Dane szczegółowe książki
Psychologia różnic indywidualnych / Marszał-Wiśniewska, Magdalena; Klonowicz, Tatiana; Fajkowska-Stanik, Małgorzata
Autorzy
Tytuł
Psychologia różnic indywidualnych
Serie wydawnicze
Wydawnictwo
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2003
ISBN
8389120518
Hasła przedmiotowe
Informacje dodatkowe
Książka bez numeracji stron
Spis treści
pokaż spis treści
BIOGRAMY AUTORÓW ...................................................................... 11
WPROWADZENIE ............................................................................ 17
CZĘŚĆ I PODŁOŻE FIZJOLOGICZNE RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH ............................ 21
1. Percepcja dźwięków mowy przez ludzki mózg: dane elektrofizjologiczne
Risto Naatanen .......................................................................... 22
1.1. Zapisy dźwięków mowy specyficznych dla języka ujawniane przez MMN .......... 26
Bibliografia ............................................................................... 35
2. Co o inteligencji mogą powiedzieć nam potencjały wywołane? Robert M. Stelmach .... 37
2.1. Miejsce prac badawczych wykorzystujących ERP w badaniach inteligencji ......... 38
2.2. Eksperyment I. ...................................................................... 39
2.2.1. Metoda ...................................................................... 40
2.2.2. Wyniki ....................................................................... 41
2.2.3. Wnioski ...................................................................... 41
2.3. Eksperyment II. ..................................................................... 44
2.3.1. Metoda ...................................................................... 45
2.3.2. Wyniki ....................................................................... 45
2.3.3. Wnioski ...................................................................... 46
2.4. Podsumowanie ...................................................................... 47
Bibliografia ............................................................................... 47
3. Różnice indywidualne w funkcjach pamięciowych Lars-Goran Nilsson ................. 49
3.1. Teorie pamięci ...................................................................... 50
3.2. Metody w psychologii eksperymentalnej ........................................... 51
3.3. Obrazowanie mózgu ................................................................ 53
3.4. Znaczniki genetyczne i różnice indywidualne w funkcjach pamięciowych .......... 53
3.5. Wnioski ............................................................................. 55
Bibliografia ............................................................................... 56
4. Ból, temperament i różnice indywidualne w aktywności autonomicznej
YilfredoDe Pascalis, Klaudia Jeger, Carmela Chiaradia, Eleonora Carotenuto .......... 58
4.1. Wprowadzenie ...................................................................... 59
4.2. Eksperyment ........................................................................ 61
4.2.1. Metoda ...................................................................... 61
4.2.2. Wyniki ....................................................................... 63
4.3. Dyskusja ............................................................................ 67
Bibliografia ............................................................................... 69
5. Dobre i złe humory: biochemiczne podłoże osobowości i jej zaburzeń
Marvin Zuckerman ...................................................................... 71
5.1. Poziomy analizy osobowości ........................................................ 72
5. .1. Cechy ........................................................................ 72
5. .2. Genetyka .................................................................... 73
5. .3. Struktury mózgowe ......................................................... 74
5. .4. Humory (neuroprzekaźniki i hormony) ...................................... 75
5. .5. Oksydaza monoaminowa (MAO) ............................................. 76
5. .6. Układ monaminowy ......................................................... 77
5. .7. Hormony .................................................................... 79
5.2. Interakcje pomiędzy hormonami, układami monoamin i mechanizmami
zachowania ......................................................................... 81
5.3. Wnioski ............................................................................. 83
Bibliografia ............................................................................... 83
CZĘŚĆ II EWOLUCJA TEORII PSYCHOLOGII RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH .................... 87
6. System regulacji stymulacji. Teoretyczne znaczenie pojęcia
Tatiana Klonowicz i Andrzej Eliasz ...................................................... 88
