Dane szczegółowe książki
Biomedyczne podstawy kształcenia i wychowania: podręcznik akademicki / Woynarowska, Barbara; Kowalewska, Anna; Izdebski, Zbigniew (1956-); Komosińska, Krystyna
Tytuł
Biomedyczne podstawy kształcenia i wychowania: podręcznik akademicki
Wydawnictwo
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012
Numer wydania
1, 1 dodruk
ISBN
9788301163297
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Spis treści
Przedmowa (Barbara Woynarowska) 11
Historia kształcenia pedagogów i nauczycieli w zakresie zagadnieńbiomedycznych W Polsce (Barbara Woynarowska) 15
CZĘŚĆ I. Wychowanek, uczeń.
Rozwój, zdrowie i potrzeby biologiczne w różnych okresach życia
rozdział 1. Rozwój biologiczny człowieka 23
1.1. Rozwój osobniczy człowieka - zagadnienia ogólne (Barbara Woynarowska) 23
1.1.1. Sfery rozwoju i ich wzajemny związek 24
1.1.2. Etapy w rozwoju osobniczym 26
1.1.3. Dymorfizm płciowy 28
1.2. Rozwój fizyczny człowieka (Barbara Woynarowska) 30
1.2.1. Aspekty rozwoju fizycznego 30
1.2.2. Czynniki wpływające na rozwój fizyczny 36
1.2.3. Metody oceny rozwoju fizycznego 42
1.2.4. Wiek rozwojowy 52
1.2.5. Tendencje przemian w rozwoju fizycznym 53
1.2.6. Najczęstsze zaburzenia w rozwoju fizycznym dzieci i młodzieży 56
1.3. Rozwój motoryczny (Barbara Woynarowska) 62
1.3.1. Podstawowe pojęcia 62
1.3.2. Przebieg rozwoju motorycznego w ontogenezie 65
1.3.3. Czynniki wpływające na rozwój motoryczny 68
1.3.4. Metody oceny rozwoju motorycznego 69
1.3.5. Tendencje przemian sprawności fizycznej 72
1.4. Charakterystyka rozwoju fizycznego i motorycznego oraz sposoby zaspokajania potrzeb biologicznych w poszczególnych okresach życia (Barbara Woynarowska) 74
1.4.1. Okres prenatalny 74
1.4.2. Okres noworodkowy 82
1.4.3. Okres niemowlęcy 86
1.4.4. Okres poniemowlęcy 90
1.4.5. Okres przedszkolny 93
1.4.6. Młodszy wiek szkolny 96
1.4.7. Okres dojrzewania płciowego 98
1.4.8. Okres młodzieńczy 107
1.4.9. Etap stabilizacji 108
1.4.10. Etap rozwoju regresywnego - starzenie się i starość 110
1.5. Rozwój seksualny (Zbigniew Izdebski) 116
1.5.1. Podstawowe pojęcia 116
1.5.2. Przebieg rozwoju psychoseksualnego 122
1.5.3. Biologiczne, psychiczne i społeczno-kulturowe uwarunkowania rozwoju seksualnego 128
1.5.4. Zachowania seksualne w dzieciństwie i w okresie dojrzewania 132
1.5.5. Ryzykowne zachowania seksualne młodzieży i zapobieganie im 138
1.5.6. Zaburzenia i problemy seksualne w dzieciństwie i młodości 142
rozdział 2. Wybrane układy i funkcje organizmu człowieka ważne dla procesów uczenia się (Anna Kowalewska) 149
2.1. Układ nerwowy 150
2.1.1. Wybrane informacje o budowie i funkcji układu nerwowego 150
2.1.2. Zmiany w układzie nerwowym w różnych okresach rozwoju ontogenetycznego 159
2.2. Układ wzrokowy i słuchowy 164
2.2.1. Układ wzrokowy, jego budowa, funkcja i rozwój 165
2.2.2. Układ słuchowy, jego budowa, funkcja i rozwój 167
2.3. Biologiczne mechanizmy procesu uczenia się 170
