Dane szczegółowe książki
Upośledzenie umysłowe - pedagogika / Kirejczyk, Kazimierz (1910-1986); Borzyszkowska, Halina (1929-2008)
Tytuł
Upośledzenie umysłowe - pedagogika
Wydawnictwo
Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981
ISBN
8301022531
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Przedmowa (Kazimierz Kirejczyk) .............. 5
Część Pierwsza. UPOŚLEDZENI UMYSŁOWO W SPOŁECZEŃSTWIE ... U
1. Z historii pedagogiki specjalnej (Kazimierz Kirejczyk) ...... 11
1.1. Wprowadzenie ................. 11
1.2. Czynniki decydujące o stosunku społeczeństw i państw do upośledzo¬
nych ................ . . 13
1.3. Rozwój opieki pedagogicznej nad głębiej upośledzonymi umysłowo . . 19
1.4. Początki szkolnictwa dla dzieci lekko upośledzonych umysłowo ... 27
1.5. Szko'nictwo specjalne dla upośledzonych umysłowo w okresie między¬
wojennym ................. 36
1.6. Kształcenie specjalne po drugiej wojnie światowej ...... 47
•"•"•2. Podstawowe wiadomości o upośledzeniu umysłowym (Janusz Kostrzew-
ski, Ignacy Wald) ................ 52—
2.1. Mózgowe mechanizmy sterujące zachowaniem (I. Wold) ..... 52
2.2. Poglądy na upośledzenie umysłowe (J. Kostrzewski) ...... 54
2.3. Globalne i parcjalne dysfunkcje intelektualne (J. Kostrzewski) ... 65
2.4. Kryteria upośledzenia umysłowego (J. Kostrzewski) ...... 71
2.5. Klasyfikacja upośledzenia umysłowego (J. Kostrzewski) ..... 73
2.6. Metody diagnozy upośledzenia umysłowego (J. Kostrzewski) .... 80
2.7. Etiologia upośledzenia umysłowego (I. Wald) ........ 86
2.8. Epidemiologia upośledzenia umysłowego (I. Wald) ...... 95
3. Charakterystyka osób upośledzonych umysłowo (Janusz Kostrzewski) . 97
3.1. Osoby głęboko upośledzone umysłowo .......... 97
3.2. Osoby znacznie upośledzone umysłowo .......... 105
3.3. Osoby umiarkowanie upośledzone umysłowo ........ 110
3.4. Osoby lekko upośledzone umysłowo ........... 114
3.5. Osoby o niższym niż przeciętny poziomie sprawności intelektualnych . 118
3.6. Indywidualne zróżnicowanie osób upośledzonych umysłowo .... 122
3.7. Problem dynamiki rozwoju osób niedorozwiniętych umysłowo .... 126
—»- 4. Współczesne sposoby rozwiązywania problemu upośledzonych umysłowo
(Kazimierz Kirejczyk, Janusz Kostrzewski, Ignacy Wald) .... 130 •""
4.1. Sposoby rozwiązywania zagadnienia upośledzonych umysłowo dawniej
a dzisiaj (K. Kirejczyk) .............. 130
4.2. Zapobieganie medyczne (I. Wald)............ 131
4.3. Udział psychologów we wtórnym i trzeciorzędowym zapobieganiu upo¬śledzeniu umysłowemu (J. Kostrzewski) .......... 132
4.4. Działalność zapobiegawcza pedagogów (K. Kirejczyk) ...... 137
4.5. Oddziaływanie pedagogiczne (K. Kirejczyk) ........ 138
Spis rzeczy
784
Spis rzeczy
785
4.6. Opieka nad upośledzonymi umysłowo (K. Kirejczyk, J. Kostrzewski, I. Wald) ..................
4.7. Powiązanie ze sobą form rozwiązywania problemu upośledzonych umy-słowo (K. Kirejczyk) ........
12.3.
138
13.1.
13.2.
13.3.
13.4.
13.5.
13.6.
14. 14.1.
15.2.
15.3. 16.
16.1.
16.2.
16.3.
16.4.
'
16.6.
Część trzecia. REHABILITACJA UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO .
17.1.
17.2.
17.3.
17.4.
17.5.
17.6.
. . . . . . . . . . . . . 139
142
142
159
171
Część druga. PODSTAWY PEDAGOGIKI UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO . 142 ''5. Pedagogika specjalna i pedagogika upośledzonych umysłowo jako nauka (Kazimierz Kirejczyk) ..............
5.1. Istota pedagogiki specjalnej .............
5.2. Kierunki pedagogiki specjalnej ............
5.3. Pedagogika upośledzonych umysłowo ..........
6. Cele wychowania i nauczania upośledzonych umysłowo w wysoko roz-winiętym społeczeństwie socjalistycznym (Kazimierz Kirejczyk) .
6.1. Ideał, cele i zadania wychowania w pedagogice specjalnej ....
6.2. Cele wychowania w pedagogice upośledzonych umysłowo ....
7. Istota procesu nauczania, dobór i układ treści kształcenia specjalnego (Kazimierz Kirejczyk) ...............
7.1. Istota nauczania osób z odchyleniami rozwojowymi ......
7.2. Dobór treści nauczania ..............
7.3. Układ treści nauczania w szkolnictwie specjalnym ......
7.4. Dobór i układ treści kształcenia upośledzonych umysłowo ....
8. Motywacja uczenia się dzieci upośledzonych umysłowo (Halina Bo-rzyszkowska) .................
8.1. Motywy jako czynnik efektywności uczenia się .......
8.2. Kształtowanie motywów uczenia się upośledzonych umysłowo .
225
225
230
246
246
248
259
262
264
264
265
268
270
272
272
274
9. Zasady pedagogiki upośledzonych umysłowo (Kazimierz Kirejczyk) .
9.1. Pojęcie i podział zasad w pedagogice specjalnej .......
9.2. Zasady ogólne w pedagogice upośledzonych umysłowo .....
10. Metody pracy pedagogicznej z upośledzonymi umysłowo (Kazimierz Kirejczyk) ..................
10.1. Pojęcie i podział metod w pedagogice specjalnej .......
10.2 Metody specjalnego nauczania upośledzonych umysłowo .....
10.3. Metody wychowania ukierunkowującego upośledzonych umysłowo . -10.4. Metody specjalnego oddziaływania interwencyjnego na odchylenia roz¬wojowe ..................
