................................................397
Rozwój strategii pamięciowych .............................................397
Deficyty strategiczne ...................................................................397
Prestrategie i prekursory zachowań strategicznych ....................399
Rozwój metapamięci i kontroli nad pamięcią .......................402
Podsumowanie......................................................................404
Literatura uzupełniająca ......................................................405
Zbliżenie 1. Czy dziecko pamięta doświadczenia z okresu prenatalnego?........................................................405
Zbliżenie 2. Jak małe dzieci radzą sobie bez strategii pamięciowych? Przetwarzanie informacji
w monologach przed snem i w zabawie tematycznej..........408
Zastosowanie. Czy dziecko może być wiarygodnym świadkiem zdarzenia?..................................410
Rozdział 13. Historia życia zapisana w pamięci - pamięć autobiograficzna .......................................413
Charakterystyka wspomnień autobiograficznych ..................413
Specyfika pamięci autobiograficznej ...........................................413
Cechy wspomnień .......................................................................414
Rodzaje wspomnień ....................................................................416
Metody badania ....................................................................416
Organizacja pamięci autobiograficznej .................................419
Pamiętanie doświadczeń życiowych......................................422
Pamięć przeżyć z różnych okresów życia ....................................422
Reminiscencja.............................................................................423
Amnezja dziecięca.......................................................................424
Pamięć fleszowa ..........................................................................429
Czy pamięć autobiograficzna jest wierna? ............................432
Rekonstruowanie wspomnień .....................................................432
Pamięć w służbie Ja ....................................................................434
Wpływ kontekstu społecznego podczas wspominania ................435
Jak powstają fałszywe wspomnienia? ..........................................436
11
Podsumowanie......................................................................438
Literatura uzupełniająca.......................................................440
Zbliżenie. W poszukiwaniu wypartych wspomnień z dzieciństwa -wspomnienia odzyskane czy fałszywe? .... 441
Rozdział 14. Pamięć w późnym wieku ...........................................445
Starzenie się pamięci............................................................445
Słabe i mocne strony pamięci w późnym wieku....................446
Hipotezy wyjaśniające osłabienie pamięci.............................451
Przegląd hipotez ..........................................................................451
Spowolnienie poznawcze ............................................................452
Redukcja zasobów przetwarzania................................................454
Deficyty w hamowaniu nieistotnych informacji ..........................457
Zmiany neurologiczne w mózgu .................................................460
Dlaczego pamięć pogarsza się w późnym wieku?........................463
Podsumowanie......................................................................464
Literatura uzupełniająca.......................................................465
Zbliżenie. Pamięć prospektywna starszych ludzi .................466
Rozdział 15. Zaburzenia pamięci ..................................................469
Czynniki zaburzające funkcjonowanie pamięci ....................469
Rodzaje zaburzeń..................................................................474
Główne rozróżnienia ...................................................................474
Amnezja następcza......................................................................475
Amnezja wsteczna.......................................................................477
Amnezje organiczne..............................................................479
Zespół amnestyczny po uszkodzeniu
przyśrodkowych części płatów skroniowych.............................479
Zespół amnestyczny po uszkodzeniu międzymózgowia ..............483
Przejściowa amnezja globalna .....................................................486
Amnezje funkcjonalne ..........................................................489
Ogólna charakterystyka ...............................................................489
Amnezja dysocjacyjna..................................................................493
Fuga dysocjacyjna .......................................................................493
Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości...........................................494
Zaburzenia pamięci w demencjach ......................................496
Ogólna charakterystyka ...............................................................496
Choroba Alzheimera....................................................................497
Podsumowanie......................................................................500
Literatura uzupełniająca.......................................................501
Słownik ...........................................................................................503
Bibliografia......................................................................................523
Indeks nazwisk ...............................................................................589
Indeks rzeczowy..............................................................................601