Dane szczegółowe książki
Nauka o języku dla polonistów / Dubisz, Stanisław (1949-); Bartol-Jarosińska, Danuta (1946-)
Tytuł
Nauka o języku dla polonistów
Wydawnictwo
Warszawa: "Książka i Wiedza", 2002
Numer wydania
4
ISBN
8305132226
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Przedmowa do wydania ni ....................... 12
Przedmowa do wydania n ....................... 13
I. Wstęp .............................. 15
Z PROBLEMATYKI JĘZYKOZNAWSTWA OGÓLNEGO I OPISOWEGO
I. Komunikacja językowa - Józef Porayski-Pomsta ........... 19
1. Wprowadzenie do zagadnienia. Od strukturalizmu do funkcjonalizmu . 19
2. Teoria aktów mowy. Funkcje języka, tekstu i wypowiedzi ...... 29
3. Funkcje języka z perspektywy nadawcy i odbiorcy ......... 57
4. Komunikacja językowa z perspektywy gramatyki kognitywnej .... 60
II. Kultura języka - Józef Porayski-Pomsta ............... 67
1. Kultura języka i komunikacja językowa .............. 67
2. Pojęcie kultury języka ...................... 67
3. Podstawowe pojęcia kultury języka ................ 74
4. Innowacja i błąd ........................ 82
5. Kryteria poprawności językowej ................. 84
6. Postawy użytkowników języka wobec języka ............ 92
7. Komunikacyjny aspekt kultury języka ............... 94
8. Błędy językowe i ich rodzaje ................... 99
9. Wymagania poprawnościowe wobec większych całości kompozycyjnych -
- tekstów i wypowiedzi .................... 109
IV. Fonetyka z elementami fonologii - Elżbieta Sękowska ......... 113
1. Fonetyka i fonologia w szkolnych programach nauczania ...... 113
2. Miejsce fonetyki w językoznawstwie ................ 114
2.1. Podział dyscyplin w obrębie fonetyki .............. 116
2.2. Metody badań fonetycznych .................. 117
2.3. Budowa narządów mowy ................... 118
2.4. Podział i klasyfikacja samogłosek i spółgłosek polskich ...... 119
2.5. Upodobnienia fonetyczne .................... 125
2.6. Pisownia fonetyczna ...................... 127
3. Fonetyka współczesnej polszczyzny ................ 129
3.1. Typy wymowy: staranna, naturalna, potoczna .......... 129
3.2. Zróżnicowanie regionalne .................... 131
3.3. Błędy o podłożu gwarowym .................. 132
4. Akcent w języku polskim .................... 134
4.1. Charakter polskiego akcentu .................. 135
4.2. Zasady akcentowania ..................... 136
4.3. Zmiany w normach akcentowania ................ 137
5. Zasady ortograficzne w nauczaniu ................ 139
5.1. Zasięg zasady wymawianiowej (fonetycznej) ........... 139
5.2. Błędy w pisowni o podłożu wymawianiowym ........... 141
6. Fonetyczne środki stylistyczne ..................
6.1. Instrumentacja dźwiękowa ...................
6.2. Onomatopeja ........................
6.3. Rym ............................
6.4. Rytm ............................
7. Podstawowe wiadomości z fonologii ...............
7.1. Głoska - fonem ......................
7.2. Fonem - morfem - wyraz .................
7.3. Typy opozycji fonologicznych .................
7.4. Korelacje fonologiczne w polszczyźnie .............
7.5. System fonologiczny języka polskiego ..............
V. Budowa wyrazów - Elżbieta Sękowska ...............
1. Teoretyczne podstawy opisu ...................
2. Pojęcie wartości kategorialnej ..................
3. Klasyfikacja derywatów i funkcji formantów ...........
4. Kategorie słowotwórcze a funkcje formantów ...........
5. Zróżnicowanie terminów ....................
6. Derywaty wielomotywacyjne i wzajemnie motywowane .......
7. Derywaty złożone .......................
8. Skrótowce ..........................
9. Typy innowacji językowych ...................
10. Słowotwórstwo wobec leksykologii i fleksji ............
11. Z historii kształtowania się metod analizy słowotwórczej ......
12. Współczesne tendencje w słowotwórstwie .............
VI. Odmiana wyrazów -- Józef Porayski-Pomsta .............
1. Wyraz i forma ........................
1.1. Pojęcie wyrazu; wyraz słownikowy (leksem), wyraz tekstowy i wyraz gramatyczny .........................
1.2. Podział wyrazów na części mowy oraz kryteria podziału.
Wyrazy7 odmienne i nieodmienne ................
1.3. Deklinacja i koniugacja. Podstawowe kategorie fleksyjne: przypadek i osoba ...........................
1.4. Temat i końcówka ......................
2. Deklinacja ..........................
: 2.1. Deklinacja rzeczowników ...................
•"'; 2.1.1. Rodzaj gramatyczny rzeczowników ..............