11. Środki oddziaływania pedagogicznego w pracy z upośledzonymi umy¬słowo (Kazimierz Kirejczyk) .............
11.1. Definicja i klasyfikacja środków pedagogicznych w pedagogice specjalnej
11.2. Środki dydaktyczne w pedagogice specjalnej i pedagogice upośledzo¬nych umysłowo ................
11.3. Środki wychowania ukierunkowującego w pedagogice specjalnej i oli-gofrenopedagogice ................
11.4. Środki interwencyjnego oddziaływania na odchylenia rozwojowe .
12. Formy pracy pedagogicznej z upośledzonymi umysłowo (Kazimierz Kirejczyk) ..................
12.1. Podstawy podziału organizacyjnych form pracy pedagogicznej w szko¬łach specjalnych ................
12.2. Organizacyjne formy oddziaływania pedagogicznego w kształceniu spe-cjalnym związane z liczbą uczniów ......--
Instytucjonalne formy specjalnego oddziaływania pedagogicznego . . 279 ^Organizacja procesu dydaktycznego w szkołach specjalnych (Kazimierz Kirejczyk) ................. -. 284
Czynniki kształtujące organizację prasy z upośledzonymi umysłowo . . 284
Nauczanie całościowe ............... 289
Nauczanie skorelowane .............. 290
Nauczanie przedmiotowe .............. 292
Organizacja jednostki dydaktycznej w szkołach specjalnych .... 293
Nauczanie a wychowanie i interwencyjne oddziaływanie na odchyle¬
nia rozwojowe ................. 301
Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne oraz czas wolny dzieci upośledzo¬nych umysłowo (Halina Borzyszkowska) ......... 303
Znaczenie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych w rewalidacji upośle¬dzonych umysłowo ................ 303
Zajęcia pozalekcyjne dzieci upośledzonych umysłowo ...... 305
Zajęcia pozaszkolne dzieci upośledzonych umysłowo ...... 309
Czas wolny dzieci upośledzonych umysłowo ........ 312
. Współpraca szkoły z domem i środowiskiem (Halina Borzyszkowska) . 316
Konieczność i znaczenie współpracy szkoły specjalnej z domem rodzin¬nym, internatem i środowiskiem społecznym w rehabilitacji jednostek upośledzonych umysłowo .............. 316
Formy i metody współpracy szkoły specjalnej z domem rodzinnym, internatem i środowiskiem społecznym .......... 318
Działalność komitetu rodzicielskiego i opiekuńczego w szkole specjalnej 327
Orzekanie i kierowanie upośledzonych umysłowo do kształcenia specjal¬nego (Kazimierz Kirejczyk, Janusz Kostrzewski) ....... 330
Znaczenie i podstawowe czynności w procesie orzekania i kierowania
(K. Kirejczyk) ................. 330
Dotychczasowe formy selekcji i przepisy obowiązujące w tym zakresie
(K. Kirejczyk) ................. 332
Przepisy obecnie obowiązujące (K. Kirejczyk) ........ 333
Wstępne wykrywanie dzieci podejrzanych o niedorozwój umysłowy
(J. Kostrzewski) ................ 335
Badania diagnostyczne dzieci podejrzanych o upośledzenie umysłowe
(K. Kirejczyk, J. Kostrzewski) ........... i 337
Orzekanie i kierowanie dzieci do odpowiednich instytucji kształcenia specjalnego (K. Kirejczyk) ............. 345
347
Praca opłekuńczo-wychowawcza z osobami głęboko upośledzonymi umy¬słowo (Hanna Olechnowiez) ............. 347
Pielęgnacja wychowująca .............. 348
Kształtowanie umiejętności porozumiewania się ....... 351
Terapia zajęciowa ................ 353
Napięcie psychiczne i sposoby jego redukowania ....... 357
Opieka nad osobami głęboko upośledzonymi umysłowo ..... 358
Znaczenie wczesnego wychowania dzieci głęboko upośledzonych urny-
360
słowo
Spis rzeczy
787
Spis rzeczy
786
361
361
364
370
373
373
375
377
382
383
385
387
388
388
391
393
395
l
399
399
399
408
416
416
419
424
429
429
433
441
444
456
468
475
475
475
*18. Wychowanie dzieci znacznie i umiarkowanie upośledzonych umysłowo w wieku poprzedzającym obowiązek szkolny (Tadeusz Calkowski) .
18.1. Potrzeba jak najwcześniejszego wykrywania upośledzeń .....
18.2. Przedszkola dla dzieci znacznie i umiarkowanie upośledzonych .
18.3. .Współpraca rodziców z przedszkolem specjalnym . . . • .
19. Wychowanie dzieci znacznie i umiarkowanie upośledzonych umysłowo w „szkołach życia" (Tadeusz Calkowski) ..........
19.1. Potrzeba organizowania „szkół życia" ...........
19.2. Cele, zadania i program „szkół życia" ..........
19.3. Formy i metody wychowania i nauczania w „szkołach życia" ....
19.4. Wychowawczo-rehabilitacyjna organizacja środowiska ......
19.5. Przysposobienie do pracy ..............
19.6. Specjaliści uczestniczący w procesie rehabilitacji .......
19.7. Czynniki utrudniające rehabilitację upośledzonych umysłowo .
20. Zatrudnianie osób znacznie i umiarkowanie upośledzonych umysłowo i dalsza opieka nad nimi (Tadeusz Gałkowski) ........
