Dane szczegółowe książki
Wiek XVI-XVIII w źródłach: wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów / Sobańska-Bondaruk, Melania; Lenard, Stanisław Bogusław (1961-)
Tytuł
Wiek XVI-XVIII w źródłach: wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów
Wydawnictwo
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997
ISBN
8301124385
Hasła przedmiotowe
Informacje dodatkowe
518, [2] s.
Spis treści
pokaż spis treści
Spis treści
Przedmowa 15
Rozdział I. WYPRAWY I ODKRYCIA GEOGRAFICZNE w XV-XVI w. Materiały źródłowe 19
1. Paweł Toscanelli o potrzebie odkrycia morskiej drogi do Indii 19
2. Alvise da Mosto o królestwie Senegalu i jego mieszkańcach 20
3. AMse da Mosto o odkryciu Wysp Zielonego Przylądka 25
4. Jan Barros o odkryciu Bartolomeo Diaza 27
5. Alv aro Yelho o porcie afrykańskim Mombasa 28
6. Alvaro Yelho o przybyciu wyprawy Vasco da Gamy do Kalikat 29
7. Alvaro Yelho o kontaktach handlowych Kalikatu 32
8. List, który uzyskał Vasco da Gama od władcy Kalikatu do króla Portugalii Manuela I 33
9. Krzysztof Kolumb o odkryciu Ameryki 33
10. Krzysztof Kolumb o plemieniu wielkoludów z basenu Morza Karaibskiego 35
11. Amerigo Vespucci o mieszkańcach Ameryki Południowej 36
12. Ferdynand Kortez o mieście Tenochtitlan 39
13. Ferdynand Kortez o spotkaniu z królem Azteków Montezumą 41
14. Hans Staden o uczcie ludożerców z plemienia Tupinamba 42
15. Diego de Landa o składaniu krwawych ofiar bogom przez Majów 42
16. Diego Duran o składaniu ludzkiej ofiary u Azteków 43
17. Bartolomeo de Las Casas o pojmaniu i straceniu króla Inków Atahualpy 43
18. Bartolomeo de Las Casas o zagładzie Indian z wyspy Hispaniola 44
19. Bartolomeo de Las Casas o królestwach, jakie były na wyspie Hispanioli 46
20. Antonio Pigafetta o podróży Magellana dookoła świata 1519-1522 47
21. Jean Mocąuet o trudach morskich podróży w czasach nowożytnych 48
22. Poseł wenecki Kasper Contarini o ziemiach podbitych w Ameryce 50
Materiały metodyczne 52
Anegdoty, ciekawostki, myśli 56
Rozdział II. GOSPODARKA EUROPEJSKA W DOBIE DUALIZMU Materiały źródłowe 59
23. Lodovico Guicciardini o gospodarczej roli Antwerpii w XVI w. 59
24Tablica ilustrująca: wymianę pomiędzy strefami gospodarczymi w XVI w. 60
25. William Harrison o przemianach gospodarczych w Anglii w XVI w. 62
26. Tomasz More o wzroście znaczenia hodowli owiec w Anglii i jej wpływie na wyobrażenia społeczne 64
27. Tomasz Smith o strukturze społeczeństwa angielskiego w XVI w. 67
28. Paul Hentzner o gospodarce i społeczeństwie angielskim w drugiej połowie XVI w. 68
29. Sebastian Franek o mieszczaństwie niemieckim w XVI w. 70
30. Mikołaj Kopernik o wzroście znaczenia pieniądza u progu epoki nowożytnej 71
31. Juliusz Ruggieri o handlu Polski w drugiej połowie XVI w. 73
32. Marcin Kromer o handlu między Polską i innymi krajami 74
33. Marcin Kromer o potencjale gospodarczym Polski w drugiej połowie XVI w. 75
34. Fulwiusz Ruggieri o górnictwie w Polsce w połowie XVI w. 78
35. Eksport zboża przez Gdańsk w latach 1465-1650 79
36. Cudzoziemcy o miastach polskich w XVI w. 80
37. Ustawy sejmowe o obowiązku odbywania pańszczyzny przez chłopów w XVI w. 82
38. Ustawa sejmu piotrkowskiego przeciwko zbiegłym chłopom z 1532 r. 83
39. Anzelm Gostomski o zasadach gospodarki folwarcznej w Polsce w XVI w. 83
40. Ustawodawstwo antymieszczańskie w sprawach gospodarczych w Polsce w XVI w. 86
Materiały metodyczne 88
Anegdoty, ciekawostki, myśli 92
Rozdział III. ROZKWIT DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ W POLSCE W XVI W. Materiały źródłowe 95
41. Konstytucja “Nihil novi", 1505 r. (fragment) 95
42. Potwierdzenie praw o wyłączności szlachty w dostępie do kapituł przez Zygmunta II Augusta w 1550 r. 95
43. Postanowienia sejmu egzekucyjnego w latach 1562-1563 96
44. Konstytucja uchylająca egzekucję wyroków sądów duchownych przez starostów w latach 1562-1563 97
45. Fulwiusz Ruggieri o sejmie polskim w czasach Zygmunta II Augusta 98
46. Akt unii lubelskiej z 1569 r. 99
47. Marcin Bielski o elekcji Henryka Walezego 104
48. Świętosław Orzelski o elekcji Henryka Walezego 105
49. Kompetytorów do korony polskiej commoda - z publicystyki pierwszego bezkrólewia w Polsce 106
50. Artykuły henrykowskie z 1573 r. 108
51. Pacta conventa Henryka Walezego 110
52. Uniwersał króla Stefana Batorego o utworzeniu piechoty wybranieckiej z 1578 r. 111
53. Konstytucja sejmu warszawskiego o utworzeniu Trybunału Koronnego z 1578 r. 112
54. Bernardo Vannozzi o Janie Zamoyskim i jego rezydencji 114
Materiały metodyczne 117
Anegdoty, ciekawostki, myśli 119
Rozdział IV. REFORMACJA I REFORMA KATOLICKA W XVI-XVII W. Materiały źródłowe 123
55. Tezy Marcina Lutra z 1517 r. 123
56. Marcin Luter do szlachty niemieckiej 125
