Dane szczegółowe książki

SPIS TREŚCI TOMU PIERWSZEGO
Część I
PRZEDMIOT I ZADANIA TEORII LITERATURY
Rozdział I. Stanowisko teorii literatury w nauce o literaturze 5
Zakres i podział nauki o literaturze. 5
Zakres i podział teorii literatury. 8
Charakter współczesnej teorii literatury. 9
Stosunek teorii literatury do innych gałęzi nauki o literaturze. 11
Teoria literatury a kierunki w badaniach literackich. 12

Rozdział II. Przedmiot i zadanie badań literackich w świetle różnych kierunków badania literackiego 15
Uwaga wstępna. Cel przedstawienia różnych kierunków w badaniach literackich. 15
Filologia. 17
Kierunek estetyki organicznej. 18
Romanytczny kierunek idealistyczny. 18
Kierunki pozytywistyczne: Kierunek socjologiczny. Kierunek genealogiczny. Kierunek „geograficzny". Kierunek stylometryczny. 19
Kierunek naturalistyczny. 21
Kierunek historyczno-literacki. Kierunek historyczno-filologiczny. Kierunek komparatystyczny i jego odmiany. 22
Kierunek psychologiczny. 24
Kierunek impresjonistyczny (tzw. teoria wczucia). 25
Kierunki witalistyczne (Kierunek witalistyczno-socjologiczny. Kierunek tzw. krytyki twórczej). 26
Kierunek neoidealistyczny. 27
Kierunek ekspresjonistyczny. 28
Kierunek estetyczny 28
Kierunki pragmatyczne. 29
Kierunek fenomenologiczny. 30
Kierunek formalistyczny. 31
Kierunek egzystencjonalistyczny. 31
Kierunek personalistyczny. 32
Kierunek strukturalistyczny. 33
Kierunek neoracjonalistyczny. 33
Wzmianka o kierunku tomistycznym. 34
Współczesny przełom ideologiczny w badaniach literackich. 34
Kierunek marksistowski w badaniach literackich. 34
Aspekty różnicujące poszczególne kierunki. 38

Rozdział III. Podstawowe twierdzenia o przedmiocie badania nauki o literaturze 40
Uwaga wstępna. 40
Humanistyczny charakter dzieła literackiego. Jego sensowność i koncepcyjność. Piętno osobowe i charakter społeczny. 40
Dzieło literackie jako odbicie rzeczywistości. 44
Twórcze przekształcenie rzeczywistości. Jego kierunkowość. 44
Twórcze przekształcenie a tzw. wielkie formy. 49
„Obraz" w dziele literackim jako rezultat twórczego przekształcenia wiedzy o świecie. 51
Materiał wiedzy twórcy o świecie. Koncepcja przekształcająca a tworzywo w dziele sztuki. 52
Specyficzność tworzywa sztuki literackiej. 55
Syntetyzm jako rys charakterystyczny dzieła literackiego. 57
Dzieło literackie jako wartość. 58
Teleologiczny moment społeczny dzieła literackiego ze względu na jego strukturę. 61
Funkcja impresywna dzieła literackiego i jej modyfikację. 61
Funkcja impresywna a funkcja estetyczna dzieła literackiego. 63
Funkcyjność dzieła literackiego a jego struktura typowa. 68
Rozwojowa zmienność struktury. 70
Struktura typowa a konstrukcja dzieła literackiego. Typowość i piękno (artyzm). 70
Sensowny twór słowny jako przedmiot badania teorii literatury. 72
Trudności terminologiczne teorii literatury. 73
Aspekty dzieła literackiego: twór schematyczny i konkretyzacja. Proces konkretyzacyjny. 75
Aspekty dzieła literackiego, jego charakter quasi-przestrzenny i czasowy. 77
Aspekt „sferowości" w dziele literackim. 77
Stosunek wynikania pomiędzy planem światopoglądowym, funkcją, treścią-formą i środkami językowymi dzieła literackiego. 80
Na marginesie dyskusji: Dzieło literackie a charakter wyrażonych w nim sądów. 80
Literatura jako przedmiot badania teorii literatury. 85
Problem autonomiczności dzieła literackiego. 86