2.1.2. Deklinacja męska ......................
2.1.2.1. Rzeczowniki męskie twardotematowe; wzory odmiany .....
2.1.2.2. Rzeczowniki męskie miękkotematowe; wzory odmiany ..... ! 2.1.2.3. Zestawienie końcówek równoległych w deklinacji męskiej . . .
2.1.2.4. Przegląd końcówek deklinacji męskiej ............
: 2.1.2.5. Osobliwości w odmianie rzeczowników deklinacji męskiej . . .
2.1.3. Deklinacja żeńska ......................
2.1.3.1. Rzeczowniki żeńskie samogłoskowe twardotematowe ......
2.1.3.2. Rzeczowniki żeńskie samogłoskowe miękkotematowe .....
142
142
144
144
145
146
147
148
149
151
151
156
156
159
160
162
162
165
166
169
170
176
178
182
188
188
188
190
194
194
196
196
198
200
200
202
203
203
206
208
209
209
2.1.3.3. Rzeczowniki żeńskie spółgłoskowe .............
2.1.3.4. Zestawienie końcówek przypadkowych deklinacji żeńskiej . . .
2.1.3.5. Przegląd końcówek przypadkowych deklinacji żeńskiej . . '. .
2.1.3.6. Osobliwości w odmianie deklinacji żeńskiej .........
2.1.4. Deklinacja nijaka .....................
2.1.4.1. Wzory odmiany deklinacji nijakiej: .............
a) Rzeczowniki z końcówką M. Ip. -o ...........
b) Rzeczowniki z końcówką M. Ip. -e ...........
c) Rzeczowniki z końcówką M. Ip. -g ...........
