Dane szczegółowe książki
Kręgosłup w stresie: jak pokonać ból i jego przyczyny / Rakowski, Andrzej
Autorzy
Tytuł
Kręgosłup w stresie: jak pokonać ból i jego przyczyny
Wydawnictwo
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 1994
ISBN
8385416269
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
PRZEDMOWA ..................................................... 9
OD AUTORA ...................................................... 11
CZĘŚĆ PIERWSZA.
ZESPOŁY ZABURZEŃ CZYNNOŚCIOWYCH NARZĄDÓW RUCHU ...... 17
1. Zaburzenia czynności ruchowych stawów kręgosłupa
oraz stawów kończyn .............................................. 19
1.1. Zaburzenia czynności ruchowych stawów, równowaga statyczna
stawów i mięśni .............................................. 19
1.1.1. Zaburzenia czynności ruchowych stawów .................... 19
1.1.2. Równowaga statyczna stawów i mięśni. Blokada stawu ......... 20
1.2. Podrażnienie tkanki łącznej i mięśniowej, okostnej oraz skóry
i tkanki podskórnej ............................................ 22
1.2.1. Podrażnienia tkanki łącznej okołostawowej ................... 23
1.2.2. Podrażnienie mięśni ..................................... 24
1.2.2.1. Ból ............................................ 24
1.2.2.2. Podwyższony tonus mięśniowy ...................... 24
1.2.2.3. Przeciążenia statyczne mięśni ...................... 25
1.2.2.4. Skutki przeciążenia statycznego mięśni .............. 27
1.2.3. Podrażnienie okostnej .................................... 29
1.2.4. Podrażnienie skóry i tkanki podskórnej ...................... 31
2. Wskazania i przeciwwskazania w terapii manualnej
oraz autoterapii dolegliwości odkręgoslupowych ........................ 32
2.1. Wskazania. Zwyrodnienie stawów. Dyskopatia ..................... 32
2.2. Przeciwwskazania ............................................ 34
2.3. Wiek chorego a terapia ręczna i autoterapia ........................ 34
3. Zaburzenia czynności ruchowych kręgosłupa i miednicy
oraz wynikające z nich dolegliwości................................... 36
3.1. Zespoły przeciążeniowe kręgosłupa i miednicy ...................... 36
3.1.1. Przeciążenia w obrębie miednicy ........................... 37
3.1.1.1. Podrażnienia więzadeł miednicy .................... 38
3.1.1.2. Podrażnienie mięśni miednicy ...................... 45
3.1.1.3. Zaburzenia ruchomości stawu biodrowego.
Zmiany zwyrodnieniowo-zniekształcające
stawów biodrowych (coxarthrosis) ................... 48
3.1.1.4. Zapobieganie zaburzeniom czynnościowym
jako profilaktyka zwyrodnienia stawów biodrowych ..... 51
3.1.2. Zniekształcenia naturalnych krzywizn kręgosłupa ............. 55
3.1.2.1. Zespół hiperlordozy lędźwiowej ..................... 57
3.1.2.2. Zespół hiperlordozy szyjnej ......................... 65
3.1.2.3. Dyslordoza lędźwiowa
- spłaszczenie kręgosłupa lędźwiowego ............... 69
3.1.3. Nadruchomość.......................................... 72
3.2. Objawy kliniczne zespołów korzeniowych .......................... 72
3.2.1. Małe uszkodzenie międzykręgowe (wg Maigne'a) ....... 75
3.2.1.1. Zaburzenia koordynacji jednostki ruchowej kręgosłupa .. 76
3.2.1.2. Przyczyny małego uszkodzenia międzykręgowego ...... 77
3.2.1.3. Dolegliwości spowodowane małymi uszkodzeniami
międzykręgowymi ................................ 78
3.2.1.4. Blokada śróddyskowa jądra galaretowatego ........... 82
3.2.2. Wypadnięcie jądra galaretowatego dysku międzykręgowego
Dyskopatia ............................................ 84
3.2.2.1. Dolegliwości towarzyszące wypadnięciu jądra
galaretowatego na poziomie L4/L5 i Ls/Si ............. 85
3.2.2.2. Rokowania w terapii ręcznej dyskopatii............... 86
3.2.2.3. Leczenie dyskopatii............................... 87
3.3. Zespoły psychogenne .......................................... 88
3.3.1. Skutek psychogenny w narządach ruchu ..................... 88
3.3.1.1. Zaburzenia napięcia mięśniowego ................... 89
