Dane szczegółowe książki

OD AUTORA
WSTĘP . . .
5
7"
Część pierwsza
FILOZOFIA GRECKO-RZYMSKA
Rozdział pierwszy. KOSMOGONICZNE POGLĄDY WSCHODNIE I WCZESNOHEL-
LEŃSKIE PRZED POWSTANIEM FILOZOFII GRECKIEJ............ 25
I. Kosmogoniczne poglądy wschodnie........................ 26
1. Teo- i kosmogoniczne wyobrażenia świata rzeczywistości............ 26
2. Teo- i kosmogoniczne koncepcje powstania świata............... 31
3. Teo- i kosmogoniczne koncepcje pochodzenia człowieka i jego roli we wszechświecie 38
II. Naturalistyczne kosmogonie greckie....................... 44
III. Zestawienie i wnioski............................. 47
Rozdział drugi. WCZESNOPRZYRODNICZA UMYSŁOWOŚĆ GRECKA....... 49
I. Siedmiu mędrców. . ............................... 49
II. W poszukiwaniu pierwszej zasady wszechrzeczy.................. 51
III. Przeciwstawianie zasady porządku zasadzie istnienia w świecie........... 52
IV. Metoda dialektycznego ujmowania świata rzeczywistości............... .54
V. Zaprzeczenie dialektyki istnienia przez formalną dialektykę myślenia......... 57
VI. Reakcja na logiczny formalizm myślenia pozaobiektywnego............. 60
Ł 1. Monizm atomistyczny............................ 60
2. Monizm naturalistyczny.......................... 63
Rozdział trzeci. GRECKI RACJONALIZM HUMANISTYCZNY........... 66
I. Sofistyka. Racjonalizm indywidualistyczny i sceptyczny relatywizm.......... 67
1. Sofistyka indywidualistyczna........................ 68
2. Sof istyka skrajnie relatywistyczna. .........'............. 69
II. Intelektualizm etyczny Sokratesa........................ 71
III. Szkoły sokratyczne. Przejście od intelektualizmu etycznego do idealizmu obiektywnego.
Platon ..................................... 73
1. Szkoła kyrenejska............................. 73
2. Szkoła kynicka.............................. 74
3. Szkoła megarejska............................. 75
4. Akademia ateńska ,............................. 75
IV. Realizm umiarkowany Arystotelesa . ...................... 79
Rozdział czwarty. GRECKA FILOZOFIA ŻYCIA.................. 85
I. Epikureizm jako materialistyczny monizm statyczny................. 87
II. Stoicyzm jako materialistyczny monizm dynamiczny................ 92
III. Sceptycyzm jako anty dogmatyczna metoda filozof iczna.............: 96
Rozdział piąty. TEISTYCZNA GNOZA GRECKO-RZYMSKA W CZASACH CESAR-
STWA RZYMSKIEGO............................. 100
I. Hellenistyczna gnoza teistyczna......................... 101.
605
1. Teistyczna gnoza etyczna.......................... 102
2. Teistyczna gnoza mistyczna......................... 107
3. Antyteistyczna reakcja racjonalistyczna.................... no
4. Neoplatonizm jako uniwersalistyczna filozofia teologiczna............ 113
II. Filozoficzna gnoza judejska........................... U9
1. Nurty filozoficzno- i religijno-ascetyczne.................... i?o
2. Kierunki filozoficzno-teozoficzne....................., . 120
III. Gnoza jako tajemna wiedza Wschodu...................., 123
IV. Teologiczna gnoza chrześcijańska........................ 126
1. Judejski mesjanizm społeczny........................ 126
2. Pierwotne elementy doktrynalne......................, 127
3. Gnoza wczesnochrześcijańska........................ 130
4. Chrześcijańska apologetyka jako próba uracjonalniania wiary.......... 132
5. Chrześcijańska katecheza.......................... 134
6. Dograatyzmteologiczno-filozoficzny..................... 136
. 7. Synteza i teologiczna asymilacja starożytnej umyslowości filozoficznej" w systemie
Aureliusza Augustyna..........................., 133
8. Zmierzch gnozy chrześcijańskiej....................... 143
V. Ogólna charakterystyka i historyczne znaczenie filozofii grecko-rzymskiej....... 143
Część druga
FILOZOFIA WIEKÓW ŚREDNICH
Rozdział pierwszy. HISTORYCZNO-DOKTRYNALNE PRZESŁANKI FILOZOFII ŚRE-
DNIOWIECZNEJ ................................
