Dane szczegółowe książki

Spis treści

Podziękowania 13
Wstęp 15

1. Zawód psychologa w świetle prawa 19
1.1. Prawna definicja zawodu psychologa 19
1.2. Psycholog jako zawód zaufania publicznego 20
1.2.1. Prawne koncepcje zawodu zaufania publicznego i zawodu regulowanego 20
1.2.2. Zawody zaufania publicznego w świadomości współczesnych Polaków 26
1.3. Samorząd zawodowy i inne organizacje zawodowe 27
1.3.1. Regulacje prawne i organizacje zawodowe psychologów w innych krajach 27
1.3.2. Sytuacja prawna innych zawodów zaufania publicznego w Polsce 30
1.3.3. Samorząd zawodowy psychologów w Polsce 33
1.3.4. Zrzeszenia psychologów w Polsce 33
1.3.5. Międzynarodowe zrzeszenia psychologów 36
1.4. Prawo do wykonywania zawodu psychologa 38
1.4.1. Prawo do wykonywania zawodu psychologa w zapisie ustawy 38
1.4.2. Faktyczne prawo do wykonywania zawodu psychologa 39
1.4.3. Konsekwencje niejasności prawnych w regulacji zawodu psychologa i losy ustawy 48

2. Odpowiedzialność w zawodzie psychologa 57
2.1. Rodzaje odpowiedzialności psychologów w praktyce zawodowej 57
2.1.1. Odpowiedzialność karna 57
2.1.2. Odpowiedzialność cywilna 59
2.1.3. Odpowiedzialność dyscyplinarna 60
2.2. Prawa klienta/pacjenta w kontekście odpowiedzialności zawodowej psychologa 66

3. Źródła zasad etycznych w zawodzie psychologa 71
3.1. Etyka filozoficzna a etyka stosowana 71
3.2. Kodeksy etyki różnych zawodów 75
3.3. Etyka zawodowa w zawodzie psychologa 77
3.3.1. Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa Polskiego Towarzystwa Psychologicznego 78
3.3.2. Zasady etyczne psychologa i kodeks postępowania Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego 80
3.4. Zasady etyczne a regulacje prawne 81
3.4.1. Konflikt zasad etycznych i przepisów prawa 82
3.4.2. Konflikt zasad etycznych i wymogów organizacji 82
3.4.3. Absolutny zakaz łamania praw człowieka 83
3.5. Kontrowersje wokół kodeksów etyki 83
3.6. Jak rozstrzygać wątpliwości etyczne? 85

4. Podstawowe zasady etyczne w pracy psychologa 89
4.1. Zasada A: Działanie dla dobra i nieszkodzenie 91
4.2. Zasada B: Wierność i odpowiedzialność 94
4.3. Zasada C: Uczciwość i prawość 115
4.4. Zasada D: Sprawiedliwość 117
4.5. Zasada E: Szacunek dla ludzkich praw i ludzkiej godności 118

5. Tajemnica zawodowa 125
5.1. Pojęcie tajemnicy zawodowej 125
5.2. Tajemnica w zawodzie psychologa - podstawy prawne 126
5.3. Jak długo obowiązuje tajemnica zawodowa? 127
5.4. Ograniczenia tajemnicy zawodowej w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia 128
5.5. Tajemnica zawodowa a obowiązki społeczne i prawne obywateli 130
5.5.1. Poufność w kontekście informacji o przestępstwach 130
5.5.2. Możliwość zwolnienia z tajemnicy zawodowej w procesie karnym 132
5.5.3. Obowiązek dochowania tajemnicy w sądowym postępowaniu cywilnym lub rodzinnym 134
5.5.4. Obszary wymagające dopracowania standardów: ofiary przemocy 135
5.6. Poufność w kontekście pacjentów z zaburzeniami psychicznymi 140
5.7. Zagrożenie poufności w kontekście terapii grupowej lub terapii par oraz w usługach na odległość 141
5.8. Ograniczenia poufności w usługach na zlecenie strony trzeciej 142
5.9. Tajemnica w pracy biegłego sądowego 142
5.10. Ujawnienie informacji w celach dydaktycznych 144
5.11. Ujawnienie informacji w celu uzyskania konsultacji 145
5.12. Ujawnienie informacji poufnej na życzenie klienta 145
5.13. Dokumentacja: poufność, czas i sposób przechowywania 146
5.13.1. Regulacje prawne związane z dokumentacją w Polsce 146
5.13.2. Dokumentacja medyczna i dokumentacja psychologiczna w kontekście świadczeń medycznych 156
5.13.3. Rodzaje dokumentacji psychologicznej i jej zabezpieczenie 158
5.13.4. Sposób przechowywania dokumentacji psychologicznej 165
5.13.5. Okres przechowywania dokumentacji psychologicznej 166