2.1.4.2. Zestawienie końcówek równoległych w deklinacji nijakiej . . .
2.1.4.3. Przegląd końcówek przypadkowych w deklinacji nijakiej . . .
2.1.4.4. Osobliwości w odmianie rzeczowników deklinacji nijakiej . . .
2.1.5. Deklinacja mieszana rzeczowników ..............
2.1.6. Rzeczowniki nieodmienne ..................
2.2. Deklinacja przymiotników ..................
2.2.1. Wzory odmiany deklinacji przymiotników ...........
2.2.2. Zestawienie końcówek deklinacyjnych przymiotnika ......
2.2.3. Przegląd końcówek deklinacyjnych przymiotnika ........
2.2.4. Przymiotniki w tzw. prostej postaci .............
2.3. Deklinacja liczebników ....................
2.3.1. Odmiana liczebników głównych ...............
2.3.2. Odmiana liczebników zbiorowych ..............
2.3.3. Odmiana liczebników porządkowych, mnożnych, wielorakich . . 2.4. Odmiana zaimków ......................
2.4.1. Odmiana zaimków rzeczownych ...............
2.4.1.1. Odmiana zaimków kto, co, ktokolwiek, cokolwiek, nikt, nic . .
2.4.1.2. Odmiana zaimków osobowych ja, ty, my, wy ........
2.4.1.3. Odmiana zaimka on (ona, ono) ..............
2.4.1.4. Odmiana zaimka zwrotnego się ..............
2.4.2. Odmiana zaimków przymiotnych ...............
3. Koniugacja ..........................
3.1. Pojęcie czasownika .....................
3.2. Kategorie gramatyczne czasownika ..............
3.2.1. Kategoria osoby ......................
3.2.2. Kategoria czasu ......................
3.2.3. Kategoria rodzaju gramatycznego ..............
3.2.4. Kategoria strony ......................
3.2.5. Kategoria trybu ......................
3.2.6. Kategoria aspektu .....................
3.3. Podział czasowników na koniugacje oraz zasady tego podziału . .
3.3.1. Tradycyjny podział (według końcówek fleksyjnych) .......
3.3.2. Podział wg Jana Tokarskiego (na podstawie przyrostka tematowego)
3.3.3. Zasady tworzenia form koniugacyjnych ............
3.4. Czasowniki o odmianie nieregularnej ..............
210
211
211
213
213
214
214
215
215
216
216
217
218
221
222
222
224
224
226
226
227
229
229
230
230
230
231
231
232
232
233
234
235
235
236
236
237
237
238
239
239
240
251
253
3.5. Nieodmienne formy czasownika ............... 253
3.6. Deklinacyjne formy czasownika ................ 253
VII. Składnia - Jerzy Podracki .................... 254
1. Składnia tradycyjna (szkolna) ................. 254
2. Rodzaje wypowiedzeń - zdanie i równoważnik zdania ...... 257
3. Wyrazy a części zdania. Szeregi i związki składniowe ....... 260
4. Związki zgody, rządu i przynależności ............. 266
5. Główne części zdania ..................... 271
5.1. Orzeczenie ......................... 271
5.2. Podmiot .......................... 276
5.3. Zdania bezpodmiotowe ................... 281
6. Drugorzędne części zdania ................... 282
6.1. Dopełnienie ........................ 283
6.2. Okolicznik ......................... 286
6.3. Przydawka ......................... 289
7. Analiza składniowa wypowiedzeń pojedynczych ......... 290
8. Wypowiedzenie złożone .................... 297
8.1. Wypowiedzenie złożone podrzędnie .............. 298
8.2. Wskaźniki zespolenia w wypowiedzeniach złożonych ...... 301
8.3. Wypowiedzenie złożone z imiesłowowym równoważnikiem zdania . 304
8.4. Wypowiedzenie złożone współrzędnie ............. 308
8.5. Wypowiedzenie rozwijające .................. 311
9. Analiza składniowa wypowiedzeń wielokrotnie złożonych ..... 312
10. Szyk wyrazów i wypowiedzeń składowych. Wybrane zagadnienia . . 318
10.1. Szyk głównych części zdania - podmiotu i orzeczenia ..... 321
10.2. Miejsce przydawki w wypowiedzeniu ............. 322
10.3. Pozycja zaimka się w wypowiedzeniu ............. 324
10.4. Szyk spójników w wypowiedzeniach złożonych ......... 325
VIII. Słownictwo - Stanisław Dubisz .................. 327
1. Leksykologia i jej miejsce w językoznawstwie .......... 327
1.1. Leksykologia - słownictwo - leksyka ............ 327
1.2. Wewnętrzne zróżnicowanie leksykologii ............ 329
1.3. Związki leksykologii z innymi dyscyplinami naukowymi ..... 330
1.4. Leksem i wyraz ...................... 332
2. Jak leksemy znaczą ...................... 334
2.1. Leksem jako znak językowy ................. 334
2.2. Znaczenie leksemu ..................... 334
2.3. Typy znaczeń leksemów ................... 335
2.4. Typy definicji słownikowych leksemów ............ 337
3. Typy zmian znaczeniowych .................. 339
3.1. Zmiany znaczeń leksemów jako przedmiot leksykologii ..... 339
3.2. Zawężenie znaczenia .................... 340
3.3. Rozszerzenie znaczenia ................... 342
3.4. Przeniesienie nazwy ..................... 343
3.5. Zmiany stylistyczno-ekspresywne ............... 344
4. Podstawowe relacje semantyczne: antonimia, synonimia, homonimia, polisemia ..........................
4.1. Relacja semantyczna ....................
4.2. Antonimia - antonimy ...................
4.3. Synonimia - synonimy ...................
4.4. Homonimia - homonimy ..................
4.5. Polisemia - polisemy ....................
5. Zróżnicowanie słownictwa współczesnej polszczyzny ogólnej ....
5.1. Współczesna polszczyzna - najnowsze dzieje polszczyzny - kryteria opisu słownictwa ......................
5.2. Tendencje rozwojowe słownictwa w najnowszych dziejach polszczyzny
5.3. Dychotomiczna klasyfikacja słownictwa w słowniku języka polskiego
5.4. Słownictwo nacechowane chronologicznie - kwalifikatory chronologiczne ..........................
5.5. Odmianowo-stylistyczne zróżnicowanie słownictwa nacechowanego
- kwalifikatory odmianowo-stylistyczne ............
5.6. Emocjonalne zróżnicowanie słownictwa nacechowanego - kwalifikatory ekspresywne ......................
5.7. Tematyczne zróżnicowanie słownictwa nacechowanego - kwalifikatory profesjonalno-naukowe .................
5.8. Socjolektalno-środowiskowe zróżnicowanie słownictwa nacechowanego
- kwalifikatory socjolektalno-środowiskowe ..........
5.9. Geograficzne zróżnicowanie słownictwa nacechowanego - kwalifikatory geograficzne ......................
5.10 Słownictwo współczesnej polszczyzny ogólnej - wykres .....
6. Leksykografia polska .....................
6.1. Początki leksykografii ....................
6.2. Słowniki staropolskie (XV w.) ................
6.3. Słowniki okresu średniopolskiego (XVI-XVIII w.) .......
6.4. Słowniki języka polskiego ..................
6.5. Najnowsze słowniki języka polskiego .............
IX. Zagadnienia leksykalno-semantyczne - Danuta Bartol-Jarosińska ....
1. Wyrazy w tekście i w słowniku, czyli o związkach syntagmatycznych i paradygmatycznych .....................
2. Znaczenie wyrazu ......................
3. Wyraz w tekście literackim ..................
X. Praktyczna stylistyka (wybrane zagadnienia) - Elżbieta Sękowska . . .
1. Przegląd klasyfikacji stylów funkcjonalnych polszczyzny; kryteria ich wyróżniania .........................
2. Język pisany a język mówiony .................
3. Tekst; osiąganie spójności tematycznej i formalnej; zasady konstruowania tekstów .......................
3.1. Tekst spójny ........................
3.2. Rola akapitu w wypowiedzi pisemnej .............
3.3. Kompozycja tekstu; rodzaje planów ..............
345
345
346
348
350
353
355
355
357
359
363
364
367
370
371
372
373
374
374
375
375
378
383
386
386
394
409
412
412
420
422
422
426
428
3.4, Warstwa językowo-stylistyczna tekstu .......