I. Recepcja arystotelizmu w Syrii..........................
II. Neoplatoński arystotelizm arabski........................
III. Arystotelizm judejski.............................
IV. Znaczenie umyslowości arabsko-żydowskiej...................
Rozdział drugi. METODOLOGICZNA KONCEPCJA FILOZOFII
I. Dialektyka Alkuina
II. Naturalizm dialektyczny Eriugeny
1. Koncepcja filozof ii.....................
2. Natura świata i istnienia................
3. Koncepcja człowieka..........................
III. Propedeutyka szkoły Auxerre
Rozdział trzeci. GENEZA SPORU TEOLOGII Z DIALEKTYKA...........
Rozdział czwarty. SPÓR DIALEKTYKÓW Z ANTYDIALEKTYKAMI JAKO WALKA
0 SUPREMACJĘ TEOLOGn NAD FILOZOFIĄ..................
I. Spór dialektyków z antydialektykami...............,.......
II. Nominalizm i skrajny realizm..........................
1. Nominalizm................................
2. Realizm skrajny jako reakcja na dialektyczny racjonalizm nominalistyczny ....
Ul. Realizm umiarkowany jako próba metodycznego pogodzenia teologii z filozofią . . .
IV. Pierwsze próby teologicznej systematyzacji wiedzy.................
Rozdział piąty. INSTRUMENTALNA KONCEPCJA FILOZOFII W ZASTOSOWANIU
DO SYSTEMATYZACJI PROBLEMATYKI TEOLOGICZNEJ............
I. Naturalizm filozoficzny.............................
1. Realizm racjonalistyczny.........................'
2. Naturalizm realistyczny............t...........'
3. Materializm naturalistyczny.........................
II. Antynaturalizm paryski.............................
III. Instrumentalizmfilozoficzno-teologiczny.....................
Rozdział szósty. FILOZOFICZHO-TEOLOGICZNA RECEPCJA ARYSTOTELIZMU
1 OPOZYCJA WOBEC NIEJ...........................
I, Wstępno-encyklopedyczna recepcja arystotelizmu..................
II. Filozoficzno-teologiczna recepcja arystotelizmu..................
1. Instrumentalno-teologiczna recepcja arystotelizmu................
150
150
151
157
igi
162
163
I65
555
165
166
168
173
174
176
177
178
179
183
Ig4
135
290
192
193
202
204
266
210
210
606
2. InstrumeiTt-alno-naturalistyczna recepcja arystotclizmu ............. 214
3. Teologiczno-doktrynalna recepcja arystotelizmu................. 215
IM. Opozycja przeciw filozoficzno-teologicznej recepcji arystotclizmu.......... 229
1. Opozycja teologiczno-krytyczna....................... 230
2. Opozycyjny nurt naturalistyczny....................... 239
3. Opozycyjny nurt awerroistyczno-racjonalistyczny................ 243
1. Awerroizm łaciński........................... 243
2. Awerroizm jako modernizm logiczny................... 246
IV. Znaczenie recepcji filozofii Arystoietesa..........T.......... 246
Rozdział siódmy. ROZKŁAD ŚREDNIOWIECZNEGO SYSTEMU DOKTRYNALNEGO 248
I, Scholastyka tradycyjna............................. 249
1. Albertyzm ncoplatoński i mistyka...................... 249
2. Tomizm................................. 252
3. Szkotyzm................................. 252
II. Nominalizm i konceptualizm jako reakcja na scholastykę.............. 253
1. Nominalizm dialektyczny.......................... 253
2. Nominalizm empiryczny........................... 254
3. Konceptualizm Ockhama.......,.......-.......... 256
4. Szkoła Ockhama . :............................ 258
5. Wpływy i znaczenie nominalizmu u schyłku średniowiecza............ 261
Część trzecia
FILOZOFIA NOWOŻYTNA
Rozdział pierwszy. FILOZOFIA ODRODZENIA JAKO PRZEJŚCIE DO FILOZOFII
NOWOŻYTNEJ................................. 266
Ł Scholastyczny teocentryzm doktrynalny...................... 267
1. Nominalizm................................ 267
2. Realizm scholastyczny........ . . . ?................ 268
1. Scholastyczny realizm szkotystyczny................... 268
2. Albertyzm.............................. 269
3. Scholastyka tomistyczna......................; . . 269
4. Koniec supremacji scholastyki...................... 270
