Dane szczegółowe książki
Psychologia temperamentu / Strelau, Jan (1931-)
Autorzy
Tytuł
Psychologia temperamentu
Wydawnictwo
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001
Numer wydania
2 zm.
ISBN
8301134232
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Przedmowa 9
Rozdział 1. Dzieje badań nad temperamentem i sposoby rozumienia tego
konstruktu teoretycznego 15
1.1. Temperament z perspektywy historycznej 15
1.1.1. Podejście spekulatywne 16
1.1.2. Początek badań empirycznych nad temperamentem 21
1.1.3. Konstytucjonalne typologie temperamentu 32
1.2. Pojęcie temperamentu 41
1.2.1. Temperament jako pojęcie ograniczone do sfery emocjonalnej . . 42
1.2.2. Temperament jako styl zachowania 44
1.2.3. Definicje temperamentu wywodzące się z orientacji biologicznej . 45
1.2.4. Czym jest temperament: Uwagi końcowe 48
1.3. Temperament a osobowość 52
1.3.1. Temperament: Składnik czy synonim osobowości 53
1.3.2. Różnice między pojęciem temperamentu a pojęciem osobowości
ujmowanej odmiennie niż w teorii cech 58
1.3.3. Temperament a wielka piątka czynników osobowości 63
Rozdział 2. Pionierzy współczesnych badań nad temperamentem .... 73
2.1. Wprowadzenie 74
2.2. Biologiczna teoria PEN Eysencka 75
2.2.1. Źródła teorii PEN 76
2.2.2. Wymiary i struktura temperamentu 77
2.2.3. Biologiczne uwarunkowania PEN 80
2.2.4. Procedury diagnozowania PEN 83
2.2.5. Eysenckowskie superczynniki a poziom funkcjonowania i zachowanie
społeczne 85
2.2.6. Uwagi krytyczne 90
2.3. Typologia neopawłowowska: Tiepłow i jego szkoła 92
2.3.1. Źródła orientacji Tiepłowa w badaniach nad właściwościami układu
nerwowego człowieka 93
2.3.2. Pojęcie i postulowana struktura temperamentu 94
2.3.3. Badanie właściwości układu nerwowego 95
2.3.4. Metody diagnozy cech układu nerwowego 99
2.3.5. Cechy układu nerwowego a zachowanie 103
2.3.6. Uwagi krytyczne 104
2.4. Interakcyjna teoria temperamentu Thomasa i Chess 105
2.4.1. Geneza interakcyjnej teorii temperamentu 106
2.4.2. NYLS jako źródło i potwierdzenie interakcyjnej teorii tempera¬
mentu 107
2.4.3. Metody pomiaru temperamentu stosowane przez Thomasa i Chess . 110
2.4.4. Temperament a zaburzenia zachowania 111
2.4.5. Uwagi krytyczne 113
Rozdział 3. Współczesne teorie temperamentu 116
3.1. Teorie temperamentu zorientowane na dziecko 118
3.1.1. Behawioralno-genetyczna teoria temperamentu Bussa i Plomina . 119
3.1.2. Rozwojowy model temperamentu: Rothbart i Derryberry 127
3.1.3. Emocjonalna teoria temperamentu Goldsmitha i Camposa 135
3.1.4. Kagana teoria temperamentu zahamowanego i niezahamowanego . 140
3.2. Teorie temperamentu zorientowane na człowieka dorosłego 146
3.2.1. Przyjemność — aktywowalność — dominacja: Model temperamentu
Mehrabiana 148
3.2.2. Neuropsychologiczny model temperamentu Graya 156
3.2.3. Biologiczna teoria poszukiwania doznań Zuckermana 164
3.2.4. Teoria temperamentu Rusałowa oparta na koncepcji systemów funk¬
cjonalnych 174
3.2.5. Regulacyjna teoria temperamentu Strelaua 180
Rozdział 4. Korelaty fizjologiczne i biochemiczne temperamentu ... 191
4.1. Wprowadzenie 191
4.2. Struktura, fizjologia i biochemia układu nerwowego w odniesieniu do cech
temperamentu 196
4.2.1. Komórka nerwowa 196