6.1. Dwa podejścia do temperamentu: RTT i TMT ...................................... 89
6.2. Regulacja stymulacji: rola temperamentu ........................................... 91
6.2.1. Hipoteza l: Reaktywność się zmienia ....................................... 93
6.2.2. Hipoteza 2: Zmiany w obrębie systemu regulacji stymulacji nie są
izolowane ................................................................... 97
6.2.3. Hipoteza 3: Zgodność między elementami systemu regulacji stymulacji
- relacje funkcjonalne i dysfunkcjonalne .................................... 98
SPIS TREŚCI
6.3. Podsumowanie .................................................................... 101
Bibliografia ............................................................................. 102
7. Osobowość w sytuacji, kontrola i inteligencja Joop Hettema ........................... 104
7.1. Stałość ............................................................................. 105
7.2. Wzajemna przyczynowość i kontrola .............................................. 106
7.3. Kontrola pierwotna ................................................................ 107
7.4. Przetwarzanie informacji .......................................................... 108
7.5. Inteligencja i kontrola ............................................................. 110
7.6. Inteligencja w sytuacji ............................................................. 111
Bibliografia ............................................................................. 112
8. Badania porównawcze koncepcji temperamentu Cloningera i Strelaua
Alois Angleitmr, Frank M. Spinath ..................................................... 115
8.1. Psychobiologiczny model Cloningera i narzędzia jego pomiaru ................... 115
8.1.1. Cechy ujmowane przez ITC i ich struktura czynnikowa ................... 117
8.1.2. Hipotezy odnoszące się do struktury czynnikowej ITC-R .................. 119
8.2. Regulacyjna Teoria Temperamentu Strelaua (RTT) .................................. 119
8.3. Hipotezy odnoszące się do związków między cechami ujętymi przez
ITC-R i RTT ........................................................................ 120
8.4. Badanie empiryczne ............................................................... 121
8.4.1. Próba ....................................................................... 121
8.4.2. Wyniki ..................................................................... 121
8.5. Wnioski ............................................................................ 127
Bibliografia ............................................................................. 127
9. Temperament a koszty psychologiczne zachowania się człowieka w sytuacji
zagrożenia Zofia Ratajczak ............................................................. 130
9.1. Tadeusza Tomaszewskiego rozumienie regulacji .................................. 131
9.2. Regulacja stosunków człowieka z otoczeniem za pośrednictwem
temperamentu ..................................................................... 132
9.3. Rola kosztów psychologicznych w regulacji zachowania się człowieka
w sytuacjach zagrożenia ........................................................... 135
9.4. Temperament a koszty psychologiczne ............................................ 136
9.5. Uwagi końcowe .................................................................... 139
Bibliografia ............................................................................. 140
CZEŚĆ III ROZWÓJ METOD I TECHNIK POMIARU RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH ............ 141
10. Refleksje nad zagadnieniami metodologicznymi w zakresie badań rozwojowych:
dwa przeciwstawne podejścia do badań indywidualnych David Magnusson .......... 142
10.1. Podejście skoncentrowane na zmiennej ......................................... 143
10.2. Podejście skoncentrowane na osobie ........................................... 145
10.3. Dyskusja ......................................................................... 148
Bibliografia ............................................................................ 149
11. Diagnoza temperamentu z perspektywy międzykulturowej: analiza porównawcza dwóch wersji adaptacji kulturowej kwestionariusza temperamentu Bogdan Zawadzki, Alois Angleitner, Vilfredo de Pascalis, Benjamin Newberry, William Clark, Peter Th. van den Berg, Fons J. R. Van de Vijver, Myoung-Ho Hyun, In-Seok Kim, OlgaMitina, Tatyana Menchuk i Maryna Kufel........................ 150
11.1. Temperament - pojęcie i kryteria definicyjne................................... 150
11.2. Strategie adaptacji kulturowej narzędzi do diagnozy temperamentu........... 152
11.3. Procedura konstrukcji dwóch wersji kulturowych inwentarza do diagnozy
temperamentu i schemat analizy danych........................................ 154
