Dane szczegółowe książki
Zasada prawa do obrony w polskim procesie karnym / Wiliński, Paweł
Autorzy
Tytuł
Zasada prawa do obrony w polskim procesie karnym
Serie wydawnicze
Wydawnictwo
Kraków: Kantor Wydawniczy Zakamycze, 2006
ISBN
8374441887
Hasła przedmiotowe
Informacje dodatkowe
Stan prawny na 31 stycznia 2006 r.
Spis treści
pokaż spis treści
Wykaz skrótów.....................................................................................13
Akty prawne..........................................................................................13
Czasopisma i wydawnictwa promulgacyjne ...................................13
Inne .........................................................................................................14
Kilka słów wstępu..................................................................................17
Rozdział I
Pojęcie prawa i zasady prawa do obrony
w polskim procesie karnym ..............................................................21
1. Zasady prawa, zasady procesowe,
prawo w ujęciu podmiotowym......................................................21
1.1. Uwagi ogólne ...........................................................................21
1.2. Ogólne pojęcie zasady na gruncie procesu karnego..........27
1.3. Pojęcie prawa w ujęciu podmiotowym................................34
2. Pojęcie zasady prawa do obrony...................................................35
2.1. Prawo do obrony .....................................................................35
2.2. Zasada prawa do obrony .......................................................39
Rozdział II
Historyczny rozwój prawa do obrony.
Zasada prawa do obrony w procesie polskim................................43
1. Wprowadzenie .................................................................................43
2. Ewolucja prawa do obrony w europejskim procesie karnym.....45
2.1. Proces ateński...........................................................................45
2.2. Proces rzymski .........................................................................46
2.3. Wczesny proces germański....................................................48
7
2.4. Proces kanoniczny...................................................................49
2.5. Świecki proces inkwizycyjny.................................................52
2.6. Kształtowanie się prawa do obrony
w systemie common law ..........................................................55
2.7. Francuski proces mieszany. Model procesu mieszanego .....58
2.8. Proces karny w okresie totalitaryzmów hitlerowskiego
i stalinowskiego .......................................................................61
3. Prawo do obrony w procesie karnym w Polsce..........................64
3.1. Prawo do obrony w I Rzeczypospolitej (do 1795 r.) ..........64
3.2. Prawo do obrony w okresie rozbiorów ...............................79
3.3. Prawo do obrony w Polsce w latach 1918-1928 .................84
3.4. Kodeks postępowania karnego z 1928 r..............................85
3.5. Prawo do obrony po nowelizacjach z lat 1932 i 1938 ........89
3.6. Prawo do obrony w okresie II wojny światowej................93
3.7. Prawo do obrony w świetle zmian z lat 1945-1953 ...........96
3.8. Zasada prawa do obrony w Konstytucji PRL z 1952 r......102
3.9. Prawo do obrony w latach 1953-1969................................105
3.10. Prawo do obrony w kodeksie postępowania karnego
z 1969 r......................................................................................106
3.11.Dalszy rozwój po 1969 r.......................................................110
3.12. Nowela do kodeksu postępowania karnego
z dnia 29 czerwca 1995 r.......................................................113
3.13.Prawo do obrony w kodeksie postępowania karnego
z 1997 r....................................................................................117
3.14. Nowela do kodeksu postępowania karnego
z dnia 20 lipca 2000 r.............................................................119
3.15. Nowela do kodeksu postępowania karnego
z dnia 10 stycznia 2003 r.......................................................119
4. Podsumowanie...............................................................................122
Rozdział III
Prawo do obrony w świetle norm prawa międzynarodowego.....123
1. Prawo do obrony w świetle międzynarodowych
aktów praw człowieka ..................................................................123
1.1. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ..........................124
1.2. Europejska Konwencja Praw Człowieka ...........................125
1.3. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich
i Politycznych .........................................................................132
8
1.4. Inne regionalne akty praw człowieka ................................133
2. Prawo do obrony przed międzynarodowymi
trybunałami karnymi ....................................................................134
2.1. Prawo do obrony przed Międzynarodowym
Trybunałem Wojskowym w Norymberdze ......................134
2.2. Prawo do obrony przed Międzynarodowym