2.3.1. Przejawy, rodzaje i sposoby uczenia się 171
2.3.2. Pamięć a uczenie się 172
2.4. Fizjologiczne podłoże emocji 175
2.5. Fizjologiczny mechanizm reakcji stresowej i wpływ stresu na zdrowie oraz zdolność do uczenia się 178
2.6. Biologiczne uwarunkowania dysleksji rozwojowej 185
rozdział 3. Podstawowe potrzeby biologiczne człowieka i sposoby ich zaspokajania 188
3.1. Żywienie (Anna Kowalewska) 189
3.1.1. Regulacja pobierania pokarmu 189
3.1.2. Zasady racjonalnego żywienia 191
3.1.3. Związek między żywieniem, zdrowiem a dyspozycją do nauki 199
3.2. Aktywność fizyczna (Barbara Woynarowska) 201
3.2.1. Funkcje aktywności fizycznej w różnych okresach życia 202
3.2.2. Zmiany aktywności fizycznej w ontogenezie i czynniki ją warunkujące 202
3.2.3. Zalecany poziom aktywności fizycznej 204
3.2.4. Niedostatki aktywności fizycznej u dzieci i młodzieży - przyczyny
i skutki 206
3.3. Zachowanie odpowiedniego rytmu pracy i odpoczynku (Krystyna Komosińska, Barbara Woynarowska) 209
3.3.1. Rytmy biologiczne 209
3.3.2. Praca, zmęczenie, odpoczynek 211
3.3.3. Sen 217
3.4. Ochrona przed szkodliwymi dla rozwoju i zdrowia czynnikami środowiskowymi (Barbara Woynarowska, Anna Kowalewska) 221
3.4.1. Ochrona przed zanieczyszczeniami powietrza atmosferycznego 222
3.4.2. Ochrona przed narażeniem na środowiskowy dym tytoniowy 223
3.4.3. Ochrona przed nadmiernym nasłonecznieniem 226
3.4.4. Ochrona przed hałasem 228
rozdział 4. Zdrowie i wybrane problemy zdrowotne dzieci i młodzieży 232
4.1. Związki między zdrowiem a edukacją (Barbara Woynarowska) 232
4.2. Zdrowie i czynniki je warunkujące (Barbara Woynarowska) 234
4.2.1. Definicje zdrowia 234
4.2.2. Holistyczne podejście do zdrowia 235
4.2.3. Czynniki warunkujące zdrowie 238
4.2.4. Mierniki zdrowia 241
4.2.5. Profilaktyka chorób i promocja zdrowia 242
4.3. Sytuacja zdrowotna dzieci i młodzieży (Barbara Woynarowska) 246
4.3.1. Główne problemy zdrowotne dzieci i młodzieży 247
4.3.2. Zdrowie młodzieży w jej subiektywnej ocenie 251
4.4. Wybrane problemy zdrowotne dzieci i młodzieży w wieku szkolnym i sposoby zapobiegania im 253
4.4.1. Wypadki i urazy (Barbara Woynarowska) 253
4.4.2. Zaburzenia zdrowia psychicznego (Krystyna Komosińska) 257
4.4.3. Używanie substancji psychoaktywnych (Anna Kowalewska) 266
4.4.4. Choroby przewlekłe (Barbara Woynarowska) 277
4.4.5. Zakażenie HIV (Krystyna Komosińska) 285
4.5. Wczesne zapobieganie wybranym chorobom przewlekłym ujawniającym się u dorosłych (Barbara Woynarowska) 288
4.5.1. Zapobieganie przedwczesnemu rozwojowi miażdżycy 288
4.5.2. Wczesne zapobieganie osteoporozie 291
4.5.3. Wczesne zapobieganie rakowi szyjki macicy 295
4.6. Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami (Barbara Woynarowska) 298
4.6.1. Koncepcja profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami 298
4.6.2. Organizacja profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami 299