Część II
STRUKTURA TREŚCI W DZIELE LITERACKIM
Uwaga wstępna 87
Rozdział I. Rzeczywistość przedstawiona dzieła literackiego a rzeczywistość realna 89
Zagadnienie stosunku rzeczywistości przedstawionej do rzeczywistości realnej. 89
Elementy rzeczywistości przedstawionej a rzeczywistość realna. 92
Zespoły i układy elementów treści utworu a rzeczywistość realna. 93
Podstawy przekształcenia. Wycinkowość. Racjonalizacja. Uwartościowanie. Odbicie wrażeniowe, zracjonalizowane i przeżyciowe. 93
Kryteria selekcji przedmiotów rzeczywistości obiektywnej dla ich przedstawienia w dziele literackim i zasady tych kryteriów. 96
Odbicie interpretacyjne. 97
Udział odbić: wrażeniowego, zracjonalizowanego, przeżyciowego i interpretacyjnego w konstrukcji obrazu literackiego. 100
Konstruktywność obrazu literackiego. Prawa myśli i prawa życia psychicznego jako energie konstruktywne. U podstaw tzw. wielkich form w sztuce. 101
Przegląd tzw. wielkich form sztuki. 1. Realizm. Realizm obiektywny. Realizm krytyczny. Realizm socjalistyczny. 2. Naturalizm. 3. Idealizm (Idealizm spod znaku subiektywnego idealizmu. Idealizm spod znaku obiektywnego idealizmu. Realizm katolicki). 4. Czysty konstruktywizm. 5. Karykaturalizm i groteskowość. 102
Obiektyw wizm i subiektywizm. 113

Rozdział II. Kategorie konstrukcyjne rzeczywistości przedstawionej w dziele literackim 116
Konstrukcyjność jako istotna konieczność obrazu w dziele literackim. 116
Konstrukcyjność obrazu literackiego a zagadnienie jego formy. 118
Sensowność konstrukcji obrazowej. Racjonalny charakter rzeczywistości przedstawionej. Swoista logika dzieła literackiego. 119
Literackie prawdopodobieństwo a prawdziwość. System racjonalizujący a wierność obrazu literackiego wobec rzeczywistości obiektywnej. 120 ■
Prawo celowości w dziele literackim. Motywacja kompozycyjna. Tzw. motywy spoiste i tzw. motywy luźne. 121
Pojęciowa i wyobrażeniowa postać przedmiotów rzeczywistości przedstawionej w świetle konieczności konstruktywizmu literackiego. Układ obrazowy. 122
Znaczenie kategorii konstrukcyjnych dla budowy rzeczywistości przedstawionej w dziele literackim. 123
Kategoria przestrzeni. A. Precyzacja przestrzeni. B. Stopień precyzacji przestrzeni. C. Rozpiętość przestrzeni. D. Charakter przestrzeni. E. Stosunek włączności i wyłączności przestrzeni przedstawionych. 124
Kategoria czasu. A. Wieloznaczność pojęcia czasu w odniesieniu do dzieła literackiego. B. Czas rzeczywistości realnej. C. Czas fabuły. D. Czas przedstawiony. E. Przeszły, teraźniejszy i przyszły charakter czasu przedstawionego. F. Skomplikowana konstrukcja czasowa rzeczywistości przedstawionej. Wielość czasów przedstawionych. 128
Powtórzenie czasu przedstawionego. 135
Skrót czasowy, perspektywa czasowa, intencyfikacja czasu. 136
Kategoria konstruktywnych związków przyczynowo-skutkowych między elementami rzeczywistości przedstawionej. Motywacja literacka. Plan światopoglądowy utworu. 138
Kategoria ważności. Rewizionizm. 145
Kategoria ważności a wielkość i małość przedmiotów przedstawionych. Technika monumentalizacji, heroizacji, minimalizacji. 148
Ważność a wartość. Systemy wartości. Plany wartości. 150
Szczególna rola wartości estetycznych w planie wartości. 153
Zagadnienie wartości estetycznej. Tzw. kategorie estetyczne. Plan wartości estetycznej. 155
Zdolność konstytuowania się w określone jakościowo przedmioty estetyczne przedmiotów świata realnego a przedmiotów przedstawionych w dziele literackim. 159
Środki dla konstytuowania przedmiotów przedstawionych w przedmioty estetyczne. 161 •
Kategoria wzniosłości. 161
Kategoria idealnego piękna. 162
Kategoria wdzięku. 164
Kategoria śliczności. 165
Kategoria tragizmu. 166
Kategoria wzruszeniowości. 167
Kategoria charakterystyczności. 169
Kategoria estetycznej brzydoty. 170
Kategoria wstrętności. 170
Kategoria komizmu. 171
Kategoria estetyczna a swoboda y twórcza. Etyczny charakter odpowiedzialności pisarza za nią. 173
Plan kategorii estetycznej całości utworu. 174
Odpowiedzialność pisarza za konstytuowanie istotnej wartości w przedstawieniach dzieła. 174
Zagadnienie oceny wartości w • dziele literackim. Wartości pozytywne i negatywne. 175
Marksistowska koncepcja bohatera pozytywnego. Zagadnienie bohatera pozytywnego w świetle realizmu katolickiego. 176
Zakończenie. 179

