Dane szczegółowe książki

Przedmowa XI
Wykaz skrótów XIII
Wykaz podstawowej literatury XVII

Część I. Prawo jako przedmiot nauk prawnych 1

Rozdział I. Podstawowe koncepcje prawa 3
§ 1. Nauczanie prawa - wprowadzenie 3
§ 2. Koncepcje prawnonaturalne 5
§ 3. Pozytywizm prawniczy i jego ewolucja 8
§ 4. Realizm prawny 11
§ 5. Koncepcje hermeneutyczne, argumentacyjne i komunikacyjne 13

Rozdział II. Wieloznaczność terminu „prawo” 17
§ 6. Prawo w znaczeniu prawniczym 17
§ 7. Podstawowe cechy prawa 18
§ 8. Różne sposoby użycia terminu „prawo” 20

Rozdział III. Prawo jako przedmiot badań naukowych 23
§ 9. Podstawowe problemy nauk prawnych 23
I. Nauki dogmatyczne 25
II. Ogólne nauki o prawie - filozofia prawa, teoria prawa, jurysprudencja 25
III. Nauki historyczne 27
IV. Nauki empiryczne 27
§ 10. Naukowość prawoznawstwa. Status wstępu do prawoznawstwa 28
§ 11. Metody badawcze w prawoznawstwie 30

Rozdział IV. Prawo a inne regulatory zachowań 32
§ 12. Prawo i wartości 32
§ 13. Wielość systemów normatywnych 34
§ 14. Systemy normatywne inne niż prawo 35
I. Normy moralne 35
II. Normy religijne 36
III. Normy obyczaju 35
IV. Normy organizacji społecznych i politycznych 37
§ 15. Normy moralne a normy prawne - podstawowe różnice 38
§ 16. Relacje treściowe i funkcjonalne między prawem a moralnością 40
I. Związki treściowe (związki przedmiotowe) 40
II. Związki funkcjonalne 42
§ 17. Moralność, religia i obyczaje a obowiązywanie prawa 44
§ 18. Kultura prawna 44
§ 19. Etyka zawodów prawniczych 46

Rozdział V. Sprawiedliwość jako podstawowa wartość prawa 48
§ 20. Idea sprawiedliwości i jej interpretacje 48
§ 21. Idea sprawiedliwości w procesie stanowienia i stosowania prawa 52
§ 22. Koncepcja sprawiedliwości społecznej 55
§ 23. Równość w prawie i wobec prawa 56

Rozdział VI. Prawo jako zjawisko polityczne 57
§ 24. Polityczny charakter prawa 57
§ 25. Określenie państwa 59
§ 26. Prawo w procesie sprawowania władzy. Związki prawa i państwa 63
§ 27. Instrumentalny charakter prawa a problem jego instrumentalizacji 63
§ 28. Unia Europejska w procesie sprawowania władzy 65
§ 29. Idea rządów prawa 66
§ 30. Demokratyczne państwo prawne 67
§ 31. Gwarancje państwa prawnego 69

Część II. Prawo jako system norm 71

Rozdział VII. Język prawa 73
§ 32. Prawo jako zjawisko językowe 73
§ 33. Język prawny i język prawniczy 74
§ 34. Rodzaje wypowiedzi 79

Rozdział VIII. Norma prawna 84
§ 35. Pojęcie normy postępowania 84
§ 36. Generalność i abstrakcyjność norm prawnych 85
§ 37. Budowa normy prawnej 87
§ 38. Hipoteza normy prawnej 90
§ 39. Dyspozycja normy prawnej 91
I. Czyny i czynności konwencjonalne 91
II. Sytuacje wyznaczane przez normy prawne 95
1. Obowiązek 95
2. Dozwolenie 97
3. Wolności prawnie chronione 99
4. Uprawnienia 99
§ 40. Prawo podmiotowe 102
§ 41. Kompetencja 104
§ 42. Sankcja. Rodzaje sankcji prawnych 109