CZĘŚĆ II. Nauczyciel/wychowawca - ochrona i promocja jego zdrowia (Barbara Woynarowska)
rozdział 1. Charakterystyka społeczno-demograficzna nauczycieli 309
rozdział 2. Obciążenia zawodowe nauczycieli i ich skutki zdrowotne 312
2.1. Czynniki wpływające na obciążenie zawodowe nauczycieli 312
2.2. Wpływ obciążeń zawodowych na zdrowie i samopoczucie nauczycieli 314
2.3. Pomiar obciążeń psychospołecznych w zawodzie nauczyciela 315
rozdział 3. Problemy zdrowotne nauczycieli i zapobieganie im 317
3.1. Przewlekłe choroby narządu głosu 318
3.2. Zespół wypalenia zawodowego 322
rozdział 4. Działania w zakresie ochrony i promocji zdrowia nauczycieli 327
4.1. Ochrona zdrowia nauczycieli 327
4.2. Promocja zdrowia pracujących 330
CZĘŚĆ III. Środowisko i organizacja pracy szkoły (Barbara Woynarowska)
rozdział 1. Środowisko szkoły i jego wymiary 337
1.1. Środowisko społeczne szkoły 337
1.2. Środowisko fizyczne szkoły 340
rozdział 2. Wybrane elementy środowiska fizycznego szkoły 342
2.1. Budynek i teren szkoły 342
2.2. Warunki sanitarno-higieniczne 344
2.3. Mikroklimat i oświetlenie 346
2.4. Zapobieganie nadmiernemu hałasowi w szkole 348
2.5. Meble szkolne 350
2.6. Zabezpieczenie przed wypadkami i urazami oraz dostępność pierwszej pomocy 357
rozdział 3. Aspekty zdrowotne organizacji pracy i życia szkoły 362
3.1. Rozkład i organizacja lekcji 362
3.2. Przerwy międzylekcyjne 364
3.3. Żywienie w szkole 365
3.4. Warunki i organizacja aktywności fizycznej w szkole 368
rozdział 4. Szkoła promująca zdrowie 372
4.1. Szkoły promujące zdrowie w Polsce 372
4.2. Szkoły promujące zdrowie w Europie 376
Bibliografia 379
Indeks nazwisk 394
Indeks rzeczowy 398
Wykaz źródeł zdjęć 404
O Autorach 405
Przedmowa (Barbara Woynarowska) 11
Historia kształcenia pedagogów i nauczycieli w zakresie zagadnieńbiomedycznych W Polsce (Barbara Woynarowska) 15
CZĘŚĆ I. Wychowanek, uczeń.
Rozwój, zdrowie i potrzeby biologiczne w różnych okresach życia
rozdział 1. Rozwój biologiczny człowieka 23
1.1. Rozwój osobniczy człowieka - zagadnienia ogólne (Barbara Woynarowska) 23
1.1.1. Sfery rozwoju i ich wzajemny związek 24
1.1.2. Etapy w rozwoju osobniczym 26
1.1.3. Dymorfizm płciowy 28
1.2. Rozwój fizyczny człowieka (Barbara Woynarowska) 30
1.2.1. Aspekty rozwoju fizycznego 30
1.2.2. Czynniki wpływające na rozwój fizyczny 36
1.2.3. Metody oceny rozwoju fizycznego 42
1.2.4. Wiek rozwojowy 52
1.2.5. Tendencje przemian w rozwoju fizycznym 53
1.2.6. Najczęstsze zaburzenia w rozwoju fizycznym dzieci i młodzieży 56
1.3. Rozwój motoryczny (Barbara Woynarowska) 62
1.3.1. Podstawowe pojęcia 62
1.3.2. Przebieg rozwoju motorycznego w ontogenezie 65
1.3.3. Czynniki wpływające na rozwój motoryczny 68
1.3.4. Metody oceny rozwoju motorycznego 69
1.3.5. Tendencje przemian sprawności fizycznej 72
1.4. Charakterystyka rozwoju fizycznego i motorycznego oraz sposoby zaspokajania potrzeb biologicznych w poszczególnych okresach życia (Barbara Woynarowska) 74