Trybunałem ds. byłej Jugosławii
i Międzynarodowym Trybunałem ds. Rwandy ...............135
2.3. Prawo do obrony przed Międzynarodowym
Trybunałem Karnym.............................................................141
3. Gwarancje praw oskarżonego w prawie Unii Europejskiej.......158
4. Podsumowanie...............................................................................160
Rozdział IV
Prawo do obrony w ujęciu porównawczym.................................161
1. Prawo do obrony w systemie prawa common law ....................161
1.1. Prawo do obrony w systemie amerykańskim...................161
1.2. Prawo do obrony w systemie brytyjskim..........................169
2. Zasada prawa do obrony w rosyjskim procesie karnym ........175
3. Prawo do obrony w niemieckim procesie karnym ..................180
4. Prawo do obrony we francuskim procesie karnym .................185
5. Prawo do obrony w innych wybranych państwach
europejskich....................................................................................189
6. Podsumowanie...............................................................................192
Rozdział V
Istota, funkcje i zakres zasady prawa do obrony........................193
1. Istota zasady prawa do obrony ...................................................193
2. Funkcje zasady prawa do obrony ...............................................198
3. Pojęcie prawa do obrony w znaczeniu formalnym
i materialnym..................................................................................202
4. Miejsce zasady prawa do obrony w systemie zasad
procesu karnego .............................................................................213
4.1. Wprowadzenie.......................................................................213
4.2. Zasada prawdy materialnej .................................................218
4.3. Zasada rzetelnego procesu...................................................220
4.4. Zasada domniemania niewinności .....................................222
4.5. Zasada in dubio pro reo..........................................................225
9
4.6. Zasada kontradyktoryjności ................................................227
4.7. Zasada równoprawności (równości broni)........................230
4.8. Zasada jawności.....................................................................233
4.9. Zasada bezpośredniości........................................................234
4.10. Podsumowanie.......................................................................236
5. Zasada prawa do obrony jako zasada konstytucyjna ..............236
5.1. Wprowadzenie.......................................................................236
5.2. Artykuł 42 ust. 2 Konstytucji ...............................................240
5.3. Pozostałe przepisy Konstytucji ...........................................244
5.4. Podsumowanie.......................................................................248
6. Zakres zasady prawa do obrony.................................................249
Rozdział VI
Treść zasady prawa do obrony w polskim procesie karnym ......266
1. Uwagi wstępne...............................................................................266
2. Prawo do swobody wyboru środków i sposobów obrony.......267
3. Prawo do znajomości stawianych zarzutów .............................275
4. Prawo do odpowiedniego czasu i możliwości
przygotowania obrony..................................................................284
5. Prawo do obrony osobistej ...........................................................291
6. Prawo do posiadania i korzystania z pomocy obrońcy...........295
7. Prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza .....................................326
8. Prawo do swobody wypowiedzi.................................................332
8.1. Warunki swobodnej wypowiedzi oskarżonego ...............332
8.2, Prawo do składania wyjaśnień............................................344
8.3. Prawo do milczenia — prawo do odmowy składania
wyjaśnień, prawo do odmowy odpowiedzi......................348
8.4. Wolność od samooskarżania — nemo se ipsum
accusare tenetur, nemo se ipsum procedere tenetur...............354
9. Przywilej bezkarności za składanie nieprawdziwych
wyjaśnień.........................................................................................359
10. Prawo dostępu do materiału dowodowego.............................372
11. Prawo do inicjatywy dowodowej ..............................................379
12. Prawo do udziału w czynnościach dowodowych...................385
13. Prawo do udziału w posiedzeniach sądu.................................392
14. Prawo do udziału w rozprawie..................................................399
15. Prawo do kontroli poprawności działań
organów procesowych ..................................................................408
10
16. Prawo do zaskarżania decyzji procesowych
i czynności organów procesowych .............................................410
17. Prawo do ochrony prawnej wynikającej z reguł ne peius.........421
18. Prawo do ostatniego głosu..........................................................428
