Dane szczegółowe książki
Narracja jako sposób rozumienia świata / Trzebiński, Jerzy
Autorzy
Tytuł
Narracja jako sposób rozumienia świata
Wydawnictwo
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2002
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Wstęp Jerzy Trzebiński................................................................................... 13
Rozdział 1 NARRACYJNE KONSTRUOWANIE RZECZYWISTOŚCI
Jerzy Trzebiński................................................................................... 17
1.1 Proces rozumienia ma charakter konstruowania........................17
1.1.1 Poznawcze reguły interpretowania rzeczywistości...... 19
1.1.2 Proces rozumienia jest sterowany schematami poznawczymi................................................................. 19
1.1.3 Różne rodzaje schematów poznawczych....................21
* 1.2 Narracyjny sposób rozumienia...................................................21
1.2.1 Struktura narracji i schematu narracyjnego..................22
1.2.2 Udział schematów narracyjnych w procesach poznawczych.................................................................23
1.2.3 Wewnętrzna dynamika narracyjnego rozumienia zdarzeń..........................................................................25
1.2.4 Społeczne tworzenie narracji........................................26
3 ' ' 1.2.5 Narracyjne doświadczenie i narracyjna refleksja..........27
1.2.6 Narracje w społecznych zachowaniach ludzi...............31
1.3 Autonarracje...............................................................................36
1.3.1 Narracyjna tożsamość..................................................37
1.3.2 Narracyjna motywacja...................................................38
Rozdział 2 AUTONARRACJE NADAJĄ KSZTAŁT ŻYCIU CZŁOWIEKA
Jerzy Trzebiński...................................................................................43
2.1 Stabilność konstruowanych autonarracji....................................44
2.2 Autonarracje a sposób radzenia sobie w świecie........................45
2.2.1 Autonarracje i życiowe wyzwania.................................45
2.2.2 Autonarracje a styl zachowania....................................47
2.2.2.1 Skuteczność własnych
działań.............................................................49
2.2.2.2 Poczucie kontroli nad zdarzeniami..............49
2.2.3 Siławoli..........................................................50
...... < 2.2.2.4 Strukturalizacja czasu...................................50
.. *> 2.2.2.5 Emocje towarzyszące działaniu...................51
... .»,.* 2.2.3 Autonarracje a myślenie o przyszłości i planowanie
osobistych spraw..........................................................52
2.2.3.1 Możliwe „ja"....................................................53
2.2.3.2 Myślenie o przyszłości własnych zamiarów 54
2.2.3.3 Konstruowanie planu......................................55
2.2.4 Długofalowe efekty autonarracyjnej interpretacji
ważnych osobistych spraw...........................................56
2.2.5 Podsumowanie: regulacyjne funkcje autonarracji........58
2.3 Treść autonarracji a zachowania jednostki.................................61
2.3.1 Kto jest głównym bohaterem autonarracji:
podmiot czy inna osoba?..............................................61
2.3.2 Autonarracje proaktywne i defensywne........................65
2.3.3 Psychologiczne przesłanki konstruowania proaktywnych i defensywnych autonarracji..................66
2.3.4 Psychologiczne konsekwencje proaktywnych
i defensywnych autonarracji.........................................67
2.3.4.1 Rozbudowa reprezentacji „ja" idealnego i „ja" realnego.................................................70
2.3.4.2 Wizja własnej pożądanej przyszłości...........71
2.3.4.3 Efektywność własnych działań.....................72
2.3.4.4 Styl realizacji zamiaru...................................74
2.3.4.5 Własna podmiotowość w zapamiętanych zdarzeniach autobiograficznych...................75
2.3.4.6 Styl zachowań interpersonalnych.................75
2.3.4.7 Bycie „kowalem własnego losu"....................76
2.3.5 Podsumowanie: adaptacyjność
proaktywnych i defensywnych autonarracji..................77
2.4 Zakończenie: autonarracje, wolność i nieprzewidywalność zachowań człowieka...................................................................78
KONCEPCJE NARRACYJNEJ TOŻSAMOŚCI Od historii życia do dialogowego „ja" I Katarzyna Stemplewska-Zakowicz.......................................................81
3.1 Narracja jako forma reprezentacji wiedzy:
podejście konstrukcjonizmu poznawczego.................................83
3.1.1 Narracyjna strukturalizacja osobistych doświadczeń .. 83
3.1.2 Schematy autonarracyjne.............................................84
3.2 Autonarracja jako dyskurs..........................................................86
3.2.1 Kreowanie narracyjnej tożsamości w dyskursie..........87
3.2.2 Narracyjna tożsamość jako rola we współtworzeniu opowieści.......................................................................89
\ 3.3 Historie, które opowiadają się poprzez nas.
