Dane szczegółowe książki

Spis treści

Wstęp (Helena Sęk) 13

Rozdział 1
Zakres zastosowań psychologii klinicznej.
Obszary tradycyjne i współczesne (Helena Sęk) 17
1.1. Zmiany w zakresie zastosowań psychologii klinicznej 18
1.1.1. Społeczno-cywilizacyjne czynniki przemian zakresu psychologii klinicznej 18
1.1.2. Wewnętrzne czynniki przemian w psychologii i psychologii klinicznej 19
1.2. Utrwalanie się tradycyjnych dziedzin a rozwój nowych subdyscyplin w psychologii klinicznej 20
1.2.1. Powody utrwalania się dziedzin tradycyjnych 20
1.2.2. Powstawanie nowych subdyscyplin a rozwój psychologii klinicznej 21
1.3. Podsumowanie 23

Rozdział 2
Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży - wybrane zagadnienia (Irena Obuchowska) 25
2.1. Ujęcia teoretyczne 26
2.2. Rozumienie dziecka jako osoby 29
2.3. Uwarunkowania problemów klinicznych 32
2.4. Wybrane problemy kliniczne z uwzględnieniem okresów rozwoju 34
2.4.1. Okres wczesnego dzieciństwa (okres niemowlęcy i poniemowlęcy) 35
2.4.2. Okres średniego dzieciństwa (wiek przedszkolny) 37
2.4.3. Okres późnego dzieciństwa (wiek szkolny) 38
2.4.4. Okres adolescencji (wiek młodzieńczy) 40
2.5. Kierunki i rodzaje pomocy psychologicznej 42
2.6. Zmiany w rozumieniu problemów klinicznych dzieci i młodzieży 44
2.7. Podsumowanie 45

Rozdział 3
Psychologia zaburzeń osobowości i zaburzeń lękowych (Lidia Cierpiałkowska) 47
3.1. Psychopatologia zaburzeń osobowości i zaburzeń lękowych 48
3.1.1. Zaburzenia osobowości 48
3.1.2. Zaburzenia lękowe 52
3.1.3. Epidemiologia 54
3.2. Perspektywa psychologiczna - odrębność objawów, wspólnota patomechanizmów? 55
3.3. Psychoanaliza a zaburzenia osobowości 56
3.3.1. Psychoanaliza charakteru 57
3.3.2. Dwa modele patomechanizmu zaburzeń osobowości 58
3.4. Poznawcze koncepcje zaburzeń osobowości i zaburzeń na tle lękowym 64
3.4.1. Poznawczo-interpersonalny cykl zachowania a psychopatologia 64
3.5. Zaburzenia osobowości w teorii społecznego uczenia się 69
3.5.1. Ewolucyjno-biospołeczna koncepcja zaburzeń osobowości 69
3.5.2. Zaburzenia osobowości typu borderline 70
3.6. Podsumowanie 73

Rozdział 4
Psychologia schizofrenii (Krystyna Drat-Ruszczak) 75
4.1. Schizofrenia. Obraz kliniczny 76
4.1.1. Objawy i ich klasyfikacje 76
4.1.2. Perspektywa „pierwszej osoby”: choroba w relacjach pacjentów 77
4.2. Psychologiczne mechanizmy schizofrenii 82
4.2.1. Procesy poznawcze: specyfika oddolnego i odgórnego przetwarzania informacji 82
4.2.2. Dynamika emocji 85
4.2.3. Indywiduacja i tożsamość 89
4.2.4. Relacja poznanie-afekt-indywiduacja 95
4.3. Niektóre aspekty terapii i rehabilitacji chorych 96
4.4. Podsumowanie 98

