Dane szczegółowe książki
Fenomenologia percepcji / Merleau-Ponty, Maurice (1908-1961); Kowalska, Małgorzata; Migasiński, Jacek (1946-)
Tytuł
Fenomenologia percepcji
Tytuł oryginału
Phénoménologie de la perception
Wydawnictwo
Warszawa: Fundacja Aletheia, 2001
ISBN
8387045802
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Przedmowa 5
Wprowadzenie: Klasyczne przesądy i powrót do zjawisk .... 19
I. „Wrażenie" 21
Jako impresja. Jako jakość. Jako bezpośrednia konsekwencja pobudzenia. Czym jest doznawanie?
II. „Kojarzenie" i „projekcja wspomnień" 31
Skoro mam wrażenia, całe doświadczenie jest wrażeniem. Podział pola. Nie ma „siły kojarzenia". Nie ma „projekcji wspomnień". Empiryzm i refleksja.
III. „Uwaga" i „sąd" 45
Uwaga i przesąd dotyczący świata w sobie. Sąd i analiza refleksyjna. Analiza refleksyjna i refleksja fenomenologiczna. „Motywacja".
IV. Pole fenomenalne 71
Pole fenomenalne i nauka. Fenomeny i „fakty świadomości". Pole fenomenalne i filozofia transcendentalna.
CZĘŚĆ PIERWSZA: CIAŁO 83
Doświadczenie i myślenie obiektywne. Problem ciała
I. Ciało jako przedmiot i fizjologia mechanistyczna 91
Fizjologia systemu nerwowego sama wykracza poza myślenie przyczynowe. Zjawisko urojonej kończyny: wyjaśnienia fizjologiczne i psychologiczne sąjednakowo niewystarczające. Egzystencja między „psychicznością " i „fizjologicznością ". Wieloznaczność syndromu urojonej kończyny. „ Organiczne stłumienie " i ciało jako zespół wrodzony.
496
Fenomenologia percepcji
II. Doświadczenie ciała i klasyczna psychologia 109
„Trwałość" ciała własnego. „Podwójne wrażenia". Ciało jako przedmiot afektywny. „Doznania kinestetyczne". Psychologia z koniecznością sprowadzona do fenomenów.
III. Przestrzenność ciała własnego i motoryczność 117
Przestrzenność położenia i przestrzenność sytuacyjna: schemat cielesny. Analiza motoryczności na podstawie przypadku Schn.
u Gelba i Goldsteina. „Ruch konkretny". Ukierunkowanie na możliwość, „ruch abstrakcyjny". Projekt motoryczny i motoryczna intencjonalność. „Funkcja projektująca ". Niemożność zrozumienia tych zjawisk za pomocą wyjaśnienia przyczynowego i przez odwołanie się do niedostatków widzenia ani za pomocą analizy refleksyjnej i przez odwołanie się do „funkcji symbolicznej". Egzystencyjne podłoże „funkcji symbolicznej " i struktura choroby. Egzystencjalna analiza „zaburzeń percepcji" i „zaburzeń inteligencji". „Łuk intencjonalny". Intencjonalność ciała. Ciało nie jest w przestrzeni, lecz zamieszkuje przestrzeń. Przyzwyczajenie jako motoryczne nabywanie nowego znaczenia.
IV. Synteza ciała własnego 169
Przestrzenność i cielesność. Jedność ciała i jedność dzieła sztuki. Przyzwyczajenie percepcyjne jako nabywanie pewnego świata.
V. Ciało jako byt płciowy 175
Seksualność nie jest mieszaniną „przedstawień " i odruchów, lecz intencjonalnością. Byt w sytuacji seksualnej. Psychoanaliza. Psychoanaliza egzystencjalna nie jest powrotem do „spirytualizmu ". W jakim sensie seksualność wyraża egzystencję: urzeczywistniając ją? „Dramat "seksualny nie sprowadza się do „ dramatu "metafizycznego, ale seksualność jest metafizyczna. Nie można jej „znieść ". Przypis na temat egzystencjalnej interpretacji materializmu dialektycznego.