57. Edykt wormacki cesarza Karola V z 1521 r. 126
58. Odezwa Tomasza Munzera do górników w Mansfeld, 1525 r. 128
59. Postulaty powstańców chłopskich w Niemczech z końca stycznia 1525 r. 129
60. Ustawa o głowie Kościoła anglikańskiego z 1534 r. 130
61. Jan Kalwin o korzystaniu z dóbr doczesnych 131
62. Angelus Masarellus o otwarciu soboru trydenckiego 13 grudnia 1545 r. 133
63. Ignacy Loyola o ćwiczeniach duchowych i misjach 134
64. Wybrane sentencje Ignacego Loyoli 135
65. Dekret o reformie duchowieństwa, uchwalony na soborze trydenckim w 1547 r. 136
66. Pokój religijny w Augsburgu, 1555 r. 137
67. Ugoda sandomierska z 14 kwietnia 1570 r. 139
68. Grzegorz Paweł z Brzezin przeciwko wojnie religijnej 141
69. Noc św. Bartłomieja 23/24 sierpnia 1572 r., relacja świadka 142
70. Akt konfederacji generalnej warszawskiej z 28 stycznia 1573 r. 146
71. Szymon Budny o poddaństwie 147
72. Akt unii brzeskiej z 1596 r. 149
73. Edykt nantejski króla Henryka IV z 1598 r. 151
74. Giordano Bruno o wszechświecie 152
75. Wyrok trybunału Św. Inkwizycji na Giordana Bruna z 8 lutego 1600 r. 153
76. Katechizm rakowski 154
77. C. Hyperphragmus o spaleniu Serveta 155
78. Ustawa sejmu o wygnaniu arian z Polski z 1658 r. 156
79. Odwołanie edyktu nantejskiego przez Ludwika XIV w 1685 r. 157
80. Ludwik Saint Simon o odwołaniu edyktu nantejskiego 161
81. Pismo duchowieństwa francuskiego do papieża Innocentego XI w obronie władzy królewskiej z 1682 r. 162
Materiały metodyczne 164
Anegdoty, ciekawostki, myśli 167
Rozdział V. MYŚL SPOŁECZNO-POLITYCZNA RENESANSU Materiały źródłowe 171
82. Niccolo Machiavelli o ideale władcy 171
83. Stanisława Orzechowskiego koncepcja państwa 174
84. Andrzeja Frycza Modrzewskiego program naprawy Rzeczypospolitej 177
85. Jean Bodin o władzy suwerennej 179
86. Hugo Grotius o prawie wojny i pokoju 182
87. Tomasz Hobbes o społeczeństwie i państwie 185
Materiały metodyczne 190
Anegdoty, ciekawostki, myśli 192
Rozdział VI. KULTURA RENESANSU Materiały źródłowe 195
88. Biografia papieża Mikołaja V 195
89. Niccolo Machiavelli o mecenacie artystycznym Cosimo de Medici 196
90. Leonarda da Vinci rady dla malarzy 198
91. Refleksje Leonarda da Vinci nad anatomią oka 202
92. Opis dworu papieża Aleksandra VI 203
93. Prace artystyczne na dworze Zygmunta I Starego 205
94. Refleksje Franciszka Rabelais o nauce i uczonych 206
95. Przedmowa Mikołaja Kopernika do jego ksiąg, 1543 r. 206
96. Dedykacja Traktatu o dwu Sarmacjach Macieja z Miechowa 208
97. Erazm z Rotterdamu przeciwko scholastyce 209
98. Erazm z Rotterdamu o zasadach dobrego wychowania 210
99. Tomasz More o idealnym społeczeństwie 212
100. Galileusz o wszechświecie 213
101. Pietro Aretino o renesansowych obyczajach 214
Materiały metodyczne 216
Anegdoty, ciekawostki, myśli 217
Rozdział VII. SPRAWY MIĘDZYNARODOWE W XVI-XVII W. Materiały źródłowe 221
102. Francesco Guicciardini o przyczynach wojen między Franciszkiem I a Karolem V 221
103. Jerzy Frundsberg o bitwie pod Pawią z 24 lutego 1525 r. 221
104. Sacco di Roma w 1527 r. 223
105. Pokój w Crespy z 18 września 1544 r. 224
106. Memoriał papieża Leona X o powszechnej krucjacie przeciw Turkom z 1517 r. 225
107. Poseł wenecki o Solimanie I Wspaniałym 226
108. Stefan Broderici o bitwie pod Mohaczem w 1526 r. 227
109. Laurento Priuli o sytuacji w Niderlandach po okresie rządów księcia Alby 229
110. Ogłoszenie niepodległości przez Zjednoczone Prowincje Północnych Niderlandów w 1581 r. 230
111. Andrzej Krzycki o hołdzie pruskim z 1525 r. 232
112. Akt sekularyzacji Prus w 1525 r. 236
113. Wilhelm Slawata o defenestracji praskiej, 23 maja 1618 r. 238
114. Książę Maksymilian Bawarski o bitwie pod Białą Górą z 1620 r. 238
115. Rezydent Salvius o złupieniu Magdeburga przez wojska cesarskie w 1631 r. 240
116. Traktat westfalski z 1648 r. 241
117. Układ w Radnot z 10 grudnia 1656 r. 247
118. Uniwersał Jerzego II Rakoczego do stanów Królestwa Polskiego z 1656 r. 248
119. Traktat welawski z 1657 r. 248
120. Sytuacja międzynarodowa w 1660 r. według “Merkuriusza" 249
121. Samuel Pufendorf o agresji Ludwika XIV na Holandię w 1672 r. 251
122. Samuel Pufendorf o polityce reunionów Ludwika XIV 252
123. Traktat o powstaniu Ligi Świętej podpisany w Linzu 5 marca 1684 r. 253
Materiały metodyczne 254
Anegdoty, ciekawostki, myśli 258
Rozdział VIII. RZECZPOSPOLITA W XVII w. Materiały źródłowe 263
124. Kazania sejmowe Piotra Skargi do posłów i senatorów Rzeczypospolitej 263
125. Artykuły uchwalone na zjeździe rokoszowym pod Sandomierzem w 1606 r. 265
126. Paweł Piasecki o rokoszu Zebrzydowskiego 266
127. Pacierz rokoszowy do Króla Jegomości Zygmunta III 270
128. Testament hetmana Stanisława Żółkiewskiego z 1606 r. 270
129. Mowa Jerzego Ossolińskiego do papieża Urbana VIII w 1633 r. 271
