Dane szczegółowe książki

Rozdział 1. Źródła, na których wyrosła psychologia różnic indywidualnych 13
1.1. Poprzednicy .................................. 13
1.2. Inicjatorzy ................................... 15
1.3. Przedmiot badań psychologii różnic indywidualnych ............ 23
Rozdział 2. Podstawowe kategorie służące do opisu różnic indywidualnych 25
2.1. Pojęcie cechy ................................. 26
2.2. Krytyka pojęcia cechy i reakcja na nią ................... 28
2.3. Różnice między cechami a stanami ..................... 33
2.4. Hipotetyczny status cechy .......................... 34
2.5. Typ jako kategoria klasyfikacyjna oparta na koncepcji cech ........ 38
Rozdział 3. Determinanty różnic indywidualnych: dziedziczność i środowisko 42
3.1. Nieporozumienie wokół sporu „dziedziczność czy środowisko?" ..... 42
3.2. Selekcja jako źródło wnioskowania o wkładzie dziedziczności i środowiska
do różnic indywidualnych w zachowaniu zwierząt ............. 44
3.3. Wkład dziedziczności i środowiska do różnic indywidualnych u ludzi:
podstawowe paradygmaty i metody genetyki zachowania ......... 47
3.3.1. Części składowe wyposażenia genetycznego i środowiska ..... 48
3.3.2. Podstawowe metody badania wkładu czynnika genetycznego
i środowiska do różnic indywidualnych w zachowaniu człowieka . 53
3.3.3. Wyjście poza współczynniki korelacji: metody pozwalające na
semiprzyczynowe wnioskowanie o wkładzie czynników genetycznych
r i środowiskowych w wariancję fenotypową ............. 56
3.4. Zastosowanie genetyki molekularnej do badań nad zachowaniem ..... 58
Rozdział 4. Inteligencja: definicje, struktura i procesy poznawcze ..... 62
4.1. Czym jest inteligencja? ............................ 63
4.2. Struktura inteligencji ............................. 70
4.2. l. Modele czynników równorzędnych .................. 74
4.2.2. Modele czynników hierarchicznych .................. 77
4.3. Inteligencja widziana z perspektywy procesów poznawczych uczestniczących w zachowaniu inteligentnym ......................... 84
4.3.1. Triarchiczna teoria inteligencji .................... 84
4.3.2. Formalna teoria inteligencji ...................... 89
4.4. Teoria wielu inteligencji ........................... 92
5

