Dane szczegółowe książki

Wstęp ............................................... 5
Przedmowa do czwartego wydania ........................... 7
Przedmowa do ósmego wydania ............................. -8
Rozdział I. Kierunki rozwoju gospodarczo-społecznego Europy w wieku XVI i XVII. ........................................ 9
Dziedzictwo XTV-XV w. (9). Stosunki demograficzne (10). Rozwój techniki produkcji (11). Gospodarka rolna i problemy granicy Łaby (13). System nakładczy (15). Manufaktury (16). Handel i kredyt (17). Akumulacja pierwotna i rynek pracy najemnej (19). Rewolucja cen (20). Rola szlachty europejskiej w procesach ekonomicznych XVI-XVH w. (21). Charak- ^f. tery styka ogólna (22). ' ;
Rozdział II. Warunki bytowe i życie codzienne .................. 24
•-J
Domy i mieszkania (24). Ubiory (28). Wyżywienie (31). Klęski żywiołowe, choroby, ' epidemie (39). Wiara i Kościół (46). Przemożny wpływ strachu (50). Rodzina, małżeństwo, .(K miłość (53). Homo ludens (58).
Rozdział III. Wielkie odkrycia geograficzne
Poglądy na przyczyny odkryć geograficznych i wczesnej ekspansji kolonialnej (64). Wiedza geograficzna w średniowiecznej Europie (66). Pierwotne ludy Ameryki i hipotezy na temat ich pojawienia się na półkuli zachodniej (68). Aztekowie (Mexicas) (69). Majowie (73). Inkowie (74). Ogólna charakterystyka sytuacji plemion Indian amerykańskich w przededniu odkrycia Ameryki (76). Krzysztof Kolumh i jego plany podróży do Indii (76). Odkrycie Ameryki i dalsze podróże Kolumba (77). Dalsze odkrycia w Ameryce. Amerigo Vespucci (79). Odkrycia Portugalczyków. Vasco da Gama i podróż morska do Indii (79). Magellan i pierwsza podróż dookoła świata (80). Znaczenie odkryć geograficznych (81).
Rozdział IV. Kraje prastarych cywilizacji
82
Ogólna charakterystyka rozwoju cywilizacji w Azji na przełomie XVI i XVII w. (82). Dzieje polityczne Chin w XVI-XVII w. Podbój mandżurski (1644) (83). Stosunki społeczne, gospodarcze i kulturalne w Chinach XVI-XVII w. (87). Anarchia feudalna w Japonii.
Zjednoczenie kraju przez Hidejosi (1587) (92). Rządy siogunów Tokugawa i polityka izolacji Japonii (sakoku). Kultura japońska XVI-XVII w. (92). Podbój Indii przez Babera (1525-1527) i państwo Wielkiego Mogoła w XVI-XVII w. (96). Stosunki społeczne, gospodarcze i kulturalne w Indiach. Penetracja europejska (98). Kraje Azji Pohidniowo-
-Wschodniej. Kolonializm europejski w Azji (100).
Rozdział V. Afryka. Podbój Ameryki przez Europejczyków .......... 103
Europa a Afryka Środkowa i Południowa. Państwa Czarnego Lądu u progu XVI w. (103). Mali, Songhaj, Etiopia i Kongo w XVI-XVH w. (104). Podbój Środkowej i Południowej Ameryki przez Hiszpanów (107). Powstanie imperium hiszpańskiego w Ameryce (110). Problemy rasowe i społeczne w posiadłościach hiszpańskich w Ameryce. Encomienda (111). Kolonizacja potrugalska. Brazylia (113). Kolonizacja europejska Ameryki Północnej (114). Specyfika i historyczne znaczenie podboju Ameryki przez Europejczyków (116).