130. Honorat Visconti o parlamentaryzmie staropolskim 273
131. Instrukcja Jakuba Sobieskiego dla Orchowskiego, wychowawcy jego synów 274
132. Jakub Sobieski do synów w Paryżu 275
133. Opis pogrzebu hetmana Stanisława Koniecpolskiego w Brodach w 1646 r. 277
134. Kazimierz Obuchowicz o zerwaniu sejmu przez Władysława Sicińskiego w 1652 r. 278
135. Jan Chryzostom Pasek o bitwie pod Połonką w 1660 r. 279
136. Jan Chryzostom Pasek o pojedynkach 281
137. Sebastian Cefali o stanie politycznym i wojskowym Polski w 1665 r. 283
138. List hetmana Jana Sobieskiego do Marii Kazimiery d'Arquien 287
139. Diariusz sejmu z 1672 r. 289
140. Jean de Laboureur o kapnikach 293
Materiały metodyczne 294
Anegdoty, ciekawostki, myśli 296
Rozdział IX. REWOLUCJA W ANGLII W XVII w. Materiały źródłowe 301
141. Petycja o prawa z 7 czerwca 1628 r. 301
142. Oświadczenie parlamentu angielskiego o podjęciu wojny z królem z 11 lipca 1642 r. 302
143. Uroczyste przymierze i konfederacja prezbiteriańskiego parlamentu z 25 września 1643 r. 302
144. Wyrok Najwyższej Izby Sądowej w sprawie króla z 27 stycznia 1649 r. 303
145. Zmiany ustrojowe w Anglii w okresie rewolucji w 1649 r. 304
146. Ustanowienie protektoratu w Anglii 16 grudnia 1653 r. 304
147. Jakub Bossuet o działalności Cromwella 305
148. Akt Nawigacyjny z 9 października 1651 r. 306
149. John Lilburne o porządku politycznym w Anglii w czasach dyktatury Cromwella 306
150. Gerard Winstanley o nędzy dolnych warstw społeczeństwa angielskiego w czasach Cromwella 307
151. Habeas Corpus Act z 1679 r. 307
152. Deklaracja Praw Narodu Angielskiego z 13 lutego 1689 r. 309
Materiały metodyczne 312
Anegdoty, ciekawostki, myśli 314
Rozdział X. ABSOLUTYZM WE FRANCJI W XVII w. Materiały źródłowe 317
153. “Testament polityczny" kardynała Richelieu 317
154. Jakub Bossuet o istocie władzy absolutnej 318
155. Jean Baptista Colbert o Wersalu 319
156. Memoriał Jeana Baptisty Colberta o zasadach merkantylizmu z 1664 r. 320
157. Memoriały Jeana Baptisty Colberta o przedsięwzięciach naukowych i artystycznych 321
158. Spanheim o siłach militarnych Francji za panowania Ludwika XIV 322
159. Ludwik de Saint-Simon o rządach osobistych Ludwika XIV 324
160. Współcześni o ceremoniale dworskim w Wersalu 324
161. Fenelon o roli języka francuskiego 326
Materiały metodyczne 327
Anegdoty, ciekawostki, myśli 328
Rozdział XI. POLSKA W CZASACH SASKICH Materiały źródłowe 331
162. Erazm Otwinowski o elekcji króla Augusta II 331
163. Kalendarz na rok pański 1716 334
164. Minister Andrzej Osterman do cara Piotra I o możliwości ingerencji w Polsce 335
165. Ambasador francuski Antoni Monti o sytuacji w Polsce 336
166. Traktat tzw. Loewenwolda z 1732/1733 r. 337
167. Rozmowa dwóch szlachciców na temat rządów saskich 337
168. Wyrok sądu miejskiego miasta Dobra w procesie o czary z 1731 r. 339
169. Dialog wystawiony w szkole jezuickiej w Grudziądzu, w 1732 r. (fragment) 340
170. Benedykt Chmielowski o przyrodzie i wszechświecie 340
171. Jędrzej Kitowicz o zrywaniu sejmów w Polsce za Augusta III Sasa 341
172. Stanisław Konarski o anarchicznym funkcjonowaniu parlamentaryzmu francuskiego 344
173. Jędrzej Kitowicz o ucztach 345
174. Ksiądz Wojciech Tylkowski o wszechświecie 347
Materiały metodyczne 349
Anegdoty, ciekawostki, myśli 350
Rozdział XII. MYŚL SPOŁECZNO-POLITYCZNA OŚWIECENIA Materiały źródłowe 353
175. John Locke o państwie liberalnym 353
176. Adam Smith o liberalizmie gospodarczym 354
177. Franciszek Quesnay o doktrynie fizjokratycznej w ekonomii 355
178. Jan Jakub Rousseau o sposobach wyłaniania i uprawnieniach rządu 357
179. Karol Monteskiusz o prawach stanowionych 358
180. Wolter o tolerancji religijnej 360
181. Ludwik de Jaucourt o równości naturalnej 362
182. Denis Diderot o państwie 363
183. Denis Diderot o własności 364
184. Ludwik de Jaucourt o manufakturach 365
185. Ludwik de Jaucourt o przemyśle 368
Materiały metodyczne 371
Anegdoty, ciekawostki, myśli 374
Rozdział XIII. PAŃSTWA ABSOLUTYZMU OŚWIECONEGO Materiały źródłowe 377
186. Piotr I Wielki o zawarciu pokoju w Nystad i przyjęciu tytułu imperatora (cesarza) Wszechrosji 377
187. Dyplomata francuski Bonnac o reformach Piotra I w Rosji 379
188. Johann Fokkerodt o reformach gospodarczych Piotra I w Rosji 380
189. Dekrety Piotra I o obowiązku szkolnym w Rosji 381
190. Dekret cesarza Piotra I o powołaniu Akademii Nauk 382
191. Księżna Daszkowa o Rosyjskiej Akademii Sztuk Pięknych i Nauk 382
192. Dekret o zniesieniu Patriarchatu Moskiewskiego przez cara Piotra I z 1721 r. 383
193. Otton Pleyer o rozbudowie armii rosyjskiej przez Piotra I 384
194. Przywilej cesarzowej Katarzyny II dla szlachty rosyjskiej z 21 kwietnia 1785 r. 385