4.2.2. Autonomiczny układ nerwowy 202
4.2.3. Ośrodkowy układ nerwowy 203
4.2.4. Uwagi końcowe 209
4.3. Korelaty psychofizjologiczne temperamentu 210
4.3.1. Fizjologiczne korelaty temperamentu w zakresie aktywacji auto¬
nomicznej 212
4.3.2. Korelaty fizjologiczne temperamentu odnoszące się do aktywacji
korowej 224
4.4. Korelaty biochemiczne temperamentu 247
4.4.1. Kortyzol — najpopularniejszy hormon wśród badaczy temperamentu 248
4.4.2. Neuroprzekaźniki i ich enzymy 252
4.4.3. Uwagi ogólne 258
Rozdział 5. Badania nad temperamentem w ujęciu genetyki zachowania 261
5.1. Teoretyczne problemy genetyki zachowania w odniesieniu do badań nad
temperamentem człowieka 262
5.1.1. Współczynnik odziedziczalności jako wskaźnik wkładu czynników
genetycznych w powstawanie różnic indywidualnych w charakterys¬
tykach zachowania 263
5.1.2. Wybrane metody genetyki zachowania stosowane w badaniach tem-
peramentalnych 266
5.1.3. Związki między genami a środowiskiem i genetyczna regulacja
rozwoju 270
5.2. Genetyka zachowania w zastosowaniu do badań nad temperamentem:
Wybrane wyniki empiryczne 273
5.2.1. Pierwszy etap poszukiwań genetycznych uwarunkowań różnic in¬
dywidualnych w cechach temperamentu: Badania na zwierzętach . 273
5.2.2. Ekstrawersja i neurotyczność: Dwie najczęściej badane przez genety¬
ków zachowania cechy temperamentu 275
5.2.3. Odziedziczalność wybranych cech temperamentalnych 278
5.2.4. Zmiany rozwojowe we wpływie genów i środowiska na różnice
indywidualne w temperamencie 288
5.2.5. Od genetyki ilościowej do genetyki molekularnej 294
5.2.6. Uwagi końcowe 296
Rozdział 6. Metody badania temperamentu: Zagadnienia diagnostyczne
i metodologiczne 298
6.1. Metody pomiaru temperamentu 298
6.1.1. Ocena temperamentu na podstawie danych pochodzących z obser¬
wacji 299
6.1.2. Psychofizyczne i psychofizjologiczne wskaźniki cech temperamental¬
nych 306
6.1.3. Wywiad jako źródło informacji na temat temperamentu 310
6.2. Kwestionariusze temperamentu 311
6.2.1. Kwestionariuszowe badanie temperamentu niemowląt i dzieci ... 313
6.2.2. Kwestionariusze temperamentu dla młodzieży i dorosłych 324
6.2.3. Strategie konstruowania kwestionariuszy temperamentu oraz cechy
mierzone przez te narzędzia 333
6.3. Wybrane zagadnienia diagnozy temperamentu 342
6.3.1. Wieloaspektowe podejście do diagnozy temperamentu 342
6.3.2. Trafność teoretyczna kwestionariuszy temperamentu oceniana na
podstawie wskaźników psychofizjologicznych i psychofizycznych 348
6.3.3. Diagnoza temperamentu w ujęciu międzykulturowym 355
Rozdział 7. Funkcjonalne znaczenie temperamentu 363
7.1. Wpływ temperamentu na zachowanie i przystosowanie dziecka w nie
sprzyjających warunkach 364
7.1.1. Pojęcie temperamentu trudnego 364
7.1.2. Temperament a dobroć dopasowania 368
7.1.3. Temperament trudny a zaburzenia psychiczne 371
7.1.4. Temperament trudny a poziom przystosowania 375
7.1.5. Przejawy temperamentu trudnego w grupach klinicznych 381
7.1.6. Temperament a nauka szkolna 383
7.2. Temperament jako moderator zjawisk związanych ze stresem 391
7.2.1. Rozumienie zjawisk stresu 392
7.2.2. Temperament a stres: Hipotezy i dane empiryczne 395
7.2.3. Temperament jako czynnik moderujący skutki stresu: Temperamental-
