Dane szczegółowe książki

Wykaz skrótów 20
Wstęp 23
1. Prawne aspekty procesu integracji europejskiej - rys historyczny (Anna Przyborowska-Klimczak) 25
1.1. Pojęcie, zakres i modele integracji europejskiej 25
1.2. Ogólna charakterystyka koncepcji integracyjnych w Europie po II wojnie światowej 26
1.3. Traktat ustanawiający EWWiS 27
1.3.1. Postanowienia instytucjonalne 28
1.3.2. Najważniejsze postanowienia prawa materialnego 29
1.4. Projekty poszerzenia integracji europejskiej na inne dziedziny współpracy państw 29
1.4.1. Europejska Wspólnota Obronna 30
1.4.2. Europejska Wspólnota Polityczna 30
1.5. Traktaty ustanawiające EWG i EWEA 31
1.5.1. Ogólna charakterystyka traktatów ustanawiających EWG i EWEA 31
1.5.2. Postanowienia dotyczące instytucji i Konwencja o niektórych wspólnych instytucjach 32
1.5.3. Najważniejsze postanowienia prawa materialnego 33
1.6. Zmiany instytucjonalne i rozwój terytorialny WE w latach 1958-1986 34
1.6.1. Zmiany instytucjonalne 34
1.6.1.1. Traktat o fuzji 34
1.6.1.2. Powstanie Rady Europejskiej 34
1.6.2. Powszechne wybory do Parlamentu Europejskiego 35
1.6.3. Rozwój terytorialny WE 35
1.7. Jednolity Akt Europejski 36
1.7.1. Zmiany instytucjonalne 36
1.7.2. Poszerzenie materialnych kompetencji WE 37
1.8. Traktat o Unii Europejskiej 38
1.8.1. Ogólna charakterystyka TUE 38
1.8.2. Ustanowienie UE 38
1.8.3. Postanowienia dotyczące instytucji 39
1.8.4. Zmiany w prawie materialnym 39
1.9. Ustanowienie Unii Gospodarczej i Pieniężnej 40
1.9.1. Podstawy prawne i główne założenia 40
1.9.2. Etapy ustanowienia 41
1.10. Rozwój integracji europejskiej w latach dziewięćdziesiątych 41
1.10.1. Konferencja Międzyrządowa 1996-1997 42
1.10.2. Ogólna charakterystyka TA 42
1.10.3. Postanowienia dotyczące instytucji 43
1.10.4. Inne zmiany przewidziane w TA 43
1.11. Traktat Nicejski 44
1.11.1. Konferencja Międzyrządowa 2000 44
1.11.2. Ogólna charakterystyka TN 45
1.11.3. Postanowienia instytucjonalne 46

#5

1.11.4. Inne zmiany przewidziane w TN 47
1.11.5. Proces postnicejski 47
Charakter prawny i struktura Unii Europejskiej. Pojęcie prawa Unii Europejskiej (Jan Barcz) 49
2.1. Pojęcie organizacji międzynarodowej 49
2.1.1. Definicja i główne rodzaje organizacji międzynarodowych 49
2.1.2. Prawo organizacji międzynarodowej 50
2.1.3. Podmiotowość prawna organizacji międzynarodowej 51
2.1.4. Pojęcie organizacji ponadnarodowej 52
2.2. Ustanowienie UE 52
2.3. Struktura UE 53
2.3.1. „Dach" UE 54
2.3.1.1. Cele UE 54
2.3.1.2. Jednolite ramy instytucjonalne UE 54
2.3.1.3. Wspólne wartości UE 55
2.3.2. Trzy filary UE 56
2.3.3. „Fundament" UE 58
2.3.3.1. Ściślejsza współpraca 58
2.3.3.2. Zmiana traktatów ustanawiających UE i WE 60
2.3.3.3. Uzyskanie członkostwa w UE 61
2.3.3.4. Ramy czasowe istnienia UE i WE 61
2.4. Inne problemy strukturalne 63
2.4.1. Terytorialny zakres obowiązywania UE 63
2.4.2. Personalny zakres obowiązywania UE 64
2.4.3. Status języków państw członkowskich UE 65
2.4.4. Symbole UE 65
2.4.5. Metoda rozwoju UE 66
2.5. Charakter prawny UE 67
2.6. Pojęcie prawa UE 68
I filar Unii Europejskiej - integracja gospodarcza (Władysław Czapliński) 71
3.1. Cele i zasady ogólne integracji gospodarczej 71
3.1.1. Zakaz dyskryminacji 72
3.1.2. Zasada lojalności 73
3.1.3. Zasada subsydiarności i proporcjonalności 73
3.1.4. Zasada równowagi instytucjonalnej 74
3.2. Podstawowe rozwiązania materialnoprawne 74
3.2.1. Swoboda przepływu towarów 75
3.2.2. Swoboda przepływu osób 77
3.2.3. Swoboda świadczenia usług 79
3.2.4. Swoboda przepływu kapitału 80
3.2.5. Wspólna polityka konkurencji 80
3.2.5.1. Zakaz karteli 81
3.2.5.2. Nadużycia pozycji dominującej 82
3.2.5.3. Pomoc państwa 83
3.2.6. Wspólna polityka handlowa 85
3.2.7. Wspólna polityka ochrony środowiska 85
3.2.8. Wspólna polityka rolna 86
3.2.9. Wspólna polityka transportowa 86