VI. Ciało jako ekspresja i mowa 195
Empiryzm i intelektualizm w teorii afazji są jednakowo niewystar-czające. Język ma sens. Nie zakłada on myślenia, ale je spełnia. Myślenie w słowach. Myślenie jest ekspresją. Rozumienie gestów. Gest językowy. Nie ma ani znaków naturalnych, ani znaków czysto konwencjonalnych. Transcendencja w języku. Potwierdzenie przez współczesną teorię afazji. Cud ekspresji w języku i w świecie. Ciało i analiza kartezjańska.
Spis treści 497
CZĘŚĆ DRUGA: ŚWIAT POSTRZEGANY . . . 221
Teoria ciała jest już pewną teorią percepcji
I. Doznawanie 227
Jaki jest podmiot percepcji? Stosunki między doznawaniem a zachowaniami: jakość jako konkretyzacja pewnego sposobu istnienia, doznawanie jako współistnienie. Świadomość pogrążona w świecie zmysłowym. Ogólność i szczególność „zmysłów". Zmysły są „polami ". Wielość zmysłów. W jaki sposób intelektualizm tę wielość przezwycięża i w jakim sensie ma rację przeciwko empiryzmowi? Dlaczego analiza refleksyjna pozostaje jednak abstrakcyjna? A priori i to, co empiryczne. Każdy zmysł ma swój „świat". Komunikacja między zmysłami. Doznawanie „przed" zmysłami. Synestezje. Zmysły są tak odrębne i tak nieodróżnialne jak obrazy jednooczne w widzeniu dwuocznym. Jedność zmysłów dzięki ciału. Ciało jako ogólna symbolika świata. Człowiek jest sensorium commune. Synteza percepcyjna ma charakter czasowy. Refleksja jako odkrywanie tego, co nierefleksyjne.
II. Przestrzeń 265
Czy przestrzeń jest „formą " poznania?
A) Góra i dół. Ukierunkowanie nie jest dane wraz z „ treściami ". Ale nie jest też konstytuowane przez aktywność umysłu. Poziom przestrzenny, punkty zakotwiczenia i przestrzeń egzystencji. Byt ma sens tylko dzięki swemu ukierunkowaniu.
B) Głębia. Głębokość i szerokość. Rzekome oznaki głębi są motywami. Analiza wielkości zjawiskowej. Złudzenia nie są konstrukcjami, ukierunkowanie świata postrzeganego jest umotywowane. Głębokość i „synteza przechodzenia ". Jest ona relacją między mną a rzeczami. Tak samo jest z wysokością i szerokością.
C) Ruch. Myślenie ruchu niszczy ruch. Opis ruchu u psychologów. Ale co znaczy opis? Fenomen ruchu, czyli ruch sprzed tematyzacji. Ruch i to, co ruchome. „ Względność " ruchu.
D) Przestrzeń przeżywana. Doświadczenie przestrzenności wyraża
nasze osadzenie w świecie. Przestrzenność nocy. Przestrzeń seksualna.
Przestrzeń mityczna. Przestrzeń przeżywana. Czy te przestrzenie
zakładają przestrzeń geometryczną? Trzeba je uznać za źródłowe. Są
jednak budowane na przestrzeni przyrodniczej. Wieloznaczność
świadomości.
498 Fenomenologia percepcji
III. Rzecz i świat naturalny 323
A) Stałe postrzeżeniowe. Stałość kształtu i wielkości. Stałość barwy: „sposoby jawienia się" barwy i oświetlenia. Stałość dźwięków, temperatur, ciężarów. Stałość doświadczeń dotykowych i ruch.
B) Rzecz, czyli to, co rzeczywiste. Rzecz jako norma postrzegania. Egzystencyjna jedność rzeczy. Rzecz nie jest koniecznie przedmiotem. Rzeczywistość jako tożsamość wszystkich danych ze sobą oraz jako tożsamość danych i ich sensu. Rzecz „przed" człowiekiem. Rzecz ponad predykatami antropologicznymi, ponieważ ja jestem w świecie.