Rozdział VI. Humanizm i renesans ........................... lig
Renesans czy renesanse? Problem renesansu w historiografii (118). Ogólne tło rozwoju kultury włoskiej w XV-XVI w. (121). Pojęcie humanizmu. Humanizm włoski i europejski (123). Nawrót do starożytności (125). Humanistyczna filozofia człowieka (126). Humanizm a Kościół (134). Humanizm a pedagogika (136). Sztuka i architektura odrodzenia we Włoszech (137). Renesansowa literatura piękna we Włoszech (143). Europejska sztuka , i literatura epoki odrodzenia (145). Nauki przyrodnicze (147). Zmierzch renesansu (149).
Rozdział VII. Walka o hegemonię w Europie Zachodniej w pierwszej połowie XVI wieku ................................... 151
Sytuacja międzynarodowa w Europie Zachodniej na przełomie XV i XVI w. (151). Sytuacja t wewnętrzna we Francji (152). Kastylia i Aragonia (156). Habsburgowie i ich kraje i dziedziczne (158). Sytuacja polityczna na Półwyspie Apenińskim u progu wojen włoskich. <•• Wenecja, Państwo Kościelne, Neapol, Florencja (159). Wyprawa Karola VIII za Alpy l i początek wojen włoskich (162). Rywalizacja francusko-hiszpańska we Włoszech. Podbój • Mediolanu przez Francuzów i Neapolu przez Hiszpanów (163). Zmienne konfiguracje so,',' polityczne. Liga w Cambrai (1508) i Liga Święta (1511) (164). Franciszek I i Karol V. Dalszy ciąg wojen włoskich i pokój w Cambrai (165). Wojny francusko-habsburskie ' w latach czterdziestych-sześćdziesiątych XVI w. (167). Przeobrażenia w sztuce wojennej (168). Zakończenie wojen o hegemonię w Europie Zachodniej. Traktat w Cateau-Cambresis
- przewaga hiszpańska czy równowaga europejska (170).
Rozdział VIII. Reformacja w Niemczech
171
Ogólne problemy genezy reformacji (171). Niemcy na przełomie XV i XVI w. (174). Wystąpienie Lutra i jego doktryna (179). Potępienie Lutra przez papieża i cesarza. Bulla Exsurge Domine (1520) i edykt wormacki (1521) (182). Początki walk społeczno-religijnych w Niemczech. Tomasz Munzer i jego ideologia 1183). Wojna chłopska w latach 1524-1526 (185). Ostateczny rozłam religijny w Niemczech. Niebezpieczeństwo tureckie i pokój religijny w Norymberdze (1532) (188). Walki polityczno-religijne w Niemczech i porażka cesarza Karola V (189). Pokój religijny augsburski (1555). Znaczenie reformacji w rozwoju kultury niemieckiej w XVI w. (191).
Rozdział LX. Rozwój reformacji i ostateczny rozłam w zachodnim chrześcijaństwie .......................................... 194
648
Spis treści
Spis treści
649
* Stosunki polityczne i społeczno-gospodarcze w Szwajcarii u progu XVI w. (194). Zwingli i początek reformacji w Szwajcarii (195). Kalwin i gmina genewska. Doktryna kalwińska (197). Dwór królewski we Francji w walce z reformacją kalwińską (201). Rzeź w Wassy i wybuch wojny domowej we Francji (1562). Pierwszy okres wojny (1562-1574) (203). Wojna trzech Henryków i triumf Henryka de Bourbon (205). Anglia u progu nowej epoki (206). Konflikt Henryka VIII z Rzymem. Akt supremacji (1534) i terror królewski (209). Zamieszanie w życiu wewnętrznym Anglii po śmierci Henryka VIII. Reakcja katolicka (210). Kontrofensywa Kościoła Katolickiego przeciw reformacji. Sobór trydencki (1545-1563) (21 1).
Rozdział X. Europa Wschodnia i kraje skandynawskie w XVI wieku. Początek walki o Dominium Maris Baltici ....................
