Dane szczegółowe książki

Przedmowa do wydania dziesiątego •........ 5
Przedmowa do wydania pierwszego ......... 7
Częsc pierwsza
MATERIAŁ GRAMATYCZNY 11
Wiadomości wstępne . . . . .13
I. Alfabet 13
II. Wymowa 13
III. Iloczas i zasady akcentowania wyrazów ........ 17
IV. Podstawowe wiadomości gramatyczne . . . . . . . .19
1. Lectio prima . . . . . . . . . . .27
Deklinacja I. Temat - a . . . . ... . . . . . .27
Koniugacja I. Temat - a . . . . . . . . . . .29
Ćwiczenia . ............ 30
2. Lectio secunda . . . . . . . . . . . .31
Deklinacja II. Temat - o . . . . . . . . . . .31
Przymiotniki ............. 33
De Polonia, patria nostra ........... 36
Ćwiczenia ............. 37
3. Lectio tertia ............. 37
Koniugacja . . . . . . . . . . . . .37
Infinitivus, indicativus, imperativus praesentis czterech koniugacji ..... 38
Varia 39
Ćwiczenia ............. 41
4. Lectio quarta . . . . . . . .41
Indicativus imperfecti activi .......... 41
Zaimki osobowe - pronomina personalia ........ 43
Zaimki dzierżawcze - pronomina possessiva ........ 43
Varia .............. 44
Ćwiczenia ............. 45
5. Lectio quinta ........ .... 45
Indicativus futuri primi activi .......... 45
Varia .............. 46
Ćwiczenia ............. 47
6. Lectio scxta ............. 48
Indicativus praesentis, imperfecti, futuri I passivi . . . .... 48
639

Infinitivus praesentis passivi .......... 48
Indicativus praesentis passivi .......... 49
Indicativus imperfecti passivi ....... ... 49
Indicativus futuri primi passivi .......... 50
Imperativus praesentis passivi .......... 51
Varia 51
Ćwiczenia ............. 53
7. Lectio septima ............ 53
Deklinacja III. Uwagi ogólne .......... 53
Deklinacja III spółgłoskowa .......... 54
Varia 57
Ćwiczenia . . . . . . - • ■ • • .58
8. Lectio octava ............ 59
Deklinacja III samogłoskowa .......... 59
Składnia nazw miast ........... 60
Varia .............. 61
Ćwiczenia ............. 62
9. Lectio nona ............. 62
Deklinacja mieszana ............ 62
Zakończenia rodzajowe rzeczowników deklinacji III ...... 63
Varia 65
Ćwiczenia ............. 66
10. Lectio decima ............ 66
Przymiotniki deklinacji III . . . . . . . . . .66
Varia 68
• Stopniowanie przymiotników .......... 69
Varia 70
Ćwiczenia ............. 72
11. Lectio undecima ............ 73
Participium praesentis activi .......... 73
Varia 73
Zaimek wskazujący-pronomen demonstrativum ....... 74
Varia .......... .... 75
Ćwiczenia ............. 75
12. Lectio duodecima ............ 76
Zaimki względne - pronomina relativa ......... 76
Zaimek pytajny - pronomen interrogativum ........ 76
Zaimki: nullus, nemo, nihil ........... 77
Varia 77
Ćwiczenia ............. 78
13. Lectio tertia decima ........... 78
Deklinacja IV. Temat - u . . . . . . . . ■ ■ .78
Deklinacja V. Temat - e . . . . . . . . . . .80
Varia .,.........-•■ 81
14. Lectio quarta decima ........... 82
* Indicativus perfecti activi ........... 82
Varia 84
15. Lectio quinta decima ........... 86
Zaimki wskazujące - pronomina demonstrativa ....... 86
Przymiotniki zaimkowe ........... 88
Varia 88
Ćwiczenia ............• 90
16. Lectio sexta decima ........... 91
, Indicativus plusquamperfeoti activi ......... 91
640