20.1. Możliwości zatrudniania osób głębiej upośledzonych umysłowo .
20.2. Efekty zatrudniania i trudności związane z adaptacją zawodową głębiej upośledzonych umysłowo ..............
20.3. Opieka nad pracownikami upośledzonymi umysłowo w zakładach pracy
20.4. Realizacja potrzeb osób upośledzonych umysłowo przez instytucje i or-ganizacje społeczne ...............
Część czwarta. NAUCZANIE I WYCHOWANIE DZIECI LEKKO UPOŚLEDZO-NYCH UMYSŁOWO W PRZEDSZKOLACH I KLASACH POCZĄTKO-WYCH ...................
21. Metoda Decroly'ego, metoda ośrodków zainteresowań a metoda ośrod¬ków pracy (Kazimierz Kirejczyk) ............
21.1. Metoda Decroly'ego metodą ośrodków zainteresowań w Polsce . . :
21.2. Metoda ośrodków pracy ..............
22. Założenia wychowania przedszkolnego i nauczania początkowego dzieci lekko upośledzonych umysłowo (Kazimierz Kirejczyk) ......
22.1. Pojęcie wychowania przedszkolnego i jego organizacja na świecie .
22.2. Wychowanie przedszkolne w Polsce ...........
22.3. Założenia nauczania początkowego ...........
23. Praca pedagogiczna z dziećmi lekko upośledzonymi umysłowo w klasach I-III (Kazimierz Kirejczyk) .............
23.1. Zadania i podstawowe założenia pracy pedagogicznej w klasach I - III
23.2. Okres wstępny w pracy klasy I ............
23.3. Środowisko społeczno-przyrodnicze w klasach I - III .
23.4. Język polski w klasach I - III.............
23.5. Matematyka w klasach I - III ............
23.6. Nauczanie innych przedmiotów w klasach I - III .
,Część piąta. PRZYGOTOWANIE DO ŻYCIA I PRACY UCZNIÓW LEKKO UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO W KLASACH IV - X . . . . .
y 24. Podstawowe założenia pracy pedagogicznej w klasach IV - X (Jan Pańczyk) . . . . . . . . . . . . . . . • • • • •
24.1. Charakterystyczne cechy rozwoju psychofizycznego uczniów lekko upo-śledzonych umysłowo a wymagania programowe w klasach IV - X . .
24.2. Od nauczania całościowego do nauczania przedmiotowego ..... 478
24.3. Modyfikacja i unowocześnianie procesu nauczania w klasach IV - X . 481
24.4. Rola i zadania kadry pedagogicznej szkoły specjalnej ...... 484
24.5. Wyniki nauczania ................ 486
25. Przygotowanie upośledzonych umysłowo do życia w środowisku spo-łecznym i przyrodniczym (Teresa Małkowska) ........ 487
25.1. Środowisko człowieka ............... 487
25.2. Nauczanie przyrody w szkole specjalnej ......... 493
25.3. Przystosowanie się człowieka do środowiska ........ 495
25.4. Specyfika przekazywania wiadomości o środowisku społecznym i przy-rodniczym .................. 505
26. Język ojczysty w procesie kształcenia upośledzonych umysłowo
(Maria Marek-Ruka) ............... 508
26.1. Rola i znaczenie języka ojczystego ........... 508
26.2. Charakterystyka programu nauczania języka polskiego w klasach IV - X
dla dzieci upośledzonych umysłowo . . . . . . . . . . . 509
26.3. Specyfika nauczania języka polskiego .......... 513
26.4. Trudności w nauczaniu języka polskiego ......... 519
27. Matematyka w szkole specjalnej i w życiu upośledzonych umysłowo
w stopniu lekkim (Irena Muszyńska) .......... 523
27.1. Potrzeba i zakres nauczania matematyki ......... 524
27.2. Specyfika nauczania matematyki upośledzonych umysłowo .... 526
27.3. Wykorzystanie wiedzy matematycznej w szkole i w życiu .... 536
28. Usprawnienie fizyczne dzieci lekko upośledzonych umysłowo (Jan
Pańczyk) .................. 538
28.1. Podstawowe pojęcia dotyczące rozwoju fizycznego . . . . . . 538
28.2. Metody oceny i kontroli rozwoju fizycznego i postawy ciała .... 540
28.3. Rozwój fizyczny dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim . . 542
28.4. Cechy motoryczne dzieci lekko upośledzonych umysłowo ..... 549
28.5. Usprawnienie fizyczne dzieci lekko upośledzonych umysłowo .... 550
28.6. Baza i kadra ułatwiające realizację programu wychowania fizycznego
w szkołach dla lekko upośledzonych umysłowo ....... 557
29. Nauczanie muzyki (Jan Jasinsfci) ............ 558
29.1. Pojęcie muzyki i umuzykalniania ........... 558
29.2. Umuzykalnienie dzieci lekko upośledzonych umysłowo i jego rola w od¬
działywaniu pedagogicznym ............. 560
29.3. Formy oddziaływania muzycznego ........... 562
29.4. Organizacja nauczania muzyki ............ 565
29.5. Metody i środki dydaktyczne ............ 567
29.6. Nauczyciel muzyki ................ 568
29.7. Rezultaty pracy ................. 569
t 30. Kształcenie zawodowe lekko upośledzonych umysłowo (Kazimierz Ki-
\ rejczyk, Jan Pańczyk) ............... 570
30.1. Przygotowanie upośledzonych umysłowo do pracy (K. Kirejczyk) . . 570
30.2. Propedeutyka przysposobienia do pracy (K. Kirejczyk) . . . . . 575
30.3. Przysposobienie zawodowe (K. Kirejczyk) ......... 579
30.4. Kwalifikowanie dzieci upośledzonych umysłowo do odpowiednich za-wodów (J. Pańczyfc) ............... 584
50«
Spis rzeczy
Spis rzeczy
789
788
672
672
674
678
684
686
695
703
703
706
703
709
711
713
713
714
715
717
718
719
720
723
723
725
730
736
743
770
775
80.5. Założenia kształcenia zawodowego młodzieży lekko upośledzonej umysło¬wo (J. Pańczyk) ................ 585
38.6. Teoretyczne kształcenie zawodowe (J. Pańczyk) ....... 589
30.7. Praktyczna nauka zawodu (J. Pańczyk) .......... 592
30.8. Osiągnięcia i braki kształcenia zawodowego (J. Pańczyk) .... 597 ""• 31. Praca pedagogiczna z dziećmi ze sprzężonymi upośledzeniami (Kazi¬mierz Kirejczyk) ................ 600
31.1. Dzieci z dodatkowymi upośledzeniami i organizacja ich kształcenia . . 600
31.2. Praca z dziećmi umysłowo upośledzonymi niedostosowanymi społecznie 602
31.3. Nauczanie i wychowanie dzieci umysłowo upośledzonych głuchych . . 606
31.4. Nauczanie i wychowanie dzieci umysłowo upośledzonych niewidomych . 613 l 31.5. Nauczanie ł wychowanie dzieci upośledzonych umysłowo z innymi
sprzężonymi upośledzeniami ............. 619
32. Zatrudnienie, opieka i kształcenie ustawiczne lekko upośledzonych
umysłowo (Helena Łaś, Jan Pańczyk) .......... 620
'•i 32.1. Zatrudnienie młodzieży lekko upośledzonej umysłowo (H. Łaś) . . . 620
32.2. Opieka i pomoc absolwentom szkół specjalnych dla upośledzonych umy¬słowo w okresie adaptacji zawodowej (H. Łaś) ....... 622
32.3. Lekko upośledzeni umysłowo jako pracownicy uspołecznionych zakła¬dów pracy (H. Łaś) ...... . ........ 625
32.4. Kształcenie ustawiczne (J. Pańczyk) .......... 627
630
szósta. SYSTEM KSZTAŁCENIA UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO .
Kryteria demokratyczne organizacji szkolnictwa ze szczególnym uwz-ględnieniem szkolnictwa specjalnego dla upośledzonych umysłowo (Ka¬zimierz Kirejczyk) ................ 630
Wprowadzenie ................. 630
Powszechność nauczania .............. 631
Bezpłatność nauczania ............... 633
Państwowość szkoły ............... 634
Jednolitość i drożność szkoły ............. 636
Swieckość szkoły ................ 637
Samokształcenie i kształcenie ustawiczne ......... 638
Stopniowe przekształcanie systemu szkolnego we wszechstronny sy¬stem oświatowo-wychowawczy ............ 639
Oparcie systemu nauczania i wychowania na badaniach naukowych . . 640 Wczesne wykrywanie upośledzeń i koordynacja zabiegów profilaktycznych 642 Zróżnicowanie i elastyczność organizacyjna oddziaływań pedagogicznych 645
Organizacja szkolnictwa dla upośledzonych umysłowo w Polsce (Kazi¬mierz Kirejczyk) ................ 647
34.1.
Szkolnictwo specjalne dla dzieci upośledzonych w Polsce międzywo¬jennej .................. 647
Ewolucja i okresy organizacji szkolnictwa specjalnego w Polsce Ludowej 650 Selekcja dzieci upośledzonych umysłowo ......... 656
Przedszkola dla dzieci upośledzonych umysłowo ....... 657
Szkoły podstawowe dla upośledzonych umysłowo ....... 659
Szkoły zawodowe dla upośledzonych umysłowo ....... 664
Zakłady specjalne i ośrodki szkolno-wychowawcze ...... 665
Placówki kształcenia dzieci głębiej upośledzonych umysłowo i dzieci
z dodatkowymi upośledzeniami ....... v .... 667
>34.9.
Dotychczasowe prace nad reformą kształcenia specjalnego .... 669
35. Kadry kształcenia specjalnego (Kazimierz Kirejczyk, Maria Marefc-Ruka) ....................
35.1. Ewolucja poglądów na sprawę kadr (K. Kirejczyk) ......
35.2. Zróżnicowanie zapotrzebowania na kadry (K. Kirejczyk) .....
35.3. Charakterystyczne cechy osobowości nauczyciela-wychowawcy dzieci , upośledzonych umysłowo (K. Kirejczyk) .........
35.4.' Stopień zaspokojenia potrzeb kadrowych (K. Kirejczjyfc) .....
35.5. Kształcenie kadr dla szkolnictwa specjalnego (K. Kirejczyk, M. Marek-Ruka) .............•••••••
35.6. Dokształcanie i doskonalenie zawodowe nauczycieli szkolnictwa spe¬cjalnego (K. Kirejczyk, M. Marek-Ruka) .........
36. Baza szkolnictwa dla upośledzonych umysłowo (Jan Pańczyk) ....
36.1. Warunki lokalowe szkół i placówek specjalnych .......
36.2. Wyposażenie pomieszczeń dydaktycznych i pomocniczych . .• .
36.3. Urządzenie i wyposażenie internatu ......••••
36.4. Środki finansowe szkół ........-•••••
36.5. Możliwości poprawy bazy szkolnictwa dla upośledzonych umysłowo .
37. Sprzymierzeńcy kształcenia upośledzonych umysłowo (Kazimierz Ki¬rejczyk) ......-•••••••••••
37.1. Uwagi wstępne ........••••••••
37.2. Sekcja Szkolnictwa Specjalnego ZNP .......-••
37.3. Organizacje rodziców .....••••••••••
37.4. Organizacje inwalidzkie ....-•••••••••
37.5. Polski Zespół do Badań Naukowych nad Upośledzeniem Umysłowym przy ZGTPD .......-•.•••••••
37.6. Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem .........
37.7. Inne organizacje przychodzące z pomocą ludziom upośledzonym . 38. Perspektywy pedagogiki specjalnej i kształcenia specjalnego (Kazimierz Kirejczyk) ....••••••••••••••
38.1. Uzasadnienie słuszności kształcenia specjalnego . . . . • • «
38.2. Odchylenia rozwojowe w ramach populacji dziecięcej .....
38.3. Podstawowe kierunki przemian ......••••••
3C.4. Czynniki warunkujące korzystne przemiany pedagogiki i kształcenia specjalnego .....