6. Świadoma zgoda na usługę psychologiczną 173
6.1. Prawo klienta do dobrowolnego i świadomego korzystania z usług psychologicznych 173
6.1.1. Zgoda na przetwarzanie danych osobowych 174
6.1.2. Zgoda na usługę psychologiczną osób z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych 174
6.1.3. Usługa psychologiczna bez zgody 175
6.2. Informacje niezbędne do podjęcia świadomej zgody 181
6.2.1. Rzetelna informacja o kwalifikacjach psychologa 182
6.2.2. Rzetelna informacja o metodzie pracy i jej alternatywach 182
6.2.3. Rzetelna informacja o poufności i jej ograniczeniach 183
6.2.4. Uzgodnienie celu, zakresu i sposobu realizacji usługi 183
6.2.5. Rzetelna informacja o prawach klienta 184
6.3. Uzgodnienie praktycznych aspektów usługi 186
6.3.1. Konflikt interesów i różnorodność ról 186
6.3.2. Odpłatność 186
6.3.3. Wymiar czasowy 187

7. Standardy etyczne w diagnozie psychologicznej 189
7.1. Opinia psychologiczna na podstawie badania diagnostycznego 189
7.2. Zasady ogólne etycznego postępowania diagnostycznego 190
7.3. Podmiotowe traktowanie klienta 190
7.3.1. Minimalizacja wtargnięcia 191
7.3.2. Diagnoza a badania naukowe 191
7.4. Zapewnienie optymalnego funkcjonowania klienta 192
7.5. Dobór narzędzi diagnostycznych 193
7.5.1. Odpowiedzialne rozróżnienie między diagnozą psychologiczną a badaniem testowym 193
7.5.2. Kontrowersje wokół technik projekcyjnych 195
7.5.3. Prawo do stosowania narzędzia diagnostycznego 196
7.5.4. Kwalifikacje użytkownika narzędzi diagnostycznych 198
7.6. Przedstawienie wniosków diagnostycznych 199
7.6.1. Pisemna opinia, orzeczenie, raport 200
7.6.2. Ustna informacja zwrotna 201
7.7. Przechowywanie dokumentacji 202
7.8. Diagnoza grup szczególnych (niepełnosprawność, obca kultura/obcy język) 203
7.8.1. Bariera językowa 203
7.8.2. Bariera kulturowa 205
7.8.3. Modyfikacja procedury i niedostosowanie prób normalizacyjnych 206

8. Standardy etyczne w pomocy psychologicznej 213
8.1. Kwalifikacje do udzielania pomocy psychologicznej 214
8.1.1 Kontekst prawny 215
8.2. Pomoc psychologiczna a autonomia i integralność klienta 215
8.3. Zawarcie kontraktu na pomoc psychologiczną 217
8.4. Terapia dla rodzin lub grup 218
8.5. Terapia dla osób znajdujących się już pod opieką psychologa 219
8.6. Przerwanie terapii 220
8.7. Zakończenie terapii 220

9. Usługi psychologiczne na zlecenie strony trzeciej – problem dobrowolności, podmiotowości i poufności 223
9.1. Diagnoza psychologiczna w procesie ubiegania się o pracę 226
9.2. Prawnie wymagana ocena psychologiczna w celu określenia zdolności do wykonywania zawodu lub funkcji 227
9.3. Pobór do wojska 227
9.4. Usługa psychologiczna na zlecenie pracodawcy 228
9.5. Przymusowe badanie psychologiczne na zlecenie wymiaru sprawiedliwości 229
9.6. Dokumentacja psychologiczna w systemie oświaty 230

10. Przeciwdziałanie dyskryminacji w praktyce psychologicznej 233
10.1. Dyskryminacja - kontekst prawny 233
10.2. Przejawy dyskryminacji w praktyce psychologicznej 236
10.2.1. Odmowa świadczenia 236
10.2.2. Niezróżnicowane postrzeganie osób należących do mniejszości 241
10.2.3. Niedostosowanie świadczenia do specyficznych potrzeb osób należących do mniejszości 241
10.2.4. Nieuwzględnianie zagrożenia stereotypem 242
10.2.5. Przeżywanie negatywnych uczuć 244
10.3. Dyskryminacja wynikająca z ograniczeń kompetencji psychologów 244
10.3.1. Ograniczenia kompetencji w usługach dla klientów z zaburzeniami somatycznymi 245
10.3.2. Ograniczenia kompetencji w usługach dla klientów z grup mniejszościowych 247
10.4. Dyskryminacja wynikająca z uprzedzeń żywionych przez psychologa 248
10.4.1. Obowiązek eliminowania uprzedzeń 249
10.4.2. Zalecenia dla psychologów świadczących usługi populacjom zróżnicowanym etnicznie, językowo, kulturowo i seksualnie 255