i Indicativus futuri exacti activi .......... 92
Varia 93
Podwójny accusativus - aacusativus duplex ........ 94
Varia .............. 94
Ćwiczenia ............. 95
17. Lectio septima decima ........... 95
Supinum .......... ... 95
Varia .............. 96
• Participium perfecti passiyi .......... 97
Indicativus perfecti passivi ........... 97
Indicativus plusquamperfecti passivi . .' . . . . . . .98
Indicativus futuri exacti passivi .......... 99
Ćwiczenia ............. 101
18. Lectio duodevicesima . . . . . . . . . . .101
Infinitivus perfecti activi i passivi ......... 101
Infinitivus perfecti activi . . . . . . . . . . .101
t Infinitivus perfecti passivi . . . . . . . . . . .102
Accusativus cum infinitivo . . . . . . . . . ' . .102
Varia ...........•... 104
Ćwiczenia ............. 105
19. Lectio undevicesima . . . . . . . . . .105
Modus coniunctivus. Tryb łączący (przypuszczający) ...... 105
Coniunctivus praesentis activi . . . . . . . . . .106
Coniunctivus imperfecti activi . . . . . . . . . .107
Coniunctivus w zdaniach głównych . . . . . . . . 108
Zdania celowe i dopełnieniowe . . . . . . . . . .111
Varia 112
Ćwiczenia ............. 113
20. Lectio vicesima ............ 113
Coniunctivus praesentis passivi . . . . . . . . . .113
Coniunctivus imperfecti passivi . . . . . . . . . .114
Podwójny nominativus - nominativus duplex . . . . . . . .114
• Przysłówki - adverbia . . . . . . . . . . .115
Varia 116
Ćwiczenia ............. 117
21. Lectio vicesima prima . . . . . . . .117
Coniunctivus perfecti activi . . . . . . . . . .117
Coniunctivus plusquamperfecti activi . . . . . . . . .118
Coniunctivus w zdaniach głównych (c.d.) . . . . . . . .119
Consecutio temporum . . . . . . . . . . .120
Zdania pytające ............ 121
Varia 122
Ćwiczenia ............. 123
22. Lectio vicesima secunda ........... 124
Coniunctivus perfecti passivi .......... 124
Coniunctivus plusquamperfecti passivi ......... 125
Zdania czasowe z cum historicum . . . . . . . . . .125
Okresy warunkowe ............ 126
Varia 127
Ćwiczenia ............. 128
23. Lectio vicesima tertia ........... 128
Zdania przyzwalające . . . . . . . . . . .128
*i» Ablativus absolutus ............ 130
Varia 131
641

Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . .133
24. Lectio vicesima quarta . . . . . . .133
Uzupełnienie wiadomości o stopniowaniu przymiotników . . . . . .133
Uzupełnienie wiadomości o stopniowaniu przysłówków . . . . . .136
Varia 137
25. Lectio vicesima quinta . . . . . . .138
Nominativus cum infinitivo . . . . . . . . . . .138
Gerundium . . . . . . . . . . . . .139
Varia .............. 140
26. Lectio vicesima sexta . . . . . .141
Participium futuri activi ............ 141
Gerundivum ............. 141
Uzupełnienie wiadomości o participiach ........ 142
Varia . . . . . . . . . . . . . .144
Ćwiczenia ............. 145
27. Lectio vicesirna septima . . . 145 Infinitivus futuri activi ........... 145
Infinitivus futuri passivi . . . . . . . . . . .145
Zdania skutkowe - ut consecutivum . . . . . . . . .147
Varia 148
Ćwiczenia ............. 149
28. Lectio duodetricesima . . . . . .149
Coniugatio periphrastica passiva . . . . . , . . . 149
Varia . . . . . . . . . . . . .150
29. Lectio undetricesima . . . . .152
Verba deponentia . . . . . . . . , . . . .152
Verba semideponentia . . . . . . . . . . .153
Varia . . . . . . . . . . . . .154
30. Lectio tricesitna . . . . . . .158
Imperativus futuri activi . . . . . . . . . . .158
Czasownik posiłkowy esse . . . . . . . . . , .158
Imperativus futuri pa ssivi ........... 159
Zdania przyczynowe - cum causale . . . . . . . . . 159
Varia . 160
31. Lectio tricesima prima ........... 161
Liczebniki - numeralia . . . . . . . . , . .161
I. Liczebniki g/ówne- numeralia cardinalia . . . . . . . .162
II. Liczebniki porządkowe - numeralia ordinalia . . . . . . .163
III. Liczebniki podziałowe - numeralia distributiva . . . . . . .164
IV. Liczebniki wielorakie - numeralia multiplicativa . . . . . . .164
V. Przysłówki liczebnikowe - adverbia numeralia . . . . . . .164
Varia .............. 164
32. Lectio tricesima secunda .......... 167
Verba anomala: volo, no/o, mało . . . . . . . . . .167
Varia 170
Odmiana czasownika: eo, ire, ii, kum . . . . . . . . .170
Varia .............. 172
Ćwiczenie ............. 175
33. Lectio tricesima tertia . . . . . . . . . . .175
Odmiana czasownika: fero,ferre, tuli, latum . . . . . . . .174
Odmiana czasownika: fio, fieri, factus sum . . . . . . . .176
Odmiana czasownika: edo, edere (esse) . . . . . . . . .177
Varia . . ........... 177
34. Lectio tricesima quarta . ........ 179
642