Ogólna charakterystyka regionu geograficznego (213). Stosunki gospodarczo-społeczne w Wielkim Księstwie Moskiewskim w XVI w. (214). Stosunki polityczne w państwie moskiewskim w pierwszej połowie XVI w. (220). Objęcie rządów przez Iwana IV Wasiljewicza. Tendencje reformistyczne w „publicystyce" moskiewskiej. Kultura moskiewska (220). Reformy Iwana Groźnego. Sojusz samodzierżawia z dworiaństwem (224). Opricznina (227). Wojny moskiewsko-litewskie w pierwszej połowie XVI w. (230). Ekspansja Moskwy . na wschód. Podbój Kazania, Astrachania i zachodniej Syberii (?31). Polska i Litwa za ostatnich Jagiellonów (233). Kraje skandynawskie w pierwszej połowie XVI w. Zerwanie unii kalmarskiej (1523) i reformacja (236). Pierwsza wojna północna (1558-1570) i kongres szczeciński (1570) (239). Wojna polsko-moskiewska za Batorego. Bilans pierwszego etapu zmagań o Dominium Maris Baltici (242).
213
Rozdział XI. W kręgu ekspansji tureckiej
Podboje tureckie na Bliskim Wschodzie w początkach XVI w. (244). Sulejman Wspaniały i ekspansja osmańska w Afryce Pomocnej (247). Bitwa pod Mohaczem (1526) i koniec niezawisłości Węgier (249). Turcja po Sulejmanie. Lepanto (252). Ustrój państwowy i gospodarczy Turcji w XVI w. (253). Stosunki społeczne i reformacja na Węgrzech (258). Mołdawia, Wołoszczyzna i kraje bałkańskie pod panowaniem tureckim (260).
Rozdział XII. Rewolucja w Niderlandach a konflikt hiszpańsko-angielski . ^263
Niderlandy w XVI w. Reformacja kalwińska (263). Rewolucja w Niderlandach i rządy '3 terroru ks. Alby (265). Wojna w Niderlandach w latach 1574-1579. Unie w Areas w i Utrechcie (1579). Niepodlegtość pomocnych Niderlandów (1581) (270). Międzynarodowe l) aspekty rewolucji niderlandzkiej i rywalizacja angielsko-hiszpańska (273). Sprawa Marii Stuart (276). Wyprawa niezwyciężonej Armady na Anglię (1588) i klęska Hiszpanów (278). Rozwój gospodarczy Anglii w drugiej połowie XVI w. (282). Ekspansja angielska. » Kompanie kupieckie (286). Elżbieta I i jej epoka w Anglii (287). Początek zmierzchu potęgi hiszpańskiej. Jego przyczyny (290).
Rozdział XIII. Europa na przełomie stuleci ..................... 296
Rozwój kontrreformacji. Działalność misyjna Kościoła Katolickiego (296). Kościół w walce 11 z renesansową filozofią przyrody. Giordano Bruno (301). Renesans polityczny Francji. « Traktat w Vervins i edykt nantejski (1598) (302). Monarchia absolutna Henryka IV. Polityka c zagraniczna króla (304). Niemcy w drugiej połowie XVI w. (310). Czechy w XVI w. i na i-początku XVII w. Rola reformacji w walce przeciw Habsburgom o niezależność kraju (313). Problem turecki na przełomie XVI i XVII w. (315). Wzrost napięcia politycznego i O, w Niemczech. Unia protestancka (1608) i liga katolicka (1609) (317). Niderlandy Pomocne •, w końcu XVI i na początku XVH w. (318). Kultura hiszpańska schyłku XVI i początku XVH w. (320). Comięcie się Anglii na arenie międzynarodowej za Jakuba I (1603-1625) (321).
Rozdział XIV. W walce o państwo carów. „Wielka Smuta" i obca interwencja w Rosji na początku XVII w. .............................