Bibliografia
Indeks nazwisk
Indeks rzeczowy
Część Pierwsza. UPOŚLEDZENI UMYSŁOWO W SPOŁECZEŃSTWIE ... U
1. Z historii pedagogiki specjalnej (Kazimierz Kirejczyk) ...... 11
1.1. Wprowadzenie ................. 11
1.2. Czynniki decydujące o stosunku społeczeństw i państw do upośledzo¬
nych ................ . . 13
1.3. Rozwój opieki pedagogicznej nad głębiej upośledzonymi umysłowo . . 19
1.4. Początki szkolnictwa dla dzieci lekko upośledzonych umysłowo ... 27
1.5. Szko'nictwo specjalne dla upośledzonych umysłowo w okresie między¬
wojennym ................. 36
1.6. Kształcenie specjalne po drugiej wojnie światowej ...... 47
•"•"•2. Podstawowe wiadomości o upośledzeniu umysłowym (Janusz Kostrzew-
ski, Ignacy Wald) ................ 52—
2.1. Mózgowe mechanizmy sterujące zachowaniem (I. Wold) ..... 52
2.2. Poglądy na upośledzenie umysłowe (J. Kostrzewski) ...... 54
2.3. Globalne i parcjalne dysfunkcje intelektualne (J. Kostrzewski) ... 65
2.4. Kryteria upośledzenia umysłowego (J. Kostrzewski) ...... 71
2.5. Klasyfikacja upośledzenia umysłowego (J. Kostrzewski) ..... 73
2.6. Metody diagnozy upośledzenia umysłowego (J. Kostrzewski) .... 80
2.7. Etiologia upośledzenia umysłowego (I. Wald) ........ 86
2.8. Epidemiologia upośledzenia umysłowego (I. Wald) ...... 95
3. Charakterystyka osób upośledzonych umysłowo (Janusz Kostrzewski) . 97
3.1. Osoby głęboko upośledzone umysłowo .......... 97
3.2. Osoby znacznie upośledzone umysłowo .......... 105
3.3. Osoby umiarkowanie upośledzone umysłowo ........ 110
3.4. Osoby lekko upośledzone umysłowo ........... 114
3.5. Osoby o niższym niż przeciętny poziomie sprawności intelektualnych . 118
3.6. Indywidualne zróżnicowanie osób upośledzonych umysłowo .... 122
3.7. Problem dynamiki rozwoju osób niedorozwiniętych umysłowo .... 126
—»- 4. Współczesne sposoby rozwiązywania problemu upośledzonych umysłowo
(Kazimierz Kirejczyk, Janusz Kostrzewski, Ignacy Wald) .... 130 •""
4.1. Sposoby rozwiązywania zagadnienia upośledzonych umysłowo dawniej
a dzisiaj (K. Kirejczyk) .............. 130
4.2. Zapobieganie medyczne (I. Wald)............ 131
4.3. Udział psychologów we wtórnym i trzeciorzędowym zapobieganiu upo¬śledzeniu umysłowemu (J. Kostrzewski) .......... 132
4.4. Działalność zapobiegawcza pedagogów (K. Kirejczyk) ...... 137
4.5. Oddziaływanie pedagogiczne (K. Kirejczyk) ........ 138
Spis rzeczy
784
Spis rzeczy
785
4.6. Opieka nad upośledzonymi umysłowo (K. Kirejczyk, J. Kostrzewski, I. Wald) ..................
4.7. Powiązanie ze sobą form rozwiązywania problemu upośledzonych umy-słowo (K. Kirejczyk) ........
12.3.
138
13.1.
13.2.
13.3.
13.4.
13.5.
13.6.
14. 14.1.
15.2.
15.3. 16.
16.1.
16.2.
16.3.
16.4.
'
16.6.
Część trzecia. REHABILITACJA UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO .
17.1.
17.2.
17.3.
17.4.
17.5.
17.6.
. . . . . . . . . . . . . 139
142
142
159
171
Część druga. PODSTAWY PEDAGOGIKI UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO . 142 ''5. Pedagogika specjalna i pedagogika upośledzonych umysłowo jako nauka (Kazimierz Kirejczyk) ..............
5.1. Istota pedagogiki specjalnej .............
5.2. Kierunki pedagogiki specjalnej ............
5.3. Pedagogika upośledzonych umysłowo ..........
6. Cele wychowania i nauczania upośledzonych umysłowo w wysoko roz-winiętym społeczeństwie socjalistycznym (Kazimierz Kirejczyk) .
6.1. Ideał, cele i zadania wychowania w pedagogice specjalnej ....
6.2. Cele wychowania w pedagogice upośledzonych umysłowo ....
7. Istota procesu nauczania, dobór i układ treści kształcenia specjalnego (Kazimierz Kirejczyk) ...............
7.1. Istota nauczania osób z odchyleniami rozwojowymi ......
7.2. Dobór treści nauczania ..............
7.3. Układ treści nauczania w szkolnictwie specjalnym ......
7.4. Dobór i układ treści kształcenia upośledzonych umysłowo ....
8. Motywacja uczenia się dzieci upośledzonych umysłowo (Halina Bo-rzyszkowska) .................
8.1. Motywy jako czynnik efektywności uczenia się .......
8.2. Kształtowanie motywów uczenia się upośledzonych umysłowo .
225
225
230
246
246
248
259
262
264
264
265
268
270
272
272
274
9. Zasady pedagogiki upośledzonych umysłowo (Kazimierz Kirejczyk) .
9.1. Pojęcie i podział zasad w pedagogice specjalnej .......
9.2. Zasady ogólne w pedagogice upośledzonych umysłowo .....
10. Metody pracy pedagogicznej z upośledzonymi umysłowo (Kazimierz Kirejczyk) ..................
10.1. Pojęcie i podział metod w pedagogice specjalnej .......
10.2 Metody specjalnego nauczania upośledzonych umysłowo .....
10.3. Metody wychowania ukierunkowującego upośledzonych umysłowo . -10.4. Metody specjalnego oddziaływania interwencyjnego na odchylenia roz¬wojowe ..................