ny czynnik ryzyka 408
7.2.4. Uwagi końcowe 422
Bibliografia 424
Wykaz najważniejszych skrótów 477
Indeks nazwisk 480
Indeks rzeczowy 493
Rozdział 1. Dzieje badań nad temperamentem i sposoby rozumienia tego
konstruktu teoretycznego 15
1.1. Temperament z perspektywy historycznej 15
1.1.1. Podejście spekulatywne 16
1.1.2. Początek badań empirycznych nad temperamentem 21
1.1.3. Konstytucjonalne typologie temperamentu 32
1.2. Pojęcie temperamentu 41
1.2.1. Temperament jako pojęcie ograniczone do sfery emocjonalnej . . 42
1.2.2. Temperament jako styl zachowania 44
1.2.3. Definicje temperamentu wywodzące się z orientacji biologicznej . 45
1.2.4. Czym jest temperament: Uwagi końcowe 48
1.3. Temperament a osobowość 52
1.3.1. Temperament: Składnik czy synonim osobowości 53
1.3.2. Różnice między pojęciem temperamentu a pojęciem osobowości
ujmowanej odmiennie niż w teorii cech 58
1.3.3. Temperament a wielka piątka czynników osobowości 63
Rozdział 2. Pionierzy współczesnych badań nad temperamentem .... 73
2.1. Wprowadzenie 74
2.2. Biologiczna teoria PEN Eysencka 75
2.2.1. Źródła teorii PEN 76
2.2.2. Wymiary i struktura temperamentu 77
2.2.3. Biologiczne uwarunkowania PEN 80
2.2.4. Procedury diagnozowania PEN 83
2.2.5. Eysenckowskie superczynniki a poziom funkcjonowania i zachowanie
społeczne 85
2.2.6. Uwagi krytyczne 90
2.3. Typologia neopawłowowska: Tiepłow i jego szkoła 92
2.3.1. Źródła orientacji Tiepłowa w badaniach nad właściwościami układu
nerwowego człowieka 93
2.3.2. Pojęcie i postulowana struktura temperamentu 94
2.3.3. Badanie właściwości układu nerwowego 95
2.3.4. Metody diagnozy cech układu nerwowego 99
2.3.5. Cechy układu nerwowego a zachowanie 103
2.3.6. Uwagi krytyczne 104
2.4. Interakcyjna teoria temperamentu Thomasa i Chess 105
2.4.1. Geneza interakcyjnej teorii temperamentu 106
2.4.2. NYLS jako źródło i potwierdzenie interakcyjnej teorii tempera¬
mentu 107
2.4.3. Metody pomiaru temperamentu stosowane przez Thomasa i Chess . 110
2.4.4. Temperament a zaburzenia zachowania 111
2.4.5. Uwagi krytyczne 113
Rozdział 3. Współczesne teorie temperamentu 116
3.1. Teorie temperamentu zorientowane na dziecko 118
3.1.1. Behawioralno-genetyczna teoria temperamentu Bussa i Plomina . 119
3.1.2. Rozwojowy model temperamentu: Rothbart i Derryberry 127
3.1.3. Emocjonalna teoria temperamentu Goldsmitha i Camposa 135
3.1.4. Kagana teoria temperamentu zahamowanego i niezahamowanego . 140
3.2. Teorie temperamentu zorientowane na człowieka dorosłego 146
3.2.1. Przyjemność — aktywowalność — dominacja: Model temperamentu
Mehrabiana 148
3.2.2. Neuropsychologiczny model temperamentu Graya 156
3.2.3. Biologiczna teoria poszukiwania doznań Zuckermana 164
3.2.4. Teoria temperamentu Rusałowa oparta na koncepcji systemów funk¬
cjonalnych 174
3.2.5. Regulacyjna teoria temperamentu Strelaua 180
Rozdział 4. Korelaty fizjologiczne i biochemiczne temperamentu ... 191
4.1. Wprowadzenie 191
4.2. Struktura, fizjologia i biochemia układu nerwowego w odniesieniu do cech
temperamentu 196
4.2.1. Komórka nerwowa 196
4.2.2. Autonomiczny układ nerwowy 202
4.2.3. Ośrodkowy układ nerwowy 203
4.2.4. Uwagi końcowe 209
4.3. Korelaty psychofizjologiczne temperamentu 210