C) Świat przyrodniczy. Świat jako typika. Jako styl. Jako jednostka. Świat ukazuje się w profilach, ale nie jest ustanawiany przez syntezę intelektu. Synteza przechodzenia. Realność i niedokończenie świata: świat jest otwarty. Świat jako jądro czasu.
D) Dowód przeciwny przez analizę halucynacji. Halucynacja jest niezrozumiała dla myślenia obiektywnego. Powrót do fenomenu halucynacyjnego. Rzecz dana w halucynacji a rzecz postrzegana. Jedna i druga rodząsię z funkcji głębszej niż świadomość. „ Wierzenie źródłowe ".
IV. Inny człowiek i świat ludzki 369
Splatanie się czasu przyrodniczego i czasu historycznego. Jak odkładają się akty osobowe? Jak jest możliwy inny człowiek? Współistnienie staje się możliwe dzięki odkryciu świadomości percepcyjnej. Współ istnienie podmiotów psychofizycznych w świecie przyrodniczym i ludzi w świecie kulturowym. Ale czy istnieje współistnienie wolności i różnych Ja? Trwała prawda solipsyzmu. Nie można jej przezwyciężyć „w Bogu ". Ale samotność i porozumiewanie się są dwiema stronami tego samego zjawiska. Podmiot absolutny i podmiot zaangażowany — narodziny. Komunikacja zawieszona, ale nie zerwana. Świat społeczny nie jako przedmiot, lecz jako wymiar mojego bytu. Zdarzenie społeczne na zewnątrz i od wewnątrz. Problemy transcendencji. Tym, co prawdziwie transcendentalne, jest Ur-Sprung wielu transcendencji.
CZĘŚĆ TRZECIA: BYT DLA SIEBIE 1 BYT W ŚWIECIE 389
I. Cogito 391
Pozaczasowa interpretacja cogito. Konsekwencje: niemożność skończoności oraz innego człowieka. Powrót do cogito. Cogito i percepcja. Cogito i intencjonalność uczuciowa. Uczucia fałszywe lub iluzoryczne. Uczucie jako zaangażowanie. Wiem, że myślę, ponieważ najpierw myślę. Cogito i idea: idea geometryczna
'
Spis treści 499
i świadomość percepcyjna. Idea i mowa, to, co wyrażane w wyrażaniu. Bezczasowe jest tym, co nabyte. Oczywistość, tak jak postrzeganie, jest faktem. Oczywistość apodyktyczna i oczywistość historyczna. Przeciwko psychologizmowi lub sceptycyzmowi. Podmiot zależny i nieusuwalny. Cogito milczące i cogito mówiące. Świadomość nie ustanawia języka, lecz bierze go na siebie. Podmiot jako projekt świata; pole, czasowość, „życiowa więź".
II. Czasowość 432
Czas nie istnieje w rzeczach. Ani w „stanach świadomości ". Czy czas ma charakter idealny? Czas jest stosunkiem bytowym. „Pole teraźniejszości ", horyzonty przeszłości i przyszłości. Intencjonalność działająca. Wewnętrzny związek czasu możliwy dzięki samemu przemijaniu czasu. Czas jako podmiot i podmiot jako czas. Czas konstytuujący i wieczność. Ostateczna świadomość jest obecnością w świecie. Czasowość jako samopobudzanie. Pasywność i aktywność. Świat jako miejsce znaczeń. Obecność w świecie.
III. Wolność 456
Wolność całkowita lub żadna. W takim razie nie ma ani działania, ani wyboru, ani „czynu". Kto nadaje sens pobudkom? Milcząca waloryzacja świata zmysłowego. Warstwowe osadzanie się bycia
w świecie. Waloryzacja sytuacji historycznych: klasa przed świadomością klasową. Projekt intelektualny i projekt egzystencjalny. Byt-dla-siebie i byt-dla-innego, intersubiektywność. W historii są obszary sensu. Ego i halo ogólności. Absolutny strumień jest dla samego siebie pewną świadomością. Nie wybieram siebie z niczego. Wolność uwarunkowana. Prowizoryczna synteza bytu-w-sobie i bytu-dla-siebie w obecności. Moje znaczenie jest poza mną.