Stanowisko konstrukcjonizmu społecznego ..............................90
3.3.1 Ponadindywidualny wymiar opowieści..........................91
v3.3.2 Zasada Don Kichota......................................................93
3.3.3 Kulturowe wzorce narracyjne........................................95
3.3.4 Przemilczane historie....................................................96
3.4 Dialogowe „ja". Koncepcje psychologii dyskursywnej ................99
3.4.1 Dialogowo ustrukturalizowany umysł:
idee Wygotskiego i Bachtina.......................................100
3.4.2 „Ja" jako struktura polifoniczna....................................102
3.4.3 Ontogeneza dialogowego „ja".......................................105
3.4.4 Dialogowa nieświadomość...........................................107
3.4.5 „Wewnętrzna demokracja" jako dialogowy wzorzec zdrowia psychicznego..................................................109
Podsumowanie................................................................................... 112 •
Rozdział4 PSYCHOANALIZA JAKO TERAPIA NARRACYJNA _-^>,
Psychoanalityczna teoria fantazmatu
Barbara Pietkiewicz............................................................................115
4. 1 Różne źródła dostępu do schematu narracyjnego pacjenta..... 117
4.1.1 Formy jawnie narracyjne..............................................117
4.1.2 Niejawnie narracyjne źródła dostępu do schematu.....118
4.3 Definicja fantazmatu................................................................. 118
4.2.1 Fantazmat a konstrukcjonizm poznawczy..................119
4.2.2 Fantazmat: wspomnienie czy zmyślenie?..................120
4.3 Etapy rozwoju metody leczenia psychoanalitycznego............. 121
4.4 Fantazmat jako odpowiedź na zagadki egzystencji................. 123
4.4.1 Fantazmat jako „mit osobisty".....................................123
4.4.2 Fantazmat jako nieświadoma fantazja........................124
4.4.3 Fantazmat a pragnienie................................................125
4.4.4 Struktura fantazmatu...................................................125
4.5 Analiza pojęcia fantazmatu w języku współczesnej psychologii
poznawczej............................................................................... 126
4.5.1 Specyficzna geneza fantazmatu.................................126
4.6 Przykłady fantazmatów............................................................129
4.6.1 Fantazmat Alicji...........................................................129
4.6.1.1 Scenatraumy...............................................130
4.6.1.2 Treść fantazmatu......................................... 130
4.6.2 O związkach fantazmatu z symptomem neurotycznym (fobia Małego Hansa)..........................132
4.6.2.1 Sceny traumatyczne, które wpłynęły na chorobę, oraz ich opracowania pod postacią fantazmatów.................................133
4.6.2.2 Inne przyczynki do stworzenia fantazji związanych z fobią......................................135
4.6.2.3 Kluczowa fantazja........................................135
4.6.2.4 Fantazje reperacyjne...................................136
4.6.2.5 Między fantazmatem a symptomem..........137
4.7 Kuracja psychoanalityczna a fantazmat................................... 138
4.8 Teoria skryptów życiowych Erica Berne'a................................ 139
4.8.1 Skrypt a determinizm...................................................141
4.8.2 Skrypt a przeciwskrypt................................................142
4.8.3 Sterowniki skryptu........................................................142
4.8.4 Moc skryptu..................................................................144
4.8.5 Różnice pomiędzy skryptem a przeciwskryptem
jako schematami poznawczymi...................................145
4.8.6 Narracyjna natura skryptu............................................146
4.8.7 Typy skryptów..............................................................146
4.8.8 Wyzwolenie ze skryptu, czyli terapia..........................147
4.9 Konkluzje.................................................................................. 149
NARRACJE A MORALNOŚĆ