3.3.1.2. Wady postawy ciała jako skutek psychogenny ......... 89
3.3.1.3. Zaburzenia koordynacji czynności oddechowych
jako skutek psychogenny ........................... 91
3.3.2. Dlaczego zespoły psychogenne? ............................ 92
3.3.3. Człowiek jako jedność psychofizyczna ....................... 93
3.3.4. Terapia skutków psychogennych ........................... 96
3.3.4.1. Motywacje do podjęcia terapii lub autoterapii .......... 97
3.3.4.2. Umowa terapeutyczna ............................ 98
3.4. Skutki przeciążenia statycznego w narządach ruchu ................. 99
CZĘŚĆ DRUGA. BADANIE, AUTOBADANIE, DIAGNOZĄ,
AUTODIAGNOZA, AUTOTERAPIA ................................ 101
4. Zespoły korzeniowe - badanie, diagnoza, autoterapia ................... 103
4.1. Ruchomość kręgosłupa - badanie. Mobilizacje czynne ............... 104
4.1.1. Graficzny obraz ruchomości kręgosłupa ...................... 104
4.1.2. Badanie ruchomości kręgosłupa szyjnego i lędźwiowego ........ 106
4.1.3. Zasada bezbolesności i ruchu przeciwnego .................. 109
4.2. Mobilizacje czynne kręgosłupa .................................. 110
4.2.1. Seans zabiegowy mobilizacji czynnych ...................... 111
4.2.2. Zasady mobilizacji czynnych kręgosłupa .................... 114
4.2.2.1. Zasada łączenia kierunków ....................... 114
4.2.2.2. Zasada progresywności ........................... 116
4.2.2.3. Zasada symetrycznośd ........................... 117
5. Zespoły przeciążeniowe - badanie, diagnoza, autoterapia ................ 121
5.1. Próba Laseque'a ............................................. 122
5.1.1. Norma ................................................ 122
5.1.2. Pseudo-Laseque: przykurcz prostowników biodra
lub/oraz zginaczy kolana ................................. 122
5.1.3. Zespół korzeniowy rzekomy rejonu piersiowo-lędźwiowego,
lędźwiowego oraz lędźwiowo-krzyżowego .................... 122
6
5.1.4. Zespół korzeniowy rzeczywisty (lumbago,
zapalenie wielonerwowe, rwa kulszowa ..................... 124
5.1.5. Dyskopatia (wypadnięcie jądra miażdżystego) ............... 124
5.1.6. Nadmierny zakres ruchu w próbie Laseque'a ................ 125
5.2. Odzyskiwanie równowagi statycznej
- zasady postępowania docelowego .............................. 125
5.2.1. Poizometryczna relaksacja mięśni ......................... 125
5.2.2. Trening siłowy wzmacniający mięśnie osłabione .............. 127
5.3. Poizometryczna relaksacja więzadeł i mięśni
oraz mobilizacje stawów w zespołach przeciążeniowych miednicy ...... 128
5.3.1. Autoterapia podrażnienia więzadeł krzyżowo-biodrowych ...... 128
5.3.2. Autoterapia podrażnienia więzadła krzyżowo-guzowego ....... 130
5.3.3. Autoterapia podrażnienia więzadła biodrowo-lędżwiowego ..... 131
5.3.4. Autoterapia podrażnienia więzadeł międzykolcowych
oraz nadkolcowych rejonu lędźwiowo-krzyżowego ............. 133
5.3.5. Poizometryczna relaksacja mięśnia groszkowatego ........... 134
5.3.6. Poizometryczna relaksacja mięśnia pośladkowego średniego .... 135
5.3.7. Autoterapia bólów stawu biodrowego
oraz ograniczeń ruchomości .............................. 136
5.3.7.1. Zwalczanie bólu stawów biodrowych ;.........,..... 137
5.3.7.2. Rotacja wewnętrzna bioder ....................... 140
5.3.7.3. Przeprost oraz prostowanie biodra. Zginanie .......... 141
5.3.7.4. Odwodzenie w stawie biodrowym. Przywodzenie ...... 142
5.3.7.5. Siady i inne pozycje rozciągające ................... 144
5.3.8. Mobilizacje pośrednie w bólach kości ogonowej ............... 149
5.4. Zniekształcenia naturalnych krzywizn kręgosłupa.
Badanie, autobadanie, autoterapia .............................. 150
5.4.1. Poizometryczna relaksacja mięśni nadmiernie przykurczonych
w zespołach hiperlordozy i dyslordozy lędźwiowej ............. 150
5.4.1.1. Poizometryczna relaksacja prostowników bioder
i zginaczy kolan wraz ze zginaczami podeszwowymi stopy.