195. Instrukcja Fryderyka Wilhelma I z 1722 r. dla Generalnego Dyrektorium 386
196. Poglądy religijne Fryderyka II 390
197. Fryderyk II o stanie Prus w chwili śmierci Fryderyka Wilhelma I w 1740 r. 391
198. Fryderyk II o ideale i obowiązkach oświeconego władcy absolutnego 391
199. Patent tolerancyjny Józefa II z 1781 r. 392
200. Hrabia Karol Zinzendorf o osobowości Józefa II 393
201. Patent Józefa II o zniesieniu poddaństwa w Czechach z 1 listopada 1781 r. 394
Materiały metodyczne 395
Anegdoty, ciekawostki, myśli 398
Rozdział XIV. POLSKA W CZASACH STANISŁAWOWSKICH Materiały źródłowe 403
202. Święta miłości kochanej ojczyzny 403
203. Prawa kardynalne z 24(13) lutego 1768 r. 403
204. Akt związkowy konfederacji barskiej z 1768 r. 407
205. Tajna depesza Fryderyka II do Petersburga w sprawie rozbioru Polski 410
206. Manifest Katarzyny II z 14 lipca 1772 r. o pierwszym rozbiorze Polski 411
207. Deklaracja Katarzyny II i współrozbiorców uzasadniająca rozbiór Polski 412
208. Jan Jakub Rousseau o rządzie polskim 413
209. Ustawy sejmu porozbiorowego 1773 r. (wyjątki) 416
210. Grzegorz Piramowicz o powinnościach nauczyciela 420
211. Zalecenia ustawy Komisji Edukacji Narodowej dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej
przepisane, 1783 r. 421
212. Hutnictwo na ziemiach Rzeczypospolitej w 1786 r. 421
213. Manufaktury Wincentego Potockiego w Niemirowie 425
214. Stanisław Staszic o położeniu chłopów 426
215. Hugo Kołłątaj o potrzebie reformy państwa 428
216. Ustawa o miastach królewskich z 18 kwietnia 1791 r. 430
217. Ustawa rządowa z dnia 3 maja 1791 r. 431
218. Ustawa sejmowa z 1791 r. o pozbawieniu prawa głosu szlachty-nieposesjonatów 437
219. Akt konfederacji targowickiej z 14 maja 1792 r. 438
220. Friedrich Schulz o sztukach pięknych w Polsce 439
221. Friedrich Schulz o teatrze w Warszawie 441
222. Tajna instrukcja Katarzyny II dla posłów rosyjskich w Polsce z 1792 r. 443
223. List Jakoba Sieversa do Katarzyny II w sprawie drugiego rozbioru Polski 444
224. Motywacja drugiego rozbioru przez Katarzynę II 446
225. Głos Stanisława Augusta na sejmie grodzieńskim dnia 20 czerwca 1793 r. 446
226. Głos posła płockiego Szymona Szydłowskiego na sejmie grodzieńskim 1793 r. 447
227. Konstytucja sejmu grodzieńskiego z 1793 r. (wyjątki) 449
228. Akt powstania obywateli, mieszkańców województwa krakowskiego z 24 marca 1794 r. 451
229. Józef Zajączek o bitwie pod Racławicami 452
230. Odezwa Tadeusza Kościuszki o względy dla walecznego Wojciecha Głowackiego 454
231. List gen. Józefa Igelstroma do Bezborodki o sytuacji w Polsce 454
232. Uniwersał połaniecki (7 maja 1794 r.) 455
233. Dyplomata Johan Christopher Toll o walkach powstańczych w Warszawie 19 kwietnia 1794 r. 456
234. Jan Kiliński o szturmie Pragi 457
235. Traktaty trzeciego rozbioru Polski, 1795 r. 458
236. Akt abdykacji ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego 460
Materiały metodyczne 462
Anegdoty, ciekawostki, myśli 465
Rozdział XV. POWSTANIE STANÓW ZJEDNOCZONYCH AMERYKI Materiały źródłowe 469
237. Francis Bernard o polityce kolonialnej Anglii wobec kolonii położonych w Ameryce 469
238. Ustawa stemplowa z 22 marca 1765 r. 469
239. Reakcja kolonii angielskich w Ameryce Północnej na wprowadzenie ustawy stemplowej w 1765 r. 470
240. Deklaracja Niepodległości kolonii angielskich w Ameryce Północnej z 4 lipca 1776 r. 470
241. Traktat wersalski pomiędzy Wielką Brytanią a Stanami Zjednoczonymi Ameryki z 3 września 1783 r. 473
242. Konstytucja Stanów Zjednoczonych z 1787 r. 474 Materiały metodyczne 477 Anegdoty, ciekawostki, myśli 479
Rozdział XVI. WIELKA REWOLUCJA WE FRANCJI 1789-1799 Materiały źródłowe 483
243. Artur Young o gospodarce i społeczeństwie francuskim w przededniu rewolucji 483
244. Emmanuel Sieyes o stanie trzecim we Francji w 1789 r. 484
245. Dekret o zniesieniu powinności feudalnych z 4-5 sierpnia 1789 r. 487
246. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789 r. 487
247. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1793 r. 489
248. Konstytucja francuska z 3 września 1791 r. 490
249. Ustawa Konstytucyjna z 24 czerwca 1793 r. 494
250. Dekret o aktach stanu cywilnego, małżeństwie i rozwodzie z 20-25 września 1792 r. 496
251. Wypowiedzenie wojny Austrii przez Zgromadzenie Narodowe Francji 20 kwietnia 1792 r. 498
252. Pieśń bojowa Armii Renu, tzw. Marsylianka z 1792 r. 499
253. Uchwała Konwentu Narodowego (Konwencji Narodowej) o wydaniu wyroku na króla Ludwika XVI 500
254. Odezwa Rady Wykonawczej Tymczasowej o straceniu króla z 1793 r. 501
255. Terror rewolucyjny we Francji w latach 1793-1794 na przykładach wybranych dekretów 501
256. Kamil Desmoulins o terrorze politycznym we Francji w 1794 r. 505