Piotr-Olaf Żylicz...................................................................................151
5.1 Źródła narracyjnej psychologii moralności................................ 153
5.1.1 Podejście poznawczo-rozwojowe................................153
5.1.2 Postmodernistyczne myślenie o moralności...............1545.2 Narracyjne podejście do moralności
- podstawowe zagadnienia....................................................... 155
5.2.1 Trudności z definiowaniem zakresu zjawisk
moralnych.....................................................................156
5.2.2 Związki między narracjami a moralnością...................156
5.3 Narracyjna psychologia moralności w kontekście podejścia poznawczo-rozwojowego.......................................................... 158
5.4 Narracyjna wizja rozwoju moralnego......................................... 161
5.5 Narracyjne podejście do moralności-wybrane badania.......... 165
5.6 Zakończenie............................................................................. 169
TOŻSAMOŚĆ JEDNOSTKI WŚRÓD RODZINNYCH NARRACJI
Anna Cierpka.......................................................................................173
6.1 Spójność systemu rodzinnego a kształt rodzinnych narracji.... 176
6.2 Specyfika narracji rodzinnych a kształtowanie się tożsamości jednostki................................................................................... 184
6.3 Zakończenie............................................................................. 187
NARRACJE W SZKOLE
Dorota Klus-Stańska............................................................................189
7.1 Narracja jako typ myślenia i wiedzy......................................... 190
7.2 Narracja jako sposób podawania wyjaśnień na lekcji............... 195
7.3 Autonarracja uczniowska..........................................................203
7.4 Narracyjne formy wiedzy nauczyciela......................................212
7.5 Konkluzje..................................................................................218
ANEKS...............................................................................................219
NARRACJA AUTOBIOGRAFICZNA W TERAPII I PROMOCJI ZDROWIA Urszula Tokarska.................................................................................221
8.1 Specyfika pracy z narracją autobiograficzną w ramach terapii narracyjnej typu life story.........................................................227
8.2 Istota narracyjnych procesów terapeutycznych.......................234
8.2.1 Reorganizacja systemu pamięci aktywizująca tak
zwaną pamięć narracyjną.............................................235
8.3.2 Dystansowanie się od własnych doświadczeń,
w tym od sytuacji problemowej....................................235
8.2.3 Symboliczno-metaforyczna transformacja doświadczenia („jaki uniwersalny sens ma moja historia?")......................................................................240
8.2.4 Leczenie całościowe o charakterze logoterapeutycznym („czego mogę nauczyć się
z mojej historii?")..........................................................241
8.2.5 Wielopoziomowa narracyjna integracja życiowych doświadczeń - formowanie się tożsamości narracyjnej....................................................................242
8.2.6 Emocjonalne katharsis.................................................243
8.3 Konsekwencje trudności w wyartykułowaniu historii własnego życia.........................................................................................244
8.3.1 Problemy z podejmowaniem decyzji oraz rozwiązywaniem zadań życiowych..............................245
8.3.2 Zakłócenia w funkcjonowaniu pamięci jako efekt braku współdziałania komplementarnych systemów pamięci (pamięci „deklaratywnej" i „niedeklaratywnej").............246
8.3.3 Trudności w planowaniu własnej przyszłości..............247
8.4 Wybrane narracyjne techniki pracy z materiałem autobiograficznym....................................................................247
8.4.1 Odkrywanie skondensowanej formy porządkowania doświadczeń.................................................................248