#6

3.2.10. Harmonizacja prawa 87
3.3. Europejska Wspólnota Węgla i Stali 88
3.4. Europejska Wspólnota Energii Atomowej 89
4. II filar Unii Europejskiej - Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (Jan Barcz) 91
4.1. Rozwój 91
4.1.1. Europejska Wspólnota Obronna 92
4.1.2. Plany Fouchet'a 92
4.1.3. Europejska Współpraca Polityczna 92
4.1.4. Jednolity Akt Europejski 93
4.1.5. Traktat o UE 94
4.2. Zasady WPZiB 94
4.2.1. Tożsamość, spójność i solidarność w ramach WPZiB 94
4.2.2. Cele WPZiB 95
4.3. Instrumenty działania WPZiB 95
4.3.1. Zasady i ogólne wytyczne 95
4.3.2. Wspólne strategie 95
4.3.3. Wspólne działania i wspólne stanowiska 96
4.3.4. Umacnianie współpracy państw członkowskich 96
4.4. Mechanizm decyzyjny 97
4.4.1. Konstruktywne wstrzymanie się od głosu 97
4.4.2. Podejmowanie decyzji kwalifikowaną większością głosów 97
4.5. Organy WPZiB 98
4.5.1. Rada Europejska 98
4.5.2. Organy działające na zasadzie zapożyczenia 99
4.5.2.1. Rada 99
4.5.2.2. Parlament Europejski 99
4.5.2.3. Komisja Europejska 99
4.5.2.4. Prezydencja 100
4.5.2.5. Wysoki Przedstawiciel dla WPZiB 100
4.5.2.6. Komitet Stałych Przedstawicieli 101
4.5.3. Organy WPZiB sui generis 101
4.5.3.1. Komitet Polityczny 101
4.5.3.2. Jednostka planowania strategicznego
i wczesnego ostrzegania 102
4.5.3.3. Korespondenci europejscy 102
4.5.3.4. Specjalni pełnomocnicy 102
4.6. Finansowanie WPZiB 102
4.7. Stosowanie sankcji ekonomicznych 103
4.8. Zawieranie umów międzynarodowych w ramach WPZiB 103
4.9. Nowy wymiar bezpieczeństwa i obrony 104
4.9.1. Ustanowienie wspólnej polityki obronnej i wspólnej obrony 104
4.9.2. Europejski system opanowywania kryzysów 105
4.9.3. Stosunki między UE i UZE 106
4.9.3.1. Integracja UZE do UE 106
4.9.3.2. Współpraca UE z UZE 107
4.9.3.3. Umocnienie współpracy między UE i UZE 108
4.9.4. Klauzula nienaruszalności 108
4.10. Rozwój Wspólnej Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony 109
4.11. Zmiany zawarte w Traktacie z Nicei 112

#7

5. III filar Unii Europejskiej - Współpraca Sądowa i Policji
w Sprawach Karnych (Władysław Czapliński) 113
5.1. Początki współpracy - układy z Schengen 113
5.2. Regulacja prawna III filara 114
5.2.1. Rola instytucji w funkcjonowaniu III filara 115
5.2.1.1. Rada Europejska 115
5.2.1.2. Rada UE 115
5.2.1.3. Komisja Europejska 116
5.2.1.4. Trybunał Sprawiedliwości 116
5.2.1.5. Parlament Europejski 116
5.2.2. Instrumenty prawne 117
5.2.2.1. Wspólne działania i wspólne stanowiska 117
5.2.2.2. Konwencje międzynarodowe 120
5.2.2.3. Decyzje i decyzje ramowe 120
5.2.2.4. Instrumenty nieformalne 120
5.2.3. Specyficzne rozwiązania prawne uzupełniające strukturę III filara 121
5.2.3.1. Klauzula pomostowa 121
5.2.3.2. Klauzula gwarancyjna 122
5.2.4. Ściślejsza współpraca 122
5.2.4.1. Regulacje TUE w brzmieniu Traktatu z Maastricht 122
5.2.4.2. Regulacje TUE w brzmieniu TA 123
5.2.4.3. Regulacje TUE w brzmieniu TN 124
5.3. Konkluzje Rady Europejskiej z Tampere 124
5.3.1. Dziedzina azylu i polityki migracyjnej 124
5.3.2. Europejska przestrzeń prawna 125
5.3.3. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej 126
5.3.4. Współpraca z państwami trzecimi 127
5.4. Najważniejsze akty prawne przyjęte w ramach III filara 127
6. Unia Gospodarcza i Pieniężna (Artur Nowak-Far) 129
6.1. Wstęp 129
6.1.1. Traktatowe określenie Egip. 129
6.1.2. UGiP jako etap integracji gospodarczej 130
6.2. Rys historyczny 131
6.2.1. Historyczne precedensy integracji pieniężnej przed 1945 r. 131
6.2.2. Dzieje integracji pieniężnej w latach 1945-1971 132
6.2.3. Plan Pierre'a Wernera 133
6.2.4. Integracja pieniężna w latach 1972-1978 134
6.2.5. Okres funkcjonowania ESW (1979-1998) i przejście do UGiP 135
6.3. Proces tworzenia Egip. 136
6.3.1. Zmiany prawa WE istotne dla tworzenia Egip. 136
6.3.2. Etapy tworzenia Egip. 137
6.4. System zapewnienia spójności makroekonomicznej 138
6.4.1. Koordynacja polityk makroekonomicznych 138
6.4.2. Kryteria konwergencji 138
6.5. Instytucje Egip. 140
6.5.1. Europejski System Banków Centralnych 140
6.5.2. Europejski Bank Centralny 141
6.5.3. Komitet Gospodarczy i Finansowy 142
6.6. Wprowadzenie euro 142