19. Prawo do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności
prawnej............................................................................................432
20. Prawo do rozstrzygnięcia w rozsądnym czasie
(„bez nieuzasadnionej zwłoki")...................................................436
21. Podsumowanie..............................................................................439
Rozdział VII
Granice prawa do obrony.................................................................441
1. Pojęcie granic prawa do obrony ..................................................441
2. Konstytucyjne granice prawa do obrony...................................444
3. Granice prawa do obrony określone w kodeksie
postępowania karnego ..................................................................457
4. Ograniczenie prawa do obrony...................................................464
4.1. Kolizja uprawnień i interesów procesowych....................464
4.2. Prawo do obrony a prawa pokrzywdzonego ...................479
4.3. Prawo do obrony a prawo do bezpieczeństwa świadka ...481
4.4. Prawo do obrony a współoskarżeni ...................................507
4.5. Prawo do obrony a interes wymiaru sprawiedliwości......510
5. Nadużycie prawa do obrony .......................................................518
5.1. Pojęcie i istota nadużycia prawa do obrony .....................518
5.2. Zakres podmiotowy nadużycia prawa do obrony...........520
5.3. Zakres przedmiotowy nadużycia prawa do obrony .......521
5.4. Sposoby nadużycia prawa do obrony................................522
5.5. Skutki nadużycia prawa do obrony ...................................531
6. Naruszenie prawa oskarżonego do obrony i jego skutki........536
6.1. Istota i zakres naruszenia prawa do obrony.....................536
6.2. Naruszenia prawa do obrony I, II i III stopnia.................539
6.2.1. Naruszenie I stopnia — bezwzględne
naruszenie prawa do obrony ....................................541
6.2.2. Naruszenie II stopnia — względne
naruszenie prawa do obrony....................................543
6.2.3. Naruszenie III stopnia — naruszenie
o charakterze względnym niewywierające
wpływu na treść orzeczenia......................................548
11
6.3. Skutki naruszenia prawa do obrony ..................................549
7. Podsumowanie...............................................................................552
Rozdział VIII
Funkcjonowanie zasady prawa do obrony
w postępowaniu karnym..................................................................553
1. Uwagi wstępne...............................................................................553
2. Obowiązek pouczenia oskarżonego
o przysługujących mu prawach...................................................554
3. Realizacja prawa do obrony
w postępowaniu przygotowawczym..........................................557
4. Realizacja prawa do obrony
w postępowaniu przejściowym...................................................572
5. Realizacja prawa do obrony na rozprawie głównej .................580
6. Realizacja prawa do obrony
w postępowaniu odwoławczym..................................................596
7. Realizacja prawa do obrony
w kodeksowych trybach szczególnych ......................................604
8. Realizacja prawa do obrony
po uprawomocnieniu się orzeczenia ..........................................608
9. Prawo do obrony a środki przymusu.........................................615
10. Prawo do obrony a zakres obowiązków oskarżonego...........625
11. Prawo do obrony a koszty postępowania ................................630
12. Podsumowanie..............................................................................637
Zakończenie........................................................................................638
Bibliografia .........................................................................................649
Akty prawne..........................................................................................13
Czasopisma i wydawnictwa promulgacyjne ...................................13
Inne .........................................................................................................14
Kilka słów wstępu..................................................................................17
Rozdział I
Pojęcie prawa i zasady prawa do obrony
w polskim procesie karnym ..............................................................21
1. Zasady prawa, zasady procesowe,
prawo w ujęciu podmiotowym......................................................21
1.1. Uwagi ogólne ...........................................................................21
1.2. Ogólne pojęcie zasady na gruncie procesu karnego..........27
1.3. Pojęcie prawa w ujęciu podmiotowym................................34
2. Pojęcie zasady prawa do obrony...................................................35
2.1. Prawo do obrony .....................................................................35
2.2. Zasada prawa do obrony .......................................................39
Rozdział II
Historyczny rozwój prawa do obrony.