Rozdział III. Swoistość rzeczywistości przedstawionej w dziele literackim 180
Swoistość rzeczywistości przedstawionej w zestawieniu z jej odpowiednikiem w realnej rzeczywistości. Ekwiwalent realistyczny. 180
Płaszczyznowość rzeczywistości przedstawionej a gatunek literacki. 184
Rozmaity stopień literackiego „urzeczywistnienia" rzeczywistości przedstawionej. 185 •
Właściwości przedmiotów i ich związki w świecie przedstawionym. 187
Kierunki przekształceń rzeczywistości przedstawionej w stosunku do odpowiedniej rzeczywistości realnej. A. Przekształcenie proste. B. Przekształcenie skomplikowane. 188
Przerzucenie przedmiotów przedstawionych w „wyższy" i „niższy" typ realnego istnienia. A. Animizacja. B. Animizacja częściowa, niezupełna, niewyraźna. C. Morfizacja. D. Antropomorfizacja. E. Personifikacja. F. Maska. 189
Konstruktywne zestawienia całostek treściowych w rzeczywistości przedstawionej. Rozgraniczanie i zacieranie ich granic. Ich równorzędność i nierównorzędność. Upodabnianie i różnicowanie. 200
Celowość zestawiania całostek treściowych w rzeczywistości przedstawionej ze względu na jej całość. 201
Podobieństwo i kontrast jako podstawa zestawiania całostek treściowych rzeczywistości przedstawionej. 203
Porządkowanie „ważności" całostek treściowych w rzeczywistości przedstawionej. 204
Stopienie w jedną całość odrębnych charakterem całostek rzeczywistości przedstawionej. Metaforyczność. Wielka metafora i mała metafora. Ich rola i wartość w świetle poetyki realizmu. 204
Konstruktywny charakter rzeczywistości przedstawionej a realizm. 209
Rzeczywistość przedstawiona a problem poezji i prozy. 210
Konstrukcyjność rzeczywistości przedstawionej a założenia gatunków literackich. Świat poetycki. 213
Konstrukcyjność rzeczywistości przedstawionej w świelte możliwości poznawczych. 213