8.4.2 Określanie sposobów przejawiania się syntez.................
autobiograficznych w realnym życiu............................249
8.4.3 Ćwiczenie giętkości interpretacyjnej w odniesieniu do poszczególnych doświadczeń oraz całości narracji życia.............................................................................250
8.4.4 Narracyjna klaryfikacja wartości oraz poszukiwanie znaczących punktów odniesienia................................251
8.5 Narracje autobiograficzne we wspomaganiu rozwoju człowieka
- edukacji psychologicznej i promocji zdrowia.........................251
8.6 Perspektywy dalszej pracy z wykorzystaniem narracji autobiograficznej......................................................................257
8.7 Podsumowanie.........................................................................259
BIBLIOGRAFIA .......................................................................................................263
SŁOWNIK WAŻNIEJSZYCH TERMINÓW..................................................................279
INDEKS RZECZOWY ...............................................................................................285
INDEKS NAZWISK.....................................................................................................289
Rozdział 1 NARRACYJNE KONSTRUOWANIE RZECZYWISTOŚCI
Jerzy Trzebiński................................................................................... 17
1.1 Proces rozumienia ma charakter konstruowania........................17
1.1.1 Poznawcze reguły interpretowania rzeczywistości...... 19
1.1.2 Proces rozumienia jest sterowany schematami poznawczymi................................................................. 19
1.1.3 Różne rodzaje schematów poznawczych....................21
* 1.2 Narracyjny sposób rozumienia...................................................21
1.2.1 Struktura narracji i schematu narracyjnego..................22
1.2.2 Udział schematów narracyjnych w procesach poznawczych.................................................................23
1.2.3 Wewnętrzna dynamika narracyjnego rozumienia zdarzeń..........................................................................25
1.2.4 Społeczne tworzenie narracji........................................26
3 ' ' 1.2.5 Narracyjne doświadczenie i narracyjna refleksja..........27
1.2.6 Narracje w społecznych zachowaniach ludzi...............31
1.3 Autonarracje...............................................................................36
1.3.1 Narracyjna tożsamość..................................................37
1.3.2 Narracyjna motywacja...................................................38
Rozdział 2 AUTONARRACJE NADAJĄ KSZTAŁT ŻYCIU CZŁOWIEKA
Jerzy Trzebiński...................................................................................43
2.1 Stabilność konstruowanych autonarracji....................................44
2.2 Autonarracje a sposób radzenia sobie w świecie........................45
2.2.1 Autonarracje i życiowe wyzwania.................................45
2.2.2 Autonarracje a styl zachowania....................................47
2.2.2.1 Skuteczność własnych
działań.............................................................49
2.2.2.2 Poczucie kontroli nad zdarzeniami..............49
2.2.3 Siławoli..........................................................50
...... < 2.2.2.4 Strukturalizacja czasu...................................50
.. *> 2.2.2.5 Emocje towarzyszące działaniu...................51
... .»,.* 2.2.3 Autonarracje a myślenie o przyszłości i planowanie
osobistych spraw..........................................................52
2.2.3.1 Możliwe „ja"....................................................53
2.2.3.2 Myślenie o przyszłości własnych zamiarów 54
2.2.3.3 Konstruowanie planu......................................55
2.2.4 Długofalowe efekty autonarracyjnej interpretacji
ważnych osobistych spraw...........................................56
2.2.5 Podsumowanie: regulacyjne funkcje autonarracji........58
2.3 Treść autonarracji a zachowania jednostki.................................61
2.3.1 Kto jest głównym bohaterem autonarracji:
podmiot czy inna osoba?..............................................61
2.3.2 Autonarracje proaktywne i defensywne........................65
2.3.3 Psychologiczne przesłanki konstruowania proaktywnych i defensywnych autonarracji..................66
2.3.4 Psychologiczne konsekwencje proaktywnych
i defensywnych autonarracji.........................................67
2.3.4.1 Rozbudowa reprezentacji „ja" idealnego i „ja" realnego.................................................70
2.3.4.2 Wizja własnej pożądanej przyszłości...........71
2.3.4.3 Efektywność własnych działań.....................72
2.3.4.4 Styl realizacji zamiaru...................................74
2.3.4.5 Własna podmiotowość w zapamiętanych zdarzeniach autobiograficznych...................75
2.3.4.6 Styl zachowań interpersonalnych.................75
2.3.4.7 Bycie „kowalem własnego losu"....................76
2.3.5 Podsumowanie: adaptacyjność
proaktywnych i defensywnych autonarracji..................77
2.4 Zakończenie: autonarracje, wolność i nieprzewidywalność zachowań człowieka...................................................................78
KONCEPCJE NARRACYJNEJ TOŻSAMOŚCI Od historii życia do dialogowego „ja" I Katarzyna Stemplewska-Zakowicz.......................................................81
3.1 Narracja jako forma reprezentacji wiedzy:
podejście konstrukcjonizmu poznawczego.................................83
3.1.1 Narracyjna strukturalizacja osobistych doświadczeń .. 83
3.1.2 Schematy autonarracyjne.............................................84
3.2 Autonarracja jako dyskurs..........................................................86
3.2.1 Kreowanie narracyjnej tożsamości w dyskursie..........87
3.2.2 Narracyjna tożsamość jako rola we współtworzeniu opowieści.......................................................................89
\ 3.3 Historie, które opowiadają się poprzez nas.