Pseudo-Laseque ....................................... 150
5.4.1.2. Test Mennella. Poizometryczna relaksacja
zginaczy bioder oraz prostowników kolan ............ 152
5.4.1.3. Poizometryczna relaksacja mięśni prostowników
odcinka lędźwiowego kręgosłupa ................... 160
5.4.2. Trening wzmacniający mięśnie osłabione
w hiperlordozie lędźwiowej ............................... 160
5.4.3. Trening wzmacniający mięśnie osłabione
dyslordoząlędźwiową ................................... 164
5.4.4. Poizometryczna relaksacja mięśni nadmiernie przykurczonych
w hiperlordozie szyjnej .................................. 167
5.4.4.1. Poizometryczna relaksacja mięśni karku ............. 167
5.4.4.2. Poizometryczna relaksacja mięśni prostowników
głowy i karku .................................. 170
5.4.4.3. Poizometryczna relaksacja mięśni
piersiowych większych ........................... 173
5.4.5. Trening wzmacniający mięśnie osłabione w hiperlordozie szyjnej . . 175
5.4.6. Zwiększanie ruchomości odcinka piersiowego kręgosłupa
przy „okrągłych" plecach ................................. 179
6. Postępowanie w stanach ostrych .................................... 183
6.1. Postępowanie w stanach ostrych lumbago i dyskopatiach ............ 183
6.1.1. Badanie, autobadanie, diagnoza w dyskopatiach i lumbago ..... 185
6.1.2. Łóżko i pozycje niebolesne - terapia ułożeniowa .............. 185
6.1.3. Mobilizacje czynne kręgosłupa lędźwiowego
w lumbago oraz dyskopatii ............................... 187
6.2. Postępowanie w stanach ostrych bólów lędźwiowo-krzyżowych,
miednicy i kończyn dolnych charakterystycznych ,
dla zespołów przeciążeniowych ................................. 191
6.3. Postępowanie w ostrych bólach grzbietu .......................... 196
6.3.1. Mobilizacja czynna odcinka piersiowego kręgosłupa
w skłonie w przód ...................................... 197
6.3.2. Mobilizacja czynna odcinka piersiowego kręgosłupa
w skłonie w tył ........................................ 198
6.3.3. Mobilizacja środkowego odcinka piersiowego kręgosłupa
w rotacji w prawo ...................................... 199
6.4. Postępowanie w stanach ostrych rejonu szyjno-barkowego ........... 200
6.4.1. Ćwiczenia izometryczne z oporem przy całkowitej bólowej
blokadzie ruchomości szyi................................ 201
6.4.2. Zasada „odchodzenia od bólu" .............................. 204
6.4.3. Zasada „dochodzenia do bólu" ............................. 205
7. Mobilizacje uciskowe punktów maksymalnie bolesnych .................. 207
8. Reakcje pozabiegowe ............................................. 211
8.1. Reakcje po zabiegach ręcznych na stawach kręgosłupa i miednicy ..... 211
8.2. Reakcje pozabiegowe po igłoterapii .............................. 212
8.3. Reakcje pozabiegowe po autoterapii ............................. 212
9. Pozorna i rzeczywista nierówność długości kończyn dolnych
oraz jej znaczenie ................................................ 213
9.1. Autobadanie stanu czynnościowego miednicy ...................... 214
9.2. Korygowanie rzeczywistej różnicy długości kończyn dolnych .......... 216
10. Profilaktyka bólów i dolegliwości odkręgosłupowych .................... 219
10.1. Utajone zaburzenia czynności narządów ruchu u dzieci ............. 219
10.2. Zespół siedmiu objawów wczesnodziecięcych ...................... 220
10.3. Zapobieganie dolegliwościom odkręgosłupowym
podczas odpoczynku i przy pracy ............................... 221
10.3.1. Utrzymywanie prawidłowych postaw ciała
podczas odpoczynku i przy pracy ........................ 222
10.3.2. Ćwiczenia ochraniające według Jamesa Mathe'a ............ 227
10.3.3. Ćwiczenia niewskazane ................................ 229
10.4. Tryb życia. Bezruch. Otyłość .................................. 230
10.5. Chorzy „intemistyczni", „chirurgiczni". Sportowcy wyczynowi........ 231
BIBLIOGRAFIA .................................................. 233
OD AUTORA ...................................................... 11
CZĘŚĆ PIERWSZA.