4. Dłuższe formy wypowiedzi w praktyce szkolnej . . .
5. Wyznaczniki gatunkowe wybranych form wypowiedzi .
5.1. List prywatny i oficjalny ............
5.2. Przemówienie okolicznościowe ..........
5.3. Recenzja ....................
5.4. Streszczenie ..................
.... 430
.... 432
.... 435
.... 435
.... 438
.... 439
.... 441
5.5. Życiorys .......................... 444
6. Wyodrębnianie błędów stylistycznych spośród innych błędów językowych 445
Z ZAGADNIEŃ HISTORII JĘZYKA
XI. Pochodzenie polskiego języka literackiego - Stanisław Dubisz ..... 451
1. Język literacki - znaczenie i geneza terminu .......... 451
2. Geneza polskiego języka literackiego .............. 452
3. Rozwój polskiego języka literackiego .............. 455
XII. Rozwój zasobu leksykalnego polszczyzny - Stanisław Dubisz ..... 457
1. Zakresy zmian leksykalnych .................. 457
2. Zmiany ilościowe słownictwa ................. 457
3. Kręgi tematyczne słownictwa; słownictwo odmian i stylów języka
polskiego .......................... 459
4. Archaizmy, neologizmy, synonimy ............... 466
5. Mechanizmy zmian znaczeniowych wyrazów ........... 469
6. Wpływy języków obcych w zakresie słownictwa ......... 472
XIii. Rozwój systemu gramatycznego polszczyzny - Stanisław Dubisz .... 477
1. Zróżnicowanie zmian systemu gramatycznego .......... 477
2. Fonetyka - fazy rozwojowe systemu .............. 478
3. Słowotwórstwo - zmiany funkcji znaczeniowych formantów . . . 480
4. Fleksja - ewolucja odmiany rzeczowników ........... 483
5. Składnia - główne tendencje rozwojowe ............ 488
XIV. Styl artystyczny w poszczególnych epokach literackich - Stanisław Dubisz 492
1. "Z techniki poetyckiej polskiego średniowiecza..." ........ 492
2. Tok składniowo-wersyfikacyjny Wizerunku Mikołaja Reja ..... 496
3. Język i styl Jana Kochanowskiego ............... 498
4. Łukasz Górnicki i jego prace nad językiem ........... 501
5. Jan Andrzej Morsztyn - barokowy wirtuoz słowa ........ 504
6. Słownictwo Wacława Potockiego ................ 507
7. Epistolografia Jana III Sobieskiego ............... 509
8. "Ignacy Krasicki w walce o język narodowy" .......... 511
9. Język Franciszka Karpińskiego ................. 513
10. Zróżnicowanie stylistycznojęzykowe Pieśni Legionów Polskich
we Włoszech ......................... 516
11. Znaczenie języka i stylu poetyckiego Adama Mickiewicza
dla rozwoju polszczyzny ................... 520
12. Język poetycki Juliusza Słowackiego .............. 523
10
528
13. Styl Cypriana Norwida ...................
14. Archaizacja w Ogniem i mieczem oraz Krzyżakach Henryka
Sienkiewicza ........................