Wielki kryzys w Rosji u progu XVII stulecia (323). Zygmunt Ul Waza na tronie polskim i początek wojen polsko-szwedzkich (327). Pierwsze powstanie kozackie i problem prawosławia w Rzeczypospolitej (329). Geneza interwencji polskiej i szwedzkiej w Rosji na początku XVII w. (331). Początek „Wielkiej Smuty" w Rosji. Dymitr Samozwaniec I (333). Powstanie Bołotnikowa (339). Rokosz Zebrzydowskiego w Polsce. Oficjalna interwencja polska w Rosji. Dymitr Samozwaniec II (342). Układ smoleński (1610) i bitwa pod Kłuszynem (1610). Szczytowy okres upadku Rosji (345). Ogólnonarodowe powstanie w Rosji. Pierwsze i drugie opołczenie (347). Michał Romanów carem. Likwidacja obcej interwencji. Traktaty stołbowski (1617) i deuliński (1619) (348).
Rozdział XV. Wojna trzydziestoletnia — konflikt zbrojny na pograniczu dwóch epok .........................................
Niektóre aspekty genezy wojny trzydziestoletniej w oświetleniu nowszej historiografii (351). , Sytuacja polityczna w Rzeszy Niemieckiej i we Francji w przededniu wybuchu wojny (354). Defenestracja praska (1618) i wojna w Czechach. Jej aspekty międzynarodowe (357). Bitwa pod Białą Górą (1620) i jej znaczenie w dziejach Czech (360). Wojna o Palatynat i wojna duńska (1622-1629) (361). Wallenstein i Gustaw Adolf. Potęga militarna Szwecji (364). Wojna polsko-szwedzka (1625-1629) (367). Szwedzki okres wojny trzydziestoletniej (1630-1635). Śmierć Gustawa Adolfa i Wallensteina (368). Rola Polski i Rosji w szwedzkim okresie wojny trzydziestoletniej (373). Francuski okres wojny (1635-1648) (375). Traktat westfalski (1648) i jego znaczenie w historii Europy i Niemiec (377).
Rozdział XVI. Wzrost znaczenia Francji i zmierzch Hiszpanii. ......
323
351
,382
Francja po śmierci Henryka IV. Richelieu u władzy (382). Walka Richelieugo z opozycją arystokratyczną i hugonocką (384). Państwo absolutne Richelieugo (386). Przewaga Francji ! nad Habsburgami. Wojna francusko-hiszpańska i traktat pirenejski (1659) (389). Powstanie ludowe we Francji i fronda. Koniec opozycji antyabsolutystycznej (390). Kryzys gospodar-czo-społeczny Hiszpanii w pierwszej połowie XVII w. (395). Kryzys polityczny i katastrofa w 1640 r. Upadek Hiszpanii (400).
Rozdział XVII. Rewolucja angielska .......................... 405
Geneza rewolucji angielskiej (405). Gospodarka Angłii w pierwszej połowie XVII w. (406). Stosunki społeczne. Rola gentry (413). Purytanizm i jego dwa kierunki — prezbiterianizm i independentyzm (418). Pierwsi Stuartowie w walce z parlamentaryzmem. .Jedenastoletnia tyrania" Karola I (1629-1640) (420). Bunt w Szkocji i początek rewolucji w Anglii (1640) v (426). Oliver Cromwell i „długi parlament" (428). Próby złamania opozycji przez Karola I.
Wybuch wojny domowej (1642) (429). Cromwellowska Armia Nowego Wzoru i klęska " "' rj^ rojalistów (431). Wzrost nastrojów antyrewolucyjnych i powstanie rojalistów (435). Parlament kadłubowy i egzekucja Karola I. Anglia republiką (1649) (437). Walka z ruchami radykalnymi >! i konspiracją rojalistyczną. Wojny z Irlandią, Szkocją i Holandią (439). Cromwell lordem-protektorem Anglii (1653-1658). Koniec protektoratu i restauracja Stuartów (1660) (443).
3b« i
Rozdział XVm. Na przełomie dziejów Europy Środkowo-Wschodniej (druga połowa XVII w.) .....................................
Ogólna charakterystyka sytuacji politycznej w Europie Wschodniej w połowie XVII w.