BUW-Bo-


Rozdział 5. Mechanizmy poznawcze i biologiczne leżące u podstaw inteligencji 96
5.1. Inteligencja a szybkość i efektywność wykonywania elementarnych zadań
poznawczych ................................. 97
5.1.1. Czas reakcji elementarnych zadań poznawczych ........... 98
5.1.2. Czas inspekcji ............................. 103
5.1.3. Składniki poznawcze występujące w trakcie rozwiązywania zadań
a inteligencja psychometryczna .................... 107
5.2. Mózg a inteligencja .............................. 113
5.2.1. Czynność bioelektryczna mózgu a inteligencja ............ 113
5.2.2. Aktywność metaboliczna mózgu a inteligencja ........... 118
5.2.3. Wielkość mózgu a inteligencja .................... 120
5.3. Rola czynników genetycznych i środowiskowych w kształtowaniu różnic
indywidualnych w inteligencji ........................ 123
5.3.1. Zbliżony wkład czynnika genetycznego i środowiska w wariancję
inteligencji: wyniki badań oparte na metaanalizach ......... 124
5.3.2. Wkład czynnika genetycznego w korelację między inteligencją
ogólną a specyficznymi zdolnościami poznawczymi oraz specyfika rozwojowa determinant różnic indywidualnych w inteligencji ... 128 -3 5.3.3. Nowe perspektywy badań nad rolą genów leżących u podstaw inteligencji: od genetyki zachowania do genetyki molekularnej ....................... 134
5.4. Ewolucja mózgu a inteligencja ........................ 136
5.4.1. Wybrane teorie wyjaśniające filogenezę inteligencji biologicznej . . 137
5.4.2. Encefalizacja a inteligencja ...................... 140
5.4.3. Strukturalne zróżnicowanie mózgu, iloraz encefalizacji a zachowania
inteligentne ............................... 141
Rozdział 6. Rola adaptacyjna inteligencji w życiu codziennym ....... 144
6.1. Badania longitudinalne Lee Termana nad powodzeniem życiowym dzieci
o wybitnej inteligencji ............................ 145
6.2. Inteligencja a wykształcenie ......................... 147
6.3. Związek inteligencji z ubóstwem i patologią życia codziennego ...... 152
6.4. Inteligencja jako predyktor efektywności pracy i uczenia się czynności
zawodowych .......................•••••••••• 155
6.5. Wartość predyktywna inteligencji w służbach wojskowych ........ 161
6.6. Inteligencja praktyczna jako predyktor powodzenia życiowego oparty
na wiedzy i doświadczeniu .......................... 162
6.7. Longitudinalne badania nad powodzeniem życiowym przeprowadzone
na warszawskich 11-latkach o zróżnicowanych zdolnościach ogólnych . . 163
6.8. Uwagi końcowe ................................ 164
Rozdział 7. Osobowość jako zespół cech: od Allporta do modelu wielkiej piątki 166
7.1. Gordon Allport - inicjator teorii osobowości opartych na pojęciu cechy . 167
7.2. 16-Czynnikowy model osobowości w ujęciu Raymonda Cattella ..... 170
7.2.1. Koncepcja cechy ............................ 171
7.2.2. Źródła informacji o osobowości: dane L, dane Q i dane T ..... 173
7.2.3. Uwagi krytyczne ............................ 177

7.3. Leksykalne badania nad strukturą osobowości ............... 179
7.3.1. Pionierzy leksykalnego modelu struktury osobowości ........ 179
7.3.2. Leksykalne studia nad strukturą osobowości
- wkład badaczy w okresie minionego ćwierćwiecza ........ 182
7.3.3. Swobodne opisy osobowości oparte na modelu PMO ........ 186
7.3.4. Uwagi krytyczne ............................ 187
7.4. Psychometryczne badania nad strukturą osobowości
w ramach modelu PMO ........................... 188
7.4.1. Kwestionariusze skonstruowane
do pomiaru pięciu czynników osobowości .............. 188
7.4.2. Czynniki NEOAC jako podstawowe wymiary (cechy) osobowości . 192
7.4.3. Teoria pięciu czynników w ujęciu Costy i McCrae'a ........ 195
7.4.4. Typy osobowości jako specyficzna konfiguracja czynników
postulowanych w ramach modelu PMO ............... 197
7.4.5. Uwagi krytyczne ............................ 200
Rozdział 8. Teorie temperamentu koncentrujące się na dziecku ...... 202
8.1. Interakcyjna teoria temperamentu Thomasa i Chess ............ 204
8.1.1. Kategorie temperamentu i ich konstelacje .............. 204
8.1.2. Temperament trudny a zaburzenia w zachowaniu .......... 206
8.1.3. Metody pomiaru temperamentu .................... 207
8.1.4. Uwagi krytyczne ............................ 208
3-2. Rozwojowy model temperamentu ...................... 209
8.2. l. Temperament jako konstytucjonalnie uwarunkowane różnice
indywidualne w reaktywności i samoregulacji ............ 209
8.2.2. Struktura i pomiar temperamentu ................... 211
8.2.3. Uwagi krytyczne ............................ 212
8.3. Koncepcja temperamentu zahamowanego i niezahamowanego ....... 213
8.3.1. Dwie podstawowe kategorie temperamentu i sposób ich pomiaru . 213
8.3.2. Biologiczne podstawy temperamentu ................. 215
8.3.3. Uwagi krytyczne ............................ 216
8.4. Behawioralno-genetyczna teoria temperamentu ............... 217
8.4.1. Trzy podstawowe temperamenty i ich rola adaptacyjna ....... 217
8.4.2. Biologiczne podstawy temperamentów EAS ............. 220
8.4.3. Uwagi krytyczne ............................ 220
Rozdział 9. Teorie temperamentu skoncentrowane na człowieku dorosłym 222
9.1. Teoria PEN - koncepcja trzech superczynników w ujęciu Eysencka . . . 222
9.1.1. Podstawowe wymiary i struktura temperamentu (osobowości) . . . 223
9.1.2. Biologiczne podstawy czynników PEN ................ 225
l 9.1.3. Kwestionariuszowy pomiar czynników PEN ............. 228
j 9.1.4. Funkcjonalne znaczenie czynników PEN ............... 229
9.1.5. Uwagi krytyczne ............................ 233
9.2. Teoria poszukiwania doznań ......................... 235
9.2.1. Poszukiwanie doznań: pojęcie, struktura i pomiar .......... 235
9.2.2. Podstawy biologiczne poszukiwania doznań ............. 237
9.2.3. Funkcjonalne znaczenie cechy poszukiwania doznań ........ 238
'• 9.2.4. Uwagi krytyczne ............................ 241