ZESPOŁY ZABURZEŃ CZYNNOŚCIOWYCH NARZĄDÓW RUCHU ...... 17
1. Zaburzenia czynności ruchowych stawów kręgosłupa
oraz stawów kończyn .............................................. 19
1.1. Zaburzenia czynności ruchowych stawów, równowaga statyczna
stawów i mięśni .............................................. 19
1.1.1. Zaburzenia czynności ruchowych stawów .................... 19
1.1.2. Równowaga statyczna stawów i mięśni. Blokada stawu ......... 20
1.2. Podrażnienie tkanki łącznej i mięśniowej, okostnej oraz skóry
i tkanki podskórnej ............................................ 22
1.2.1. Podrażnienia tkanki łącznej okołostawowej ................... 23
1.2.2. Podrażnienie mięśni ..................................... 24
1.2.2.1. Ból ............................................ 24
1.2.2.2. Podwyższony tonus mięśniowy ...................... 24
1.2.2.3. Przeciążenia statyczne mięśni ...................... 25
1.2.2.4. Skutki przeciążenia statycznego mięśni .............. 27
1.2.3. Podrażnienie okostnej .................................... 29
1.2.4. Podrażnienie skóry i tkanki podskórnej ...................... 31
2. Wskazania i przeciwwskazania w terapii manualnej
oraz autoterapii dolegliwości odkręgoslupowych ........................ 32
2.1. Wskazania. Zwyrodnienie stawów. Dyskopatia ..................... 32
2.2. Przeciwwskazania ............................................ 34
2.3. Wiek chorego a terapia ręczna i autoterapia ........................ 34
3. Zaburzenia czynności ruchowych kręgosłupa i miednicy
oraz wynikające z nich dolegliwości................................... 36
3.1. Zespoły przeciążeniowe kręgosłupa i miednicy ...................... 36
3.1.1. Przeciążenia w obrębie miednicy ........................... 37
3.1.1.1. Podrażnienia więzadeł miednicy .................... 38
3.1.1.2. Podrażnienie mięśni miednicy ...................... 45
3.1.1.3. Zaburzenia ruchomości stawu biodrowego.
Zmiany zwyrodnieniowo-zniekształcające
stawów biodrowych (coxarthrosis) ................... 48
3.1.1.4. Zapobieganie zaburzeniom czynnościowym
jako profilaktyka zwyrodnienia stawów biodrowych ..... 51
3.1.2. Zniekształcenia naturalnych krzywizn kręgosłupa ............. 55
3.1.2.1. Zespół hiperlordozy lędźwiowej ..................... 57
3.1.2.2. Zespół hiperlordozy szyjnej ......................... 65
3.1.2.3. Dyslordoza lędźwiowa
- spłaszczenie kręgosłupa lędźwiowego ............... 69
3.1.3. Nadruchomość.......................................... 72
3.2. Objawy kliniczne zespołów korzeniowych .......................... 72
3.2.1. Małe uszkodzenie międzykręgowe (wg Maigne'a) ....... 75
3.2.1.1. Zaburzenia koordynacji jednostki ruchowej kręgosłupa .. 76
3.2.1.2. Przyczyny małego uszkodzenia międzykręgowego ...... 77
3.2.1.3. Dolegliwości spowodowane małymi uszkodzeniami
międzykręgowymi ................................ 78
3.2.1.4. Blokada śróddyskowa jądra galaretowatego ........... 82
3.2.2. Wypadnięcie jądra galaretowatego dysku międzykręgowego
Dyskopatia ............................................ 84
3.2.2.1. Dolegliwości towarzyszące wypadnięciu jądra
galaretowatego na poziomie L4/L5 i Ls/Si ............. 85
3.2.2.2. Rokowania w terapii ręcznej dyskopatii............... 86
3.2.2.3. Leczenie dyskopatii............................... 87
3.3. Zespoły psychogenne .......................................... 88
3.3.1. Skutek psychogenny w narządach ruchu ..................... 88
3.3.1.1. Zaburzenia napięcia mięśniowego ................... 89
3.3.1.2. Wady postawy ciała jako skutek psychogenny ......... 89
3.3.1.3. Zaburzenia koordynacji czynności oddechowych
jako skutek psychogenny ........................... 91
3.3.2. Dlaczego zespoły psychogenne? ............................ 92
