Dane szczegółowe książki
Wyznania religijne w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem ich stanu prawnego. Cz. 1, Wyznania i związki religijne / Świątkowski, Henryk (1896-1970); Ułaszyn, Henryk (1874-1956)
Tytuł
Wyznania religijne w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem ich stanu prawnego. Cz. 1, Wyznania i związki religijne
Wydawnictwo
Warszawa: skł. gł. "Bibl. Prawnicza", 1937
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Interaktywny spis treści
Przedmowa. 7
Słowo wstępne. 10
Objaśnienia skróceń. 14
I. Uwagi wstępne. 17
Wolność sumienia – naczelną zasadą ustroju państw cywilizowanych. 17
Wolność wyznań. 17
Równouprawnienie obywateli – bez względu na ich religję. 17
Deklaracja praw człowieka i obywatela. 19
Jaka powinna być państwowa polityka wyznaniowa? 19
Procesy religijne. Ich pozostałości w Polsce. 20
Czy została w Polsce zrealizowana wolność sumienia i wyznania? 21
Uciążliwy stan rzeczy dla wielu obywateli. Rozbieżność praktyki. 21
Dlaczego unormowanie tych stosunków jest trudne? 24
Departament wyznań religijnych Min. W.R. i O.P. 24
Kościół Rzymsko-Katolicki i inne wyznania. Czy uregulowano ich stosunek do Państwa Polskiego? 26
Brak należytego oświetlenia prawnego zagadnienia wolności sumienia i wyznań. 27
Statystyka wyznań. W świecie. 28
W Polsce. 28
W innych krajach. 30
Zadanie niniejszej pracy. 31
Terminologja prawnicza. 31
Zaniedbana znajomość historji prawa polskiego. 33
Nonsensy stronniczej terminologji. 34
Cel pracy niniejszej. 35
II. Moc obowiązującej konstytucji. 37
Co to jest Konstytucja? 37
Konstytucja czynnikiem ładu prawnego państwa. 37
Konstytucja wiążącą dyrektywą postępowania. 37
Różnica między ustawą zwykłą a ustawą konstytucyjną. Pod względem formy. Pod względem treści. 39
Hierarchiczny stosunek ustawy konstytucyjnej do ustawy zwykłej. Akt ustawodawczy sprzeczny z Konstytucją jest nieważny. Stosunek Konstytucji do dawnych ustaw zaborczych. Konstytucja jako norma interpretacyjna. 40
Stanowisko Sądu Najwyższego. 43
Analogiczna treść ustawy z dn. 13 marca 1931 r. 43
III. Nowa konstytucja a wolność sumienia i wyznania. 47
Nowa Konstytucja pozostawia w mocy odnośne przepisy dawnej Konstytucji. 47
Art. 5 nowej Konstytucji – samodzielną normą. 47
Art. 111 dawnej Konstytucji jako artykuł podstawowy. Stanowisko Sądu Najwyższego. 48
Ograniczenie wolności sumienia. Co oznacza „porządek publiczny”, a co oznacza „obyczajność publiczna”. 50
Art. 116 dawnej Konstytucji. 51
Cel tego artykułu – najdalej idące ułatwienie uznania wyznań dotychczas nieuznanych. Warunki uznania. Nakaz art. 116 jest kategoryczny. 51
Art. 116 nie jest zapowiedzią lub przepisem instruktywnym; jest pozytywną normą obowiązującą. Kompetentną do uznania władzą jest Ministerstwo W. R. i O. P. 53
Argument z art. 115. Nieprawdopodobne, ale prawdziwe. 54
Nieudana próba załatwienia sprawy przez Sejm. Nieco historji. 55
Sprawa udziału w obrzędach religijnych. 57
Prawo rodziców do decydowania o przynależności wyznaniowej dziecka. 57
Związki religijne uznane. Przeważnie oparte na przepisach b. państw zaborczych. Wyliczenie najważniejszych. Obalenie słupów granicznych. 59
Związki religijne nieuznane. Czem się różnią od uznanych, mających uregulowany ustawowo stosunek do Państwa. 61