Verba defectiva ............ 179
Czasowniki nieosobowe - verba impersonalia . . . . . . . .182
Varia 184
Ćwiczenie ............. 186
35. Lectio tricesima quinta . . . . . . . .186
Coniugatio periphrastica activa .......... 186
Consecutio temporum . . ... . . . . . . .187
Varia 190
36. Lectio tricesima sexta . . . . . . . . .192
Zdania ex mente auctoris i ex mente aliena . . . . . . . .192
Assimilatio modi . . . . . . . . . . . .192
Oratio obliqua - mowa zależna . . . . . . . . . .193
Varia .............. 196
Przyimek-praepositio ........... 200
Tablice 208
Część druga
DE OMNIBUS REBUS ET QUIBUSDAM ALIIS 237
Teksty 239
De pietate filiae (Plinius, Naturalis Historia, VII 36) ....... 239
De Valerio Corvino eiusque cognomine (Gellius, I 244) ...... 239
Cur mulieres Romanae Iunoni Caprotinae sacrificaverint ? . . . ... . 240
De multiiuga partione (Gallius, X 2) . . . . . . . . . 240
Quomodo factum sit, ut feminae artem medicinam discere possent? (Hyginus, Fabulae) . 241 Quomodo adulescentes foro et eioquentiae pararentur? (Tacitus, Dialogus de oratoribus; Gellius, I 23) ... 241
De Octaviani urbanitate ........... 242
De servis qui animo fideli in dominos fuerunt . . . . . . . . 242
De decreto tribunorum gravitatis antiquae pleno (Gellius, I 152) ..... 243
Magister facetus ............ 243
Notati a censoribus qui dixerunt ioca quaedam intempestive ...... 243
Węzeł gordyjski (Curtius Rufus, III 2) 244
De Alexandro eiusque medico (Curtius Rufus, III 13 sqq) ...... 244
De Alexandria, urbe celebri ab Alexandro Magno condita (Curtius Rufus, IV 33) . . 245
De Alexandro Magno ........... 245
Femineis verbis nec lacrimis credito ......... 246
Femina bellorum causa est .......... . 246
De Alexandro Magno et Thalestri, Amazonum regina (Curtius Rufus, VI 19) . . 247
Hasła znane z historii i powiedzenia sławnych ludzi ....... 247
Imię. Nazwisko. Przydomek .......... 249
Kalendarz rzymski ............ 251
Zwroty łacińskie stosowane obecnie ......... 254
Skróty 256
Mapy 258
643

Część trzecia
WYBÓR TEKSTÓW 261
Wykaz autorów ............•. 263
HISTORIA -AB URBE CONDITA 269
I. Początki Państwa rzymskiego . . . . .271
1. Istota państwa. Społeczeństwo (Cicero, De re publica, I 39; 41-42; 47) . . .271
2. Początki państwa rzymskiego (Sali ustius, Catilinae coniuratio, 6, 1-2) . . .271
3. Założenie Rzymu (Livius, Ab Urbe condita, I 6, 3-4; 7, 1-3; Ovidius, Fasti, IV 809-
818 272
4. Śmierć Remusa - według innej wersji (Ovidius, Fasti, IV 819-824; 835-848) . . 273
5. Kult Herkulesa w Rzymie (Livius, Ab Urbe condita I 7, 3-7) ..... 274
6. Wojna z Sabinami (Livius, I 9-13 wybór) ........ 274
a. Porwanie dziewcząt sabińskich ... . . . . . ; . 274
b. Sabinowie uderzają na Rzym. Zdrada i śmierć Tarpei ..... 275
c. Bitwa ....... ...... 276
7. Hersylia, żona Romułusa, organizuje wystąpienie kobiet (Ovidius, Fasti, III 209-228) . 276
8. Obalenie władzy królewskiej r. 510 p.n.e. ........ 277
a. Wyrocznia delficka o losach Rzymu (Livius, I 56, 4-12) ..... 277
b. Wygnanie etruskich Tarkwiniuszy (Livius, I 60, 2-4) ..... 278
II. Początki Republiki r. 509 p.n.e. (Livius, III, 1; 8-11) 279
1. Wojna z Etruskami. Bohaterscy Rzymianie 508/507 p.n.e. ..... 279
a. Porsenna uderza na Rzym (Livius, II 9) . . . . . . . 279
b. Horacjusz Kokles (Livius, II 10) . . . . . . . . . 280
c. Mucjusz Scewola (Livius, II 12; 13, 1) . . . . . . . . 280
d. Uznanie Porsenny dla bohaterstwa Klelii (Livius, II 13, 6-11) .... 281
2. Krzywdzeni plebejusze walczą o prawa ........ 282
a. Rzym zagrożony przez Wolsków. Wroga postawa ludu r. 494 p.n.e. (Livius, II 23, 1-11;
24, 1-4, 6-8; 31, 8-11) 282
b. Secesja plebejuszy na Górę Świętą r. 494 p.n.e. (Livius, II 32; 33, 1, wybór) . 283
c. Plebejusz konsulem r. 367 p.n.e. (Livius, VI 34; 35, 1-7; 42, 2-9, wybór) . . . 284
3. Świątynia Zgody (Ovidius, Fasti, I 637-650) 285
4. Wojna z mieszkańcami miasta Weje. Wystąpienie Fabiuszów (Livius, II 48, 8-10; 49,
1-5; 50; Ovidius, Fasti, II 1ο3 sqq) 286
5. Od pługa do godności dyktatora i do triumfu r. 458 p.n.e. (Livius, III 26, 7; 27,1-4; 29,4-7, wybór) 288
6. Powstanie niewolników ........... 289
a. Niewolnicy - niebezpieczeństwem dla Rzymu r. 419 p.n.e. (Livius, IV 45, 1-2). 289
b. Powstanie niewolników na Sycylii (Florus, Epitome, II 7) . . . . . 289
c. Powstanie Spartakusa 73-71 p.n.e. (Florus, ib, II 8) 290
d. Stłumienie powstania niewolników za Tyberiusza r. 24 n.e. (Tacitus, Annales, VI 27) 290
[II. Druga wojna punicka 218-201 p.n.e. ........ 291
1. Przekleństwo Dydony (Vergilius, Aeneis, IV 607 sqq) ...... 291
2. Charakterystyka Hannibala (Livius, XXI 4, 1-4) 292
3. Przysięga Hannibala (Nepos, Hannibal, 2, 3-6) . ...... 293
4. Wojsko Hannibala u stóp Alp (Livius, XXI 30) 293
5. Pierwsze bitwy na terenie Italii (Nepos, Hannibal, 3, 4; Livius, XXI 38, 1,' Nepos, ib. 4,
1-2) 294
6. Panika w Rzymie po klęsce nad Trebią (Livius, XXI 57) ..... 294
7. Klęska Rzymian nad jeziorem Trazumeńskim r. 217 p.n.e. (Livius, XXII 4-7; 1, 6-8) . 294
644