#8

6.6.1. Nazwa jednolitego pieniądza europejskiego 142
6.6.2. Etapy wprowadzenia euro 142
6.6.3. Zagadnienia prawne dotyczące wprowadzenia euro
do obrotu i do obiegu 143
6.7. Pakt Stabilności i Wzrostu 144
6.7.1. Monitorowanie programów stabilizacyjnych 145
6.7.2. Procedura unikania nadmiernych deficytów budżetowych 145
6.7.3. Pozostałe kwestie gospodarcze 146
6.8. Mechanizm Kursowy II 146
7. System instytucjonalny UE (Władysław Czapliński) 149
7.1. Rada Europejska 149
7.2. Parlament Europejski 152
7.2.1. Wprowadzenie 152
7.2.2. Skład PE 153
7.2.3. Struktura wewnętrzna PE 154
7.2.4. Funkcje PE 156
7.2.4.1. Funkcje prawodawcze 156
7.2.4.2. Funkcje opiniodawcze i doradcze 157
7.2.4.3. Funkcje kontrolne 157
7.2.4.4. Funkcje związane z powoływaniem i funkcjonowaniem innych organów UE 158
7.2.4.5. Inne funkcje PE 159
7.3. Rada UE 160
7.3.1. Skład Rady 160
7.3.2. COREPER 161
7.3.3. Funkcje Rady UE 162
7.4. Komisja Europejska 163
7.4.1. Powoływanie Komisji 163
7.4.2. Struktura Komisji 164
7.4.3. Funkcje KE 166
7.5. Europejski Trybunał Sprawiedliwości 169
7.6. Sąd Pierwszej Instancji 170
7.7. Trybunał Obrachunkowy 171
7.8. Funkcjonariusze WE 172
7.9. Inne organy 173
7.10. Zmiany instytucjonalne wprowadzone przez TN 174
7.10.1. Rada Unii Europejskiej 174
7.10.2. Komisja 175
7.10.3. Parlament Europejski 175
7.10.4. Trybunał Obrachunkowy, Komitet Ekonomiczny i Społeczny, Komitet Regionów 175
7.10.5. Wymiar sprawiedliwości 176
8. Źródła prawa Unii Europejskiej (Stanisław Biernat) 177
8.1. Uwagi wstępne 177
8.1.1. Klasyfikacje źródeł prawa 177
8.1.2. Pojęcie i zasięg acquis communautaire 177
8.1.3. Źródła prawa pierwotnego i pochodnego 178
8.2. Traktaty, na których opiera się UE 178
8.2.1. Traktaty założycielskie 178

#9

8.2.2. Traktaty akcesyjne 179
8.2.3. Charakter traktatów 179
8.2.4. Problem konstytucji UE 180
8.3. Zasady ogólne prawa UE 181
8.3.1. Rola ETS przy formułowaniu zasad ogólnych 181
8.3.2. Zasady ogólne zapewniające demokratyczny i praworządny charakter Unii 181
8.3.3. Prawa podstawowe jako zasady ogólne 182
8.3.3.1. Proklamowanie ochrony praw podstawowych w orzecznictwie ETS 182
8.3.3.2. Stanowisko pozostałych organów WE w kwestii praw podstawowych 182
8.3.3.3. Podstawy traktatowe praw podstawowych i ich ochrony 182
8.3.3.4. Podmioty zobowiązane do ochrony praw podstawowych 183
8.4. Akty prawa pochodnego WE (w I filarze UE) 183
8.4.1. Zagadnienia wstępne 183
8.4.1.1. Katalog aktów prawa pochodnego 183
8.4.1.2. Problem hierarchii aktów prawa pochodnego 184
8.4.2. Rozporządzenia 184
8.4.2.1. Zakres i adresaci norm rozporządzeń 184
8.4.2.2. Znaczenie rozporządzeń dla organów tworzących prawo w państwach członkowskich 184
8.4.2.3. Rozporządzenia jako instrument unifikacji prawa państw członkowskich 185
8.4.3. Dyrektywy 185
8.4.3.1. Zakres i adresaci norm dyrektyw 185
8.4.3.2. Obowiązki praw członkowskich implementowania dyrektyw 186
8.4.3.3. Dyrektywy jako instrument harmonizacji prawa państw członkowskich 187
8.4.4. Decyzje 187
8.4.5. Zalecenia i opinie 188
8.4.6. Akty nienazwane (sui generis) 188
8.4.7. Zagadnienie wyboru między rodzajami aktów prawa pochodnego 189
8.4.7.1. Sposób określenia podstaw traktatowych aktów prawa pochodnego 189
8.4.7.2. Czynniki decydujące o wyborze rodzaju aktu 189
8.5. Umowy Wspólnoty i państw członkowskich 190
8.5.1. Umowy międzynarodowe Wspólnoty 190
8.5.2. Umowy międzynarodowe mieszane 191
8.5.3. Porozumienia międzyinstytucjonalne 192
8.5.4. Umowy międzynarodowe państw członkowskich 192
8.5.4.1. Znaczenie umów międzynarodowych państw członkowskich dla WE 192
8.5.4.2. Umowy zawierane między państwami członkowskimi 193
8.5.5. Akty przedstawicieli państw członkowskich zebranych w Radzie UE 194