Rozdział IX. Rodzaje norm i przepisów. Akt normatywny 115
§ 43. Przepis prawny. Norma a przepis prawny 115
§ 44. Rodzaje norm i przepisów prawnych 117
I. Normy prawne: reguły i zasady prawne 117
II. Normy bezwzględnie i względnie wiążące 119
III. Przepis ogólny i szczególny (lex generalis i lex specialis) 121
IV. Przepisy odsyłające i przepisy blankietowe 122
§45. Akt normatywny 124
§ 46. Budowa aktu normatywnego 125
I. Tytuł aktu normatywnego 125
II. Przepisy merytoryczne ogólne i szczegółowe 126
III. Przepisy epizodyczne i przepisy o zmianie przepisów obowiązujących 128
IV. Przepisy przejściowe i dostosowujące 128
V. Przepisy końcowe 130
VI. Podpis uprawnionego podmiotu 132
VII. Załączniki 132
§ 47. Ogłaszanie aktów normatywnych. Tekst autentyczny. Tekst jednolity 132

Rozdział X. System prawa 135
§ 48. Pojęcie i rodzaje systemów. System prawa 135
§ 49. Budowa systemu prawnego 138
§ 50. Związki między elementami systemu prawa 141
§ 51. Zasada niesprzeczności systemu prawa 143
§ 52. Usuwanie sprzeczności norm - reguły kolizyjne 146
§ 53. Zupełność systemu prawa. Luki w prawie 148
§ 54. Zróżnicowanie systemu prawa jako efekt procesu historycznego. Gałęzie prawa 151
I. Podstawowe gałęzie prawa wewnętrznego 153
II. Instytucje prawne 157
§ 55. Multicentryczność systemów prawnych 158

Rozdział XI. Obowiązywanie prawa 160
§ 56. Obowiązywanie prawa 160
§ 57. Sposoby użycia terminu „obowiązywanie prawa” 161
I. Obowiązywanie prawa w ujęciu aksjologicznym 162
II. Obowiązywanie prawa w ujęciu formalnym (tetycznym) 162
III. Realistyczne obowiązywanie prawa 163
§ 58. Obowiązywanie prawa w przestrzeni (obowiązywanie terytorialne) 165
§ 59. Obowiązywanie prawa co do osób 166
§ 60. Obowiązywanie prawa w czasie 167

Część III. Funkcjonowanie prawa 173

Rozdział XII. Funkcje prawa. Przestrzeganie prawa 175
§ 61. Cele i funkcje prawa 176
§ 62. Pojęcie przestrzegania prawa 179
§ 63. Formy nieprzestrzegania prawa 181
§ 64. Znajomość prawa a jego przestrzeganie 183
§ 65. Fikcja powszechnej znajomości prawa 185
§ 66. Skuteczność prawa 186

Rozdział XIII. Tworzenie prawa 188
§ 67. Pojęcie tworzenia prawa 188
§ 68. Źródła prawa 189
§ 69. Sposoby tworzenia prawa (fakty prawotwórcze) w ich historycznym rozwoju 190
I. Stanowienie prawa 190
II. Zawieranie umów o charakterze prawotwórczym 192
III. Przekształcanie zwyczajów w prawo 193
IV. Prawotwórcze orzecznictwo sądowe 195
V. Recepcja prawa obcego 197
§ 70. Racjonalność ustawodawcy jako postulat 197
§ 71. Stanowienie prawa na przykładzie Rzeczypospolitej Polskiej 199
§ 72. Charakterystyka aktów normatywnych na przykładzie Polski 202
§ 73. Akty normatywne prawa powszechnie obowiązującego 203
I. Konstytucja RP (ustawa zasadnicza) 203
II. Ustawa 204
III. Akty normatywne o randze ustawy 204
IV. Umowy międzynarodowe i źródła prawa europejskiego 205
V. Rozporządzenie 208
§ 74. Akty prawa wewnętrznego (interna) 208