Stanowisko konstrukcjonizmu społecznego ..............................90
3.3.1 Ponadindywidualny wymiar opowieści..........................91
v3.3.2 Zasada Don Kichota......................................................93
3.3.3 Kulturowe wzorce narracyjne........................................95
3.3.4 Przemilczane historie....................................................96
3.4 Dialogowe „ja". Koncepcje psychologii dyskursywnej ................99
3.4.1 Dialogowo ustrukturalizowany umysł:
idee Wygotskiego i Bachtina.......................................100
3.4.2 „Ja" jako struktura polifoniczna....................................102
3.4.3 Ontogeneza dialogowego „ja".......................................105
3.4.4 Dialogowa nieświadomość...........................................107
3.4.5 „Wewnętrzna demokracja" jako dialogowy wzorzec zdrowia psychicznego..................................................109
Podsumowanie................................................................................... 112 •
Rozdział4 PSYCHOANALIZA JAKO TERAPIA NARRACYJNA _-^>,
Psychoanalityczna teoria fantazmatu
Barbara Pietkiewicz............................................................................115
4. 1 Różne źródła dostępu do schematu narracyjnego pacjenta..... 117
4.1.1 Formy jawnie narracyjne..............................................117
4.1.2 Niejawnie narracyjne źródła dostępu do schematu.....118
4.3 Definicja fantazmatu................................................................. 118
4.2.1 Fantazmat a konstrukcjonizm poznawczy..................119
4.2.2 Fantazmat: wspomnienie czy zmyślenie?..................120
4.3 Etapy rozwoju metody leczenia psychoanalitycznego............. 121
4.4 Fantazmat jako odpowiedź na zagadki egzystencji................. 123
4.4.1 Fantazmat jako „mit osobisty".....................................123
4.4.2 Fantazmat jako nieświadoma fantazja........................124
4.4.3 Fantazmat a pragnienie................................................125
4.4.4 Struktura fantazmatu...................................................125
4.5 Analiza pojęcia fantazmatu w języku współczesnej psychologii
poznawczej............................................................................... 126
4.5.1 Specyficzna geneza fantazmatu.................................126
4.6 Przykłady fantazmatów............................................................129
4.6.1 Fantazmat Alicji...........................................................129
4.6.1.1 Scenatraumy...............................................130
4.6.1.2 Treść fantazmatu......................................... 130
4.6.2 O związkach fantazmatu z symptomem neurotycznym (fobia Małego Hansa)..........................132
4.6.2.1 Sceny traumatyczne, które wpłynęły na chorobę, oraz ich opracowania pod postacią fantazmatów.................................133
4.6.2.2 Inne przyczynki do stworzenia fantazji związanych z fobią......................................135
4.6.2.3 Kluczowa fantazja........................................135
4.6.2.4 Fantazje reperacyjne...................................136
4.6.2.5 Między fantazmatem a symptomem..........137
4.7 Kuracja psychoanalityczna a fantazmat................................... 138
4.8 Teoria skryptów życiowych Erica Berne'a................................ 139
4.8.1 Skrypt a determinizm...................................................141
4.8.2 Skrypt a przeciwskrypt................................................142
4.8.3 Sterowniki skryptu........................................................142
4.8.4 Moc skryptu..................................................................144
4.8.5 Różnice pomiędzy skryptem a przeciwskryptem
jako schematami poznawczymi...................................145
4.8.6 Narracyjna natura skryptu............................................146
4.8.7 Typy skryptów..............................................................146
4.8.8 Wyzwolenie ze skryptu, czyli terapia..........................147
4.9 Konkluzje.................................................................................. 149
NARRACJE A MORALNOŚĆ
Piotr-Olaf Żylicz...................................................................................151
5.1 Źródła narracyjnej psychologii moralności................................ 153
5.1.1 Podejście poznawczo-rozwojowe................................153
5.1.2 Postmodernistyczne myślenie o moralności...............1545.2 Narracyjne podejście do moralności
- podstawowe zagadnienia....................................................... 155
5.2.1 Trudności z definiowaniem zakresu zjawisk
moralnych.....................................................................156
5.2.2 Związki między narracjami a moralnością...................156