#10

8.6. Źródła prawa w II i III filarze UE 194
8.6.1. Ogólna charakterystyka 194
8.6.2. Źródła prawa w II filarze UE 195
8.6.3. Źródła prawa w III filarze UE 196
8.7. Karta Praw Podstawowych UE 197
8.7.1. Powstanie Karty i jej zawartość 197
8.7.2. Adresaci norm Karty 197
8.7.3. Przyszłość Karty 198
8.8. Wykładnia prawa UE 199
8.8.1. Rola ETS przy dokonywaniu wykładni prawa UE 199
8.8.2. Metody wykładni 199
Tworzenie prawa Unii Europejskiej (Stanisław Biernat) 201
9.1. Tworzenie prawa pierwotnego 201
9.1.1. Inicjowanie zmian w prawie pierwotnym 201
9.1.2. Nowa procedura przygotowywania zmian w traktatach po TN 202
9.1.2.1. Decyzje Rady Europejskiej z Nicei i Laeken: Konwent 202
9.1.2.2. Skład Konwentu 203
9.1.2.3. Tryb pracy Konwentu 203
9.1.2.4. Wyniki prac Konwentu 203
9.1.3. Konferencja Międzyrządowa 204
9.1.4. Zmiany w prawie pierwotnym w wyniku zawarcia traktatów akcesyjnych 204
9.2. Organy uczestniczące w tworzeniu prawa pochodnego 205
9.2.1. Uwagi ogólne 205
9.2.2 Inicjatywa prawodawcza 206
9.2.2.1. Wyłączność kompetencji KE 206
9.2.2.2. Sposób przygotowania projektu aktu prawnego 206
9.2.2.3. Wpływ innych organów na Komisję Europejską 206
9.3. Procedury tworzenia prawa przez Radę UE i PE 207
9.3.1. Rodzaje procedur 207
9.3.2. Tworzenie prawa przez Radę bez udziału PE 207
9.3.3. Procedura konsultacji 208
9.3.4. Procedura współpracy 208
9.3.4.1. Zakres zastosowania procedury 208
9.3.4.2. Przebieg procedury 209
9.3.5. Procedura współdecydowania 210
9.3.5.1 Zakres zastosowania procedury 210
9.3.5.2. Przebieg procedury 210
9.3.5.3. Niektóre konsekwencje i cechy procedury 211
9.3.6. Procedura wyrażania zgody 212
9.4. Podejmowanie uchwał w Radzie UE 212
9.4.1. Sposoby podejmowania uchwał 212
9.4.1.1. Zwykła większość głosów 212
9.4.1.2. Kwalifikowana większość głosów 213
9.4.1.3. Jednomyślność 213
9.4.2. Zagadnienie wyboru sposobu głosowania 213
9.4.2.1. Znaczenie zagadnienia 213
9.4.2.2. Rozwiązania przyjęte w TWE 214
9.4.2.3.Kierunek zmian w traktatach 214

#11

9.4.3. Kontrowersje dotyczące podejmowania uchwał w Radzie kwalifikowaną większością głosów 215
9.4.4. Wprowadzanie procedury głosowania kwalifikowaną większością głosów w praktyce WE 215
9.4.4.1. Porozumienie luksemburskie 215
9.4.4.2. Kompromis z Ioanniny 216
9.4.5. Zmiany przewidziane w TN 217
9.5. Wydawanie aktów prawnych przez KE 217
9.5.1. Wydawanie aktów prawnych na podstawie upoważnień traktatowych 218
9.5.2. Wydawanie aktów prawnych z upoważnienia Rady (delegowanie kompetencji) 218
9.5.2.1. Podstawy prawne dla upoważnienia KE 219
9.5.2.2. Tryb wydawania aktów prawnych 219
9.6. Uzasadnianie aktów prawnych i ich publikacja 221
9.6.1. Uzasadnianie aktów prawnych 221
9.6.1.1. Zakres obowiązku uzasadniania aktów prawnych 221
9.6.1.2. Wymagania dotyczące sposobu uzasadniania aktów prawnych 221
9.6.2. Publikacja aktów prawnych 222
9.6.2.1. Zakres obowiązku publikacji 222
9.6.2.2. Wejście w życie aktów prawnych 223
9.7. Społeczne aspekty tworzenia prawa wspólnotowego 223
9.7.1. Tworzenie prawa wspólnotowego jako proces społeczny 223
9.7.2. Podstawy traktatowe uspołeczniania procesu tworzenia prawa wspólnotowego 223
9.7.3. Niesformalizowane oddziaływanie na tworzenie prawa wspólnotowego 224
9.7.4. Białe i Zielone Księgi 224
9.7.5. Problemy jakości prawa wspólnotowego 225
9.8. Zawieranie umów międzynarodowych przez WE 225
9.8.1. Procedura zawierania umów międzynarodowych 225
9.8.2. Porównanie z procedurą wydawania aktów przez organy WE 226
9.8.3. Badanie zgodności umów międzynarodowych WE z traktatami, na których opiera się UE 226
9.9. Tworzenie prawa w II i III filarze UE 227
10. Prawo Unii Europejskiej a prawo państw członkowskich (Stanisław Biernat) 229
10.1. Uwagi wstępne 229
10.2. Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec prawa państw członkowskich 230
10.2.1. Proklamowanie zasady pierwszeństwa w orzecznictwie ETS 230
10.2.2. Zakres zasady pierwszeństwa 230
10.2.3. Pojęcie pierwszeństwa stosowania prawa wspólnotowego 231
10.2.3.1. Rozróżnienie pierwszeństwa obowiązywania i pierwszeństwa stosowania 231
10.2.3.2. Pierwszeństwo stosowania prawa wspólnotowego przez sądy państw członkowskich 232
10.2.3.3. Pierwszeństwo stosowania prawa wspólnotowego
przez organy administracyjne państw członkowskich 233