8. Bitwa pod Kannami r. 216 p.n.e. (Livius, XXII 44-49, wybór) .... 296
a. Kontrowersyjne stanowisko konsulów ........ 296
b. Pozycja bojowa Rzymian .......... 296
c. Pozycja bojowa Hannibala .......... 297
b. Bitwa na prawym skrzydle Rzymian ........ 297
e. Sytuacja na lewym skrzydle ......... 298
f. Klęska Rzymian. Śmierć konsulów ........ 298
9. Hannibal nie umie wykorzystać zwycięstwa (Livius, XXII 51, 1-4) .... 299
10. Kartagińczycy odwołują Hannibala z Italii r. 203 p.n.e. (Livius, XXX 19, 12-20, 1-5) . 299
11. Hannibal podstępnie ratuje swój majątek (Nepos, Hannibal, 9) ..... 299
12. Śmierć Hannibala r. 183 p.n.e. (Nepos, Hannibal, 12) 300
IV. Spisek Katyliny 301
1. Społeczeństwo rzymskie w czasach rzeczpospolitej (Sallustius, Catilinae coniuratio 9-10; 12-13) 301
2. Charakterystj'ka Katyliny (Sallustius, ib., 5) ...... 302
3. Środowisko Katyliny (Sallustius, ib., 14) ....... . 302
4. Okoliczności sprzyjające planom Katyliny (Sallustius, ib., 16) .... 303
5. Spisek w r. 63 p.n.e. (Sallustius, ib., 26-27 i 29). 303
6. Wojsko Katyliny 303
7. Wystąpienie Cycerona ........... 304
8. Reakcja Katyliny i senatorów na wystąpienie Cycerona (Sallustius, ib., 31, 7-8) . . 309
9. Wnioski Cezara i Katona (Sallustius, ib., 53, 6; 51, 1; 43; 52, 1; 36) . . . 309

10. Druga mowa Cycerona wygłoszona na posiedzeniu senatu ..... 310
11. Śmierć Katyliny w bitwie pod Pistorią r. 63 p.n.e. (Sallustius, ib., 56, 11; 59, 4) . . 311
12. Powrót Cycerona z wygnania (Cicero, Ad Atticum IV 1-25) .... 311
V. Z życia Cezara (Suetonius, Divus Iulius, 1-19, wybór) ...... 313
1. Kwestura ............. 313
2. Edylat 314
3. Pretura 314
4. Konsulat ............. 314
5. Cezar jako wódz (Suetonius, Divus Iulius, 57 sqq) ...... 315
6. Uznanie dla zasług żołnierza (Seneca, De beneficiis, V 24, 1-3) .... 315
7. Śmierć Cezara (Suetonius, Divus Iulius, 80-82,1 ....... 316
8. Pogrzeb Cezara (Suetonius, Divus Iulius, 83-88, wybór) ..... 316
9. Ubóstwienie Cezara (Ovidius, Metamorphoses, XV 746 sqq; 849 sqq) . . . 317
10. Pamiętniki Cezara (Suetonius, Divus Iulius, 56) ....... 318
a. Galia (Caesar, De bello Gallico, II). . . . . . . . 318
b. Przeprawa przez Ren do Germanii r. 55 p.n.e. (Caesar, De bello Gallico, IV 17-18) . 318
c. Pierwsza wyprawa do Brytanii (Caesar, De bello Gallico, IW 20-21; 27-32; 34-36; 38,
1-2) 319
d. Brytania i jej mieszkańcy (Caesar, De bello Gallico, V 12; 14) ... . 321
e. Stosunki polityczne i społeczne w Galii. Zwyczaje Gallów (Caesar, De bello Gallico,
VI 11; 13-19) . 322
f. Germania i jej mieszkańcy (Caesar, De bello Gallico, VI 21-24) .... 324
g. Powstanie Wercyngetoryksa (Caesar, De bello Gallico, VII 1-4) .... 325 h. Wercyngetoryks po upadku Awarikum (Caesar, De bello Gallico, VII 29-30) . . 326
i. Oblężenie Alezji (Caesar, De bello Gallico, VII 68-71; 75; 77-78) . . .326
k. Upadek Alezji (Caesar, De bello Gallico, VI 89) 328
11. Wercyngetoryks wobec Cezara (Florus, Epitome Histońae Romanae, I 45, 26) . . 328
12. Wojna domowa 328
a. Rubikon - powrót Cezara z armią do Italii r. 49 p.n.e. (Suetonius, Divus Iulius, 31
-32) 328
645