Notoryczna zgodność wyznań chrześćjańskich z porządkiem publicznym w Polsce. Wyznania uznane de facto. Wyznania niechrześćjańskie. 62
IV. Ogólny stan ustawodawstwa wyznaniowego w państwie Polskiem. 65
1. B. dzielnica rosyjska (Wojew. Środkowe i Wschodnie). 65
B. dzielnica rosyjska. Stan prawny przed ukazem tolerancyjnym. Ukaz o wzmocnieniu tolerancji z 17 kwietnia 1905 r. 65
Najwyżej zatwierdzona dnia 17 kwietnia 1905 r. uchwała Rady Ministrów. Powołanie specjalnego komitetu dla opracowania wyznaniowych ustaw wolnościowych. 67
Ukaz z 17 października 1906 r. Ustrój zborów zarejestrowanych. Kierownicy duchowni (duszpasterze). Do jakich wyznań odnosi się ukaz z 17 października 1906 r.? 68
Niewłaściwa ocena rosyjskiego ustawodawstwa wyznaniowego. 72
Cerkiew prawosławna i wyznania w Rosji prawnie uznane. 73
Inne przepisy tolerancyjne. Uprawnienie nie wciągniętych do ksiąg metrykalnych małżeństw i urodzeń. 74
Wprowadzenie nauki religji w szkołach dla dzieci staroobrzędowców i „sektantów”. 75
Tolerancyjna praktyka władz rosyjskich po ukazie 1905 r. 75
Podobieństwo do dzisiejszych stosunków w b. dzielnicy rosyjskiej. 77
2. Województwa Zachodnie i górnośląska część Województwa Śląskiego. 79
Moc obowiązująca praw poszczególnych krajów Rzeszy – w sprawach wyznaniowych (Niemcy). 79
Prawa pruskie o równouprawnieniu wyznań, ALR, Konstytucja i prawo o występowaniu z kościoła. Równość praw obywateli bez względu na ich religję. Wolność wyznania i sumienia. 79
Związki religijne. Duchowni i świeccy. Zakaz prześladowań religijnych. 81
Podział związków religijnych. Kościoły krajowe. Związki religijne o uprawnieniach publicznoprawnych (uznane). Związki religijne bez uprawnień publiczno–prawnych (tolerowane). Wyliczenie ważniejszych. Granice wolności. 82
Polsko-niemiecka konwencja górnośląska i jej przepisy tolerancyjno-wyznaniowe. 86
3. Województwa Połudn.-Wschodnie (b. Dzieln. Austrj.). 87
Ważniejsze ustawy i rozporządzenia austrjackie. 87
Nieco historji. Patenty tolerancyjne. Art. 16 Konstytucji 1867 r. 87
Prawo o legalizacji wyznań. Skutki uznania. Warunki uznania. Władza kompetentna. Statuty organizacyjne. Organy gminy wyznaniowej. 89
Akty stanu cywilnego i sądownictwo rozwodowe dla osób nie należących do uznanych wyznań. 91
Podział wyznań na uznane i nieuznane. 92
4. Ogólne uwagi i wnioski. 93
Uwagi i wnioski. Ustawodawstwo wyznaniowe w Polsce nie zunifikowane. 93
Największe niedomagania w praktyce wyznaniowej w b. dzielnicy rosyjskiej i w b. dzielnicy pruskiej. 93
Jak należy „czytać” i „chcieć” interpretować zaborcze przepisy tolerancyjno–wyznaniowe. Odesłanie do najważniejszych działów książki. Przykłady. 95
V. Podział wyznań. 98
Wyznania uznane i nieuznane. Różnica. 98
Tryb uznania wyznań w Państwie Polskiem. Uregulowanie stosunku wyznania do Państwa w zasadzie odbywa się trybem ustawowym. Podział wyznań uznanych na mające uregulowany stosunek do Państwa i takie, które uregulowanego stosunku do Państwa nie mają. 99
Podział wyznań nieuznanych na uznane de facto i opierające się wyłącznie na przepisach tolerancyjno-wyznaniowych. 101
Wyliczenie. 102
VI. Wyznania uznane o ustalonym ustawowo stosunku do państwa polskiego. 105
1. Kościół Rzymsko-Katolicki. 105
Art. 114 Konstytucji. Stanowisko „naczelne wśród równouprawnionych wyznań” Kościoła Rzymsko-Katolickiego. 105