II. Odrodzeniowy humanizm filozoficzny...................... 270
1. Zwrot do starożytności........................... 271
2. Filozofia przyrody............................. 273
3. Filozofia prawa i państwa.......................... 279
4. Filozofia religii............................... 281
III. Charakterystyka filozoficznej umyslowości renesansowej.............. 284
Rozdział drugi. WSTĘPNA SYSTEMATYKA FILOZOFII NATURALISTYCZNEJ . . . 285
I. Empiryzm metodologiczny Bacona........................ 286
'- 1. Franciszek Bacon............................. 286
2. Poglądy filozoficzne...............'............. 287
3. Znaczenie Franciszka Bacona..................,..... 289
II. Empiryczny naturalizm społeczny Hobbesa.................... 290
1. Tomasz Hobbes.............................. 290
2. Poglądy filozoficzne............................ 290
3. Znaczenie filozof ii Hobbesa......................... 293
?III. Naturalizm religijny Cherbury'ego........................ 293
1. Edward Herbert Cherbury......................... 294
2. Poglądy filozoficzne............................ 294
3. Znaczenie filozofii Cherbury'ego....................... 295
IV. Znaczenie filozoficznego naturalizmu...................... 295
Rozdział trzeci. RADYKALIZM METODYCZNY KARTEZJUSZA.......... 296
: I. Kartezjusz — twórca nowej metody filozofowania................. 297
' 1. Życie i twórczość filozoficzna........................ 297
2. Poglądy naukowe i filozoficzne....................... 298
3. Znaczenie filozofii Kartezjusza........................ 301
II, Szkoia kartezjańska.............................. 302
III, Uwagi na temat dalszego rozwoju kartezjanizmu................. 303
607
Rozdział czwarty. Z DZIEJÓW REAKCJI NA FILOZOFIĘ KARTEZJAŃSKĄ..... 304
I. Reakcja teologiczno-iideistyczna........................
1. Opozycja teologiczna...........................
2. Opozycja fideistyczna...........................
II. Opozycja naturalistyczna...........................
JJI. Pojednawczy nurt spirytualistyczny......................
1. Okazjonalizm.................
2. Ontologizra . . .
Rozdział piąty RACJONALIZM MONISTYCZNO-METAFIZYCZNY.........
I. Racjonalizm materialistyczno-monistyczny....................,
1. Życie i twórczość filozoficzna Spinozy.....................
2. Poglądy Spinozy.........................-
3. Znaczenie filozofii Spinozy.....
acjonalizm pluli
H. Racjo;
2.
3.
ie filozofii
.....__i materialistyczny..........
IV. Naturalizm metodologiczny...........
V. Naturalizm antyintelektualistyczny........ ——»? - • • •
VI. Znaczenie francuskiego racjonalizmu naturalistycznego...........
Rozdział ósmy. OPOZYCJA PRZECIW.EMPIRYZMOWII RACJONALIZMOWI.
I. Racjonalizm antyempiryczny .......................
II. Racjonalizm eklektyczno-empiryczny....................
1. Niemiecki racjonalizm deistyczno-eklektyczny..............
2. Racjonalizm o nastawieniu empiryczno-naturalistycznym.........
1. Gotthold Efraim Lessing..................
2. Jan Godfryd Herder . ....................
_ HI. Krytycyzm Kanta jako sprzeciw wobec empiryzmu i racjonalizmu
1. Życie i dzieła.....................
2. Poglądy poprzedzające okres filozofii krytycznej.......
3. Poglądy Kanta w okresie filozofii krytycznej....._. .
4. Sens i historyczna rola filozofii krytycznej Kanta
IV. Bezpośredni zwoleu-'
ycznej Kanta .
ennicy i przeciwnicy kantyzmu
608
305
305
305
306
308
30$
Rozdział szósty. RACJONALIZM EMPIRYCZNO-SENSUALISTYCZNY......
I. Racjonalizm empiryczny Locke'a........................
1. Życie i twórczość filozoficzna............
. Poglądy....................
Zi
311
311
312
312
315
31$
315
317
3, Znaczeniefilozofii Locke'a ............
H. Racjonalizm idealistyczno-subiektywny Berkeleya
1. Życie i twórczość filozoficzna......,
2. Poglądy filozoficzne...........
3. Charakterystyka ogólna..........
ni. Racjonalistyczny empriyzm sceptyczny Hume'a .