b. Afraniusz poddaje się Cezarowi (Caesar, De bello civili, I 84 sqq, wybór) . . . 329
c. Ucisk ludności w Malej Azji (Caesar, De bello dviii, III 32-33) .... 329
d. Na straży sztandaru. Pod Dyrrachium wojska Pompej usza odnoszą zwycięstwo r. 48 p.n.e. (Caesar, De bello dviii, III 93., 8 sqq, wybór) ...... 330
e. Zwycięstwo Cezara pod Farsalos (Caesar, De bello dviii, III 95 sqq, wybór) . . . 330
f. Śmierć Pompejusza r. 48 p.n.e. (Caesar, De bello dviii, III 102-104) . . . 331
g. Aleksandria i Faros (Caesar, De bello dviii, III 111 sqq) ..... 332
VI. Z dziejów cesarstwa ........... 333
1. Z życia Oktawiana Augusta (Suetonius, Divus Augustus, 1-27, wybór) . . . 333
a. Działalność pokojowa Augusta (Suetonius, Divus Augustus, 28-30; 89) . . . 333
b. Pierwsza poczta w Rzymie (Suetonius, Divus Augustus, 49-50) .... 334
c. Życie prywatne Augusta (Suetonius, Divus Augustus, 75-78,1 .... 334
d. Postać Oktawiana Augusta (Suetonius, Divus Augustus, 79-84) .... 335
e. Oktawian w roli obrońcy (Macrobius, Saturnalia, II 4, 27) . . . . . 336
f. Testament Augusta (Suetonius, Divus Augustus, 101) ..... 336
g. Monumentum Ancyranum 20; 22-24 ....... 336
h. Działalność polityczna Augusta (Monumentum Ancyranum, 25; 26-27; 31) . . 337
2. Klątwa ciążąca nad Rzymem - wojny bratobójcze (Horatius, Epode, 7) . . 338
3. Na zwycięstwo pod Akcjum w r. 31 p.n.e. (Horatius, Carmina, I) 339
4. Poświęcenie ołtarza pokoju (Ovidius, Fasti, I 709-722) ...... 340
5. Klęska legionów rzymskich w lesie Teutoburskim (wg Wellejusza Paterkulusa, Florusa
i Swetoniusza) ............ 341
6. Śmierć i pogrzeb Germanika (Tacitus, Annales, II 71-75; III 1-5) .... 341
7. Pożar Rzymu (Tacitus, Annales, XV 38-44) . . . . . . . 343
8. Oskarżenie chrześcijan (Tacitus, Annales, XV 44) ...... 345
9. Cesarz Tytus (Suetonius, Divus Titus, wybór) ....... 346
10. Cesarz Julian Apostata na łożu śmierci r. 363 n.e. (Ammianus Marcellinus, Res gestae,
XXV 3,15-23) 347
WYMOWA 349
I, Pochwała wymowy - Laudes eloquentiae (Cicero, De oratore I 8, 31 sqq) . .351
II. Marek Tulliusz Cyceron - największy mówca rzymski (Catullus 49) . . 352
A. Cyceron o sobie ............ 352
1. Cyceron o swoich studiach (Brutus, 313-316) ....... 352
2. Sytuacja obywatela - homo novus (Oratio in Verrem, II 5, 180 sqq) . . , 353
3. Żądza rozgłosu i samochwalstwo Cycerona (Ad familiares, V 12; Ad Atticum, IV 6) 354
B. Starożytni o Cyceronie ■•••....... 356
1. Cyceron - drugi Demostenes (Quintilianus, Institutio oratoria, X 1, 105 śqq) . . 356
2. Cyceron - mówca (Tadtus, Dialogus de oratoribus, 22; M. Cornelius Fronto, Epist. ad
M. Caesarem, IV 3) . . 356
3. Śmierć Cycerona (Livius, Frg. ex libro, CXX) ...... 357
4. List Petrarki do Cycerona .......... 358
5. Tytus Pomponiusz Attyk - przyjaciel Cycerona (Nepos, Atticus, wybór) . . 358
C. Proces Werresa ••••••...... 36Q
1. Cyceron i Sycylijczycy (Cicero, In Q. Caedlium divinatio, 2-5) .... 360
2. Stosunki w prowincjach rzymskich (Cicero, ActioIIin Verrem, III 89, 207 sqq) . . 361
3. Przekupny namiestnik (Cicero, Actio II in Verrem, V 4, 10 sqq) .... 361
4. Pogwałcenie praw obywatelskich (Cicero, Actio II in Verrem, V 61, 160 sqq) . . 363
5. Namiestnik prowincji - grabieżcą (Cicero, Actio II in Verrem, IV 1, 1) . . . 364
6. Posąg Diany w Segeście (Cicero, Actio II in Verrem, IV 33, 42 sqq) .... 364
646