5.3 Narracyjna psychologia moralności w kontekście podejścia poznawczo-rozwojowego.......................................................... 158
5.4 Narracyjna wizja rozwoju moralnego......................................... 161
5.5 Narracyjne podejście do moralności-wybrane badania.......... 165
5.6 Zakończenie............................................................................. 169
TOŻSAMOŚĆ JEDNOSTKI WŚRÓD RODZINNYCH NARRACJI
Anna Cierpka.......................................................................................173
6.1 Spójność systemu rodzinnego a kształt rodzinnych narracji.... 176
6.2 Specyfika narracji rodzinnych a kształtowanie się tożsamości jednostki................................................................................... 184
6.3 Zakończenie............................................................................. 187
NARRACJE W SZKOLE
Dorota Klus-Stańska............................................................................189
7.1 Narracja jako typ myślenia i wiedzy......................................... 190
7.2 Narracja jako sposób podawania wyjaśnień na lekcji............... 195
7.3 Autonarracja uczniowska..........................................................203
7.4 Narracyjne formy wiedzy nauczyciela......................................212
7.5 Konkluzje..................................................................................218
ANEKS...............................................................................................219
NARRACJA AUTOBIOGRAFICZNA W TERAPII I PROMOCJI ZDROWIA Urszula Tokarska.................................................................................221
8.1 Specyfika pracy z narracją autobiograficzną w ramach terapii narracyjnej typu life story.........................................................227
8.2 Istota narracyjnych procesów terapeutycznych.......................234
8.2.1 Reorganizacja systemu pamięci aktywizująca tak
zwaną pamięć narracyjną.............................................235
8.3.2 Dystansowanie się od własnych doświadczeń,
w tym od sytuacji problemowej....................................235
8.2.3 Symboliczno-metaforyczna transformacja doświadczenia („jaki uniwersalny sens ma moja historia?")......................................................................240
8.2.4 Leczenie całościowe o charakterze logoterapeutycznym („czego mogę nauczyć się
z mojej historii?")..........................................................241
8.2.5 Wielopoziomowa narracyjna integracja życiowych doświadczeń - formowanie się tożsamości narracyjnej....................................................................242
8.2.6 Emocjonalne katharsis.................................................243
8.3 Konsekwencje trudności w wyartykułowaniu historii własnego życia.........................................................................................244
8.3.1 Problemy z podejmowaniem decyzji oraz rozwiązywaniem zadań życiowych..............................245
8.3.2 Zakłócenia w funkcjonowaniu pamięci jako efekt braku współdziałania komplementarnych systemów pamięci (pamięci „deklaratywnej" i „niedeklaratywnej").............246
8.3.3 Trudności w planowaniu własnej przyszłości..............247
8.4 Wybrane narracyjne techniki pracy z materiałem autobiograficznym....................................................................247
8.4.1 Odkrywanie skondensowanej formy porządkowania doświadczeń.................................................................248
8.4.2 Określanie sposobów przejawiania się syntez.................
autobiograficznych w realnym życiu............................249
8.4.3 Ćwiczenie giętkości interpretacyjnej w odniesieniu do poszczególnych doświadczeń oraz całości narracji życia.............................................................................250
8.4.4 Narracyjna klaryfikacja wartości oraz poszukiwanie znaczących punktów odniesienia................................251
8.5 Narracje autobiograficzne we wspomaganiu rozwoju człowieka
- edukacji psychologicznej i promocji zdrowia.........................251
8.6 Perspektywy dalszej pracy z wykorzystaniem narracji autobiograficznej......................................................................257
8.7 Podsumowanie.........................................................................259
BIBLIOGRAFIA .......................................................................................................263
SŁOWNIK WAŻNIEJSZYCH TERMINÓW..................................................................279
INDEKS RZECZOWY ...............................................................................................285
INDEKS NAZWISK.....................................................................................................289