1. Życie i twórczość filozoficzna....... . .
2. Poglądy filozoficzne...........................
3. Znaczenie filozofii Hume'a........................
IV. Dalsze dzieje i rola empiryzmu sensualisfycznego................
Rozdział siódmy. RACJONALIZM NATURALISTYCZNY..............
I. Empiryzm jako źródło racjonalizmu naturalistycznego..............
II. Naturalizm sensualistyczny..........................
ni. Naturalizm materialistyczny ......
1. Materializm typu przyrodniczego
1. Julian Offray de La Mettrie .
320
320
320
324
324
325
.325
327
327
327
328
330
330
333
• 333
• 336
• 337
• 337
• 337
• 338
• 349
? 342
• 342
? 343
345
346
348
330
332
352
355
335
355
356
356
358
359
360
360
366
366


Część czwarta
FILOZOFIA WIEKU XIX I WSPÓŁCZESNA
Rozdział pierwszy. KLASYCZNA FILOZOFIA NIEMIECKA JAKO METODOLO-
GICZNY ZWROT W NOWOŻYTNEJ KONCEPCJI FILOZOFII........... 371
I. Idealizm subiektywny Fichtego.......................... 372
1. Życie i dzieła............................... 373
2. Poglądy.................................. 373
3. Znaczenie filozofii Fichtego......................... 376
II. Idealizm obiektywny Schellinga......................... 376
1. Życie i dzieła............................... 376
2. Poglądy ................................. 377
3. Znaczenie i wpływy filozofii Schellinga.................... 381
III. Idealizm absolutny i ewolucyjny Hegla..................... 382
1. Życie i dzieła............................... 382
2. Poglądy................................. 382
3. Znaczenie i dalsze dzieje heglizmu....................... 386
IV. Historyczne znaczenie idealizmu niemieckiego................... 387
Rozdział drogi. FILOZOFIA APRIORYCZNA I POZYTYWISTYCZNA........ 388
I. Metafizyczno-humanistyczna opozycja kantyzmu.................. 388
1. Realizm metafizyczny ........................... 389
1. Irracjonalizm metafizyczny Schopenhauera................. 389
2. Realizm pluralistyczny Herbarta..................... 390
3. Filozofia organiczna.......................... 392
4. Wartość i znaczenie realizmu metafizycznego................ 392
2. Metafizyka indukcyjna........................... 392
1. Paralelizm psychofizyczny Fechnera................... 393
2. Empiryzm spirytualistyczny Lotzego................... 393
3. Monizm konkretny Hartmanna . •.................... 394
4. Metafizyczny woluntaryzm Wundta................... 394
5. Inni metafizycy indukcyjni....................... 396
6. Znaczenie metafizyki indukcyjnej..................... 396
3. Neokantyzm............................... 397
1. Szkoła marburska........................... 397
2. Szkoła badeńska............................ 399
4. Historyczna charakterystyka kantyzmu.................... 402
H. Opozycja pozytywistyczna przeciw filozofii idealistycznej i materialistycznej..... 402
1. Narodziny pozytywizmu........................... 404
1. Zasady filozof ii pozytywnej....................... 404
2. Bezpośredni zwolennicy Comte'a..................... 406
3. Dalszy rozwój pozytywizmu....................... 407
2. Kierunki pozytywistyczne empiryczno-realistyczne . . ............. 407
1. Indukcyjny empiryzm logiczny...................... 408
/ 2. Pozytywizm ewolucyjny......................... 409
*J 3. Pragmatyzm.............................. 411
4. Realizm i neorealizm.......................... 414
\i 5. Neopozytywizm............................ 415
3. Kierunki pozytywistyczne epistemologiczn?.................. 418
\Z"1. Empiriokrytycyzm.......................... 418
2. Fikcjonizm.............................. 420
3. Pozytywizm skrajnie idealistyczny.................... 420
4. Pozytywistyczna filozofia życia ....................... 422
1. Wartościująca „filozofia życia".................... . . 423
w 2. Filozofia,,pędu życiowego"........................425
3. Nowożytne nurty teozoficzne...................... 428
5. Doktrynalne i ideowe konsekwencje pozytywizmu............... 430
III. Metafizyczny aprioryzm przeciwko idealizmowi.................. 430
Vi. Fenomenologia.............................. 431
1. Edmund Husserl............................. 432
2. Max Scheler.............................. 433