#12

10.2.4. Konsekwencje zasady pierwszeństwa dla organów prawodawczych państw członkowskich 234
10.2.4.1. Obowiązki organów państw członkowskich wykraczające poza pierwszeństwo stosowania 234
10.2.4.2. Obowiązek tworzenia nowych środków proceduralnych w państwach członkowskich 235
10.2.5. Uzasadnienie pierwszeństwa prawa wspólnotowego 236
10.2.5.1. Uzasadnienie przyjmowane przez ETS 236
10.2.5.2. Uzasadnienie przyjmowane w państwach członkowskich 237
10.2.6. Problemy akceptowania pierwszeństwa prawa wspólnotowego w państwach członkowskich na przykładzie Republiki Federalnej Niemiec 238
10.2.6.1. Orzeczenia Solange 1 i Solange II 238
10.2.6.2. Orzeczenie w sprawie Maastricht 238
10.2.6.3. Kontrowersje dotyczące organizacji rynku bananów 239
10.3. Bezpośrednie obowiązywanie i stosowanie prawa wspólnotowego oraz jego bezpośredni skutek 240
10.3.1. Terminologia występująca w traktatach 240
10.3.2. Propozycja uporządkowania terminologii 241
10.3.2.1. Pojęcie bezpośredniego obowiązywania prawa wspólnotowego 241
10.3.2.2. Pojęcie bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego 241
10.3.2.3. Pojęcie bezpośredniego skutku prawa wspólnotowego 242
10.4. Zasada bezpośredniego skutku prawa wspólnotowego 242
10.4.1. Uwagi ogólne 242
10.4.1.1. Jednostki jako podmioty prawa wspólnotowego 242
10.4.1.2. Zapewnienie ochrony praw jednostek 243
10.4.2. Warunki bezpośredniej skuteczności norm prawa wspólnotowego 244
10.4.3. Bezpośrednia skuteczność norm traktatowych 244
10.4.4. Bezpośrednia skuteczność norm traktatowych w układzie wertykalnym i horyzontalnym 245
10.4.4.1. Kryterium rozróżnienia 245
10.4.4.2. Zakres bezpośredniego skutku horyzontalnego norm traktatowych 246
10.4.5. Bezpośredni skutek rozporządzeń i decyzji 247
10.4.5.1. Bezpośredni skutek rozporządzeń 247
10.4.5.2. Bezpośredni skutek decyzji 247
10.4.6. Bezpośredni skutek dyrektyw 248
10.4.6.1. Swoista sytuacja dyrektyw 248
10.4.6.2. Warunki bezpośredniej skuteczności dyrektyw 248
10.4.6.3. Uzasadnienie bezpośredniego skutku wertykalnego dyrektyw 249
10.4.6.4. Problem bezpośredniego horyzontalnego skutku dyrektyw 249
10.4.6.5. Sposób rozumienia „państwa" 250
10.4.6.6. Dalsze dyskusje nad bezpośrednim horyzontalnym skutkiem dyrektyw 251

#13

10.4.7. Bezpośredni skutek postanowień umów międzynarodowych Wspólnoty 252
10.5. Wykładnia prawa państw członkowskich zgodnie z prawem wspólnotowym 253
10.5.1. Narodziny koncepcji i wykładnia zgodna z normami dyrektyw 253
10.5.2. Zakres obowiązku wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym 254
10.5.3. Obowiązek wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym a pierwszeństwo prawa wspólnotowego 255
10.6. Odpowiedzialność państw członkowskich za szkody wyrządzone wskutek naruszenia prawa wspólnotowego 256
10.6.1. Uwagi ogólne 256
10.6.2. Uzasadnienie i podstawy prawne odpowiedzialności odszkodowawczej 257
10.6.3. Zakres odpowiedzialności odszkodowawczej 258
10.6.4. Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej 259
10.6.5. Sposób dochodzenia odszkodowania od państwa 260
10.7 Prawo obowiązujące w II i III filarze UE a prawo państw członkowskich 260
10.7.1. Odmienności prawa w II i III filarze w porównaniu z prawem wspólnotowym 260
10.7.2. Jurysdykcja ETS w II i III filarze 261
10.7.3. Zagadnienie pierwszeństwa i bezpośredniego skutku norm prawa w II i III filarze 261
11. System ochrony prawnej (Anna Wyrozumska) 263
11.1. Rodzaje skarg rozpatrywanych przez ETS 263
11.2. Szczególne obszary kompetencji ETS 264
11.3. Rozgraniczenie właściwości ETS i SPI 266
11.4. Skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawa wspólnotowego 267
11.4.1. Akty prawne podlegające kontroli 267
11.4.2. Przesłanki nieważności aktu prawa wspólnotowego 268
11.4.2.1. Brak kompetencji instytucji WE lub EBC 268
11.4.2.2. Naruszenie istotnego wymogu proceduralnego 269
11.4.2.3. Naruszenie Traktatu lub jakiegokolwiek postanowienia prawnego odnośnie do jego stosowania 269
11.4.2.4. Nadużycie władzy 270
11.4.3. Legitymacja czynna 270
11.4.4. Kontrola legalności aktów prawa wspólnotowego przez podmioty prywatne 271
11.4.5. Konsekwencje uznania aktu prawnego za nieważny 273
11.5. Zarzut bezprawności rozporządzenia 274
11.6. Skarga na bezczynność instytucji 275
11.6.1. Przedmiot skargi i postępowanie wstępne 276
11.6.2. Legitymacja czynna 277
11.6.3. Locus standi podmiotów nieuprzywilejowanych 277
11.6.4. Skutki stwierdzenia bezczynności 278
11.7. Skarga odszkodowawcza 278
11.7.1. Odpowiedzialność kontraktowa WE 279
11.7.2. Odpowiedzialność deliktowa WE 279
11.7.2.1. Przesłanki odpowiedzialności deliktowej 279