1.4.1. Okres prenatalny 74
1.4.2. Okres noworodkowy 82
1.4.3. Okres niemowlęcy 86
1.4.4. Okres poniemowlęcy 90
1.4.5. Okres przedszkolny 93
1.4.6. Młodszy wiek szkolny 96
1.4.7. Okres dojrzewania płciowego 98
1.4.8. Okres młodzieńczy 107
1.4.9. Etap stabilizacji 108
1.4.10. Etap rozwoju regresywnego - starzenie się i starość 110
1.5. Rozwój seksualny (Zbigniew Izdebski) 116
1.5.1. Podstawowe pojęcia 116
1.5.2. Przebieg rozwoju psychoseksualnego 122
1.5.3. Biologiczne, psychiczne i społeczno-kulturowe uwarunkowania rozwoju seksualnego 128
1.5.4. Zachowania seksualne w dzieciństwie i w okresie dojrzewania 132
1.5.5. Ryzykowne zachowania seksualne młodzieży i zapobieganie im 138
1.5.6. Zaburzenia i problemy seksualne w dzieciństwie i młodości 142
rozdział 2. Wybrane układy i funkcje organizmu człowieka ważne dla procesów uczenia się (Anna Kowalewska) 149
2.1. Układ nerwowy 150
2.1.1. Wybrane informacje o budowie i funkcji układu nerwowego 150
2.1.2. Zmiany w układzie nerwowym w różnych okresach rozwoju ontogenetycznego 159
2.2. Układ wzrokowy i słuchowy 164
2.2.1. Układ wzrokowy, jego budowa, funkcja i rozwój 165
2.2.2. Układ słuchowy, jego budowa, funkcja i rozwój 167
2.3. Biologiczne mechanizmy procesu uczenia się 170
2.3.1. Przejawy, rodzaje i sposoby uczenia się 171
2.3.2. Pamięć a uczenie się 172
2.4. Fizjologiczne podłoże emocji 175
2.5. Fizjologiczny mechanizm reakcji stresowej i wpływ stresu na zdrowie oraz zdolność do uczenia się 178
2.6. Biologiczne uwarunkowania dysleksji rozwojowej 185
rozdział 3. Podstawowe potrzeby biologiczne człowieka i sposoby ich zaspokajania 188
3.1. Żywienie (Anna Kowalewska) 189
3.1.1. Regulacja pobierania pokarmu 189
3.1.2. Zasady racjonalnego żywienia 191
3.1.3. Związek między żywieniem, zdrowiem a dyspozycją do nauki 199
3.2. Aktywność fizyczna (Barbara Woynarowska) 201
3.2.1. Funkcje aktywności fizycznej w różnych okresach życia 202
3.2.2. Zmiany aktywności fizycznej w ontogenezie i czynniki ją warunkujące 202
3.2.3. Zalecany poziom aktywności fizycznej 204
3.2.4. Niedostatki aktywności fizycznej u dzieci i młodzieży - przyczyny
i skutki 206
3.3. Zachowanie odpowiedniego rytmu pracy i odpoczynku (Krystyna Komosińska, Barbara Woynarowska) 209
3.3.1. Rytmy biologiczne 209
3.3.2. Praca, zmęczenie, odpoczynek 211
3.3.3. Sen 217
3.4. Ochrona przed szkodliwymi dla rozwoju i zdrowia czynnikami środowiskowymi (Barbara Woynarowska, Anna Kowalewska) 221
3.4.1. Ochrona przed zanieczyszczeniami powietrza atmosferycznego 222
3.4.2. Ochrona przed narażeniem na środowiskowy dym tytoniowy 223
3.4.3. Ochrona przed nadmiernym nasłonecznieniem 226
3.4.4. Ochrona przed hałasem 228
rozdział 4. Zdrowie i wybrane problemy zdrowotne dzieci i młodzieży 232
4.1. Związki między zdrowiem a edukacją (Barbara Woynarowska) 232
4.2. Zdrowie i czynniki je warunkujące (Barbara Woynarowska) 234
4.2.1. Definicje zdrowia 234