11. Środki oddziaływania pedagogicznego w pracy z upośledzonymi umy¬słowo (Kazimierz Kirejczyk) .............
11.1. Definicja i klasyfikacja środków pedagogicznych w pedagogice specjalnej
11.2. Środki dydaktyczne w pedagogice specjalnej i pedagogice upośledzo¬nych umysłowo ................
11.3. Środki wychowania ukierunkowującego w pedagogice specjalnej i oli-gofrenopedagogice ................
11.4. Środki interwencyjnego oddziaływania na odchylenia rozwojowe .
12. Formy pracy pedagogicznej z upośledzonymi umysłowo (Kazimierz Kirejczyk) ..................
12.1. Podstawy podziału organizacyjnych form pracy pedagogicznej w szko¬łach specjalnych ................
12.2. Organizacyjne formy oddziaływania pedagogicznego w kształceniu spe-cjalnym związane z liczbą uczniów ......--
Instytucjonalne formy specjalnego oddziaływania pedagogicznego . . 279 ^Organizacja procesu dydaktycznego w szkołach specjalnych (Kazimierz Kirejczyk) ................. -. 284
Czynniki kształtujące organizację prasy z upośledzonymi umysłowo . . 284
Nauczanie całościowe ............... 289
Nauczanie skorelowane .............. 290
Nauczanie przedmiotowe .............. 292
Organizacja jednostki dydaktycznej w szkołach specjalnych .... 293
Nauczanie a wychowanie i interwencyjne oddziaływanie na odchyle¬
nia rozwojowe ................. 301
Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne oraz czas wolny dzieci upośledzo¬nych umysłowo (Halina Borzyszkowska) ......... 303
Znaczenie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych w rewalidacji upośle¬dzonych umysłowo ................ 303
Zajęcia pozalekcyjne dzieci upośledzonych umysłowo ...... 305
Zajęcia pozaszkolne dzieci upośledzonych umysłowo ...... 309
Czas wolny dzieci upośledzonych umysłowo ........ 312
. Współpraca szkoły z domem i środowiskiem (Halina Borzyszkowska) . 316
Konieczność i znaczenie współpracy szkoły specjalnej z domem rodzin¬nym, internatem i środowiskiem społecznym w rehabilitacji jednostek upośledzonych umysłowo .............. 316
Formy i metody współpracy szkoły specjalnej z domem rodzinnym, internatem i środowiskiem społecznym .......... 318
Działalność komitetu rodzicielskiego i opiekuńczego w szkole specjalnej 327
Orzekanie i kierowanie upośledzonych umysłowo do kształcenia specjal¬nego (Kazimierz Kirejczyk, Janusz Kostrzewski) ....... 330
Znaczenie i podstawowe czynności w procesie orzekania i kierowania
(K. Kirejczyk) ................. 330
Dotychczasowe formy selekcji i przepisy obowiązujące w tym zakresie
(K. Kirejczyk) ................. 332
Przepisy obecnie obowiązujące (K. Kirejczyk) ........ 333
Wstępne wykrywanie dzieci podejrzanych o niedorozwój umysłowy
(J. Kostrzewski) ................ 335
Badania diagnostyczne dzieci podejrzanych o upośledzenie umysłowe
(K. Kirejczyk, J. Kostrzewski) ........... i 337
Orzekanie i kierowanie dzieci do odpowiednich instytucji kształcenia specjalnego (K. Kirejczyk) ............. 345
347
Praca opłekuńczo-wychowawcza z osobami głęboko upośledzonymi umy¬słowo (Hanna Olechnowiez) ............. 347
Pielęgnacja wychowująca .............. 348
Kształtowanie umiejętności porozumiewania się ....... 351
Terapia zajęciowa ................ 353
Napięcie psychiczne i sposoby jego redukowania ....... 357
Opieka nad osobami głęboko upośledzonymi umysłowo ..... 358
Znaczenie wczesnego wychowania dzieci głęboko upośledzonych urny-
360
słowo
Spis rzeczy
787
Spis rzeczy
786
361
361
364
370
373
373
375
377
382
383
385
387
388
388
391
393
395
l
399
399
399
408
416
416
419
424
429
429
433
441
444
456
468
475
475
475
*18. Wychowanie dzieci znacznie i umiarkowanie upośledzonych umysłowo w wieku poprzedzającym obowiązek szkolny (Tadeusz Calkowski) .
18.1. Potrzeba jak najwcześniejszego wykrywania upośledzeń .....
18.2. Przedszkola dla dzieci znacznie i umiarkowanie upośledzonych .
18.3. .Współpraca rodziców z przedszkolem specjalnym . . . • .
19. Wychowanie dzieci znacznie i umiarkowanie upośledzonych umysłowo w „szkołach życia" (Tadeusz Calkowski) ..........
19.1. Potrzeba organizowania „szkół życia" ...........
19.2. Cele, zadania i program „szkół życia" ..........
19.3. Formy i metody wychowania i nauczania w „szkołach życia" ....
19.4. Wychowawczo-rehabilitacyjna organizacja środowiska ......
19.5. Przysposobienie do pracy ..............
19.6. Specjaliści uczestniczący w procesie rehabilitacji .......
19.7. Czynniki utrudniające rehabilitację upośledzonych umysłowo .
20. Zatrudnianie osób znacznie i umiarkowanie upośledzonych umysłowo i dalsza opieka nad nimi (Tadeusz Gałkowski) ........
20.1. Możliwości zatrudniania osób głębiej upośledzonych umysłowo .
20.2. Efekty zatrudniania i trudności związane z adaptacją zawodową głębiej upośledzonych umysłowo ..............
20.3. Opieka nad pracownikami upośledzonymi umysłowo w zakładach pracy
20.4. Realizacja potrzeb osób upośledzonych umysłowo przez instytucje i or-ganizacje społeczne ...............
Część czwarta. NAUCZANIE I WYCHOWANIE DZIECI LEKKO UPOŚLEDZO-NYCH UMYSŁOWO W PRZEDSZKOLACH I KLASACH POCZĄTKO-WYCH ...................