11.4. Dobór populacji do badań oraz charakterystyka demograficzna badanych
prób............................................................................. 156
11.5. Wyniki badań................................................................... 158
11.5.1. Identyfikacja cech temperamentu w różnych kulturach - analiza porównawcza wskaźników rzetelności i trafności pomiaru dwóch wersji kulturowych FCZ-KT............................................. 158
11.5.2. Genetyczne i środowiskowe uwarunkowania temperamentu -analiza porównawcza wskaźników odziedziczalności oraz korelatów środowiskowych cech temperamentu dla dwóch wersji kulturowych FCZ-KT.................................................................. 159
11.6. Dyskusja i wnioski końcowe.................................................... 160
Bibliografia............................................................................ 161
12. Skale regulacji nastroju Bogdan Wojciszke ............................................ 163
12.1. Regulacja nastroju................................................................ 164
12.2. Metoda.......................................................................... 166
12.2.1. Próby badane........................................................... 166
12.2.2. Selekcja pozycji ze względu na trafność treściową..................... 167
12.3. Wyniki........................................................................... 167
12.3.1. Rzetelność i struktura czynnikowa skal................................. 167
12.3.2. Trafność skal............................................................ 171
12.4. Podsumowanie i dyskusja....................................................... 177
Bibliografia............................................................................ 178
CZĘŚĆ IV RÓŻNICE INDYWIDUALNE W WYBRANYCH DZIEDZINACH FUNKCJONOWA¬NIA CZŁOWIEKA........................................................................... 181
13. Przyczyny i przejawy różnic indywidualnych w przebiegu rytmów około dobowych
u ludzi Wanda Ciarkowska ............................................................ 182
13.1. Wprowadzenie.................................................................. 183
13.2. Charakterystyka zmiennej „chronotyp" i jej pomiar............................ 184
13.3. Źródła różnic indywidualnych w zakresie ranności i wieczorności.............. 185
13.3.1. Wiek.................................................................... 185
13.3.2. Rola czynników psychospołecznych.................................... 187
13.3.3. Chronotyp a dobowy rytm oscylacji procesów fizjologicznych......... 190
SPIS TREŚCI
13.4. Rytmiczne zmiany w przebiegu procesów psychicznych u osób
o odmiennych chronotypach .................................................... 191
13.4.1. Poziom aktywacji....................................................... 191
13.4.2. Negatywne i pozytywne emocje........................................ 191
13.4.3. Procesy poznawcze..................................................... 191
13.5. Chronotyp w relacji do zmiennych psychologicznych........................... 192
Bibliografia............................................................................ 195
14. Temperament i temporalność Czestaw S. Nosal ...................................... 198
14.1. Ogólne hipotezy o kierunkach zależności między temperamentem
a temporalnością ................................................................ 200
14.2. Metody badania i etapy analizy rezultatów..................................... 201
14.3. Wykryte zależności między temperamentem a temporalnością - analiza
i interpretacja rezultatów....................................................... 203
14.4. Podsumowanie.................................................................. 210
Bibliografia............................................................................ 211
15. Stereotypy Niemca, Rosjanina i Żyda. Wspólne cechy i indywidualne różnice.
Zastosowanie metody dyskursu Zdzislaw Chlewiński................................. 212
15.1. Badania.......................................................................... 213
15.1.1. Próba badawcza......................................................... 213
15.1.2. Procedura badań........................................................ 213
15.2. Wyniki badań................................................................... 214
15.2.1. Stereotyp Niemca....................................................... 214
15.2.2. Stereotyp Żyda.......................................................... 216
15.2.3. Stereotyp Rosjanina..................................................... 219
15.2.4. Krzywdy wyrządzone przez Polaków - Niemcom, Żydom i Rosjanom.. 221
15.3. Zakończenie..................................................................... 225
Bibliografia............................................................................ 226