449
650
Spis treści
*- (449). Problemy społeczne i gospodarcze Rosji w połowie stulecia (450). Konflikty społeczne w państwie moskiewskim. Powstania miejskie i wojna kozacka pod wodzą Razina (1670-1671) (455). Reformy administracyjne, kościelne i wojskowe. „Sobornoje ułożenije" (1649) (455). Załamanie się pozycji Rzeczypospolitej na arenie międzynarodowej w drugiej , połowie XVII w. Jego przyczyny (460). Stosunki społeczne, gospodarcze i polityczne w Szwecji (463). Rozkład wewnętrzny Turcji w drugiej połowie XVII w. Próby przeciw- „,,, działania mu — reformy Kopriiluch i aktywizacja Turcji w polityce międzynarodowej (467). Rola chanatu krymskiego w Europie Wschodniej w połowie XVII w. (469). Wzrost znaczenia Brandenburgii. Wielki elektor Fryderyk Wilhelm (470). Rywalizacja polsko-
-rosyjska. Powstanie Chmielnickiego na Ukrainie i interwencja rosyjska w wojnie polsko-
-kozackiej (1654) (472). Najazd szwedzki na Polskę i druga wojna północna (1655-1660). Traktaty w Oliwie, Kopenhadze (1660) i Kardis (1661) (477). Wojna polsko-rosyjska liv i traktat andruszowski (1667) (482). Wojny polsko-tureckie. Polityka bałtycka Sobieskiego i jej perspektywy na tle polityki europejskiej (483). Rozwój dziedzicznych krajów ^ r , habsburskich (486). Turcja w wojnie z Austrią i jej sprzymierzeńcami. Bitwa wiedeńska , (1683) i traktat karłowicki (1699). Bilans XVII w. w historii Europy Środkowo-Wschodniej '''* (488).
l .',
Rozdział XIX. Europa Zachodnia w okresie przewagi francuskiej ...... l*492
Francja w drugiej połowie XVII w. Colbert, Louvois, Vauban (492). Ogólne zagadnienia ' absolutyzmu (498). Ludwik XIV i centralizm absolutystyczny. Bilans rządów królewskich '','; w dziedzinie społecznej i religijnej (500). Wojna dewolucyjna (1667-1668) i traktat ['_" akwizgrański (1668) (505). Holandia w wojnie z Francją. Pierwsza koalicja europejska ') przeciw Ludwikowi XTV. Traktaty w Nimwegen (1678-1679), Fontainebleau (1679) i St. " Germain-en-Laye (506). Reuniony. Rozejm w Ratyzbonie (1684) i szczyt potęgi francuskiej. ""' Liga augsburska (1686) i „coalitions raisonnees" (513). Anglia po restauracji Stuartów. . <, Rządy Karola II (1660-1685) (515). Jakub II i The Glorious Revolution (1688). Koniec u''4'v' panowania Stuartów (519). Wojna drugiej koalicji europejskiej z Francją (1688-1697) i traktat w Ryswick (1697) (522). Ocena Ludwika XIV w historiografii (524).
Rozdział XX. Sztuka, literatura i myśl epoki baroku ............... '525
Pojęcie baroku i manieryzmu. Główne kierunki baroku jako odzwierciedlenie najważniejszych problemów epoki (525). Problem baroku słowiańskiego (530). Ofensywa kontrreformacji w sztuce baroku (531). Sztuka baroku a absolutyzm. Sztuka dworska (535). Barok mieszczańsko-protestancki (538). Główne tendencje w literaturze pięknej. Reakcja religijna na renesans. Konflikt jednostki z państwem (541). Teatr i muzyka (546). Problematyka państwa i społeczeństwa w piśmiennictwie politycznym XVII w. Początki prasy (547). Empiryzm galileuszowski i racjonalizm kartezjański — początki nowej epoki w filozofii (551). Jansenizm. Filozofia i nauka XVII w. (555). Oświata, pedagogika, wychowanie (558).
Bibliografia ............................................. 561
Indeks osób ............................................. 604
Indeks nazw geograficznych i etnicznych ......................... '. . • 631
Spis map tekstowych ....................................... 645
Spis map załącznikowych ..................................... 645