21. Metoda Decroly'ego, metoda ośrodków zainteresowań a metoda ośrod¬ków pracy (Kazimierz Kirejczyk) ............
21.1. Metoda Decroly'ego metodą ośrodków zainteresowań w Polsce . . :
21.2. Metoda ośrodków pracy ..............
22. Założenia wychowania przedszkolnego i nauczania początkowego dzieci lekko upośledzonych umysłowo (Kazimierz Kirejczyk) ......
22.1. Pojęcie wychowania przedszkolnego i jego organizacja na świecie .
22.2. Wychowanie przedszkolne w Polsce ...........
22.3. Założenia nauczania początkowego ...........
23. Praca pedagogiczna z dziećmi lekko upośledzonymi umysłowo w klasach I-III (Kazimierz Kirejczyk) .............
23.1. Zadania i podstawowe założenia pracy pedagogicznej w klasach I - III
23.2. Okres wstępny w pracy klasy I ............
23.3. Środowisko społeczno-przyrodnicze w klasach I - III .
23.4. Język polski w klasach I - III.............
23.5. Matematyka w klasach I - III ............
23.6. Nauczanie innych przedmiotów w klasach I - III .
,Część piąta. PRZYGOTOWANIE DO ŻYCIA I PRACY UCZNIÓW LEKKO UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO W KLASACH IV - X . . . . .
y 24. Podstawowe założenia pracy pedagogicznej w klasach IV - X (Jan Pańczyk) . . . . . . . . . . . . . . . • • • • •
24.1. Charakterystyczne cechy rozwoju psychofizycznego uczniów lekko upo-śledzonych umysłowo a wymagania programowe w klasach IV - X . .
24.2. Od nauczania całościowego do nauczania przedmiotowego ..... 478
24.3. Modyfikacja i unowocześnianie procesu nauczania w klasach IV - X . 481
24.4. Rola i zadania kadry pedagogicznej szkoły specjalnej ...... 484
24.5. Wyniki nauczania ................ 486
25. Przygotowanie upośledzonych umysłowo do życia w środowisku spo-łecznym i przyrodniczym (Teresa Małkowska) ........ 487
25.1. Środowisko człowieka ............... 487
25.2. Nauczanie przyrody w szkole specjalnej ......... 493
25.3. Przystosowanie się człowieka do środowiska ........ 495
25.4. Specyfika przekazywania wiadomości o środowisku społecznym i przy-rodniczym .................. 505
26. Język ojczysty w procesie kształcenia upośledzonych umysłowo
(Maria Marek-Ruka) ............... 508
26.1. Rola i znaczenie języka ojczystego ........... 508
26.2. Charakterystyka programu nauczania języka polskiego w klasach IV - X
dla dzieci upośledzonych umysłowo . . . . . . . . . . . 509
26.3. Specyfika nauczania języka polskiego .......... 513
26.4. Trudności w nauczaniu języka polskiego ......... 519
27. Matematyka w szkole specjalnej i w życiu upośledzonych umysłowo
w stopniu lekkim (Irena Muszyńska) .......... 523
27.1. Potrzeba i zakres nauczania matematyki ......... 524
27.2. Specyfika nauczania matematyki upośledzonych umysłowo .... 526
27.3. Wykorzystanie wiedzy matematycznej w szkole i w życiu .... 536
28. Usprawnienie fizyczne dzieci lekko upośledzonych umysłowo (Jan
Pańczyk) .................. 538
28.1. Podstawowe pojęcia dotyczące rozwoju fizycznego . . . . . . 538
28.2. Metody oceny i kontroli rozwoju fizycznego i postawy ciała .... 540
28.3. Rozwój fizyczny dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim . . 542
28.4. Cechy motoryczne dzieci lekko upośledzonych umysłowo ..... 549
28.5. Usprawnienie fizyczne dzieci lekko upośledzonych umysłowo .... 550
28.6. Baza i kadra ułatwiające realizację programu wychowania fizycznego
w szkołach dla lekko upośledzonych umysłowo ....... 557
29. Nauczanie muzyki (Jan Jasinsfci) ............ 558
29.1. Pojęcie muzyki i umuzykalniania ........... 558
29.2. Umuzykalnienie dzieci lekko upośledzonych umysłowo i jego rola w od¬
działywaniu pedagogicznym ............. 560
29.3. Formy oddziaływania muzycznego ........... 562
29.4. Organizacja nauczania muzyki ............ 565
29.5. Metody i środki dydaktyczne ............ 567
29.6. Nauczyciel muzyki ................ 568
29.7. Rezultaty pracy ................. 569
t 30. Kształcenie zawodowe lekko upośledzonych umysłowo (Kazimierz Ki-
\ rejczyk, Jan Pańczyk) ............... 570
30.1. Przygotowanie upośledzonych umysłowo do pracy (K. Kirejczyk) . . 570
30.2. Propedeutyka przysposobienia do pracy (K. Kirejczyk) . . . . . 575
30.3. Przysposobienie zawodowe (K. Kirejczyk) ......... 579
30.4. Kwalifikowanie dzieci upośledzonych umysłowo do odpowiednich za-wodów (J. Pańczyfc) ............... 584
50«
Spis rzeczy
Spis rzeczy
789
788
672
672
674
678
684
686
695
703
703
706
703
709
711
713
713
714
715
717
718
719
720
723
723
725
730
736
743
770
775
80.5. Założenia kształcenia zawodowego młodzieży lekko upośledzonej umysło¬wo (J. Pańczyk) ................ 585
38.6. Teoretyczne kształcenie zawodowe (J. Pańczyk) ....... 589
30.7. Praktyczna nauka zawodu (J. Pańczyk) .......... 592
30.8. Osiągnięcia i braki kształcenia zawodowego (J. Pańczyk) .... 597 ""• 31. Praca pedagogiczna z dziećmi ze sprzężonymi upośledzeniami (Kazi¬mierz Kirejczyk) ................ 600
31.1. Dzieci z dodatkowymi upośledzeniami i organizacja ich kształcenia . . 600
31.2. Praca z dziećmi umysłowo upośledzonymi niedostosowanymi społecznie 602
31.3. Nauczanie i wychowanie dzieci umysłowo upośledzonych głuchych . . 606
31.4. Nauczanie i wychowanie dzieci umysłowo upośledzonych niewidomych . 613 l 31.5. Nauczanie ł wychowanie dzieci upośledzonych umysłowo z innymi
sprzężonymi upośledzeniami ............. 619
32. Zatrudnienie, opieka i kształcenie ustawiczne lekko upośledzonych
umysłowo (Helena Łaś, Jan Pańczyk) .......... 620
'•i 32.1. Zatrudnienie młodzieży lekko upośledzonej umysłowo (H. Łaś) . . . 620
32.2. Opieka i pomoc absolwentom szkół specjalnych dla upośledzonych umy¬słowo w okresie adaptacji zawodowej (H. Łaś) ....... 622
32.3. Lekko upośledzeni umysłowo jako pracownicy uspołecznionych zakła¬dów pracy (H. Łaś) ...... . ........ 625
32.4. Kształcenie ustawiczne (J. Pańczyk) .......... 627
630
szósta. SYSTEM KSZTAŁCENIA UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO .
Kryteria demokratyczne organizacji szkolnictwa ze szczególnym uwz-ględnieniem szkolnictwa specjalnego dla upośledzonych umysłowo (Ka¬zimierz Kirejczyk) ................ 630
Wprowadzenie ................. 630
Powszechność nauczania .............. 631
Bezpłatność nauczania ............... 633
Państwowość szkoły ............... 634
Jednolitość i drożność szkoły ............. 636
Swieckość szkoły ................ 637
Samokształcenie i kształcenie ustawiczne ......... 638
Stopniowe przekształcanie systemu szkolnego we wszechstronny sy¬stem oświatowo-wychowawczy ............ 639
Oparcie systemu nauczania i wychowania na badaniach naukowych . . 640 Wczesne wykrywanie upośledzeń i koordynacja zabiegów profilaktycznych 642 Zróżnicowanie i elastyczność organizacyjna oddziaływań pedagogicznych 645
Organizacja szkolnictwa dla upośledzonych umysłowo w Polsce (Kazi¬mierz Kirejczyk) ................ 647
34.1.
Szkolnictwo specjalne dla dzieci upośledzonych w Polsce międzywo¬jennej .................. 647
Ewolucja i okresy organizacji szkolnictwa specjalnego w Polsce Ludowej 650 Selekcja dzieci upośledzonych umysłowo ......... 656
Przedszkola dla dzieci upośledzonych umysłowo ....... 657
Szkoły podstawowe dla upośledzonych umysłowo ....... 659
Szkoły zawodowe dla upośledzonych umysłowo ....... 664
Zakłady specjalne i ośrodki szkolno-wychowawcze ...... 665
Placówki kształcenia dzieci głębiej upośledzonych umysłowo i dzieci
z dodatkowymi upośledzeniami ....... v .... 667
>34.9.
Dotychczasowe prace nad reformą kształcenia specjalnego .... 669
35. Kadry kształcenia specjalnego (Kazimierz Kirejczyk, Maria Marefc-Ruka) ....................
35.1. Ewolucja poglądów na sprawę kadr (K. Kirejczyk) ......
35.2. Zróżnicowanie zapotrzebowania na kadry (K. Kirejczyk) .....
35.3. Charakterystyczne cechy osobowości nauczyciela-wychowawcy dzieci , upośledzonych umysłowo (K. Kirejczyk) .........
35.4.' Stopień zaspokojenia potrzeb kadrowych (K. Kirejczjyfc) .....
35.5. Kształcenie kadr dla szkolnictwa specjalnego (K. Kirejczyk, M. Marek-Ruka) .............•••••••
35.6. Dokształcanie i doskonalenie zawodowe nauczycieli szkolnictwa spe¬cjalnego (K. Kirejczyk, M. Marek-Ruka) .........
36. Baza szkolnictwa dla upośledzonych umysłowo (Jan Pańczyk) ....
36.1. Warunki lokalowe szkół i placówek specjalnych .......
36.2. Wyposażenie pomieszczeń dydaktycznych i pomocniczych . .• .
36.3. Urządzenie i wyposażenie internatu ......••••
36.4. Środki finansowe szkół ........-•••••
36.5. Możliwości poprawy bazy szkolnictwa dla upośledzonych umysłowo .
37. Sprzymierzeńcy kształcenia upośledzonych umysłowo (Kazimierz Ki¬rejczyk) ......-•••••••••••
37.1. Uwagi wstępne ........••••••••
37.2. Sekcja Szkolnictwa Specjalnego ZNP .......-••
37.3. Organizacje rodziców .....••••••••••
37.4. Organizacje inwalidzkie ....-•••••••••
37.5. Polski Zespół do Badań Naukowych nad Upośledzeniem Umysłowym przy ZGTPD .......-•.•••••••
37.6. Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem .........
37.7. Inne organizacje przychodzące z pomocą ludziom upośledzonym . 38. Perspektywy pedagogiki specjalnej i kształcenia specjalnego (Kazimierz Kirejczyk) ....••••••••••••••
38.1. Uzasadnienie słuszności kształcenia specjalnego . . . . • • «
38.2. Odchylenia rozwojowe w ramach populacji dziecięcej .....
38.3. Podstawowe kierunki przemian ......••••••
3C.4. Czynniki warunkujące korzystne przemiany pedagogiki i kształcenia specjalnego .....
Bibliografia
Indeks nazwisk
Indeks rzeczowy