#14

11.7.2.2. Bezprawność działania lub zaniechania 280
11.7.2.3. Bezprawność legislacyjna 282
11.7.2.4. Konkurencyjna odpowiedzialność państw członkowskich 284
11.7.2.5. Odpowiedzialność funkcjonariuszy wspólnotowych wobec WE 284
12. Państwa członkowskie a Unia Europejska (Anna Wyrozumska) 285
12.1. Uwagi wstępne 285
12.2. Zasada lojalności i szczerej współpracy 286
12.3. Podział kompetencji do stanowienia prawa między WE i państwa członkowskie 288
12.3.1. Zasada kompetencji powierzonych 288
12.3.2. Wybór podstawy prawnej 290
12.3.3. Kompetencje wyłączne i konkurencyjne WE 292
12.3.4. Kompetencje wyłączne państw członkowskich 293
12.3.5. Klauzule ochronne i stan wyższej konieczności 294
12.3.6. Ochrona kompetencji państw członkowskich - minimum harmonizacji 295
12.3.7. Zasada subsydiarności i kompetencje konkurencyjne 296
12.3.8. Zasada proporcjonalności 298
12.3.8.1. Ocena działań wspólnotowych 299
12.3.8.2. Ocena działań państw członkowskich 300
12.4. Podział kompetencji w zakresie władzy wykonawczej i sądowniczej 302
12.5. Zapewnianie efektywności prawu wspólnotowemu w prawie krajowym przez sądy krajowe 303
12.6. Odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa wspólnotowego w prawie WE 305
12.6.1. Procedura na podstawie art. 226 (dawny art. 169) TWE 306
12.6.2. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność państwa członkowskiego 309
12.6.3. Procedura na podstawie art. 227 (dawny art. 170) TWE 310
12.6.4. Inne procedury: art. 88 ust. 2, art. 297 i 298, art. 95 ust. 9 TWE 311
13. Współpraca sądów państw członkowskich z ETS w ramach procedury zapytań wstępnych (Stanisław Biernat) 313
13.1. Konieczność zapewnienia jednolitego stosowania prawa wspólnotowego 313
13.2. Ogólne założenia procedury zapytań wstępnych 314
13.3. Sądy upoważnione do wystąpienia z zapytaniami wstępnymi 315
13.3.1. Cechy sądów krajowych 315
13.3.2. Charakterystyka i ocena stanowiska ETS 315
13.4. Przedmiot zapytań wstępnych 316
13.5. Zapytania wstępne dotyczące interpretacji prawa wspólnotowego 317
13.5.1. Niedopuszczalność bezpośredniej interpretacji prawa krajowego
lub orzekania o jego ważności 317
13.5.2. Sposób formułowania zapytań wstępnych dotyczących interpretacji prawa wspólnotowego 317
13.6. Zapytania wstępne dotyczące ważności aktów organów wspólnotowych 318
13.6.1. Korzyści procedury z punktu widzenia interesów jednostek 318
13.6.2. Stosowanie środków tymczasowych przez sąd krajowy w trakcie procedury 319