7. Cerera henneńska (Cicero, Actio II in Verrem, IV 48, 106) ..... 365
8. „Humanitas * 'zwycięskiego wodza a chciwość namiestnika prowincji (Cicero, Actio II in Verrem, IV 52, 117; 54, 122 sqq) 366
9. Naruszenie stosunków międzynarodowach (Cicero, Actio II in Verrem, IV 27, 60 sqq) 367
D. Obrona poety Archiasza ........... 369
Pochwala nauki poezji (Cicero, Pro A. Licinio Archiapoeta) ..... 370
E. Uczczenie poległych żołnierzy Legionu Marsowego(Cicero, Oratio Philippica,XIV 10,28 sqq) 373 FILOZOFIA .'377
I. Z poematu Lukrecjusza O naturze wszechrzeczy ....... 379
1. Pochwała filozofii Epikura (De rerum natura, II1-61) ...... 379
2. Życie ludzi pierwotnych - początki kultury (De rerum natura, V 925 sqq) . . , 380
3. Rozwój mowy (De rerum natura, V 1028 sqq) ....... 382
II. Z pism filozoficznych Cycerona ......... 383
1. Konflikt między korzyścią osobistą a uczciwością (De officiis, III 12, 50-60) . . 383
2. Pojęcie szczęścia (Tusculanae disputationes, V 20, 57 sqq) ..... 385
3. Sokrates w obliczu śmierci (Tusculanae disputationes, I 41, 97 sqq) .... 387
4. Źródła i trwałość przyjaźni (Laelius sive de amicitia, 26-32) ..... 388
5. Wartość przyjaźni (Laelius sive de amicitia, 47-48) ...... 389
6. Kryteria wyboru przyjaciół (Laelius sive de amicitia, 62-68) . . . . . 389
7. Człowiek - doskonały twór natury (De natura deorum, II 56, 140 sqq) . . . 391
8. Katon o starości (Cato Maior sive de senectute, 17-38, wybór) . . . . .391
III. Z pism Seneki - filozofa .i ....... . 394
1. Uczciwość najwyższym dobrem (Epistulae morales ad Lucilium, 74) .... 394
2. O wdzięczności (De beneficiis, IV 21, 1-4) ....... 395
3. Gniew a rozwaga (De ira, II 23) ......... 395
4. Jak czytać dzieło lietrackie? (Epistulae morales ad Lucilium, 2) . . . . 396
LISTY .............. 397
I. Z listów Cycerona z wygnania .......... 399
1. Epistulae ad familiares XIV 1 (r. 58 p.n.e.) ....... 399
2. Epistulae ad familiares XIV 2 (r. 58 p.n.e.) ....... 400
3. Epistulae ad familiares XIV 4 (r. 58 p.n.e.) ....... 400
4. Epistulae ad Atticum III 5 (r. 58 p.n.e.) ....... 401
5. Epistulae ad familiares VII 1 ......... 402
6. Odbudowa bazyliki Emiliuszów (Epistulae ad Atticum IV 16, r. 54 p.n.e.) . . 403
A. Z listów do żony ............ 403
1. Ad familiares XIV 20 (r. 47 p.n.e.) 403
2. Ad familiares XIV 22 (r. 57 p.n.e.) 404
B. Po śmierci córki Tullii ........... 404
1. Ad Atticum XII 14 (marzec r. 45 p.n.e.) ........ 404
2. Ad Atticum XII 15 (marzec r. 45 p.n.e.) 404
3. Ad Atticum XII 18 (r. 45 p.n.e.) 404
C. Troska o wyzwoleńca Tirona (Ad familiares, XVI 14, r. 45 p.n.e.) ..... 405
647

II. Z listów Pliniusza Młodszego .......... 406
1. Małe zainteresowanie występami poetów (I 13) . . . . . . 406
2. Bohaterstwo Arrii (III 16) 407
3. Szkoła w Komum (IV 13) 408
4. Troska o chorego wyzwoleńca (V 19) . . . . . . . 408
5. Z listów do żony. Żona Pliniusza - Kalpurnia (IV 19; VI 7j VII 5) . . . .409
6. Śmierć młodej córki Fundanusa (V 16) . . . . . . .410
7. Wybuch Wezuwiusza. Śmierć Pliniusza Starszego (VI 16) . . . . .411
8. Jak studiować? (VII 9) 412
9. Wierzyć czy nie wierzyć? (VII 27) ........ . 413