15. Styl prozy Bolesława Prusa .................
16. Styl Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej .............
17. Stylistyka Roty Marii Konopnickiej .............
18. Język i styl utworów Stefana Żeromskiego ..........
19. Z techniki poetyckiej skamandrytów .............
20. Odmienność poetyki awangardzistów .............
21. Poezja pokolenia kolumbów .................
XV. Język i retoryka - Stanislaw Dubisz ..............
1. Geneza retoryki i jej antyczna teoria .............
2. Retoryczna sztuka redagowania w okresie średniowiecza ..... 568
3. Retoryka a humanizm .................... 570
4. Elokucyjna retoryka okresu baroku .............. 573
5. Retoryka sztuką dobrego myślenia w "epoce rozumu" .....
6. Schyłek retoryki w XIX wieku ...............
7. Retoryka propagandowa w wieku XX ............
8. Zasady pracy nad tekstem retorycznym ...........
XVI. Bibliografia (wybrane pozycje) ..................
1. Komunikacja językowa ...................
2. Kultura języka .......................
3. Fonetyka i fonologia ....................
4. Budowa wyrazów .....................
5. Odmiana wyrazów ...................... w~
6. Składnia .......................... 609
7. Słownictwo i zagadnienia leksykalno-semantyczne ........ 612
8. Praktyczna stylistyka ................... L1<
9. Historia języka ......................
10. Retoryka ........................
XVII. Spis stosowanych skrótów i oznaczeń ..............
532
535
538
540
544
547
550
556
561
561
576
579
582
594
601
601
602
603
606
608
616
618
621
623
Przedmowa do wydania n ....................... 13
I. Wstęp .............................. 15
Z PROBLEMATYKI JĘZYKOZNAWSTWA OGÓLNEGO I OPISOWEGO
I. Komunikacja językowa - Józef Porayski-Pomsta ........... 19
1. Wprowadzenie do zagadnienia. Od strukturalizmu do funkcjonalizmu . 19
2. Teoria aktów mowy. Funkcje języka, tekstu i wypowiedzi ...... 29
3. Funkcje języka z perspektywy nadawcy i odbiorcy ......... 57
4. Komunikacja językowa z perspektywy gramatyki kognitywnej .... 60
II. Kultura języka - Józef Porayski-Pomsta ............... 67
1. Kultura języka i komunikacja językowa .............. 67
2. Pojęcie kultury języka ...................... 67
3. Podstawowe pojęcia kultury języka ................ 74
4. Innowacja i błąd ........................ 82
5. Kryteria poprawności językowej ................. 84
6. Postawy użytkowników języka wobec języka ............ 92
7. Komunikacyjny aspekt kultury języka ............... 94
8. Błędy językowe i ich rodzaje ................... 99
9. Wymagania poprawnościowe wobec większych całości kompozycyjnych -
- tekstów i wypowiedzi .................... 109
IV. Fonetyka z elementami fonologii - Elżbieta Sękowska ......... 113
1. Fonetyka i fonologia w szkolnych programach nauczania ...... 113
2. Miejsce fonetyki w językoznawstwie ................ 114
2.1. Podział dyscyplin w obrębie fonetyki .............. 116
2.2. Metody badań fonetycznych .................. 117
2.3. Budowa narządów mowy ................... 118
2.4. Podział i klasyfikacja samogłosek i spółgłosek polskich ...... 119
2.5. Upodobnienia fonetyczne .................... 125
2.6. Pisownia fonetyczna ...................... 127
3. Fonetyka współczesnej polszczyzny ................ 129
3.1. Typy wymowy: staranna, naturalna, potoczna .......... 129
3.2. Zróżnicowanie regionalne .................... 131
3.3. Błędy o podłożu gwarowym .................. 132
4. Akcent w języku polskim .................... 134
4.1. Charakter polskiego akcentu .................. 135
4.2. Zasady akcentowania ..................... 136
4.3. Zmiany w normach akcentowania ................ 137
5. Zasady ortograficzne w nauczaniu ................ 139
5.1. Zasięg zasady wymawianiowej (fonetycznej) ........... 139
5.2. Błędy w pisowni o podłożu wymawianiowym ........... 141
6. Fonetyczne środki stylistyczne ..................
6.1. Instrumentacja dźwiękowa ...................
6.2. Onomatopeja ........................
6.3. Rym ............................
6.4. Rytm ............................
7. Podstawowe wiadomości z fonologii ...............
7.1. Głoska - fonem ......................
7.2. Fonem - morfem - wyraz .................
7.3. Typy opozycji fonologicznych .................
7.4. Korelacje fonologiczne w polszczyźnie .............
7.5. System fonologiczny języka polskiego ..............
V. Budowa wyrazów - Elżbieta Sękowska ...............
1. Teoretyczne podstawy opisu ...................
2. Pojęcie wartości kategorialnej ..................
3. Klasyfikacja derywatów i funkcji formantów ...........
4. Kategorie słowotwórcze a funkcje formantów ...........
5. Zróżnicowanie terminów ....................
6. Derywaty wielomotywacyjne i wzajemnie motywowane .......
7. Derywaty złożone .......................
8. Skrótowce ..........................
9. Typy innowacji językowych ...................
10. Słowotwórstwo wobec leksykologii i fleksji ............
11. Z historii kształtowania się metod analizy słowotwórczej ......
12. Współczesne tendencje w słowotwórstwie .............
VI. Odmiana wyrazów -- Józef Porayski-Pomsta .............
1. Wyraz i forma ........................
1.1. Pojęcie wyrazu; wyraz słownikowy (leksem), wyraz tekstowy i wyraz gramatyczny .........................
1.2. Podział wyrazów na części mowy oraz kryteria podziału.
Wyrazy7 odmienne i nieodmienne ................
1.3. Deklinacja i koniugacja. Podstawowe kategorie fleksyjne: przypadek i osoba ...........................
1.4. Temat i końcówka ......................
2. Deklinacja ..........................
: 2.1. Deklinacja rzeczowników ...................
•"'; 2.1.1. Rodzaj gramatyczny rzeczowników ..............