4.2.2. Holistyczne podejście do zdrowia 235
4.2.3. Czynniki warunkujące zdrowie 238
4.2.4. Mierniki zdrowia 241
4.2.5. Profilaktyka chorób i promocja zdrowia 242
4.3. Sytuacja zdrowotna dzieci i młodzieży (Barbara Woynarowska) 246
4.3.1. Główne problemy zdrowotne dzieci i młodzieży 247
4.3.2. Zdrowie młodzieży w jej subiektywnej ocenie 251
4.4. Wybrane problemy zdrowotne dzieci i młodzieży w wieku szkolnym i sposoby zapobiegania im 253
4.4.1. Wypadki i urazy (Barbara Woynarowska) 253
4.4.2. Zaburzenia zdrowia psychicznego (Krystyna Komosińska) 257
4.4.3. Używanie substancji psychoaktywnych (Anna Kowalewska) 266
4.4.4. Choroby przewlekłe (Barbara Woynarowska) 277
4.4.5. Zakażenie HIV (Krystyna Komosińska) 285
4.5. Wczesne zapobieganie wybranym chorobom przewlekłym ujawniającym się u dorosłych (Barbara Woynarowska) 288
4.5.1. Zapobieganie przedwczesnemu rozwojowi miażdżycy 288
4.5.2. Wczesne zapobieganie osteoporozie 291
4.5.3. Wczesne zapobieganie rakowi szyjki macicy 295
4.6. Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami (Barbara Woynarowska) 298
4.6.1. Koncepcja profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami 298
4.6.2. Organizacja profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami 299
CZĘŚĆ II. Nauczyciel/wychowawca - ochrona i promocja jego zdrowia (Barbara Woynarowska)
rozdział 1. Charakterystyka społeczno-demograficzna nauczycieli 309
rozdział 2. Obciążenia zawodowe nauczycieli i ich skutki zdrowotne 312
2.1. Czynniki wpływające na obciążenie zawodowe nauczycieli 312
2.2. Wpływ obciążeń zawodowych na zdrowie i samopoczucie nauczycieli 314
2.3. Pomiar obciążeń psychospołecznych w zawodzie nauczyciela 315
rozdział 3. Problemy zdrowotne nauczycieli i zapobieganie im 317
3.1. Przewlekłe choroby narządu głosu 318
3.2. Zespół wypalenia zawodowego 322
rozdział 4. Działania w zakresie ochrony i promocji zdrowia nauczycieli 327
4.1. Ochrona zdrowia nauczycieli 327
4.2. Promocja zdrowia pracujących 330
CZĘŚĆ III. Środowisko i organizacja pracy szkoły (Barbara Woynarowska)
rozdział 1. Środowisko szkoły i jego wymiary 337
1.1. Środowisko społeczne szkoły 337
1.2. Środowisko fizyczne szkoły 340
rozdział 2. Wybrane elementy środowiska fizycznego szkoły 342
2.1. Budynek i teren szkoły 342
2.2. Warunki sanitarno-higieniczne 344
2.3. Mikroklimat i oświetlenie 346
2.4. Zapobieganie nadmiernemu hałasowi w szkole 348
2.5. Meble szkolne 350
2.6. Zabezpieczenie przed wypadkami i urazami oraz dostępność pierwszej pomocy 357
rozdział 3. Aspekty zdrowotne organizacji pracy i życia szkoły 362
3.1. Rozkład i organizacja lekcji 362
3.2. Przerwy międzylekcyjne 364
3.3. Żywienie w szkole 365
3.4. Warunki i organizacja aktywności fizycznej w szkole 368
rozdział 4. Szkoła promująca zdrowie 372
4.1. Szkoły promujące zdrowie w Polsce 372
4.2. Szkoły promujące zdrowie w Europie 376
Bibliografia 379
Indeks nazwisk 394
Indeks rzeczowy 398
Wykaz źródeł zdjęć 404
O Autorach 405