3.3.3. Człowiek jako jedność psychofizyczna ....................... 93
3.3.4. Terapia skutków psychogennych ........................... 96
3.3.4.1. Motywacje do podjęcia terapii lub autoterapii .......... 97
3.3.4.2. Umowa terapeutyczna ............................ 98
3.4. Skutki przeciążenia statycznego w narządach ruchu ................. 99
CZĘŚĆ DRUGA. BADANIE, AUTOBADANIE, DIAGNOZĄ,
AUTODIAGNOZA, AUTOTERAPIA ................................ 101
4. Zespoły korzeniowe - badanie, diagnoza, autoterapia ................... 103
4.1. Ruchomość kręgosłupa - badanie. Mobilizacje czynne ............... 104
4.1.1. Graficzny obraz ruchomości kręgosłupa ...................... 104
4.1.2. Badanie ruchomości kręgosłupa szyjnego i lędźwiowego ........ 106
4.1.3. Zasada bezbolesności i ruchu przeciwnego .................. 109
4.2. Mobilizacje czynne kręgosłupa .................................. 110
4.2.1. Seans zabiegowy mobilizacji czynnych ...................... 111
4.2.2. Zasady mobilizacji czynnych kręgosłupa .................... 114
4.2.2.1. Zasada łączenia kierunków ....................... 114
4.2.2.2. Zasada progresywności ........................... 116
4.2.2.3. Zasada symetrycznośd ........................... 117
5. Zespoły przeciążeniowe - badanie, diagnoza, autoterapia ................ 121
5.1. Próba Laseque'a ............................................. 122
5.1.1. Norma ................................................ 122
5.1.2. Pseudo-Laseque: przykurcz prostowników biodra
lub/oraz zginaczy kolana ................................. 122
5.1.3. Zespół korzeniowy rzekomy rejonu piersiowo-lędźwiowego,
lędźwiowego oraz lędźwiowo-krzyżowego .................... 122
6
5.1.4. Zespół korzeniowy rzeczywisty (lumbago,
zapalenie wielonerwowe, rwa kulszowa ..................... 124
5.1.5. Dyskopatia (wypadnięcie jądra miażdżystego) ............... 124
5.1.6. Nadmierny zakres ruchu w próbie Laseque'a ................ 125
5.2. Odzyskiwanie równowagi statycznej
- zasady postępowania docelowego .............................. 125
5.2.1. Poizometryczna relaksacja mięśni ......................... 125
5.2.2. Trening siłowy wzmacniający mięśnie osłabione .............. 127
5.3. Poizometryczna relaksacja więzadeł i mięśni
oraz mobilizacje stawów w zespołach przeciążeniowych miednicy ...... 128
5.3.1. Autoterapia podrażnienia więzadeł krzyżowo-biodrowych ...... 128
5.3.2. Autoterapia podrażnienia więzadła krzyżowo-guzowego ....... 130
5.3.3. Autoterapia podrażnienia więzadła biodrowo-lędżwiowego ..... 131
5.3.4. Autoterapia podrażnienia więzadeł międzykolcowych
oraz nadkolcowych rejonu lędźwiowo-krzyżowego ............. 133
5.3.5. Poizometryczna relaksacja mięśnia groszkowatego ........... 134
5.3.6. Poizometryczna relaksacja mięśnia pośladkowego średniego .... 135
5.3.7. Autoterapia bólów stawu biodrowego
oraz ograniczeń ruchomości .............................. 136
5.3.7.1. Zwalczanie bólu stawów biodrowych ;.........,..... 137
5.3.7.2. Rotacja wewnętrzna bioder ....................... 140
5.3.7.3. Przeprost oraz prostowanie biodra. Zginanie .......... 141
5.3.7.4. Odwodzenie w stawie biodrowym. Przywodzenie ...... 142
5.3.7.5. Siady i inne pozycje rozciągające ................... 144
5.3.8. Mobilizacje pośrednie w bólach kości ogonowej ............... 149
5.4. Zniekształcenia naturalnych krzywizn kręgosłupa.
Badanie, autobadanie, autoterapia .............................. 150
5.4.1. Poizometryczna relaksacja mięśni nadmiernie przykurczonych
w zespołach hiperlordozy i dyslordozy lędźwiowej ............. 150
5.4.1.1. Poizometryczna relaksacja prostowników bioder
i zginaczy kolan wraz ze zginaczami podeszwowymi stopy.