2.1.2. Deklinacja męska ......................
2.1.2.1. Rzeczowniki męskie twardotematowe; wzory odmiany .....
2.1.2.2. Rzeczowniki męskie miękkotematowe; wzory odmiany ..... ! 2.1.2.3. Zestawienie końcówek równoległych w deklinacji męskiej . . .
2.1.2.4. Przegląd końcówek deklinacji męskiej ............
: 2.1.2.5. Osobliwości w odmianie rzeczowników deklinacji męskiej . . .
2.1.3. Deklinacja żeńska ......................
2.1.3.1. Rzeczowniki żeńskie samogłoskowe twardotematowe ......
2.1.3.2. Rzeczowniki żeńskie samogłoskowe miękkotematowe .....
142
142
144
144
145
146
147
148
149
151
151
156
156
159
160
162
162
165
166
169
170
176
178
182
188
188
188
190
194
194
196
196
198
200
200
202
203
203
206
208
209
209
2.1.3.3. Rzeczowniki żeńskie spółgłoskowe .............
2.1.3.4. Zestawienie końcówek przypadkowych deklinacji żeńskiej . . .
2.1.3.5. Przegląd końcówek przypadkowych deklinacji żeńskiej . . '. .
2.1.3.6. Osobliwości w odmianie deklinacji żeńskiej .........
2.1.4. Deklinacja nijaka .....................
2.1.4.1. Wzory odmiany deklinacji nijakiej: .............
a) Rzeczowniki z końcówką M. Ip. -o ...........
b) Rzeczowniki z końcówką M. Ip. -e ...........
c) Rzeczowniki z końcówką M. Ip. -g ...........