16. Różnice indywidualne i lęk. Czy lęk jest cechą biologiczną czy stanem społecznym?
Wolfgang Schonpflug?................................................................... 227
16.1. Wartość adaptacyjna lęku ....................................................... 228
16.2. Dwa sposoby przejawiania się lęku, adaptacja i rozróżnienie pomiędzy
cechami i stanami ............................................................... 229
16.3. Wnioskowanie jako wskaźnik lęku .............................................. 230
16.4. Badanie I: Wnioskowanie, lęk i zmiany w jawności i kontroli .................. 231
16.5. Badanie II: Wnioskowanie, lęk, sposoby przetwarzania lęku, aprobata
społeczna ....................................................................... 232
16.6. Wnioski: Cecha temperamentalna - produkt długotrwałej adaptacji? .......... 233
Bibliografia ............................................................................ 235
Spis tabel .................................................................................. 236
Spis rycin .................................................................................. 238
Indeks nazwisk ............................................................................. 240
Indeks rzeczowy ........................................................................... 244
WPROWADZENIE ............................................................................ 17
CZĘŚĆ I PODŁOŻE FIZJOLOGICZNE RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH ............................ 21
1. Percepcja dźwięków mowy przez ludzki mózg: dane elektrofizjologiczne
Risto Naatanen .......................................................................... 22
1.1. Zapisy dźwięków mowy specyficznych dla języka ujawniane przez MMN .......... 26
Bibliografia ............................................................................... 35
2. Co o inteligencji mogą powiedzieć nam potencjały wywołane? Robert M. Stelmach .... 37
2.1. Miejsce prac badawczych wykorzystujących ERP w badaniach inteligencji ......... 38
2.2. Eksperyment I. ...................................................................... 39
2.2.1. Metoda ...................................................................... 40
2.2.2. Wyniki ....................................................................... 41
2.2.3. Wnioski ...................................................................... 41
2.3. Eksperyment II. ..................................................................... 44
2.3.1. Metoda ...................................................................... 45
2.3.2. Wyniki ....................................................................... 45
2.3.3. Wnioski ...................................................................... 46
2.4. Podsumowanie ...................................................................... 47
Bibliografia ............................................................................... 47
3. Różnice indywidualne w funkcjach pamięciowych Lars-Goran Nilsson ................. 49
3.1. Teorie pamięci ...................................................................... 50
3.2. Metody w psychologii eksperymentalnej ........................................... 51
3.3. Obrazowanie mózgu ................................................................ 53
3.4. Znaczniki genetyczne i różnice indywidualne w funkcjach pamięciowych .......... 53
3.5. Wnioski ............................................................................. 55
Bibliografia ............................................................................... 56
4. Ból, temperament i różnice indywidualne w aktywności autonomicznej
YilfredoDe Pascalis, Klaudia Jeger, Carmela Chiaradia, Eleonora Carotenuto .......... 58
4.1. Wprowadzenie ...................................................................... 59
4.2. Eksperyment ........................................................................ 61
4.2.1. Metoda ...................................................................... 61
4.2.2. Wyniki ....................................................................... 63
4.3. Dyskusja ............................................................................ 67
Bibliografia ............................................................................... 69
5. Dobre i złe humory: biochemiczne podłoże osobowości i jej zaburzeń
Marvin Zuckerman ...................................................................... 71
5.1. Poziomy analizy osobowości ........................................................ 72
5. .1. Cechy ........................................................................ 72
5. .2. Genetyka .................................................................... 73
5. .3. Struktury mózgowe ......................................................... 74
5. .4. Humory (neuroprzekaźniki i hormony) ...................................... 75
5. .5. Oksydaza monoaminowa (MAO) ............................................. 76
5. .6. Układ monaminowy ......................................................... 77
5. .7. Hormony .................................................................... 79
5.2. Interakcje pomiędzy hormonami, układami monoamin i mechanizmami
zachowania ......................................................................... 81
5.3. Wnioski ............................................................................. 83
Bibliografia ............................................................................... 83
CZĘŚĆ II EWOLUCJA TEORII PSYCHOLOGII RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH .................... 87