Jacek Migasiński, Fenomenologia Merleau-Ponty'ego 479
Bibliografia 487
Wprowadzenie: Klasyczne przesądy i powrót do zjawisk .... 19
I. „Wrażenie" 21
Jako impresja. Jako jakość. Jako bezpośrednia konsekwencja pobudzenia. Czym jest doznawanie?
II. „Kojarzenie" i „projekcja wspomnień" 31
Skoro mam wrażenia, całe doświadczenie jest wrażeniem. Podział pola. Nie ma „siły kojarzenia". Nie ma „projekcji wspomnień". Empiryzm i refleksja.
III. „Uwaga" i „sąd" 45
Uwaga i przesąd dotyczący świata w sobie. Sąd i analiza refleksyjna. Analiza refleksyjna i refleksja fenomenologiczna. „Motywacja".
IV. Pole fenomenalne 71
Pole fenomenalne i nauka. Fenomeny i „fakty świadomości". Pole fenomenalne i filozofia transcendentalna.
CZĘŚĆ PIERWSZA: CIAŁO 83
Doświadczenie i myślenie obiektywne. Problem ciała
I. Ciało jako przedmiot i fizjologia mechanistyczna 91
Fizjologia systemu nerwowego sama wykracza poza myślenie przyczynowe. Zjawisko urojonej kończyny: wyjaśnienia fizjologiczne i psychologiczne sąjednakowo niewystarczające. Egzystencja między „psychicznością " i „fizjologicznością ". Wieloznaczność syndromu urojonej kończyny. „ Organiczne stłumienie " i ciało jako zespół wrodzony.
496
Fenomenologia percepcji
II. Doświadczenie ciała i klasyczna psychologia 109
„Trwałość" ciała własnego. „Podwójne wrażenia". Ciało jako przedmiot afektywny. „Doznania kinestetyczne". Psychologia z koniecznością sprowadzona do fenomenów.
III. Przestrzenność ciała własnego i motoryczność 117
Przestrzenność położenia i przestrzenność sytuacyjna: schemat cielesny. Analiza motoryczności na podstawie przypadku Schn.
u Gelba i Goldsteina. „Ruch konkretny". Ukierunkowanie na możliwość, „ruch abstrakcyjny". Projekt motoryczny i motoryczna intencjonalność. „Funkcja projektująca ". Niemożność zrozumienia tych zjawisk za pomocą wyjaśnienia przyczynowego i przez odwołanie się do niedostatków widzenia ani za pomocą analizy refleksyjnej i przez odwołanie się do „funkcji symbolicznej". Egzystencyjne podłoże „funkcji symbolicznej " i struktura choroby. Egzystencjalna analiza „zaburzeń percepcji" i „zaburzeń inteligencji". „Łuk intencjonalny". Intencjonalność ciała. Ciało nie jest w przestrzeni, lecz zamieszkuje przestrzeń. Przyzwyczajenie jako motoryczne nabywanie nowego znaczenia.
IV. Synteza ciała własnego 169
Przestrzenność i cielesność. Jedność ciała i jedność dzieła sztuki. Przyzwyczajenie percepcyjne jako nabywanie pewnego świata.
V. Ciało jako byt płciowy 175
Seksualność nie jest mieszaniną „przedstawień " i odruchów, lecz intencjonalnością. Byt w sytuacji seksualnej. Psychoanaliza. Psychoanaliza egzystencjalna nie jest powrotem do „spirytualizmu ". W jakim sensie seksualność wyraża egzystencję: urzeczywistniając ją? „Dramat "seksualny nie sprowadza się do „ dramatu "metafizycznego, ale seksualność jest metafizyczna. Nie można jej „znieść ". Przypis na temat egzystencjalnej interpretacji materializmu dialektycznego.