3. Znaczenie i dalsze losy fenomenologii................... 434
^ 2. Egzystencjalizm.............................. 435
1. Marcin Heidegger........................... 436
2. Karol Jaspers............................. 437
3. Jan Paweł Sartre............................ 438
609
4. Gabriel Marcel............................. 439>
5. Charakterystyka i znaczenie egzystencjalizmu............... 440
IV. Niekonsekwencje filozofii apriorycznej i pozytywistycznej.............. 441
Rozdział trzeci. FILOZOFIA SKRAJNTE METAFIZYCZNA............. 442
I. Scholastyka czasów nowożytnych ........................ 44>
1. Tradycjonalistyczny iUuminatyzm...................... 445;
2. Ontologiczny intuicjonizm......................... 446-
3. Metafizyczny racjonalizm scholastyczny .................... 446
4. Konsekwencje scholastycznej recepcji racjonalizmu . .............. 447^
II. Scholastyka w opozycji przeciw idealizmowi i nowożytnemu racjonalizmowi ..... 448-'
1. Neoscholastyka jako sprzeciw wobec racjonalizmu i naturalizmu......... 44R.
2. Tomistyczna podbudowa neoscholastyki ................... 452.
3. Tomizm jako doktrynalny system współczesnego katolicyzmu.......... 454..
1. Nowożytne szkoły tomistyczne...................... 454'
2. Metodologiczne i doktrynalne założenia tomizmu............ . 455
3. Doktrynalny i ideologiczny sens tomizmu ?................. 462;
4. Neotomizm we współczesnym systemie katolickim................ 462:
5. Współczesny personalizm jako wyraz ideologii tomistycznej........... 465
1. Mounierowski personalizm „społecznego zaangażowania".......... 465
2. Personalizm tomistyczny........................ 469'
3. Ideowy sens personalizmu........................ 472.,
III. Zestawienie i ocena zadań filozofii metafizycznej................. ^47Z
Rozdział czwarty. MATERIALIZM DIALEKTYCZNY................ 474
I. Źródia materializmu dialektycznego....................... 474
1. Historyczne uwarunkowania pośrednie marksizmu............... 475
K~Utopia komun społecznych.......................: 475;
2. Próby teoretycznego uzasadnienia potrzeby równości społecznej......\ 476.
3. Wielowiekowa tradycja filozofii materialistycznej.............. 478-
2. Historyczne uwarunkowania bezpośrednie marksizmu ............. 478
1. Obiektywny konflikt sprzeczności społeczno-gospodarczych......... 479-
2. Ideowy konflikt sprzeczności dualizmu ducha i materii........... 479
3. Materializm i rozwój nauk przyrodniczych................ 480'
II. Twórcy i teoretycj materialistycznej filozofii dialektycznej............. 484
1. Karol Marks............................ ... 484
2. Fryderyk Engels.............................. 486
3. Włodzimierz Iljicz Uljanow Lenin...................... 487"
4. Znaczenie filozofii i nauki Marksa, Engelsa, Lenina.............. 4891-
III. Elementy materialistycznej filozofii dialektycznej................. 489-
1. Materializm dialektyczny.......................... 489
1. Materializm.............................. 489-
2. Materializm i dialektyka........................ 490
3. Podstawowe prawa dialektyczne..................... 491
4. Dialektyka poznania.......................... 493
5. Materialistycznodialektyczna koncepcja człowieka............. 494
2. Materializm historyczny......................... . 496-
1. Produkcja jako materialna podstawa życia społecznego........... 496»
2. Historia jako rozwój formacji społecznych ................ 497
3. Prawa rozwoju społecznego....................... 498
4. Walka klasowa i problem państwa.................... 498
5. Teoria o roli mas ludowych w dziejach.................. 499
6. Zagadnienie postępu społecznego .................... 5O0<
7. Klasowy charakter filozofii . . ..................... 500*
8. Historycznie i społecznie uzasadnione założenie Masowości i partyjności nauki
i filozofii............................... 501
IV. Ideologiczny sens materializmu dialektycznego i historycznego........... 502:
REFLEKSJE I WNIOSKI ..................... 503
BIBLIOGRAFIA .............................. 506.
SKOROWIDZ NAZWISK......................... 584
SKOROWIDZ RZECZOWY....................... 595