10. Grecja - źródło kultury (VIII 24) 414
11. O wyścigach w cyrku (IX 6) ......... . 415
12. „Humanitas" Pliniusza (IX 12; IX 21; 1X24) 415
A. Korespondencja z Trajanem . . . . . . . . . .417
1. Pliniusz namiestnikiem Bitynii. Odbudowa łaźni w Prusie (X 23 (34); (X 24(35) . 417
2. Brakoróbstwo. Brak poczucia odpowiedzialności (X 39 (48); (X 40 (49) . . . 417
3. Starania o usprawnienie transportu (X 41)50); X 42(51); X 61.(69) ;X 62 (70) . . 418
4. Sprawa chrześcijan w Bitynii (X 96 97) ........ 420
5. Stanowisko Trajana - potępia donosy anonimowe (X 97 (98) . . . . .421
III. Z listów Seneki - filozofa 422
1. Niewolnik - także człowiek (Epistulae morales ad Lucilium, 47) .... 422
2. Wywczasy w Bajach (Epistulae morales ad Lucilium, 51) .... . 424
IV. Z listów Owidiusza z wygnania ......... 426
1. Do żony (Tristia, III 3; Epistulae ex Ponto, 14) ...... 426
2. Do pasierbicy Perilli (Tristia, III 7) . . . . . . . 429
3. Do przyjaciela (Epistulae ex Ponto, II 10) . . . . , . .431
4. Do Attyka (Epistulae ex Ponto, II 4) . . . . . . . . 433
UMIEJĘTNOŚCI 435
I. Człowiek i środowisko (Cicero,Deofficiis II 3,12 sqq) ...... 437
Warunki klimatyczne (Cicero, De divinatione, 136,79; De natura deorum, II60,125 sqq;
Horatius, Carmina, I 3, 35; Seneca, Medea, 375 sqq) ...... 438
II. Nauka i wychowanie ........... 439
1. Czy należy dzieci posyłać do szkoły, czy uczyć w domu? (Quintilianus, I 2, 1-16) . . 439
2. Właściwe metody wychowawcze (QuintiJianus, I 3, 6-17; Iuvenalis, Satirae, XIV 47 sqq) . 440
3. Dzieci powinny wcześnie rozpoczynać naukę (Quintilianus, I 1, 15-19) . . . 441
4. Szkoła - przygotowaniem do życia społecznego (Quintilianus, I 2, 20) . . . 442
III. Rolnictwo .............. 443
1. Wiosenne prace na roli (Vergilius, Georgica, I 43 sqq) ...... 443
2. Żniwa (Plinius, Naturalis Historia, XVIII 296) 444
3. Zagrożona gospodarka wiejska - ludność ciągnie do miasta (Varro, De re rustica, II 1 ; Columella, De re rustica, I praefatio) ........ 444
4. Gospodarka rolna i hodowla bydła (Columella, De re rustica, VI, praefatio) . . . 445
5. Rola rządcy i jego żony (Cato, De agricultura, V 142-143) ..... 445
6. Wśród narzędzi pracy - niewolnik (Varro, De re rustica, I 17) . . . . 446
7. Właściwe podejście do niewolników zatrudnionych na wsi (Columella, De re rustica, 1 8) . 447
648

IV. Sztuka ............. 448
1. Wykształcenie architekta. Teoria i praktyka (Vitruvius, De architectura, I 2, 1-3, 11; 18) . 448
2. Ręce - dar nieoceniony (Cicero, De natura deorum, II 60, 150 sqq) .... 449
3. Agora grecka i forum rzymskie (Vitruvius, De architectura I 1, 1-3) .... 449
4. Bazyliki rzymskie (Vitruvius, De architectura, V 1, 4-5) ..... 450
5. „Złoty środek" także w urządzeniu domu (Cicero, De officiis, I 39, 138-140) . . 450
6. Domy wielopiętrowe w Rzymie (Vitruvius, De architectura, II 8, 17) . . . 451
7. Wodociągi rzymskie (Frontinus, De aquis urbis Romae, 5, 94 sqq) . . . .451
8. Wybór miejsca na budowę domu w posiadłości wiejskiej (Varro, De re rustica, I 12) . 452
9. Archimedesowskie „Heureka" (Vitruvius, De architectura, IX, praefatio) . . . 452