Rozdział XIV. Stosowanie prawa 210
§ 75. Pojęcie stosowania prawa 210
§ 76. Ideologie stosowania prawa 211
I. Ideologia decyzji związanej 211
II. Ideologia decyzji swobodnej 212
III. Ideologia decyzji racjonalnej i praworządnej 213
§ 77. Typy stosowania prawa 213
I. Sądowe stosowanie prawa 214
II. Administracyjne stosowanie prawa 215
§ 78. Proces stosowania prawa i jego etapy. Dowody i domniemania w prawie 217
I. Wstępne ustalenie prawdopodobieństwa pojawienia się faktu 217
II. Udowodnienie zaistnienia faktu 218
1. Zasady rozłożenia ciężaru dowodu 218
2. Rodzaje dowodów dopuszczalnych w postępowaniu 219
3. Sposób oceny dowodów przez organ stosujący prawo 219
4. Cele postępowania dowodowego 220
III. Ustalenie treści norm obowiązujących 223
IV. Subsumcja i podjęcie decyzji 224
V. Wykonanie decyzji prawnej 225
§ 79. Alternatywne metody rozwiązywania sporów 225

Rozdział XV. Wykładnia prawa i rozumowania prawnicze 227
§ 80. Pojęcie wykładni prawa 227
§ 81. Cele i zakres wykładni 228
§ 82. Koncepcja racjonalności ustawodawcy jako założenie interpretacyjne 230
§ 83. Podział wykładni ze względu na podmiot jej dokonujący 231
I. Wykładnia autentyczna 231
II. Wykładnia legalna 233
III. Wykładnia operatywna 233
1. Wyroki zapadłe w wyniku skargi kasacyjnej 234
2. Uchwały w sprawie wniosków o rozstrzyganie rozbieżności w wykładni 235
3. Rozstrzygnięcia zagadnień prawnych 236
4. Skarga nadzwyczajna 237
IV. Wykładnia prywatna oraz doktrynalna (naukowa) 238
§ 84. Podział wykładni ze względu na sposób jej dokonania 238
I. Wykładnia językowa (językowo-logiczna) 239
II. Wykładnia systemowa 240
III. Wykładnia funkcjonalna i celowościowa (teleologiczna) 241
1. Teoria wykładni statycznej 242
2. Teoria wykładni dynamicznej (adaptacyjnej) 243
3. Teoria wykładni „aktualnego ustawodawcy” 244
IV. Wykładnia porównawcza 245
V. Dyrektywy preferencji 245
§ 85. Podział wykładni ze względu na wynik (zakres) wykładni 247
I. Wykładnia literalna (dosłowna, ścisła) 247
II. Wykładnia rozszerzająca 247
III. Wykładnia zwężająca 248
§ 86. Reguły inferencyjne. Topiki prawnicze 249

Rozdział XVI. Stosunki prawne 256
§ 87. Pojęcie stosunku prawnego 256
§ 88. Powstanie, zmiana i ustanie stosunku prawnego 258
§ 89. Podmioty stosunku prawnego 260
I. Osoba fizyczna 262
II. Osoba prawna 263
III. „Ułomne osoby prawne” czyli jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej 266
§ 90. Przedmiot i treść stosunku prawnego 266
§ 91. Rodzaje stosunków prawnych 267
§ 92. Aktualizacja stosunku prawnego 269

Rozdział XVII. Odpowiedzialność prawna 272
§ 93. Pojęcie i ogólne zasady odpowiedzialności prawnej 272
§ 94. Rodzaje odpowiedzialności prawnej 274
I. Odpowiedzialność karna 274
1. Przesłanki odpowiedzialności karnej ludzi (osób fizycznych) 274
II. Odpowiedzialność cywilna 275
1. Odpowiedzialność deliktowa 277
2. Odpowiedzialność kontraktowa 278
3. Odpowiedzialność za szkodę przyjętą w drodze umowy 279
4. Szkoda wyrządzona przy wykonywaniu władzy publicznej 279
III. Odpowiedzialność służbowa 280
IV. Odpowiedzialność parlamentarna 281
V. Odpowiedzialność konstytucyjna 282

Paremie 283
Indeks rzeczowy 285