2.1.4.2. Zestawienie końcówek równoległych w deklinacji nijakiej . . .
2.1.4.3. Przegląd końcówek przypadkowych w deklinacji nijakiej . . .
2.1.4.4. Osobliwości w odmianie rzeczowników deklinacji nijakiej . . .
2.1.5. Deklinacja mieszana rzeczowników ..............
2.1.6. Rzeczowniki nieodmienne ..................
2.2. Deklinacja przymiotników ..................
2.2.1. Wzory odmiany deklinacji przymiotników ...........
2.2.2. Zestawienie końcówek deklinacyjnych przymiotnika ......
2.2.3. Przegląd końcówek deklinacyjnych przymiotnika ........
2.2.4. Przymiotniki w tzw. prostej postaci .............
2.3. Deklinacja liczebników ....................
2.3.1. Odmiana liczebników głównych ...............
2.3.2. Odmiana liczebników zbiorowych ..............
2.3.3. Odmiana liczebników porządkowych, mnożnych, wielorakich . . 2.4. Odmiana zaimków ......................
2.4.1. Odmiana zaimków rzeczownych ...............
2.4.1.1. Odmiana zaimków kto, co, ktokolwiek, cokolwiek, nikt, nic . .
2.4.1.2. Odmiana zaimków osobowych ja, ty, my, wy ........
2.4.1.3. Odmiana zaimka on (ona, ono) ..............
2.4.1.4. Odmiana zaimka zwrotnego się ..............
2.4.2. Odmiana zaimków przymiotnych ...............
3. Koniugacja ..........................
3.1. Pojęcie czasownika .....................
3.2. Kategorie gramatyczne czasownika ..............
3.2.1. Kategoria osoby ......................
3.2.2. Kategoria czasu ......................
3.2.3. Kategoria rodzaju gramatycznego ..............
3.2.4. Kategoria strony ......................
3.2.5. Kategoria trybu ......................
3.2.6. Kategoria aspektu .....................
3.3. Podział czasowników na koniugacje oraz zasady tego podziału . .
3.3.1. Tradycyjny podział (według końcówek fleksyjnych) .......
3.3.2. Podział wg Jana Tokarskiego (na podstawie przyrostka tematowego)
3.3.3. Zasady tworzenia form koniugacyjnych ............
3.4. Czasowniki o odmianie nieregularnej ..............
210
211
211
213
213
214
214
215
215
216
216
217
218
221
222
222
224
224
226
226
227
229
229
230
230
230
231
231
232
232
233
234
235
235
236
236
237
237
238
239
239
240
251
253
3.5. Nieodmienne formy czasownika ............... 253
3.6. Deklinacyjne formy czasownika ................ 253
VII. Składnia - Jerzy Podracki .................... 254
1. Składnia tradycyjna (szkolna) ................. 254
2. Rodzaje wypowiedzeń - zdanie i równoważnik zdania ...... 257
3. Wyrazy a części zdania. Szeregi i związki składniowe ....... 260
4. Związki zgody, rządu i przynależności ............. 266
5. Główne części zdania ..................... 271
5.1. Orzeczenie ......................... 271
5.2. Podmiot .......................... 276
5.3. Zdania bezpodmiotowe ................... 281
6. Drugorzędne części zdania ................... 282
6.1. Dopełnienie ........................ 283
6.2. Okolicznik ......................... 286
6.3. Przydawka ......................... 289
7. Analiza składniowa wypowiedzeń pojedynczych ......... 290
8. Wypowiedzenie złożone .................... 297
8.1. Wypowiedzenie złożone podrzędnie .............. 298
8.2. Wskaźniki zespolenia w wypowiedzeniach złożonych ...... 301
8.3. Wypowiedzenie złożone z imiesłowowym równoważnikiem zdania . 304
8.4. Wypowiedzenie złożone współrzędnie ............. 308
8.5. Wypowiedzenie rozwijające .................. 311
9. Analiza składniowa wypowiedzeń wielokrotnie złożonych ..... 312
10. Szyk wyrazów i wypowiedzeń składowych. Wybrane zagadnienia . . 318
10.1. Szyk głównych części zdania - podmiotu i orzeczenia ..... 321
10.2. Miejsce przydawki w wypowiedzeniu ............. 322
10.3. Pozycja zaimka się w wypowiedzeniu ............. 324
10.4. Szyk spójników w wypowiedzeniach złożonych ......... 325
VIII. Słownictwo - Stanisław Dubisz .................. 327
1. Leksykologia i jej miejsce w językoznawstwie .......... 327
1.1. Leksykologia - słownictwo - leksyka ............ 327
1.2. Wewnętrzne zróżnicowanie leksykologii ............ 329
1.3. Związki leksykologii z innymi dyscyplinami naukowymi ..... 330
1.4. Leksem i wyraz ...................... 332
2. Jak leksemy znaczą ...................... 334
2.1. Leksem jako znak językowy ................. 334
2.2. Znaczenie leksemu ..................... 334
2.3. Typy znaczeń leksemów ................... 335
2.4. Typy definicji słownikowych leksemów ............ 337
3. Typy zmian znaczeniowych .................. 339
3.1. Zmiany znaczeń leksemów jako przedmiot leksykologii ..... 339
3.2. Zawężenie znaczenia .................... 340
3.3. Rozszerzenie znaczenia ................... 342
3.4. Przeniesienie nazwy ..................... 343
3.5. Zmiany stylistyczno-ekspresywne ............... 344
4. Podstawowe relacje semantyczne: antonimia, synonimia, homonimia, polisemia ..........................
4.1. Relacja semantyczna ....................
4.2. Antonimia - antonimy ...................
4.3. Synonimia - synonimy ...................
4.4. Homonimia - homonimy ..................
4.5. Polisemia - polisemy ....................
5. Zróżnicowanie słownictwa współczesnej polszczyzny ogólnej ....
5.1. Współczesna polszczyzna - najnowsze dzieje polszczyzny - kryteria opisu słownictwa ......................
5.2. Tendencje rozwojowe słownictwa w najnowszych dziejach polszczyzny
5.3. Dychotomiczna klasyfikacja słownictwa w słowniku języka polskiego
5.4. Słownictwo nacechowane chronologicznie - kwalifikatory chronologiczne ..........................
5.5. Odmianowo-stylistyczne zróżnicowanie słownictwa nacechowanego
- kwalifikatory odmianowo-stylistyczne ............
5.6. Emocjonalne zróżnicowanie słownictwa nacechowanego - kwalifikatory ekspresywne ......................
5.7. Tematyczne zróżnicowanie słownictwa nacechowanego - kwalifikatory profesjonalno-naukowe .................
5.8. Socjolektalno-środowiskowe zróżnicowanie słownictwa nacechowanego
- kwalifikatory socjolektalno-środowiskowe ..........
5.9. Geograficzne zróżnicowanie słownictwa nacechowanego - kwalifikatory geograficzne ......................
5.10 Słownictwo współczesnej polszczyzny ogólnej - wykres .....
6. Leksykografia polska .....................
6.1. Początki leksykografii ....................
6.2. Słowniki staropolskie (XV w.) ................
6.3. Słowniki okresu średniopolskiego (XVI-XVIII w.) .......
6.4. Słowniki języka polskiego ..................
6.5. Najnowsze słowniki języka polskiego .............
IX. Zagadnienia leksykalno-semantyczne - Danuta Bartol-Jarosińska ....
1. Wyrazy w tekście i w słowniku, czyli o związkach syntagmatycznych i paradygmatycznych .....................
2. Znaczenie wyrazu ......................
3. Wyraz w tekście literackim ..................
X. Praktyczna stylistyka (wybrane zagadnienia) - Elżbieta Sękowska . . .
1. Przegląd klasyfikacji stylów funkcjonalnych polszczyzny; kryteria ich wyróżniania .........................
2. Język pisany a język mówiony .................
3. Tekst; osiąganie spójności tematycznej i formalnej; zasady konstruowania tekstów .......................
3.1. Tekst spójny ........................
3.2. Rola akapitu w wypowiedzi pisemnej .............
3.3. Kompozycja tekstu; rodzaje planów ..............
345
345
346
348
350
353
355
355
357
359
363
364
367
370
371
372
373
374
374
375
375
378
383
386
386
394
409
412
412
420
422
422
426
428
3.4, Warstwa językowo-stylistyczna tekstu .......