9.3. Psychobiologiczny model temperamentu .................. 241
9.3.1. Lokalizacja temperamentu w strukturze osobowości ......... 242
9.3.2. Biologiczne podstawy cech temperamentu .............. 244
9.3.3. Kwestionariusze stosowane do pomiaru cech temperamentu .... 246
9.3.4. Uwagi krytyczne ............................ 247
9.4. Regulacyjna teoria temperamentu ...................... 248
9.4.1. Podstawy teoretyczne i struktura temperamentu ........... 248
9.4.2. Pomiar cech temperamentu i ich podstawy biologiczne ....... 251
9.4.3. Funkcjonalne znaczenie cech temperamentu ............. 253
9.4.4. Uwagi krytyczne ............................ 256
Rozdział 10. Funkcjonalne znaczenie temperamentu i rola specyficznych dla niego mechanizmów biologicznych uczestniczących w regulacji wartości stymulacyjnej sytuacji i zachowań ....................... 257
10.1. Miejsce aktywacji w badaniach nad temperamentem ........... 258
10.1.1. Pojęcie aktywacji .......................... 259
10.1.2. Aktywowalność jako współdeterminanta poziomu aktywacji . . . 261
10.1.3. Aktywowalność jako konstrukt pozwalający
na wyjaśnienie biologicznych podstaw różnic indywidualnych
w temperamencie .......................... 263
10.2. Funkcjonalne znaczenie temperamentu u dzieci .............. 266
10.3. Związek cech temperamentu ze zjawiskami stresu: badania na populacji
dorosłych .................................. 270
Rozdział 11. Style jako konstrukty psychologiczne podkreślające istnienie różnic indywidualnych w sposobach funkcjonowania człowieka ....... 279
11.1. Style poznawcze ............................... 280
11.1.1. Zależność - niezależność od pola ................. 281
11.1.2. Refleksyjność - impulsywność ................... 286
11.1.3. Style myślenia ............................" 292
11.2. Style radzenia sobie ze stresem ....................... 296
11.2.1. Style a strategie i proces radzenia sobie ze stresem ........ 297
11.2.2. Style radzenia sobie ze stresem w ujęciu Endlera i Parkera . . . 299
11.2.3. Style odbioru informacji w sytuacji zagrożenia .......... 301
11.3. Style radzenia sobie jako sposoby samoregulacji w sytuacji zagrożenia . 303
Rozdział 12. Różnice indywidualne i wynikające
stąd konsekwencje społeczne: rozważania ogólne ............... 307
Bibliografia .................................... 316
360