4.3.1. Fizjologiczne korelaty temperamentu w zakresie aktywacji auto¬
nomicznej 212
4.3.2. Korelaty fizjologiczne temperamentu odnoszące się do aktywacji
korowej 224
4.4. Korelaty biochemiczne temperamentu 247
4.4.1. Kortyzol — najpopularniejszy hormon wśród badaczy temperamentu 248
4.4.2. Neuroprzekaźniki i ich enzymy 252
4.4.3. Uwagi ogólne 258
Rozdział 5. Badania nad temperamentem w ujęciu genetyki zachowania 261
5.1. Teoretyczne problemy genetyki zachowania w odniesieniu do badań nad
temperamentem człowieka 262
5.1.1. Współczynnik odziedziczalności jako wskaźnik wkładu czynników
genetycznych w powstawanie różnic indywidualnych w charakterys¬
tykach zachowania 263
5.1.2. Wybrane metody genetyki zachowania stosowane w badaniach tem-
peramentalnych 266
5.1.3. Związki między genami a środowiskiem i genetyczna regulacja
rozwoju 270
5.2. Genetyka zachowania w zastosowaniu do badań nad temperamentem:
Wybrane wyniki empiryczne 273
5.2.1. Pierwszy etap poszukiwań genetycznych uwarunkowań różnic in¬
dywidualnych w cechach temperamentu: Badania na zwierzętach . 273
5.2.2. Ekstrawersja i neurotyczność: Dwie najczęściej badane przez genety¬
ków zachowania cechy temperamentu 275
5.2.3. Odziedziczalność wybranych cech temperamentalnych 278
5.2.4. Zmiany rozwojowe we wpływie genów i środowiska na różnice
indywidualne w temperamencie 288
5.2.5. Od genetyki ilościowej do genetyki molekularnej 294
5.2.6. Uwagi końcowe 296
Rozdział 6. Metody badania temperamentu: Zagadnienia diagnostyczne
i metodologiczne 298
6.1. Metody pomiaru temperamentu 298
6.1.1. Ocena temperamentu na podstawie danych pochodzących z obser¬
wacji 299
6.1.2. Psychofizyczne i psychofizjologiczne wskaźniki cech temperamental¬
nych 306
6.1.3. Wywiad jako źródło informacji na temat temperamentu 310
6.2. Kwestionariusze temperamentu 311
6.2.1. Kwestionariuszowe badanie temperamentu niemowląt i dzieci ... 313
6.2.2. Kwestionariusze temperamentu dla młodzieży i dorosłych 324
6.2.3. Strategie konstruowania kwestionariuszy temperamentu oraz cechy
mierzone przez te narzędzia 333
6.3. Wybrane zagadnienia diagnozy temperamentu 342
6.3.1. Wieloaspektowe podejście do diagnozy temperamentu 342
6.3.2. Trafność teoretyczna kwestionariuszy temperamentu oceniana na
podstawie wskaźników psychofizjologicznych i psychofizycznych 348
6.3.3. Diagnoza temperamentu w ujęciu międzykulturowym 355
Rozdział 7. Funkcjonalne znaczenie temperamentu 363
7.1. Wpływ temperamentu na zachowanie i przystosowanie dziecka w nie
sprzyjających warunkach 364
7.1.1. Pojęcie temperamentu trudnego 364
7.1.2. Temperament a dobroć dopasowania 368
7.1.3. Temperament trudny a zaburzenia psychiczne 371
7.1.4. Temperament trudny a poziom przystosowania 375
7.1.5. Przejawy temperamentu trudnego w grupach klinicznych 381
7.1.6. Temperament a nauka szkolna 383
7.2. Temperament jako moderator zjawisk związanych ze stresem 391
7.2.1. Rozumienie zjawisk stresu 392
7.2.2. Temperament a stres: Hipotezy i dane empiryczne 395
7.2.3. Temperament jako czynnik moderujący skutki stresu: Temperamental-
ny czynnik ryzyka 408
7.2.4. Uwagi końcowe 422
Bibliografia 424
Wykaz najważniejszych skrótów 477
Indeks nazwisk 480
Indeks rzeczowy 493