Rozdział IV. Budowa treści w dziele literackim 215
Treści świadomości pisarza a odnośne treści dzieła literackiego. 215
Humanistyczny charakter treści dzieła literackiego. 216
Równa zdolność wszelkich odcinków rzeczywistości dla literackiego przedstawienia. 217
Treść utworu a problem jej literackiego uformowania. 217
Pojęciowa i wyobrażeniowa postać przedstawień literackich. Indywidualizacja przedmiotów przedstawionych. Ośrodki, konkretyzacji wyobrażeniowej przedmiotów. 218
Plany „perspektywiczne" w układzie treści. A. Plany perspektywiczne a ważność przedmiotów i zespołów treściowych w utworze. B. Plany perspektywiczne a ilość zespołów treściowych ustawionych w poszczególnych planach. C. Głębia perspektywiczna a tzw. tło. D. Plany perspektywiczne a rodzaje literackie. E. Konsekwencje pozycji przedmiotów przedstawionych w planie perspektywicznym dla ich ukształtowania. F. Skonkretyzowanie i zindywidualizowanie przedmiotów przedstawionych w zależności od planu, w którym są osadzone i w stosunku do wymagań planów „architektonicznych". G. Epizod. 220
Podstawowe zagadnienia literackiego urzeczywistnienia przedmiotów przedstawienia wobec założeń światopoglądowych. 227
Problem aspektów przedmiotów przedstawienia i środków ich literackiego urzeczywistnienia. 228
Środki literackiego urzeczywistnienia treści a jej uwarunkowania światopoglądowe. 230
Środki wyznaczające literackie istnienie przedmiotom przedstawionym. 232
Funkcja literacka imion i nazwisk. 233
Charakterystyka zewnętrzna i wewnętrzna. Typ i charakter. 236
Dominacja. 237
Relacja między cechami wewnętrznymi a zewnętrznymi w konstrukcji przedmiotu literackiego. 238
Różne typy charakterystyk i metody charakteryzowania. 242
Kategorie elementów wy-glądowych. 247
Postać literacka. 252
Bohater literacki. 252
Zdarzenie. Zdarzenie stricto sensu i czyn. 253
Grupy przedmiotów przedstawionych. 254
Podstawy związania przedmiotów przedstawionych w grupy. 255
Krajobraz, pejzaż, wnętrze, martwa natura. 255
Grupy osób przedstawionych. 256
Realistyczna podstawa grupowania osób przedstawionych. 257
Czysto konstruktywistyczna podstawa grupowania osób przedstawionych. 262
Grupy przedmiotów różnorodnych. Podstawy ich grupowania. 262
Układ obrazowy. 263
Grupowanie zdarzeń. Motywacja zdarzeń. 264
Motywacja realistyczna a czysto konstruktywistyczna. 265
Wątek jako jednostka fabuły. 266
Akcja i kontrakcja. 267
Typologia wątków ze względu na ich funkcję w fabule. 268
Motyw a wątek i układ obrazowy. 268
Układ motywo-wątkowy. 270
Związanie bohaterów ze zdarzeniami. 276
Zmienność losów bohatera. 280
Granice początku i końca fabuły przedstawionej. 281
Wzajemny stosunek zdarzeń i stosunek ich do bohatera jako wyznacznik typu konstrukcyjnego fabuły. 282
Temat. 285
Myśl przewodnia, tendencja. 287
Problem. 290

Rozdział V. Ewokacyjność i znakowość rzeczywistości przedstawionej w dziele literackim 292
Treści ewokowane jako przynależne do całości treściowej dzieła. 292
Ewokacyjność w świetle praw logicznych i psychologicznych. 293
Ewokacyjność w aspekcie językoznawstwa. 294
Aluzja. 298
Stylizacja. 299
Znakowość przedstawień. Symbol. 300
Rola symboliczności w budowie treściowej dzieła. 302
Symboliczność a realizm. 305
Alegoria. 306
Przemilczenie. 309

Rozdział VI. Formy podawcze dzieła literackiego 316
Forma podawcza jej morfologia w wyniku funkcji przekazanej nią treści. 316
Literacka forma podawcza a jej genetyczny odpowiednik w zjawisku życiowym. 317
Wypowiedzenie autorskie. Pozycja twórcy. 319
Wypowiedzenie autorskie a jego stosunek do świata przedstawionego. 321
Podmiot przemawiający z pozycji autora a świat przedstawiony. Dystans referenta i dystans uczestnika. 323
Założony narrator. 326
Narrator-bohater. 327
Wypowiadacz podmiot liryczny. Maska liryczna. 328
Zobiektywizowany wypowiadacz-podmiot liryczny. 329
Porte-parole. 329
Formy podawcze zawisłe i niezawisłe. Komentarz autorski, wypowiedzenie odautorskie stricto sensu. 331
Refleksja. 333
Bezpośrednie wynurzenie liryczne. 335
Apel i jego typy. 335
Funkcja apelu. 339
Apostrofa. 340
Opis. Typy opisu. 340
Narracja i jej funkcjonalno-morfologiczne odmiany. 350
Informacja. 350
Opowiadanie. 352
Opowiadanie unaoczniające. 354
Relacja unaoczniająca. 354
Odmiany narracji w służbie obrazu literackiego. 355
Przemówienie i wymiana przemówień. 356
Dialog i jego odmiany. 360
Funkcja artystyczna omówionych typów dialogu. 373
Monolog. Monolog właściwy. 376
Monolog wewnętrzny. 379
Kontaminacja form podawczych. 384
Skomplikowane formy podawcze. A. Forma podawczą listu. B. Wymiana listów, czyli korespondencja. C. Dziennik jako forma podawczą. D. Forma podawcza pamiętnika. E. Testament. 386