Zasada prawa do obrony w procesie polskim................................43
1. Wprowadzenie .................................................................................43
2. Ewolucja prawa do obrony w europejskim procesie karnym.....45
2.1. Proces ateński...........................................................................45
2.2. Proces rzymski .........................................................................46
2.3. Wczesny proces germański....................................................48
7
2.4. Proces kanoniczny...................................................................49
2.5. Świecki proces inkwizycyjny.................................................52
2.6. Kształtowanie się prawa do obrony
w systemie common law ..........................................................55
2.7. Francuski proces mieszany. Model procesu mieszanego .....58
2.8. Proces karny w okresie totalitaryzmów hitlerowskiego
i stalinowskiego .......................................................................61
3. Prawo do obrony w procesie karnym w Polsce..........................64
3.1. Prawo do obrony w I Rzeczypospolitej (do 1795 r.) ..........64
3.2. Prawo do obrony w okresie rozbiorów ...............................79
3.3. Prawo do obrony w Polsce w latach 1918-1928 .................84
3.4. Kodeks postępowania karnego z 1928 r..............................85
3.5. Prawo do obrony po nowelizacjach z lat 1932 i 1938 ........89
3.6. Prawo do obrony w okresie II wojny światowej................93
3.7. Prawo do obrony w świetle zmian z lat 1945-1953 ...........96
3.8. Zasada prawa do obrony w Konstytucji PRL z 1952 r......102
3.9. Prawo do obrony w latach 1953-1969................................105
3.10. Prawo do obrony w kodeksie postępowania karnego
z 1969 r......................................................................................106
3.11.Dalszy rozwój po 1969 r.......................................................110
3.12. Nowela do kodeksu postępowania karnego
z dnia 29 czerwca 1995 r.......................................................113
3.13.Prawo do obrony w kodeksie postępowania karnego
z 1997 r....................................................................................117
3.14. Nowela do kodeksu postępowania karnego
z dnia 20 lipca 2000 r.............................................................119
3.15. Nowela do kodeksu postępowania karnego
z dnia 10 stycznia 2003 r.......................................................119
4. Podsumowanie...............................................................................122
Rozdział III
Prawo do obrony w świetle norm prawa międzynarodowego.....123
1. Prawo do obrony w świetle międzynarodowych
aktów praw człowieka ..................................................................123
1.1. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ..........................124
1.2. Europejska Konwencja Praw Człowieka ...........................125
1.3. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich
i Politycznych .........................................................................132
8
1.4. Inne regionalne akty praw człowieka ................................133
2. Prawo do obrony przed międzynarodowymi
trybunałami karnymi ....................................................................134
2.1. Prawo do obrony przed Międzynarodowym
Trybunałem Wojskowym w Norymberdze ......................134
2.2. Prawo do obrony przed Międzynarodowym
Trybunałem ds. byłej Jugosławii
i Międzynarodowym Trybunałem ds. Rwandy ...............135
2.3. Prawo do obrony przed Międzynarodowym
Trybunałem Karnym.............................................................141
3. Gwarancje praw oskarżonego w prawie Unii Europejskiej.......158
4. Podsumowanie...............................................................................160
Rozdział IV
Prawo do obrony w ujęciu porównawczym.................................161
1. Prawo do obrony w systemie prawa common law ....................161
1.1. Prawo do obrony w systemie amerykańskim...................161
1.2. Prawo do obrony w systemie brytyjskim..........................169
2. Zasada prawa do obrony w rosyjskim procesie karnym ........175
3. Prawo do obrony w niemieckim procesie karnym ..................180
4. Prawo do obrony we francuskim procesie karnym .................185
5. Prawo do obrony w innych wybranych państwach
europejskich....................................................................................189
6. Podsumowanie...............................................................................192
Rozdział V
Istota, funkcje i zakres zasady prawa do obrony........................193
1. Istota zasady prawa do obrony ...................................................193
2. Funkcje zasady prawa do obrony ...............................................198
3. Pojęcie prawa do obrony w znaczeniu formalnym
i materialnym..................................................................................202
4. Miejsce zasady prawa do obrony w systemie zasad
procesu karnego .............................................................................213
4.1. Wprowadzenie.......................................................................213
4.2. Zasada prawdy materialnej .................................................218
4.3. Zasada rzetelnego procesu...................................................220
4.4. Zasada domniemania niewinności .....................................222
4.5. Zasada in dubio pro reo..........................................................225
9
4.6. Zasada kontradyktoryjności ................................................227
4.7. Zasada równoprawności (równości broni)........................230
4.8. Zasada jawności.....................................................................233
4.9. Zasada bezpośredniości........................................................234
4.10. Podsumowanie.......................................................................236
5. Zasada prawa do obrony jako zasada konstytucyjna ..............236
5.1. Wprowadzenie.......................................................................236
5.2. Artykuł 42 ust. 2 Konstytucji ...............................................240