6. System regulacji stymulacji. Teoretyczne znaczenie pojęcia
Tatiana Klonowicz i Andrzej Eliasz ...................................................... 88
6.1. Dwa podejścia do temperamentu: RTT i TMT ...................................... 89
6.2. Regulacja stymulacji: rola temperamentu ........................................... 91
6.2.1. Hipoteza l: Reaktywność się zmienia ....................................... 93
6.2.2. Hipoteza 2: Zmiany w obrębie systemu regulacji stymulacji nie są
izolowane ................................................................... 97
6.2.3. Hipoteza 3: Zgodność między elementami systemu regulacji stymulacji
- relacje funkcjonalne i dysfunkcjonalne .................................... 98
SPIS TREŚCI
6.3. Podsumowanie .................................................................... 101
Bibliografia ............................................................................. 102
7. Osobowość w sytuacji, kontrola i inteligencja Joop Hettema ........................... 104
7.1. Stałość ............................................................................. 105
7.2. Wzajemna przyczynowość i kontrola .............................................. 106
7.3. Kontrola pierwotna ................................................................ 107
7.4. Przetwarzanie informacji .......................................................... 108
7.5. Inteligencja i kontrola ............................................................. 110
7.6. Inteligencja w sytuacji ............................................................. 111
Bibliografia ............................................................................. 112
8. Badania porównawcze koncepcji temperamentu Cloningera i Strelaua
Alois Angleitmr, Frank M. Spinath ..................................................... 115
8.1. Psychobiologiczny model Cloningera i narzędzia jego pomiaru ................... 115
8.1.1. Cechy ujmowane przez ITC i ich struktura czynnikowa ................... 117
8.1.2. Hipotezy odnoszące się do struktury czynnikowej ITC-R .................. 119
8.2. Regulacyjna Teoria Temperamentu Strelaua (RTT) .................................. 119
8.3. Hipotezy odnoszące się do związków między cechami ujętymi przez
ITC-R i RTT ........................................................................ 120
8.4. Badanie empiryczne ............................................................... 121
8.4.1. Próba ....................................................................... 121
8.4.2. Wyniki ..................................................................... 121
8.5. Wnioski ............................................................................ 127
Bibliografia ............................................................................. 127
9. Temperament a koszty psychologiczne zachowania się człowieka w sytuacji
zagrożenia Zofia Ratajczak ............................................................. 130
9.1. Tadeusza Tomaszewskiego rozumienie regulacji .................................. 131
9.2. Regulacja stosunków człowieka z otoczeniem za pośrednictwem
temperamentu ..................................................................... 132
9.3. Rola kosztów psychologicznych w regulacji zachowania się człowieka
w sytuacjach zagrożenia ........................................................... 135
9.4. Temperament a koszty psychologiczne ............................................ 136
9.5. Uwagi końcowe .................................................................... 139
Bibliografia ............................................................................. 140
CZEŚĆ III ROZWÓJ METOD I TECHNIK POMIARU RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH ............ 141
10. Refleksje nad zagadnieniami metodologicznymi w zakresie badań rozwojowych:
dwa przeciwstawne podejścia do badań indywidualnych David Magnusson .......... 142
10.1. Podejście skoncentrowane na zmiennej ......................................... 143
10.2. Podejście skoncentrowane na osobie ........................................... 145
10.3. Dyskusja ......................................................................... 148
Bibliografia ............................................................................ 149
11. Diagnoza temperamentu z perspektywy międzykulturowej: analiza porównawcza dwóch wersji adaptacji kulturowej kwestionariusza temperamentu Bogdan Zawadzki, Alois Angleitner, Vilfredo de Pascalis, Benjamin Newberry, William Clark, Peter Th. van den Berg, Fons J. R. Van de Vijver, Myoung-Ho Hyun, In-Seok Kim, OlgaMitina, Tatyana Menchuk i Maryna Kufel........................ 150
11.1. Temperament - pojęcie i kryteria definicyjne................................... 150
11.2. Strategie adaptacji kulturowej narzędzi do diagnozy temperamentu........... 152
11.3. Procedura konstrukcji dwóch wersji kulturowych inwentarza do diagnozy
temperamentu i schemat analizy danych........................................ 154
11.4. Dobór populacji do badań oraz charakterystyka demograficzna badanych
prób............................................................................. 156
11.5. Wyniki badań................................................................... 158
11.5.1. Identyfikacja cech temperamentu w różnych kulturach - analiza porównawcza wskaźników rzetelności i trafności pomiaru dwóch wersji kulturowych FCZ-KT............................................. 158
11.5.2. Genetyczne i środowiskowe uwarunkowania temperamentu -analiza porównawcza wskaźników odziedziczalności oraz korelatów środowiskowych cech temperamentu dla dwóch wersji kulturowych FCZ-KT.................................................................. 159