Rozdział 5
Psychologia zaburzeń afektywnych (Helena Sęk) 100
5.1. Dane opisowe dotyczące zaburzeń nastroju 101
5.1.1. Zaburzenia afektywne w świetle psychopatologii opisowej 101
5.1.2. Zaburzenia afektywne w świetle klasyfikacji zaburzeń 104
5.2. Koncepcje wyjaśniające mechanizm i patogenezę zaburzeń afektywnych 107
5.2.1. Biologiczne modele zaburzeń afektywnych 107
5.2.2. Psychoanalityczne koncepcje zaburzeń nastroju 108
5.2.3. Poznawczo-behawioralne podejście do zaburzeń nastroju 110
5.2.4. Stresowe wydarzenia a depresja - modele podatność-stres 112
5.2.5. Podejście interpersonalne do zaburzeń depresyjnych 113
5.3. Wybrane zagadnienia terapii zaburzeń afektywnych metodami psychologicznymi 114
5.3.1. Leczenie depresji zorientowane psychoanalitycznie 114
5.3.2. Poznawczo-behawioralna terapia depresji 115
5.3.3. Podejście interpersonalne w terapii depresji 117
5.4. Podsumowanie 118

Rozdział 6
Psychologiczne następstwa stresu traumatycznego (Maja Lis-Turlejska) 120
6.1. Zaburzenie po stresie traumatycznym 121
6.2. Historia odkrywania psychologicznych następstw skrajnego stresu 122
6.3. Kryteria diagnostyczne PTSD 124
6.3.1. Zdarzenie traumatyczne - zmiany sposobu definiowania 125
6.4. Diagnozowanie PTSD 126
6.4.1. Pomiar ekspozycji na zdarzenia traumatyczne 127
6.4.2. Pomiar PTSD w badaniach epidemiologicznych 127
6.5. Rozpowszechnienie traumatycznych zdarzeń i zaburzenia po stresie traumatycznym 128
6.5.1. Rozpowszechnienie traumatycznych zdarzeń w populacji ogólnej 128
6.5.2. Rozpowszechnienie PTSD 130
6.6. Czynniki ryzyka PTSD 131
6.6.1. Warunkowe ryzyko PTSD 131
6.7. Terapia potraumatyczna 132
6.8. Podsumowanie 133

Rozdział 7
Psychologia niepełnosprawności umysłowej (Stanisław Kowalik) 135
7.1. Krótka historia rozwoju poglądów na niepełnosprawność umysłową 136
7.1.1. Oligofrenia 136
7.1.2. Niedorozwój umysłowy i upośledzenie umysłowe 137
7.1.3. Niepełnosprawność umysłowa 140
7.2. Trzy nurty współczesnych badań nad niepełnosprawnością umysłową 142
7.2.1. Psychobiologiczne ujęcie niepełnosprawności umysłowej 142
7.2.2. Psychorozwojowe ujęcie niepełnosprawności umysłowej 147
7.2.3. Psychospołeczne ujęcie niepełnosprawności umysłowej 152
7.3. Podsumowanie 155

Rozdział 8
Psychologia uzależnień (Lidia Cierpiałkowska) 157
8.1. Nadużywanie i uzależnienie od substancji psychoaktywnych 158
8.1.1. Rodzaje substancji psychoaktywnych i ich rozpowszechnienie 158
8.1.2. Obraz kliniczny nadużywania i uzależnienia od środków psychoaktywnych 158
8.1.3. Neurobiologiczne działanie substancji psychoaktywnych 164
8.2. Koncepcje i modele uzależnienia 165
8.2.1. Genetyczno-behawioralne modele uzależnienia 166
8.2.2. Psychologiczne koncepcje i modele uzależnienia 170
8.2.3. Społeczne czynniki ryzyka narkomanii 175
8.3. Programy leczenia uzależnienia 176
8.3.1. Modele i programy leczenia alkoholików 177
8.3.2. Modele leczenia narkomanów 179
8.4. Podsumowanie 181