257. Konstytucja Republiki Francuskiej z 22 sierpnia 1795 r. (5 fructidora roku III) 507
258. Konstytucja Republiki Francuskiej z 13 grudnia 1799 r. (22 frimairea roku VIII) 509
Materiały metodyczne 512
Anegdoty, ciekawostki, myśli 515
Bibliografia 516
Przedmowa 15
Rozdział I. WYPRAWY I ODKRYCIA GEOGRAFICZNE w XV-XVI w. Materiały źródłowe 19
1. Paweł Toscanelli o potrzebie odkrycia morskiej drogi do Indii 19
2. Alvise da Mosto o królestwie Senegalu i jego mieszkańcach 20
3. AMse da Mosto o odkryciu Wysp Zielonego Przylądka 25
4. Jan Barros o odkryciu Bartolomeo Diaza 27
5. Alv aro Yelho o porcie afrykańskim Mombasa 28
6. Alvaro Yelho o przybyciu wyprawy Vasco da Gamy do Kalikat 29
7. Alvaro Yelho o kontaktach handlowych Kalikatu 32
8. List, który uzyskał Vasco da Gama od władcy Kalikatu do króla Portugalii Manuela I 33
9. Krzysztof Kolumb o odkryciu Ameryki 33
10. Krzysztof Kolumb o plemieniu wielkoludów z basenu Morza Karaibskiego 35
11. Amerigo Vespucci o mieszkańcach Ameryki Południowej 36
12. Ferdynand Kortez o mieście Tenochtitlan 39
13. Ferdynand Kortez o spotkaniu z królem Azteków Montezumą 41
14. Hans Staden o uczcie ludożerców z plemienia Tupinamba 42
15. Diego de Landa o składaniu krwawych ofiar bogom przez Majów 42
16. Diego Duran o składaniu ludzkiej ofiary u Azteków 43
17. Bartolomeo de Las Casas o pojmaniu i straceniu króla Inków Atahualpy 43
18. Bartolomeo de Las Casas o zagładzie Indian z wyspy Hispaniola 44
19. Bartolomeo de Las Casas o królestwach, jakie były na wyspie Hispanioli 46
20. Antonio Pigafetta o podróży Magellana dookoła świata 1519-1522 47
21. Jean Mocąuet o trudach morskich podróży w czasach nowożytnych 48
22. Poseł wenecki Kasper Contarini o ziemiach podbitych w Ameryce 50
Materiały metodyczne 52
Anegdoty, ciekawostki, myśli 56
Rozdział II. GOSPODARKA EUROPEJSKA W DOBIE DUALIZMU Materiały źródłowe 59
23. Lodovico Guicciardini o gospodarczej roli Antwerpii w XVI w. 59
24Tablica ilustrująca: wymianę pomiędzy strefami gospodarczymi w XVI w. 60
25. William Harrison o przemianach gospodarczych w Anglii w XVI w. 62
26. Tomasz More o wzroście znaczenia hodowli owiec w Anglii i jej wpływie na wyobrażenia społeczne 64
27. Tomasz Smith o strukturze społeczeństwa angielskiego w XVI w. 67
28. Paul Hentzner o gospodarce i społeczeństwie angielskim w drugiej połowie XVI w. 68
29. Sebastian Franek o mieszczaństwie niemieckim w XVI w. 70
30. Mikołaj Kopernik o wzroście znaczenia pieniądza u progu epoki nowożytnej 71
31. Juliusz Ruggieri o handlu Polski w drugiej połowie XVI w. 73
32. Marcin Kromer o handlu między Polską i innymi krajami 74
33. Marcin Kromer o potencjale gospodarczym Polski w drugiej połowie XVI w. 75
34. Fulwiusz Ruggieri o górnictwie w Polsce w połowie XVI w. 78
35. Eksport zboża przez Gdańsk w latach 1465-1650 79
36. Cudzoziemcy o miastach polskich w XVI w. 80
37. Ustawy sejmowe o obowiązku odbywania pańszczyzny przez chłopów w XVI w. 82
38. Ustawa sejmu piotrkowskiego przeciwko zbiegłym chłopom z 1532 r. 83
39. Anzelm Gostomski o zasadach gospodarki folwarcznej w Polsce w XVI w. 83
40. Ustawodawstwo antymieszczańskie w sprawach gospodarczych w Polsce w XVI w. 86
Materiały metodyczne 88
Anegdoty, ciekawostki, myśli 92
Rozdział III. ROZKWIT DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ W POLSCE W XVI W. Materiały źródłowe 95
41. Konstytucja “Nihil novi", 1505 r. (fragment) 95
42. Potwierdzenie praw o wyłączności szlachty w dostępie do kapituł przez Zygmunta II Augusta w 1550 r. 95
43. Postanowienia sejmu egzekucyjnego w latach 1562-1563 96
44. Konstytucja uchylająca egzekucję wyroków sądów duchownych przez starostów w latach 1562-1563 97
45. Fulwiusz Ruggieri o sejmie polskim w czasach Zygmunta II Augusta 98
46. Akt unii lubelskiej z 1569 r. 99
47. Marcin Bielski o elekcji Henryka Walezego 104
48. Świętosław Orzelski o elekcji Henryka Walezego 105
49. Kompetytorów do korony polskiej commoda - z publicystyki pierwszego bezkrólewia w Polsce 106
50. Artykuły henrykowskie z 1573 r. 108
51. Pacta conventa Henryka Walezego 110
52. Uniwersał króla Stefana Batorego o utworzeniu piechoty wybranieckiej z 1578 r. 111
53. Konstytucja sejmu warszawskiego o utworzeniu Trybunału Koronnego z 1578 r. 112
54. Bernardo Vannozzi o Janie Zamoyskim i jego rezydencji 114
Materiały metodyczne 117
Anegdoty, ciekawostki, myśli 119
Rozdział IV. REFORMACJA I REFORMA KATOLICKA W XVI-XVII W. Materiały źródłowe 123
55. Tezy Marcina Lutra z 1517 r. 123
56. Marcin Luter do szlachty niemieckiej 125
57. Edykt wormacki cesarza Karola V z 1521 r. 126
58. Odezwa Tomasza Munzera do górników w Mansfeld, 1525 r. 128
59. Postulaty powstańców chłopskich w Niemczech z końca stycznia 1525 r. 129
60. Ustawa o głowie Kościoła anglikańskiego z 1534 r. 130