#15

13.7. Powiązania między postępowaniem przed sądem krajowym a postępowaniem przed ETS 319
13.7.1. „Niezbędność" orzeczenia wstępnego 319
13.7.2. Postanowienie sądu krajowego o wystąpieniu z zapytaniem wstępnym 320
13.7.3. Podział ról między sądem krajowym a ETS 320
13.8. Zagadnienie obowiązku sądu krajowego do wystąpienia z zapytaniem wstępnym 321
13.8.1. Aspekt formalny 321
13.8.2 Aspekty merytoryczne 321
13.8.2.1. Sprawy uprzednio wyjaśnione 321
13.8.2.2. Sprawy nie budzące wątpliwości (jasne) 322
13.8.3. Problem sankcji za naruszenie obowiązku 322
13.9. Skutki orzeczenia wstępnego 323
13.9.1. Skutki dla sądów krajowych właściwych w sprawie 323
13.9.2. Zagadnienie skutków orzeczeń wstępnych jako precedensów 324
13.10. Zapytania wstępne w ramach polityki WE w dziedzinie wiz, azylu i imigracji 324
13.11. Zapytania wstępne w III filarze UE 325
13.11.1.Fakultatywny charakter procedury 325
13.11.2.Zakres jurysdykcji ETS 325
13.12.Zmiany wprowadzone w TA 326
14. Jednostka w Unii Europejskiej (Anna Wyrozumska) 327
14.1. Uwagi wstępne 327
14.2. Obywatelstwo UE 328
14.2.1. Pojęcie „obywatelstwa Unii Europejskiej" 328
14.2.2. Prawa obywateli UE 330
14.2.2.1. Zakres praw i obowiązków obywateli UE 330
14.2.2.2. Prawo swobodnego poruszania się i pobytu 331
14.2.2.3. Prawa wyborcze 333
14.2.2.4. Prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej ze strony innego państwa członkowskiego 334
14.2.2.5. Prawo petycji do PE 335
14.2.2.6. Prawo skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich (Ombudsmana) 335
14.2.2.7. Inne prawa obywateli UE 336
14.3. Ochrona praw podstawowych w UE 337
14.3.1. Rozwój wspólnotowej koncepcji ochrony praw podstawowych 337
14.3.1.1. Zakres chronionych praw podstawowych 341
14.3.1.2. Kontrola działań państw członkowskich 342
14.3.2. Traktatowe wzmocnienie ochrony praw podstawowych 343
14.3.3. Karta Praw Podstawowych UE 344
14.3.3.1. Geneza i treść KPP 344
14.3.3.2. Charakter prawny i znaczenie KPP 346
14.3.4. Przystąpienie WE do EKPC 347
14.4. Zasady prawa wspólnotowego o szczególnym znaczeniu dla jednostek 349
14.4.1. Zasada zakazu dyskryminacji 349
14.4.2. Zasada pewności prawa 352
14.4.2.1. Ochrona uprawnionego oczekiwania 352
14.4.2.2. Zasada nieretroakcji 354

#16

15. Finansowanie Unii Europejskiej (Ewa Skrzydło-Tefelska) 357
15.1. Wprowadzenie 357
15.2. Podstawy prawne budżetu UE 360
15.3. Dochody WE i UE 360
15.4. Wydatki WE i UE 361
15.5. Procedura budżetowa 362
15.5.1. Przygotowanie budżetu 362
15.5.2. Prace w PE i Radzie, przyjęcie budżetu 363
15.5.3. Wykonanie budżetu i kontrola nad jego wykonaniem 364
15.6. Szczególne zasady finansowania niektórych form działalności UE 365
15.6.1. Budżet badań i inwestycji 365
15.6.2. Europejski Bank Inwestycyjny 366
15.6.3. Fundusze strukturalne 366
16. Stosunki zewnętrzne Unii Europejskiej (Ewa Skrzydło-Tefelska) 369
16.1. Stosunki zewnętrzne w I filarze 369
16.1.1. Prawnomiędzynarodowa osobowość prawna WE 369
16.1.2. Reprezentacja UE w stosunkach międzynarodowych 370
16.1.3. Zdolność uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych 372
16.1.4. Prawo legacji czynne i bierne 372
16.1.5. Zdolność procesowa WE przed międzynarodowymi organami powołanymi do rozstrzygania sporów oraz zdolność do ponoszenia odpowiedzialności prawnej 373
16.1.6. Prawo korzystania z przywilejowi immunitetów międzynarodowych 374
16.1.7. Kontrola umów międzynarodowych zawieranych samodzielnie przez państwa członkowskie 374
16.2. Stosunki zewnętrzne w II filarze 376
16.3. Stosunki zewnętrzne w III filarze 377
16.4. Kompetencje do zawierania umów międzynarodowych 377
16.4.1. Kompetencje do zawierania umów w I filarze 377
16.4.2. Rodzaje zewnętrznych kompetencji WE 381
16.4.3. Zmiany wynikające z Traktatu Amsterdamskiego 382
16.4.4. Kompetencje do zawierania umów w II i III filarze 384
16.5. Procedura zawierania umów międzynarodowych przez WE 386
16.5.1. Ogólne zasady zawierania umów 386
16.5.2. Zmiana wprowadzona Traktatem Amsterdamskim 388
16.5.3. Szczególna procedura zawierania umów międzynarodowych w ramach Egip. 389
16.6. Skuteczność umów międzynarodowych w porządku prawnym WE 390
16.7. Szczególne rodzaje umów zawieranych przez WE 391
16.7.1. Układy stowarzyszeniowe 391
16.7.1.1. Stowarzyszenie krajów i terytoriów zamorskich 391
16.7.1.2. Stowarzyszenie państw 392
16.7.1.3. Europejski Obszar Gospodarczy 393
16.7.2. Traktaty akcesyjne 394
17. Prawne aspekty procesu rozszerzenia Unii Europejskiej (Jan Barcz) 395
17.1. Podstawa prawna przyjęcia państwa do UE 395
17.1.1. Jednolita podstawa prawna akcesji - art. 49 TUE 395
17.1.2. Przesłanki przyjęcia państwa do UE 396