Rozdział 9
Kliniczna neuropsychologia a psychologia kliniczna (Anna Herzyk) 183
9.1. Kształtowanie się przedmiotu badań w neuropsychologii klinicznej 184
9.1.1. Ujęcia statyczne, neuroanatomiczne, skoncentrowane na pytaniu „gdzie?” 185
9.1.2. W kierunku wyjaśnień dynamicznych - ujęcia strukturalno-funkcjonalne 186
9.1.3. Współczesne modele wyjaśniające 187
9.1.4. Mechanizmy adaptacyjne i dezadaptacyjne w uszkodzeniach i dysfunkcjach mózgu 188
9.2. Charakterystyka wybranych zaburzeń neuropsychologicznych 190
9.2.1. Objawy globalnej reakcji mózgu na działanie czynników patogennych 192
9.2.2. Specyficzne zespoły zaburzeń neuropsychologicznych i ich mózgowe podłoże 192
9.2.3. Neuropsychologiczna analiza demencji (otępienia) 193
9.2.4. Neuronalne podłoże zaburzeń osobowości i emocji 194
9.2.5. Dysocjacja wiedzy jawnej i ukrytej w zaburzeniach neuropsychologicznych 196
9.3. Obszary zastosowań neuropsychologii klinicznej 198
9.3.1. Cele i przebieg diagnozy neuropsychologicznej 198
9.3.2. Terapia neuropsychologiczna - założenia, cele, przebieg 199
9.4. Podsumowanie 200

Rozdział 10
Psychologia zaburzeń seksualnych (Maria Beisert) 202
10.1. Klasyfikacja zaburzeń seksualnych 203
10.2. Zaburzenia tożsamości płciowej 203
10.2.1. Geneza zaburzeń tożsamości 203
10.2.2. Niektóre rodzaje zaburzeń tożsamości 204
10.2.3. Interwencja 205
10.3. Kształtowanie się orientacji seksualnej 205
10.3.1. Definicja orientacji homoseksualnej 205
10.3.2. Geneza orientacji seksualnej 206
10.3.3. Społeczne konsekwencje orientacji homoseksualnej 210
10.3.4. Interwencja wobec osób zorientowanych homoseksualnie. 211
10.4. Zaburzenia preferencji seksualnych 212
10.4.1. Pojęcie i charakterystyka preferencji seksualnych 212
10.4.2. Klasyfikacje i kryteria diagnostyczne parafilii 214
10.4.3. Interwencja 216
10.5. Realizacja roli płciowej 217
10.6. Dysfunkcje seksualne 217
10.6.1. Pojęcie dysfunkcji seksualnej 217
10.6.2. Przyczyny dysfunkcji seksualnych 218
10.6.3. Typy dysfunkcji seksualnych 218
10.6.4. Terapia dysfunkcji seksualnych 219
10.7. Podsumowanie 220

Rozdział 11
Kliniczna psychologia zdrowia (Irena Heszen) 222
11.1. Choroba w paradygmacie stresu psychologicznego 223
11.1.1. Współczesne ujęcia stresu psychologicznego 223
11.1.2. Wielowymiarowa analiza zjawiska stresu a podejście do problemów zdrowotnych we współczesnej psychologii zdrowia 225
11.1.3. Dwustronne zależności pomiędzy stresem a chorobą: stres jako przyczyna i jako następstwo problemów zdrowotnych 225
11.1.4. Radzenie sobie jako specyficzna forma aktywności w obliczu stresu i jej znaczenie dla następstw stresu 225
11.2. Psychologiczne uwarunkowania choroby ze szczególnym uwzględnieniem stresu 227
11.2.1. Rodzaje stresorów - podział ze względu na siłę i zakres oddziaływania 227
11.2.2. Skutki zdrowotne utrapień życiowych 228
11.2.3. Wydarzenia życiowe a choroby 228
11.2.4. Polietiologiczny model chorób somatycznych 228
11.3. Psychologiczne następstwa choroby jako źródła stresu 230
11.3.1. Charakterystyka psychologiczna zmian w sytuacji człowieka w następstwie choroby 230
11.3.2. Emocjonalne ustosunkowanie się do choroby i związanej z nią sytuacji 231
11.3.3. Poznawcze ustosunkowanie się do choroby - obraz własnej choroby i jego komponenty 232
11.4. Zachowanie wobec własnej choroby i jego organizacja 232
11.4.1. Specyficzne dla sytuacji choroby formy radzenia sobie z emocjami 233
11.4.2. Choroba jako zadanie i zachowania chorego ukierunkowane na cele zdrowotne 234
11.4.3. Zależności między dwoma nurtami radzenia sobie z chorobą 235
11.5. Psychologiczna problematyka relacji lekarz-pacjent 235
11.5.1. Relacja lekarz-pacjent jako zagadnienie interdyscyplinarne. Znaczenie aspektów wychowawczych 236
11.5.2. Podejmowanie decyzji o udaniu się do lekarza i lęk przed wizytą 237
11.5.3. Komunikacja między lekarzem a pacjentem 238
11.5.4. Wykonywanie zaleceń lekarskich przez pacjentów 239
11.6. Człowiek w systemie opieki zdrowotnej 240
11.6.1. Człowiek chory w przychodni 241
11.6.2. Człowiek chory w szpitalu 242
11.7. Podsumowanie 242