61. Jan Kalwin o korzystaniu z dóbr doczesnych 131
62. Angelus Masarellus o otwarciu soboru trydenckiego 13 grudnia 1545 r. 133
63. Ignacy Loyola o ćwiczeniach duchowych i misjach 134
64. Wybrane sentencje Ignacego Loyoli 135
65. Dekret o reformie duchowieństwa, uchwalony na soborze trydenckim w 1547 r. 136
66. Pokój religijny w Augsburgu, 1555 r. 137
67. Ugoda sandomierska z 14 kwietnia 1570 r. 139
68. Grzegorz Paweł z Brzezin przeciwko wojnie religijnej 141
69. Noc św. Bartłomieja 23/24 sierpnia 1572 r., relacja świadka 142
70. Akt konfederacji generalnej warszawskiej z 28 stycznia 1573 r. 146
71. Szymon Budny o poddaństwie 147
72. Akt unii brzeskiej z 1596 r. 149
73. Edykt nantejski króla Henryka IV z 1598 r. 151
74. Giordano Bruno o wszechświecie 152
75. Wyrok trybunału Św. Inkwizycji na Giordana Bruna z 8 lutego 1600 r. 153
76. Katechizm rakowski 154
77. C. Hyperphragmus o spaleniu Serveta 155
78. Ustawa sejmu o wygnaniu arian z Polski z 1658 r. 156
79. Odwołanie edyktu nantejskiego przez Ludwika XIV w 1685 r. 157
80. Ludwik Saint Simon o odwołaniu edyktu nantejskiego 161
81. Pismo duchowieństwa francuskiego do papieża Innocentego XI w obronie władzy królewskiej z 1682 r. 162
Materiały metodyczne 164
Anegdoty, ciekawostki, myśli 167
Rozdział V. MYŚL SPOŁECZNO-POLITYCZNA RENESANSU Materiały źródłowe 171
82. Niccolo Machiavelli o ideale władcy 171
83. Stanisława Orzechowskiego koncepcja państwa 174
84. Andrzeja Frycza Modrzewskiego program naprawy Rzeczypospolitej 177
85. Jean Bodin o władzy suwerennej 179
86. Hugo Grotius o prawie wojny i pokoju 182
87. Tomasz Hobbes o społeczeństwie i państwie 185
Materiały metodyczne 190
Anegdoty, ciekawostki, myśli 192
Rozdział VI. KULTURA RENESANSU Materiały źródłowe 195
88. Biografia papieża Mikołaja V 195
89. Niccolo Machiavelli o mecenacie artystycznym Cosimo de Medici 196
90. Leonarda da Vinci rady dla malarzy 198
91. Refleksje Leonarda da Vinci nad anatomią oka 202
92. Opis dworu papieża Aleksandra VI 203
93. Prace artystyczne na dworze Zygmunta I Starego 205
94. Refleksje Franciszka Rabelais o nauce i uczonych 206
95. Przedmowa Mikołaja Kopernika do jego ksiąg, 1543 r. 206
96. Dedykacja Traktatu o dwu Sarmacjach Macieja z Miechowa 208
97. Erazm z Rotterdamu przeciwko scholastyce 209
98. Erazm z Rotterdamu o zasadach dobrego wychowania 210
99. Tomasz More o idealnym społeczeństwie 212
100. Galileusz o wszechświecie 213
101. Pietro Aretino o renesansowych obyczajach 214
Materiały metodyczne 216
Anegdoty, ciekawostki, myśli 217
Rozdział VII. SPRAWY MIĘDZYNARODOWE W XVI-XVII W. Materiały źródłowe 221
102. Francesco Guicciardini o przyczynach wojen między Franciszkiem I a Karolem V 221
103. Jerzy Frundsberg o bitwie pod Pawią z 24 lutego 1525 r. 221
104. Sacco di Roma w 1527 r. 223
105. Pokój w Crespy z 18 września 1544 r. 224
106. Memoriał papieża Leona X o powszechnej krucjacie przeciw Turkom z 1517 r. 225
107. Poseł wenecki o Solimanie I Wspaniałym 226
108. Stefan Broderici o bitwie pod Mohaczem w 1526 r. 227
109. Laurento Priuli o sytuacji w Niderlandach po okresie rządów księcia Alby 229
110. Ogłoszenie niepodległości przez Zjednoczone Prowincje Północnych Niderlandów w 1581 r. 230
111. Andrzej Krzycki o hołdzie pruskim z 1525 r. 232
112. Akt sekularyzacji Prus w 1525 r. 236
113. Wilhelm Slawata o defenestracji praskiej, 23 maja 1618 r. 238
114. Książę Maksymilian Bawarski o bitwie pod Białą Górą z 1620 r. 238
115. Rezydent Salvius o złupieniu Magdeburga przez wojska cesarskie w 1631 r. 240
116. Traktat westfalski z 1648 r. 241
117. Układ w Radnot z 10 grudnia 1656 r. 247
118. Uniwersał Jerzego II Rakoczego do stanów Królestwa Polskiego z 1656 r. 248
119. Traktat welawski z 1657 r. 248
120. Sytuacja międzynarodowa w 1660 r. według “Merkuriusza" 249
121. Samuel Pufendorf o agresji Ludwika XIV na Holandię w 1672 r. 251
122. Samuel Pufendorf o polityce reunionów Ludwika XIV 252
123. Traktat o powstaniu Ligi Świętej podpisany w Linzu 5 marca 1684 r. 253
Materiały metodyczne 254
Anegdoty, ciekawostki, myśli 258
Rozdział VIII. RZECZPOSPOLITA W XVII w. Materiały źródłowe 263
124. Kazania sejmowe Piotra Skargi do posłów i senatorów Rzeczypospolitej 263
125. Artykuły uchwalone na zjeździe rokoszowym pod Sandomierzem w 1606 r. 265
126. Paweł Piasecki o rokoszu Zebrzydowskiego 266
127. Pacierz rokoszowy do Króla Jegomości Zygmunta III 270
128. Testament hetmana Stanisława Żółkiewskiego z 1606 r. 270
129. Mowa Jerzego Ossolińskiego do papieża Urbana VIII w 1633 r. 271
130. Honorat Visconti o parlamentaryzmie staropolskim 273
131. Instrukcja Jakuba Sobieskiego dla Orchowskiego, wychowawcy jego synów 274
132. Jakub Sobieski do synów w Paryżu 275