4. Dłuższe formy wypowiedzi w praktyce szkolnej . . .
5. Wyznaczniki gatunkowe wybranych form wypowiedzi .
5.1. List prywatny i oficjalny ............
5.2. Przemówienie okolicznościowe ..........
5.3. Recenzja ....................
5.4. Streszczenie ..................
.... 430
.... 432
.... 435
.... 435
.... 438
.... 439
.... 441
5.5. Życiorys .......................... 444
6. Wyodrębnianie błędów stylistycznych spośród innych błędów językowych 445
Z ZAGADNIEŃ HISTORII JĘZYKA
XI. Pochodzenie polskiego języka literackiego - Stanisław Dubisz ..... 451
1. Język literacki - znaczenie i geneza terminu .......... 451
2. Geneza polskiego języka literackiego .............. 452
3. Rozwój polskiego języka literackiego .............. 455
XII. Rozwój zasobu leksykalnego polszczyzny - Stanisław Dubisz ..... 457
1. Zakresy zmian leksykalnych .................. 457
2. Zmiany ilościowe słownictwa ................. 457
3. Kręgi tematyczne słownictwa; słownictwo odmian i stylów języka
polskiego .......................... 459
4. Archaizmy, neologizmy, synonimy ............... 466
5. Mechanizmy zmian znaczeniowych wyrazów ........... 469
6. Wpływy języków obcych w zakresie słownictwa ......... 472
XIii. Rozwój systemu gramatycznego polszczyzny - Stanisław Dubisz .... 477
1. Zróżnicowanie zmian systemu gramatycznego .......... 477
2. Fonetyka - fazy rozwojowe systemu .............. 478
3. Słowotwórstwo - zmiany funkcji znaczeniowych formantów . . . 480
4. Fleksja - ewolucja odmiany rzeczowników ........... 483
5. Składnia - główne tendencje rozwojowe ............ 488
XIV. Styl artystyczny w poszczególnych epokach literackich - Stanisław Dubisz 492
1. "Z techniki poetyckiej polskiego średniowiecza..." ........ 492
2. Tok składniowo-wersyfikacyjny Wizerunku Mikołaja Reja ..... 496
3. Język i styl Jana Kochanowskiego ............... 498
4. Łukasz Górnicki i jego prace nad językiem ........... 501
5. Jan Andrzej Morsztyn - barokowy wirtuoz słowa ........ 504
6. Słownictwo Wacława Potockiego ................ 507
7. Epistolografia Jana III Sobieskiego ............... 509
8. "Ignacy Krasicki w walce o język narodowy" .......... 511
9. Język Franciszka Karpińskiego ................. 513
10. Zróżnicowanie stylistycznojęzykowe Pieśni Legionów Polskich
we Włoszech ......................... 516
11. Znaczenie języka i stylu poetyckiego Adama Mickiewicza
dla rozwoju polszczyzny ................... 520
12. Język poetycki Juliusza Słowackiego .............. 523
10
528
13. Styl Cypriana Norwida ...................
14. Archaizacja w Ogniem i mieczem oraz Krzyżakach Henryka
Sienkiewicza ........................
15. Styl prozy Bolesława Prusa .................
16. Styl Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej .............
17. Stylistyka Roty Marii Konopnickiej .............
18. Język i styl utworów Stefana Żeromskiego ..........
19. Z techniki poetyckiej skamandrytów .............
20. Odmienność poetyki awangardzistów .............
21. Poezja pokolenia kolumbów .................
XV. Język i retoryka - Stanislaw Dubisz ..............
1. Geneza retoryki i jej antyczna teoria .............
2. Retoryczna sztuka redagowania w okresie średniowiecza ..... 568
3. Retoryka a humanizm .................... 570
4. Elokucyjna retoryka okresu baroku .............. 573
5. Retoryka sztuką dobrego myślenia w "epoce rozumu" .....
6. Schyłek retoryki w XIX wieku ...............
7. Retoryka propagandowa w wieku XX ............
8. Zasady pracy nad tekstem retorycznym ...........
XVI. Bibliografia (wybrane pozycje) ..................
1. Komunikacja językowa ...................
2. Kultura języka .......................
3. Fonetyka i fonologia ....................
4. Budowa wyrazów .....................
5. Odmiana wyrazów ...................... w~
6. Składnia .......................... 609
7. Słownictwo i zagadnienia leksykalno-semantyczne ........ 612
8. Praktyczna stylistyka ................... L1<
9. Historia języka ......................
10. Retoryka ........................
XVII. Spis stosowanych skrótów i oznaczeń ..............
532
535
538
540
544
547
550
556
561
561
576
579
582
594
601
601
602
603
606
608
616
618
621
623