Pseudo-Laseque ....................................... 150
5.4.1.2. Test Mennella. Poizometryczna relaksacja
zginaczy bioder oraz prostowników kolan ............ 152
5.4.1.3. Poizometryczna relaksacja mięśni prostowników
odcinka lędźwiowego kręgosłupa ................... 160
5.4.2. Trening wzmacniający mięśnie osłabione
w hiperlordozie lędźwiowej ............................... 160
5.4.3. Trening wzmacniający mięśnie osłabione
dyslordoząlędźwiową ................................... 164
5.4.4. Poizometryczna relaksacja mięśni nadmiernie przykurczonych
w hiperlordozie szyjnej .................................. 167
5.4.4.1. Poizometryczna relaksacja mięśni karku ............. 167
5.4.4.2. Poizometryczna relaksacja mięśni prostowników
głowy i karku .................................. 170
5.4.4.3. Poizometryczna relaksacja mięśni
piersiowych większych ........................... 173
5.4.5. Trening wzmacniający mięśnie osłabione w hiperlordozie szyjnej . . 175
5.4.6. Zwiększanie ruchomości odcinka piersiowego kręgosłupa
przy „okrągłych" plecach ................................. 179
6. Postępowanie w stanach ostrych .................................... 183
6.1. Postępowanie w stanach ostrych lumbago i dyskopatiach ............ 183
6.1.1. Badanie, autobadanie, diagnoza w dyskopatiach i lumbago ..... 185
6.1.2. Łóżko i pozycje niebolesne - terapia ułożeniowa .............. 185
6.1.3. Mobilizacje czynne kręgosłupa lędźwiowego
w lumbago oraz dyskopatii ............................... 187
6.2. Postępowanie w stanach ostrych bólów lędźwiowo-krzyżowych,
miednicy i kończyn dolnych charakterystycznych ,
dla zespołów przeciążeniowych ................................. 191
6.3. Postępowanie w ostrych bólach grzbietu .......................... 196
6.3.1. Mobilizacja czynna odcinka piersiowego kręgosłupa
w skłonie w przód ...................................... 197
6.3.2. Mobilizacja czynna odcinka piersiowego kręgosłupa
w skłonie w tył ........................................ 198
6.3.3. Mobilizacja środkowego odcinka piersiowego kręgosłupa
w rotacji w prawo ...................................... 199
6.4. Postępowanie w stanach ostrych rejonu szyjno-barkowego ........... 200
6.4.1. Ćwiczenia izometryczne z oporem przy całkowitej bólowej
blokadzie ruchomości szyi................................ 201
6.4.2. Zasada „odchodzenia od bólu" .............................. 204
6.4.3. Zasada „dochodzenia do bólu" ............................. 205
7. Mobilizacje uciskowe punktów maksymalnie bolesnych .................. 207
8. Reakcje pozabiegowe ............................................. 211
8.1. Reakcje po zabiegach ręcznych na stawach kręgosłupa i miednicy ..... 211
8.2. Reakcje pozabiegowe po igłoterapii .............................. 212
8.3. Reakcje pozabiegowe po autoterapii ............................. 212
9. Pozorna i rzeczywista nierówność długości kończyn dolnych
oraz jej znaczenie ................................................ 213
9.1. Autobadanie stanu czynnościowego miednicy ...................... 214
9.2. Korygowanie rzeczywistej różnicy długości kończyn dolnych .......... 216
10. Profilaktyka bólów i dolegliwości odkręgosłupowych .................... 219
10.1. Utajone zaburzenia czynności narządów ruchu u dzieci ............. 219
10.2. Zespół siedmiu objawów wczesnodziecięcych ...................... 220
10.3. Zapobieganie dolegliwościom odkręgosłupowym
podczas odpoczynku i przy pracy ............................... 221
10.3.1. Utrzymywanie prawidłowych postaw ciała
podczas odpoczynku i przy pracy ........................ 222
10.3.2. Ćwiczenia ochraniające według Jamesa Mathe'a ............ 227
10.3.3. Ćwiczenia niewskazane ................................ 229
10.4. Tryb życia. Bezruch. Otyłość .................................. 230
10.5. Chorzy „intemistyczni", „chirurgiczni". Sportowcy wyczynowi........ 231
BIBLIOGRAFIA .................................................. 233