133. Opis pogrzebu hetmana Stanisława Koniecpolskiego w Brodach w 1646 r. 277
134. Kazimierz Obuchowicz o zerwaniu sejmu przez Władysława Sicińskiego w 1652 r. 278
135. Jan Chryzostom Pasek o bitwie pod Połonką w 1660 r. 279
136. Jan Chryzostom Pasek o pojedynkach 281
137. Sebastian Cefali o stanie politycznym i wojskowym Polski w 1665 r. 283
138. List hetmana Jana Sobieskiego do Marii Kazimiery d'Arquien 287
139. Diariusz sejmu z 1672 r. 289
140. Jean de Laboureur o kapnikach 293
Materiały metodyczne 294
Anegdoty, ciekawostki, myśli 296
Rozdział IX. REWOLUCJA W ANGLII W XVII w. Materiały źródłowe 301
141. Petycja o prawa z 7 czerwca 1628 r. 301
142. Oświadczenie parlamentu angielskiego o podjęciu wojny z królem z 11 lipca 1642 r. 302
143. Uroczyste przymierze i konfederacja prezbiteriańskiego parlamentu z 25 września 1643 r. 302
144. Wyrok Najwyższej Izby Sądowej w sprawie króla z 27 stycznia 1649 r. 303
145. Zmiany ustrojowe w Anglii w okresie rewolucji w 1649 r. 304
146. Ustanowienie protektoratu w Anglii 16 grudnia 1653 r. 304
147. Jakub Bossuet o działalności Cromwella 305
148. Akt Nawigacyjny z 9 października 1651 r. 306
149. John Lilburne o porządku politycznym w Anglii w czasach dyktatury Cromwella 306
150. Gerard Winstanley o nędzy dolnych warstw społeczeństwa angielskiego w czasach Cromwella 307
151. Habeas Corpus Act z 1679 r. 307
152. Deklaracja Praw Narodu Angielskiego z 13 lutego 1689 r. 309
Materiały metodyczne 312
Anegdoty, ciekawostki, myśli 314
Rozdział X. ABSOLUTYZM WE FRANCJI W XVII w. Materiały źródłowe 317
153. “Testament polityczny" kardynała Richelieu 317
154. Jakub Bossuet o istocie władzy absolutnej 318
155. Jean Baptista Colbert o Wersalu 319
156. Memoriał Jeana Baptisty Colberta o zasadach merkantylizmu z 1664 r. 320
157. Memoriały Jeana Baptisty Colberta o przedsięwzięciach naukowych i artystycznych 321
158. Spanheim o siłach militarnych Francji za panowania Ludwika XIV 322
159. Ludwik de Saint-Simon o rządach osobistych Ludwika XIV 324
160. Współcześni o ceremoniale dworskim w Wersalu 324
161. Fenelon o roli języka francuskiego 326
Materiały metodyczne 327
Anegdoty, ciekawostki, myśli 328
Rozdział XI. POLSKA W CZASACH SASKICH Materiały źródłowe 331
162. Erazm Otwinowski o elekcji króla Augusta II 331
163. Kalendarz na rok pański 1716 334
164. Minister Andrzej Osterman do cara Piotra I o możliwości ingerencji w Polsce 335
165. Ambasador francuski Antoni Monti o sytuacji w Polsce 336
166. Traktat tzw. Loewenwolda z 1732/1733 r. 337
167. Rozmowa dwóch szlachciców na temat rządów saskich 337
168. Wyrok sądu miejskiego miasta Dobra w procesie o czary z 1731 r. 339
169. Dialog wystawiony w szkole jezuickiej w Grudziądzu, w 1732 r. (fragment) 340
170. Benedykt Chmielowski o przyrodzie i wszechświecie 340
171. Jędrzej Kitowicz o zrywaniu sejmów w Polsce za Augusta III Sasa 341
172. Stanisław Konarski o anarchicznym funkcjonowaniu parlamentaryzmu francuskiego 344
173. Jędrzej Kitowicz o ucztach 345
174. Ksiądz Wojciech Tylkowski o wszechświecie 347
Materiały metodyczne 349
Anegdoty, ciekawostki, myśli 350
Rozdział XII. MYŚL SPOŁECZNO-POLITYCZNA OŚWIECENIA Materiały źródłowe 353
175. John Locke o państwie liberalnym 353
176. Adam Smith o liberalizmie gospodarczym 354
177. Franciszek Quesnay o doktrynie fizjokratycznej w ekonomii 355
178. Jan Jakub Rousseau o sposobach wyłaniania i uprawnieniach rządu 357
179. Karol Monteskiusz o prawach stanowionych 358
180. Wolter o tolerancji religijnej 360
181. Ludwik de Jaucourt o równości naturalnej 362
182. Denis Diderot o państwie 363
183. Denis Diderot o własności 364
184. Ludwik de Jaucourt o manufakturach 365
185. Ludwik de Jaucourt o przemyśle 368
Materiały metodyczne 371
Anegdoty, ciekawostki, myśli 374
Rozdział XIII. PAŃSTWA ABSOLUTYZMU OŚWIECONEGO Materiały źródłowe 377
186. Piotr I Wielki o zawarciu pokoju w Nystad i przyjęciu tytułu imperatora (cesarza) Wszechrosji 377
187. Dyplomata francuski Bonnac o reformach Piotra I w Rosji 379
188. Johann Fokkerodt o reformach gospodarczych Piotra I w Rosji 380
189. Dekrety Piotra I o obowiązku szkolnym w Rosji 381
190. Dekret cesarza Piotra I o powołaniu Akademii Nauk 382
191. Księżna Daszkowa o Rosyjskiej Akademii Sztuk Pięknych i Nauk 382
192. Dekret o zniesieniu Patriarchatu Moskiewskiego przez cara Piotra I z 1721 r. 383
193. Otton Pleyer o rozbudowie armii rosyjskiej przez Piotra I 384
194. Przywilej cesarzowej Katarzyny II dla szlachty rosyjskiej z 21 kwietnia 1785 r. 385
195. Instrukcja Fryderyka Wilhelma I z 1722 r. dla Generalnego Dyrektorium 386
196. Poglądy religijne Fryderyka II 390
197. Fryderyk II o stanie Prus w chwili śmierci Fryderyka Wilhelma I w 1740 r. 391