Rozdział 12
Interwencja kryzysowa (Dorota Kubacka-Jasiecka) 244
12.1. Kryzys emocjonalny 245
12.1.1. Kryzys a wydarzenia krytyczne 247
12.1.2. Klasyczne modele i charakterystyki kryzysu 247
12.1.3. Kryzys emocjonalny jako szansa rozwoju 248
12.1.4. Stres a kryzys 250
12.1.5. Kryzysy w stresie chronicznym 250
12.1.6. Kryzys w paradygmacie psychosocjokulturowym 251
12.2. Rodowód interwencji w kryzysie 253
12.3. Założenia i zróżnicowany kontekst interwencji kryzysowej 255
12.3.1. Założenia interwencji kryzysowej 255
12.3.2. Interwencja kryzysowa - kontekst i znaczenie terminu 255
12.4. Indywidualna pomoc w kryzysie 258
12.4.1. Cele i zadania interwencji kryzysowej 258
12.4.2. Zasady interwencji kryzysowej 259
12.4.3. Przebieg interwencji kryzysowej 263
12.4.4. Strategie i techniki oddziaływania w interwencji kryzysowej 268
12.5. Trudności i dylematy interwencji kryzysowej 270
12.6. Podsumowanie 271

Rozdział 13
Osoby niepełnosprawne i psychologiczne aspekty ich rehabilitacji (Stanisław Kowalik) 273
13.1. Niepełnosprawność jako zjawisko wieloaspektowe 274
13.2. Niepełnosprawność w świetle teorii i badań psychologicznych 276
13.2.1. Relacja „uszkodzenie organizmu – niepełnosprawność” 277
13.2.2. Relacja: „niepełnosprawność - upośledzenie społeczne” 278
13.2.3. Sytuacja psychologiczna osoby niepełnosprawnej 281
13.3. Psychologiczne aspekty procesu rehabilitacji 283
13.4. Podsumowanie 286

Rozdział 14
Psychologia sądowa - wybrane zagadnienia (Wojciech Poznaniak) 287
14.1. Prawa i obowiązki biegłego psychologa w świetle Kodeksu postępowania karnego 288
14.2. Rola psychologa w sprawach cywilnych 291
14.3. Rola psychologa w sprawach rodzinnych i opiekuńczych 292
14.3.1. Sądowo-psychologiczne ocenianie małżeństwa i sytuacji dziecka po ewentualnym orzeczeniu rozwodu 293
14.3.2. Stosunki między rodzicami a dziećmi - władza rodzicielska i obowiązek wzajemnego wspierania się rodziców i dzieci. . 294
14.3.3. Dobro dziecka 297
14.4. Psycholog jako biegły sądowy w sprawach karnych 299
14.4.1. Problem poczytalności sprawcy przestępstwa 299
14.4.2. Przestępstwo zabójstwa popełnione w stanie silnego wzburzenia 299
14.4.3. Ocena pobudek działania sprawcy przestępstwa i jego warunków osobistych 300
14.4.4. Ocena wiarygodności zeznań - postrzeganie, zapamiętywanie
i odtwarzanie inkryminowanych zdarzeń 301
14.5. Nowe zadania dla psychologa sądowego 303
14.5.1. Psycholog jako mediator sądowy 303
14.5.2. Prewencja psychologiczna (na przykładzie gwałtu seksualnego) 307
14.5.3. Przeciwwskazania psychologiczne do ubiegania się o prawo do posiadania broni palnej 309
14.5.4. Przeciwwskazania psychologiczne do świadczenia usług detektywistycznych 310
14.6. Podsumowanie 311

Bibliografia 313
Indeks osób 343
Indeks rzeczowy 352
O Autorach 360