11.6. Dyskusja i wnioski końcowe.................................................... 160
Bibliografia............................................................................ 161
12. Skale regulacji nastroju Bogdan Wojciszke ............................................ 163
12.1. Regulacja nastroju................................................................ 164
12.2. Metoda.......................................................................... 166
12.2.1. Próby badane........................................................... 166
12.2.2. Selekcja pozycji ze względu na trafność treściową..................... 167
12.3. Wyniki........................................................................... 167
12.3.1. Rzetelność i struktura czynnikowa skal................................. 167
12.3.2. Trafność skal............................................................ 171
12.4. Podsumowanie i dyskusja....................................................... 177
Bibliografia............................................................................ 178
CZĘŚĆ IV RÓŻNICE INDYWIDUALNE W WYBRANYCH DZIEDZINACH FUNKCJONOWA¬NIA CZŁOWIEKA........................................................................... 181
13. Przyczyny i przejawy różnic indywidualnych w przebiegu rytmów około dobowych
u ludzi Wanda Ciarkowska ............................................................ 182
13.1. Wprowadzenie.................................................................. 183
13.2. Charakterystyka zmiennej „chronotyp" i jej pomiar............................ 184
13.3. Źródła różnic indywidualnych w zakresie ranności i wieczorności.............. 185
13.3.1. Wiek.................................................................... 185
13.3.2. Rola czynników psychospołecznych.................................... 187
13.3.3. Chronotyp a dobowy rytm oscylacji procesów fizjologicznych......... 190
SPIS TREŚCI
13.4. Rytmiczne zmiany w przebiegu procesów psychicznych u osób
o odmiennych chronotypach .................................................... 191
13.4.1. Poziom aktywacji....................................................... 191
13.4.2. Negatywne i pozytywne emocje........................................ 191
13.4.3. Procesy poznawcze..................................................... 191
13.5. Chronotyp w relacji do zmiennych psychologicznych........................... 192
Bibliografia............................................................................ 195
14. Temperament i temporalność Czestaw S. Nosal ...................................... 198
14.1. Ogólne hipotezy o kierunkach zależności między temperamentem
a temporalnością ................................................................ 200
14.2. Metody badania i etapy analizy rezultatów..................................... 201
14.3. Wykryte zależności między temperamentem a temporalnością - analiza
i interpretacja rezultatów....................................................... 203
14.4. Podsumowanie.................................................................. 210
Bibliografia............................................................................ 211
15. Stereotypy Niemca, Rosjanina i Żyda. Wspólne cechy i indywidualne różnice.
Zastosowanie metody dyskursu Zdzislaw Chlewiński................................. 212
15.1. Badania.......................................................................... 213
15.1.1. Próba badawcza......................................................... 213
15.1.2. Procedura badań........................................................ 213
15.2. Wyniki badań................................................................... 214
15.2.1. Stereotyp Niemca....................................................... 214
15.2.2. Stereotyp Żyda.......................................................... 216
15.2.3. Stereotyp Rosjanina..................................................... 219
15.2.4. Krzywdy wyrządzone przez Polaków - Niemcom, Żydom i Rosjanom.. 221
15.3. Zakończenie..................................................................... 225
Bibliografia............................................................................ 226
16. Różnice indywidualne i lęk. Czy lęk jest cechą biologiczną czy stanem społecznym?
Wolfgang Schonpflug?................................................................... 227
16.1. Wartość adaptacyjna lęku ....................................................... 228
16.2. Dwa sposoby przejawiania się lęku, adaptacja i rozróżnienie pomiędzy
cechami i stanami ............................................................... 229
16.3. Wnioskowanie jako wskaźnik lęku .............................................. 230
16.4. Badanie I: Wnioskowanie, lęk i zmiany w jawności i kontroli .................. 231
16.5. Badanie II: Wnioskowanie, lęk, sposoby przetwarzania lęku, aprobata
społeczna ....................................................................... 232
16.6. Wnioski: Cecha temperamentalna - produkt długotrwałej adaptacji? .......... 233
Bibliografia ............................................................................ 235
Spis tabel .................................................................................. 236
Spis rycin .................................................................................. 238
Indeks nazwisk ............................................................................. 240
Indeks rzeczowy ........................................................................... 244