VI. Ciało jako ekspresja i mowa 195
Empiryzm i intelektualizm w teorii afazji są jednakowo niewystar-czające. Język ma sens. Nie zakłada on myślenia, ale je spełnia. Myślenie w słowach. Myślenie jest ekspresją. Rozumienie gestów. Gest językowy. Nie ma ani znaków naturalnych, ani znaków czysto konwencjonalnych. Transcendencja w języku. Potwierdzenie przez współczesną teorię afazji. Cud ekspresji w języku i w świecie. Ciało i analiza kartezjańska.
Spis treści 497
CZĘŚĆ DRUGA: ŚWIAT POSTRZEGANY . . . 221
Teoria ciała jest już pewną teorią percepcji
I. Doznawanie 227
Jaki jest podmiot percepcji? Stosunki między doznawaniem a zachowaniami: jakość jako konkretyzacja pewnego sposobu istnienia, doznawanie jako współistnienie. Świadomość pogrążona w świecie zmysłowym. Ogólność i szczególność „zmysłów". Zmysły są „polami ". Wielość zmysłów. W jaki sposób intelektualizm tę wielość przezwycięża i w jakim sensie ma rację przeciwko empiryzmowi? Dlaczego analiza refleksyjna pozostaje jednak abstrakcyjna? A priori i to, co empiryczne. Każdy zmysł ma swój „świat". Komunikacja między zmysłami. Doznawanie „przed" zmysłami. Synestezje. Zmysły są tak odrębne i tak nieodróżnialne jak obrazy jednooczne w widzeniu dwuocznym. Jedność zmysłów dzięki ciału. Ciało jako ogólna symbolika świata. Człowiek jest sensorium commune. Synteza percepcyjna ma charakter czasowy. Refleksja jako odkrywanie tego, co nierefleksyjne.
II. Przestrzeń 265
Czy przestrzeń jest „formą " poznania?
A) Góra i dół. Ukierunkowanie nie jest dane wraz z „ treściami ". Ale nie jest też konstytuowane przez aktywność umysłu. Poziom przestrzenny, punkty zakotwiczenia i przestrzeń egzystencji. Byt ma sens tylko dzięki swemu ukierunkowaniu.
B) Głębia. Głębokość i szerokość. Rzekome oznaki głębi są motywami. Analiza wielkości zjawiskowej. Złudzenia nie są konstrukcjami, ukierunkowanie świata postrzeganego jest umotywowane. Głębokość i „synteza przechodzenia ". Jest ona relacją między mną a rzeczami. Tak samo jest z wysokością i szerokością.
C) Ruch. Myślenie ruchu niszczy ruch. Opis ruchu u psychologów. Ale co znaczy opis? Fenomen ruchu, czyli ruch sprzed tematyzacji. Ruch i to, co ruchome. „ Względność " ruchu.
D) Przestrzeń przeżywana. Doświadczenie przestrzenności wyraża
nasze osadzenie w świecie. Przestrzenność nocy. Przestrzeń seksualna.
Przestrzeń mityczna. Przestrzeń przeżywana. Czy te przestrzenie
zakładają przestrzeń geometryczną? Trzeba je uznać za źródłowe. Są
jednak budowane na przestrzeni przyrodniczej. Wieloznaczność
świadomości.
498 Fenomenologia percepcji
III. Rzecz i świat naturalny 323
A) Stałe postrzeżeniowe. Stałość kształtu i wielkości. Stałość barwy: „sposoby jawienia się" barwy i oświetlenia. Stałość dźwięków, temperatur, ciężarów. Stałość doświadczeń dotykowych i ruch.
B) Rzecz, czyli to, co rzeczywiste. Rzecz jako norma postrzegania. Egzystencyjna jedność rzeczy. Rzecz nie jest koniecznie przedmiotem. Rzeczywistość jako tożsamość wszystkich danych ze sobą oraz jako tożsamość danych i ich sensu. Rzecz „przed" człowiekiem. Rzecz ponad predykatami antropologicznymi, ponieważ ja jestem w świecie.
C) Świat przyrodniczy. Świat jako typika. Jako styl. Jako jednostka. Świat ukazuje się w profilach, ale nie jest ustanawiany przez syntezę intelektu. Synteza przechodzenia. Realność i niedokończenie świata: świat jest otwarty. Świat jako jądro czasu.