#17

17.1.3. Skutki prawne przystąpienia państwa do UE 397
17.1.4. Stwierdzenie wypełnienia warunków przystąpienia 398
17.2. Zasady proceduralne i struktura procesu akcesji 399
17.2.1. Wymogi proceduralne po stronie UE 400
17.2.2. Struktura i zasady negocjacji akcesyjnych 402
17.2.2.1. Podmioty prowadzące negocjacje 402
17.2.2.2. Zasadnicze etapy negocjacji 403
17.2.2.3. Struktura obszarów negocjacyjnych 404
17.3. Ramy prawne obecnego procesu rozszerzenia 405
17.3.1. Strategia rozszerzenia 405
17.3.2. Problem daty akcesji 409
17.4. Traktat akcesyjny 410
17.4.1. Struktura i charakter prawny dokumentów akcesyjnych 410
17.4.2. Traktat akcesyjny sensu stricte 411
17.4.3. Akt o warunkach przystąpienia i o dostosowaniu traktatów ustanawiających UE 412
17.4.4. Akt końcowy do traktatu akcesyjnego 413
17.4.5. Przygotowanie tekstu traktatu akcesyjnego 413
17.4.6. Ratyfikacja i wejście traktatu akcesyjnego w życie 414
18. Konstytucja RP z 1997 r. a członkostwo Polski w Unii Europejskiej (Krzysztof Wojtowicz) 415
18.1. Konstytucyjne podstawy przystąpienia RP do UE 415
18.1.1. Postanowienia art. 90 ust. 1 Konstytucji RP 415
18.1.2. Pojęcie „organizacji międzynarodowej" i „organu międzynarodowego" 418
18.1.3. Przedmiot przekazania 419
18.1.4. Tryb podejmowania decyzji o przeniesieniu kompetencji 420
18.2. Inne przepisy Konstytucji RP w świetle przystąpienia Polski do UE 421
18.2.1. Prawo wyborcze 422
18.2.2. Polityka pieniężna 423
18.3. Kognicja Trybunału Konstytucyjnego do badania konstytucyjności
aktu wyrażającego zgodę na traktat akcesyjny 423
18.4. Formuła wystąpienia z UE w świetle postanowień Konstytucji RP 424
18.5. Prawo pierwotne a prawo polskie w świetle postanowień Konstytucji RP 426
18.5.1. Stosowanie prawa pierwotnego w polskim porządku prawnym 426
18.5.2. Kontrola konstytucyjności prawa pierwotnego 427
18.6. Prawo pochodne a prawo polskie w świetle postanowień Konstytucji RP 428
18.7. Suwerenność państwa w procesie integracji 429
19. Droga Polski do Unii Europejskiej (Artur Nowak-Far) 435
19.1. Rys historyczny 435
19.2. Układ stowarzyszeniowy 437
19.2.1. Układ stowarzyszeniowy jako element procesu akcesji 437
19.2.2. Charakterystyka postanowień Układu stowarzyszeniowego 438
19.2.3. Instytucje stowarzyszenia 441
19.2.3.1. Rada Stowarzyszenia 441
19.2.3.2. Komitet Stowarzyszenia 441
19.2.3.3. Parlamentarny Komitet Stowarzyszenia 442

#18

19.3. Proces przygotowania do negocjacji akcesyjnych 442
19.4. Infrastruktura instytucjonalna negocjacji akcesyjnych 444
19.5. Negocjacje akcesyjne 446
19.5.1. Otwarcie negocjacji akcesyjnych 446
19.5.2. Organizacja negocjacji akcesyjnych w Polsce 450
19.5.3. Stan negocjacji akcesyjnych 454
Omówienie wybranych orzeczeń Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości (Anastazja Gajda) 461
Orzeczenie z 5 lutego 1963 r., Van Gend & Loos 461
Orzeczenie z 15 lipca 1964 r., Flaminio Costa v. Enel 462
Orzeczenie z 31 marca 1971 r., AETR 463
Orzeczenie z 17 grudnia 1970 r., Internationale Handelsgesellschaft 464
Orzeczenie z 12 grudnia 1972 r., International Fruit Company 465
Orzeczenie z 8 kwietnia 1976 r., Defrenne II 466
Orzeczenie z 9 marca 1978 r., Simmenthal II 467
Orzeczenie z 20 lutego 1979 r., Cassis de Dijon, 468
Orzeczenie z 29 października 1980 r., Roquette Frères 469
Orzeczenie z 6 października 1982 r., C.I.L.F.I.T 470
Orzeczenie z 10 kwietnia 1984 r., Von Colson i Kamann 471
Orzeczenie z 26 lutego 1986 r., Marshall I 472
Orzeczenie z 23 kwietnia 1986 r., Les Verts 473
Orzeczenie z 22 października 1987 r., Foto-Frost 473
Orzeczenie z 20 września 1990 r., Sevince 474
Orzeczenie z 22 czerwca 1989 r., Fratelli Costanzo 475
Orzeczenie z 19 czerwca 1990 r., Factortame 476
Orzeczenie z 12 lipca 1990 r., Foster 477
Orzeczenie z 13 listopada 1990 r., Marleasing 478
Orzeczenie z 21 lutego 1991 r., Zuckerfabrik Süderdithmarschen 479
Orzeczenie z 18 czerwca 1991 r., ERT 479
Orzeczenie z 25 lipca 1991 r., Emmott 480
Orzeczenie z 19 listopada 1991 r., Francovich 481
Opinia 1/91 z 14 grudnia 1991 r. 482
Orzeczenie z 5 marca 1996 r., Brasserie du Piechur 483
Opinia 2/94 z 28 marca 1996 r. 484
Orzeczenie z 24 listopada 1998 r., Bickel 485
Orzeczenie z 27 września 2001 r., Głoszczuk 486
Orzeczenie z 20 listopada 2001 r., Jany 487