10. Szlachetne współzawodnictwo (Plinius, Naturalis Historia, XXXV 9, 61; 63 sqq); Pro- 453 tegenes i Apelles (Plinius, Naturalis Historia, XXXV 79 sqq) .... 454
11. Nowe prądy w sztuce. Obrona realizmu (Vitruvius, De architectura, VII 5) . . . 455
12. Natura sprawiedliwie rozdziela swe dary (Cicero, De inventione rhetorica II 1, 1 sqq) 456
V Medycyna ............. 457
1. Racjonalny tryb życia (Celsus, Demedicina, I 1, 1 sqq) ...... 457
2. Źródła wielu chorób (Seneca, Epistulae mor aleś, XV 95, 15, sqq) .... 457
3. Ból zębów (Theodorus Priscianus, Euporista, I 16, 46) ..... 458
4. Niezawodny środek na ból zębów (Martialis, Epigrammata, V 43) . . . . 458
5. Bursztyn (Plinius, Naturalis Historia, XXXVII 42 sqq) ..... 458
6. Pszczółka w bursztynie (Martialis, Epigrammata, IV 32) ..... 459
7. Fraszki o lekarzach (Martialis, Epigrammata, I 47; V 9; VI 53) .... 460
POEZJA 461
I. Z poezji Katullusa ........... 463
1. Wróbelek (Catulli Veronensis liber, 2) ........ 463
2. Śmierć wróbelka (3) 463
3. Pocałunki (5) 464
4. Powrót do ojczyzny (31) .......... 465
5. Nietaktowny śmiech (39) .......... 465
6. Wiosna w Bitynii (46) . . . . . . . . . . 466
7. Miłość (51) 466
8. Kobieca wierność (70) .......... 467
9. Zmanierowana wymowa (84) ......... 467

10. Kocham i nienawidzę (85) .......... 467
11. Wierne uczucie (87) 468
II. Bajki Fedrusa 469
1. Fedrus o swoich bajkach (Prologus). ........ 469
2. Wilk i jagnię (II) 469
3. Zachłanność ukarana (14). . . . . . . . . . 470
4. Lis i kruk (I 13) 470
5. Ukarane ambicje żaby (I 24) ......... 471
6. Lis i bocian (I 26) ........... 471
7. Dwa muły i rozbójnicy (II 7) ........ 472
8. Sokrates o przyjaciołach (III 9) ........ 472
9. Lis i'winogrona (IV 3) .......... 472

10. Lis i kozioł (IV 9) 473
11. O ludzkich wadach (IV 10) 473
12. Brodate kozy (IV 17) 473
13. „Góra rodzi - mysz" (IV 24) 474
649

III. Z poezji Wergiliusza ........... 475
1. Ecloga 1 475
2. Pochwala Italii (Georgica, II 136-176) ....... 477
A. Z Eneidy ............. 478
1. Inwokacja (Aeneis, I 1-11) .......... 478
2. Zdobycie Troi (II 13-80; 108-240) 479
3. Kartagina (I 12-33) 484
4. Fama (IV 173-195) 485
5. Dydona wyznaje miłość Eneaszowi (IV 296-396) ...... 486
6. Ostatnie chwile Dydony (IV 622-629; 658-705) .... 488
7. Sława Greków (IV 847-853) 490
IV. Z poezji Horacego (Suetonius, Deperditorum librorum reliquiae,) .... 491
1. Poeta o sobie ............ 491
a. Carmina (III 4, 1-28) 491
b. Epistulae (II 2, 41-52) 492
c. Carmina (II 7) .......... 493
d. Sermones (I 6, 45-87) .......... 494
2. Carmina z księgi pierwszej (I 1; 3; 4; 8; 9; 10; 21; 22; 23; 30; 34) . . . .495
3. Carmina z księgi drugiej (II 3; 14; 15; 17; 20) . . . . . . . 504
4. Carmina z księgi trzeciej (III 2; 8; 9; 12; 21; 22; 30) ...... 509
5. Carmina z księgi czwartej (IV 7; 8) . . . . . . . .516
6. Epodon Liber (Epode, 2) ......... 518
7. Sermones {Sermones, 19). , . . . . . . . . 520
V. Z poezji Owidiusza .......... 523
1. Poeta o sobie (Tristia, IV 10) . . . . , . . . 523
2. Jak zdobyć serce dziewczyny (Ars amatoria, II 151, sqq wybór) .... 527
3. Wyścigi rydwanów w cyrku (Amores, III 2) ...... . 528
4. Skutki farbowania włosów (Amores, I 14) . . . . , . . 530
5. Metamorphoses ......... 532
a. Inwokacja (I 1-4) . . . . . . . , , 532
b. Lot Ikarowy (VIII 183-235) 532
c. Orfeusz i Eurydyka (X 1-63) ......... 533
d. Filemon i Baucis (VIII 620-651; 660-720) 535
e. Pyramus i Tyzbe (IV 55-166) 538
6- Fasti , 540
a. Arion (II 83-118) 540
b. Pobłażliwość Merkurego dla nieuczciwego kupca (V 663 sqq) .... 541
Figury i tropy retoryczne 543
Metryka 547
Część czwarta
SŁOWNIKI. SKOROWIDZ GRAMATYCZNY 56J
Słownik łacińsko-polski do Części I i II 563
Słownik imion własnych . . .610
Skorowidz terminów gramatycznych (Opracowala- Karolina Holzman) . . .636