D) Dowód przeciwny przez analizę halucynacji. Halucynacja jest niezrozumiała dla myślenia obiektywnego. Powrót do fenomenu halucynacyjnego. Rzecz dana w halucynacji a rzecz postrzegana. Jedna i druga rodząsię z funkcji głębszej niż świadomość. „ Wierzenie źródłowe ".
IV. Inny człowiek i świat ludzki 369
Splatanie się czasu przyrodniczego i czasu historycznego. Jak odkładają się akty osobowe? Jak jest możliwy inny człowiek? Współistnienie staje się możliwe dzięki odkryciu świadomości percepcyjnej. Współ istnienie podmiotów psychofizycznych w świecie przyrodniczym i ludzi w świecie kulturowym. Ale czy istnieje współistnienie wolności i różnych Ja? Trwała prawda solipsyzmu. Nie można jej przezwyciężyć „w Bogu ". Ale samotność i porozumiewanie się są dwiema stronami tego samego zjawiska. Podmiot absolutny i podmiot zaangażowany — narodziny. Komunikacja zawieszona, ale nie zerwana. Świat społeczny nie jako przedmiot, lecz jako wymiar mojego bytu. Zdarzenie społeczne na zewnątrz i od wewnątrz. Problemy transcendencji. Tym, co prawdziwie transcendentalne, jest Ur-Sprung wielu transcendencji.
CZĘŚĆ TRZECIA: BYT DLA SIEBIE 1 BYT W ŚWIECIE 389
I. Cogito 391
Pozaczasowa interpretacja cogito. Konsekwencje: niemożność skończoności oraz innego człowieka. Powrót do cogito. Cogito i percepcja. Cogito i intencjonalność uczuciowa. Uczucia fałszywe lub iluzoryczne. Uczucie jako zaangażowanie. Wiem, że myślę, ponieważ najpierw myślę. Cogito i idea: idea geometryczna
'
Spis treści 499
i świadomość percepcyjna. Idea i mowa, to, co wyrażane w wyrażaniu. Bezczasowe jest tym, co nabyte. Oczywistość, tak jak postrzeganie, jest faktem. Oczywistość apodyktyczna i oczywistość historyczna. Przeciwko psychologizmowi lub sceptycyzmowi. Podmiot zależny i nieusuwalny. Cogito milczące i cogito mówiące. Świadomość nie ustanawia języka, lecz bierze go na siebie. Podmiot jako projekt świata; pole, czasowość, „życiowa więź".
II. Czasowość 432
Czas nie istnieje w rzeczach. Ani w „stanach świadomości ". Czy czas ma charakter idealny? Czas jest stosunkiem bytowym. „Pole teraźniejszości ", horyzonty przeszłości i przyszłości. Intencjonalność działająca. Wewnętrzny związek czasu możliwy dzięki samemu przemijaniu czasu. Czas jako podmiot i podmiot jako czas. Czas konstytuujący i wieczność. Ostateczna świadomość jest obecnością w świecie. Czasowość jako samopobudzanie. Pasywność i aktywność. Świat jako miejsce znaczeń. Obecność w świecie.
III. Wolność 456
Wolność całkowita lub żadna. W takim razie nie ma ani działania, ani wyboru, ani „czynu". Kto nadaje sens pobudkom? Milcząca waloryzacja świata zmysłowego. Warstwowe osadzanie się bycia
w świecie. Waloryzacja sytuacji historycznych: klasa przed świadomością klasową. Projekt intelektualny i projekt egzystencjalny. Byt-dla-siebie i byt-dla-innego, intersubiektywność. W historii są obszary sensu. Ego i halo ogólności. Absolutny strumień jest dla samego siebie pewną świadomością. Nie wybieram siebie z niczego. Wolność uwarunkowana. Prowizoryczna synteza bytu-w-sobie i bytu-dla-siebie w obecności. Moje znaczenie jest poza mną.
Jacek Migasiński, Fenomenologia Merleau-Ponty'ego 479
Bibliografia 487