Część III KOMPOZYCJA DZIEŁA LITERACKIEGO
Uwaga wstępna. Zagadnienie kompozycji 393
Rozdział I. Schemat konstrukcyjny dzieła literackiego z aspektu kompozycji 396
Ramy kompozycyjne utworu słownego. 396
Cząstki kompozycyjne. 396
Walor cząstki kompozycyjnej a jej kolejność. 396
Uprzywilejowane cząstki kompozycyjne. A. Początkowa cząstka kompozycyjna. B. Końcowa cząstka kompozycyjna. C. Cząstka kompozycyjna w pozycji punktu kulminacyjnego. 397
Radiacja ważności cząstek kompozycyjnych. 399
Równowartość cząstek kompozycyjnych. 399
Twórca a ramy konstrukcyjnego schematu tworu słownego. 399
Założenia kompozycji sztucznej. 400
Założenia kompozycji naturalnej. 401
Założenia kompozycji logicznej. 402
Kompozycja aspektowa. 402

Rozdział II. Układ przedmiotów i zdarzeń przedstawionych oraz ich zespołów w całokształcie treści przedstawieniowej utworu (Aspekt rozmaitości i jedności w dziele literackim) 404
Założenia. 404
Niektóre chwyty kompozycyjne dla konstrukcji przedstawienia i ich zespołów. A. Kolejność w ujawnianiu substratu i jego właściwości. B. Różny stopień skupienia aspektów budujących przedmiot. C. Różna liczebność związanych z substratem jego właściwości. D. Różna liczebność aspektów. E. Różna kolejność aspektów. F. Różny stopień impresywności przedmiotu i różny sposób jej ujawniania. 405
Typy chwytów w utworze w zależności od pozycji narratora. 410
Wprowadzenie przedmiotu w pole przedstawienia. 412
Nagłość pojawu. Niespodzianka. 413
Chwyt kompozycyjny zagadki. 414
Zapowiedź wprowadzenia przedmiotu. 415
Opóźnianie ujawnienia przedmiotu pierwszoplanowego. 418
Opóźnianie a kompensacja dynamiczna. Zmiana formy podawczej. 419
Zmiana losów, przemiana osoby w świetle aspektu kompozycji. 420
Ujawnienie związków wiążących przedmioty i fakty przedstawione w zespoły. 420
Kompozycja motywacyjna a niespodzianka. 421
Inne chwyty kompozycji motywacyjnej. 421
Przestawki kompozycyjne. 422

Rozdział III. Kompozycja stosunków między całostkami treści przedstawieniowych (Aspekt logiczności, umiarowości i dynamizmu dzieła literackiego) 424
Założenia problemu. 424
Wzajemne uwarunkowanie całostek treści przedstawieniowych. Logiczność. 424
Umiarowość. Chwyty kompozycyjne umiarowości. 426
Kompozycja panoramiczna. 427
Kompozycja nastrojowości. 428
Harmonizacja. 430
Kontrastowanie. 432
Porównanie. Podobieństwo. Przeciwstawność. 434
Kompozycja gradacyjna. 435

Rozdział IV. „Geometryzm" kompozycyjny w dziele literackim 437
Założenia. 437
Układ paralelny. 438
Krzyżujący układ kompozycyjny. 439
Zbieżny układ kompozycyjny. 439
Układ piramidowy. 439
Układ rytmiczny. 440
Motyw przewodni. 440
Powtórzenie. 441

Rozdział V. Kompozycja dzieła literackiego z aspektu jednostek konstrukcyjnych 446
Założenie. 446
Jednostka konstrukcyjna. 446
Jednostki konstrukcyjne ze względu na ich miejsce kompozycyjne. A. Wstęp. B. Prolog. C. Uwertura. D. Przygrywka. E. Zakończenie. F. Epilog. G. Envoi. 448
„Sztuczna" jednostka konstrukcyjna. 452
Dodatkowe cząstki konstrukcyjne. A. Tytuł. B. Motto. C. Dedykacja. D. Przedmowa. E. Argumentum. F. Posłowie. 452
Różność jednostek kompozycyjnych jako zasada kompozycyjna. 457
Utwór jako jednostka konstrukcyjna większej całości. A. Cykl zwarty. B. Cykl przypadkowy. 458
Systemy kompozycyjne jednostek konstrukcyjnych. A. Kompozycja prosta. B. Kompozycja ramowa. C. Kompozycja szufladkowa. D. Kompozycja w oparciu o chwyt znalezionego dokumentu. E. Kompozycja cyfrowa. F. Kompozycja form podawczych. 459
Kompozycja przeniesiona. Kompozycja malarska, kompozycja rzeźbiarska, kompozycja architektoniczna, kompozycja muzyczna. 465