198. Fryderyk II o ideale i obowiązkach oświeconego władcy absolutnego 391
199. Patent tolerancyjny Józefa II z 1781 r. 392
200. Hrabia Karol Zinzendorf o osobowości Józefa II 393
201. Patent Józefa II o zniesieniu poddaństwa w Czechach z 1 listopada 1781 r. 394
Materiały metodyczne 395
Anegdoty, ciekawostki, myśli 398
Rozdział XIV. POLSKA W CZASACH STANISŁAWOWSKICH Materiały źródłowe 403
202. Święta miłości kochanej ojczyzny 403
203. Prawa kardynalne z 24(13) lutego 1768 r. 403
204. Akt związkowy konfederacji barskiej z 1768 r. 407
205. Tajna depesza Fryderyka II do Petersburga w sprawie rozbioru Polski 410
206. Manifest Katarzyny II z 14 lipca 1772 r. o pierwszym rozbiorze Polski 411
207. Deklaracja Katarzyny II i współrozbiorców uzasadniająca rozbiór Polski 412
208. Jan Jakub Rousseau o rządzie polskim 413
209. Ustawy sejmu porozbiorowego 1773 r. (wyjątki) 416
210. Grzegorz Piramowicz o powinnościach nauczyciela 420
211. Zalecenia ustawy Komisji Edukacji Narodowej dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej
przepisane, 1783 r. 421
212. Hutnictwo na ziemiach Rzeczypospolitej w 1786 r. 421
213. Manufaktury Wincentego Potockiego w Niemirowie 425
214. Stanisław Staszic o położeniu chłopów 426
215. Hugo Kołłątaj o potrzebie reformy państwa 428
216. Ustawa o miastach królewskich z 18 kwietnia 1791 r. 430
217. Ustawa rządowa z dnia 3 maja 1791 r. 431
218. Ustawa sejmowa z 1791 r. o pozbawieniu prawa głosu szlachty-nieposesjonatów 437
219. Akt konfederacji targowickiej z 14 maja 1792 r. 438
220. Friedrich Schulz o sztukach pięknych w Polsce 439
221. Friedrich Schulz o teatrze w Warszawie 441
222. Tajna instrukcja Katarzyny II dla posłów rosyjskich w Polsce z 1792 r. 443
223. List Jakoba Sieversa do Katarzyny II w sprawie drugiego rozbioru Polski 444
224. Motywacja drugiego rozbioru przez Katarzynę II 446
225. Głos Stanisława Augusta na sejmie grodzieńskim dnia 20 czerwca 1793 r. 446
226. Głos posła płockiego Szymona Szydłowskiego na sejmie grodzieńskim 1793 r. 447
227. Konstytucja sejmu grodzieńskiego z 1793 r. (wyjątki) 449
228. Akt powstania obywateli, mieszkańców województwa krakowskiego z 24 marca 1794 r. 451
229. Józef Zajączek o bitwie pod Racławicami 452
230. Odezwa Tadeusza Kościuszki o względy dla walecznego Wojciecha Głowackiego 454
231. List gen. Józefa Igelstroma do Bezborodki o sytuacji w Polsce 454
232. Uniwersał połaniecki (7 maja 1794 r.) 455
233. Dyplomata Johan Christopher Toll o walkach powstańczych w Warszawie 19 kwietnia 1794 r. 456
234. Jan Kiliński o szturmie Pragi 457
235. Traktaty trzeciego rozbioru Polski, 1795 r. 458
236. Akt abdykacji ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego 460
Materiały metodyczne 462
Anegdoty, ciekawostki, myśli 465
Rozdział XV. POWSTANIE STANÓW ZJEDNOCZONYCH AMERYKI Materiały źródłowe 469
237. Francis Bernard o polityce kolonialnej Anglii wobec kolonii położonych w Ameryce 469
238. Ustawa stemplowa z 22 marca 1765 r. 469
239. Reakcja kolonii angielskich w Ameryce Północnej na wprowadzenie ustawy stemplowej w 1765 r. 470
240. Deklaracja Niepodległości kolonii angielskich w Ameryce Północnej z 4 lipca 1776 r. 470
241. Traktat wersalski pomiędzy Wielką Brytanią a Stanami Zjednoczonymi Ameryki z 3 września 1783 r. 473
242. Konstytucja Stanów Zjednoczonych z 1787 r. 474 Materiały metodyczne 477 Anegdoty, ciekawostki, myśli 479
Rozdział XVI. WIELKA REWOLUCJA WE FRANCJI 1789-1799 Materiały źródłowe 483
243. Artur Young o gospodarce i społeczeństwie francuskim w przededniu rewolucji 483
244. Emmanuel Sieyes o stanie trzecim we Francji w 1789 r. 484
245. Dekret o zniesieniu powinności feudalnych z 4-5 sierpnia 1789 r. 487
246. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789 r. 487
247. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1793 r. 489
248. Konstytucja francuska z 3 września 1791 r. 490
249. Ustawa Konstytucyjna z 24 czerwca 1793 r. 494
250. Dekret o aktach stanu cywilnego, małżeństwie i rozwodzie z 20-25 września 1792 r. 496
251. Wypowiedzenie wojny Austrii przez Zgromadzenie Narodowe Francji 20 kwietnia 1792 r. 498
252. Pieśń bojowa Armii Renu, tzw. Marsylianka z 1792 r. 499
253. Uchwała Konwentu Narodowego (Konwencji Narodowej) o wydaniu wyroku na króla Ludwika XVI 500
254. Odezwa Rady Wykonawczej Tymczasowej o straceniu króla z 1793 r. 501
255. Terror rewolucyjny we Francji w latach 1793-1794 na przykładach wybranych dekretów 501
256. Kamil Desmoulins o terrorze politycznym we Francji w 1794 r. 505
257. Konstytucja Republiki Francuskiej z 22 sierpnia 1795 r. (5 fructidora roku III) 507
258. Konstytucja Republiki Francuskiej z 13 grudnia 1799 r. (22 frimairea roku VIII) 509
Materiały metodyczne 512
Anegdoty, ciekawostki, myśli 515
Bibliografia 516