5.3. Pozostałe przepisy Konstytucji ...........................................244
5.4. Podsumowanie.......................................................................248
6. Zakres zasady prawa do obrony.................................................249
Rozdział VI
Treść zasady prawa do obrony w polskim procesie karnym ......266
1. Uwagi wstępne...............................................................................266
2. Prawo do swobody wyboru środków i sposobów obrony.......267
3. Prawo do znajomości stawianych zarzutów .............................275
4. Prawo do odpowiedniego czasu i możliwości
przygotowania obrony..................................................................284
5. Prawo do obrony osobistej ...........................................................291
6. Prawo do posiadania i korzystania z pomocy obrońcy...........295
7. Prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza .....................................326
8. Prawo do swobody wypowiedzi.................................................332
8.1. Warunki swobodnej wypowiedzi oskarżonego ...............332
8.2, Prawo do składania wyjaśnień............................................344
8.3. Prawo do milczenia — prawo do odmowy składania
wyjaśnień, prawo do odmowy odpowiedzi......................348
8.4. Wolność od samooskarżania — nemo se ipsum
accusare tenetur, nemo se ipsum procedere tenetur...............354
9. Przywilej bezkarności za składanie nieprawdziwych
wyjaśnień.........................................................................................359
10. Prawo dostępu do materiału dowodowego.............................372
11. Prawo do inicjatywy dowodowej ..............................................379
12. Prawo do udziału w czynnościach dowodowych...................385
13. Prawo do udziału w posiedzeniach sądu.................................392
14. Prawo do udziału w rozprawie..................................................399
15. Prawo do kontroli poprawności działań
organów procesowych ..................................................................408
10
16. Prawo do zaskarżania decyzji procesowych
i czynności organów procesowych .............................................410
17. Prawo do ochrony prawnej wynikającej z reguł ne peius.........421
18. Prawo do ostatniego głosu..........................................................428
19. Prawo do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności
prawnej............................................................................................432
20. Prawo do rozstrzygnięcia w rozsądnym czasie
(„bez nieuzasadnionej zwłoki")...................................................436
21. Podsumowanie..............................................................................439
Rozdział VII
Granice prawa do obrony.................................................................441
1. Pojęcie granic prawa do obrony ..................................................441
2. Konstytucyjne granice prawa do obrony...................................444
3. Granice prawa do obrony określone w kodeksie
postępowania karnego ..................................................................457
4. Ograniczenie prawa do obrony...................................................464
4.1. Kolizja uprawnień i interesów procesowych....................464
4.2. Prawo do obrony a prawa pokrzywdzonego ...................479
4.3. Prawo do obrony a prawo do bezpieczeństwa świadka ...481
4.4. Prawo do obrony a współoskarżeni ...................................507
4.5. Prawo do obrony a interes wymiaru sprawiedliwości......510
5. Nadużycie prawa do obrony .......................................................518
5.1. Pojęcie i istota nadużycia prawa do obrony .....................518
5.2. Zakres podmiotowy nadużycia prawa do obrony...........520
5.3. Zakres przedmiotowy nadużycia prawa do obrony .......521
5.4. Sposoby nadużycia prawa do obrony................................522
5.5. Skutki nadużycia prawa do obrony ...................................531
6. Naruszenie prawa oskarżonego do obrony i jego skutki........536
6.1. Istota i zakres naruszenia prawa do obrony.....................536
6.2. Naruszenia prawa do obrony I, II i III stopnia.................539
6.2.1. Naruszenie I stopnia — bezwzględne
naruszenie prawa do obrony ....................................541
6.2.2. Naruszenie II stopnia — względne
naruszenie prawa do obrony....................................543
6.2.3. Naruszenie III stopnia — naruszenie
o charakterze względnym niewywierające
wpływu na treść orzeczenia......................................548
11
6.3. Skutki naruszenia prawa do obrony ..................................549
7. Podsumowanie...............................................................................552
Rozdział VIII
Funkcjonowanie zasady prawa do obrony
w postępowaniu karnym..................................................................553
1. Uwagi wstępne...............................................................................553
2. Obowiązek pouczenia oskarżonego
o przysługujących mu prawach...................................................554
3. Realizacja prawa do obrony
w postępowaniu przygotowawczym..........................................557
4. Realizacja prawa do obrony
w postępowaniu przejściowym...................................................572
5. Realizacja prawa do obrony na rozprawie głównej .................580
6. Realizacja prawa do obrony
w postępowaniu odwoławczym..................................................596
7. Realizacja prawa do obrony
w kodeksowych trybach szczególnych ......................................604
8. Realizacja prawa do obrony
po uprawomocnieniu się orzeczenia ..........................................608
9. Prawo do obrony a środki przymusu.........................................615
10. Prawo do obrony a zakres obowiązków oskarżonego...........625
11. Prawo do obrony a koszty postępowania ................................630
12. Podsumowanie..............................................................................637
Zakończenie........................................................................................638
Bibliografia .........................................................................................649