11. Standardy etyczne w usługach psychologicznych na odległość 263
11.1. Czy możliwa jest etyczna usługa psychologiczna na odległość? 263
11.2. Opracowania dotyczące zasad etycznych w usługach na odległość 264
11.3. Zalety kontaktu psychologicznego na odległość 265
11.4. Zagrożenia dla praw klienta w usługach na odległość 266
11.4.1. Poufność w usługach na odległość 266
11.4.2. Sytuacja kryzysowa w usługach na odległość 267
11.4.3. Świadoma zgoda w usługach na odległość 269
11.4.4 Wyznaczanie granic 269
11.5. Specyfika telepsychoterapii 270
11.6. Diagnoza psychologiczna przez internet 271
11.6.1. Zalety i ograniczenia 271
11.6.2. Testy do samodzielnego rozwiązania w celu rozwoju osobistego i pogłębienia samoświadomości vs. diagnoza psychologiczna 272
11.7. Bezpieczeństwo narzędzi diagnostycznych w internecie 278

12. Usługi psychologiczne na rzecz dzieci 281
12.1. Zgoda na usługę psychologiczną wobec dzieci 282
12.1.1. Władza rodzicielska - aspekt prawny 282
12.1.2. Wyrażenie zgody na usługę psychologiczną wobec dziecka - kwestie prawne 284
12.1.3. Zgoda na usługę psychologiczną na terenie instytucji, pod której opieką znajduje się dziecko 284
12.1.4. Kontrowersje wokół minimalnego wieku dla wyrażenia świadomej zgody - regulacje w kodeksie cywilnym 286
12.1.5. Kontrowersje wokół minimalnego wieku dla wyrażenia świadomej zgody - jak kwestia zgody dziecka jest regulowana w zawodzie lekarza 287
12.1.6. Wyrażenie przyzwolenia na usługę psychologiczną przez dziecko 289
12.2. Odpowiedzialność za samopoczucie dziecka w trakcie kontaktu 294
12.2.1. Obecność osoby bliskiej 294
12.3. Poszanowanie podmiotowości dziecka 296
12.3.1. Poszanowanie podmiotowości dziecka a wywiad z rodzicami 296
12.3.2. Poszanowanie podmiotowości dziecka a udzielanie informacji zwrotnych 296
12.3.3. Zdefiniowanie obszaru świadczenia i minimalizacja wtargnięcia 297
12.4. Dylemat klient-dziecko czy klient-rodzic 298
12.5. Zasada poufności i jej ograniczenia w usługach wobec dzieci 300
12.6. Dziecko w badaniach naukowych 302
12.6.1. Dobrowolność udziału dzieci w psychologicznych badaniach naukowych 302
12.6.2. Czy badania naukowe z udziałem dzieci są konieczne? 302

13. Zasady etyki w naukowych badaniach psychologicznych 307
13.1. Prawne aspekty przestrzegania zasad etyki w psychologicznych badaniach naukowych 308
13.1.1. Regulacja badań biomedycznych 308
13.1.2. Regulacje w badaniach naukowych z udziałem ludzi w innych krajach 312
13.1.3. Regulacje w badaniach naukowych z udziałem zwierząt. Zasady humanitarnej opieki i wykorzystania zwierząt w badaniach 314
13.1.4. Polskie regulacje w psychologicznych badaniach naukowych z udziałem ludzi 316
13.2. Świadoma zgoda na udział w badaniu 317
13.2.1. Regulacje prawne dotyczące przetwarzania wrażliwych danych osobowych 320
13.2.2. Świadoma zgoda na rejestrację głosu i wizerunku 321
13.2.3. Zgoda na ujawnienie dodatkowych informacji.322
13.2.4. Zgoda na udział w badaniach osób bez zdolności lub z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych 322
13.2.5. Odstąpienie od świadomej zgody w badaniach naukowych 323
13.3. Poufność informacji w badaniach naukowych 324
13.3.1. Przechowywanie danych 324
13.3.2. Ujawnienie osobie badanej wrażliwych danych z badania naukowego 325
13.4. Zgoda instytucji 327
13.5. Udział w badaniu osób podległych (klient/pacjent, student) 328
13.6. Problemy związane z wykluczaniem osób z badań 328
13.7. Wynagrodzenie za udział w badaniach 329
13.8. Procedury maskujące 330
13.8.1. Procedura odkłamania 331
13.8.2. Odstąpienie od procedury odkłamania 332
13.9. Minimalizowanie szkód 332
13.10. Badanie naukowe weryfikujące skuteczność terapii 333
13.11. Badania naukowe przez internet 334
13.11.1. Poufność w badaniach internetowych 334
13.11.2. Problem świadomej zgody w badaniach internetowych 335
13.11.3. Maskowanie, odkłamanie i dyskomfort w badaniach internetowych 335

14. Zasady etycznego postępowania podczas rozpowszechniania wyników badań, wiedzy psychologicznej i popularyzacji 343
14.1. Rozpowszechnianie wyników badań naukowych i wiedzy naukowej 343
14.1.1. Plagiatorstwo 344
14.1.2. Zasady powoływania się na literaturę cytowaną 347
14.1.3. Zasady cytowania i parafrazowania 347
14.1.4. Zgoda na reprodukcję 349
14.2. Autorstwo publikacji 350
14.3. Powtórna publikacja danych 351
14.4. Udostępnianie danych do weryfikacji 352
14.5. Recenzja naukowa 352
14.6. Unikanie konfliktu interesów 352