Co oznacza: „własnemi ustawami?”. 106
Konkordat – umową międzynarodową. 106
Art. I Konkordatu. Obrządek wschodniosłowiański. 107
Pozostałe dyspozycje art. I. 108
Pozytywnie dla Państwa Polskiego rozwiązane kwestje. 109
Przysięga biskupów na wierność Rzeczypospolitej a przysięga tychże biskupów składana Papieżowi. 109
Przywileje stanu duchownego Kościoła Rz.-Katolickiego. 110
Podmiotowość prawna osób i instytucyj kościelnych. Ordynarjusz. Dziekan. Proboszcz. Proboszcz pracodawcą. 112
Dawne gminy wyznaniowe w b. dzielnicy austrjackiej. Dawne gminy wyznaniowe w b. dzielnicy pruskiej. 114
Rady parafjalne mają zdolność procesową. Dawne dozory kościelne w b. dzielnicy rosyjskiej. 115
Ustawa z 7 maja 1874 r. i z 31 grudnia 1894 r. a Konkordat. 115
Biskup – ordynarjusz a obrona majątku zakonu. Kurja biskupia wzgl. metropolitalna – urzędem, a nie oddzielną osobą prawną kościelną. 117
Wydatki budżetowe Państwa Polskiego w związku z Konkordatem. 119
Ustawa o podatku kościelnym. 120
Terytorjalna organizacja kościoła w Polsce i Prusach. Zakusy rewizjonistyczne Prus. Praelatura nullius – wyjątkiem. Szczególne znaczenie tego wyjątku. Wnioski porównawcze. 123
Ustawy, rozporządzenia i okólniki, wydane w związku z Konkordatem. 125
2. Kościół Ewangelicko-Augsburski. 126
Uwagi ogólne. 126
Ustawa z 20 lutego 1849 r. 127
Nowela z 27 kwietnia 1922 r. 127
Uchwały Synodu Konstytucyjnego. 128
Zasięg organizacyjny na inne b. dzielnice. 128
Nowe prawo dla Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej. 129
3. Wschodni Kościół Staroobrzędowców. 139
Rozp. Prez. z 22 marca 1928 r. Położenie Wsch. Kość. Staroobrz. z b. Rosji Carskiej. 139
Księgi stanu cywilnego. Obowiązki i prawa duchownych. Nauka religji. Dotacje. 142
Filiponi – odłam staroobrzędowców. 143
4. Wyznanie mojżeszowe. 143
Organizacja gmin wyznaniowych. Przepisy ogólne. 143
Gminy mniejsze. 145
Gminy wielkie. 146
Rada Religijna. 147
Rabini i podrabini. 147
Gospodarka finansowa. Władza nadzorcza. 147
Stowarzyszenia wyznaniowe. 149
Województwo śląskie. 149
Rozporządzenia wykonawcze. 150
Dotacja Skarbu Państwa. 150
Ubój rytualny. 151
5. Wyznanie muzułmańskie. 152
Liczebność wyznania. Historja muzułmanów polskich. Ich rola w ostatniej dobie. 152
Stan prawny wyznania muzułmańskiego w Rosji i w Polsce. Ustawa z 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Państwa do M. Z. R. w Rz. P. Krytyka tej ustawy. 154
Wolność przechodzenia na wyznanie muzułmańskie w świetle obowiązującego prawa. 165
Wyznanie karaimskie. Nieco historji karaimów. Karaimi polscy. 166
Ustawa z 21 kwietnia 1936. Jej krytyka. 168
VII. Wyznania uznane o nieuregulowanym ustawowo stosunku do państwa polskiego. 173
1. Kościół prawosławny. 173
Wstęp historyczny. 173
Tymczasowe przepisy stanowią uznanie Kościoła Prawosławnego de iure, a nie uregulowanie stosunku Państwa do tego Kościoła. 178
Prowizorjum. Organizacja administracyjna Kościoła. Podział terytorjalny. Zmiany terytorjalne i osobowe – tylko za zgodą Rządu. Konsystorze. Duchowni. Ich obywatelstwo. Przysięga. Zwalnianie. 178
Stosunek do ustawodawstwa rosyjskiego. 181
Nowa sytuacja Kościoła Prawosławnego w Polsce. Autokefalja. 181
Stan majątkowy Kościoła. Uposażenie duchowieństwa. 182
Kto reprezentuje parafję prawosławną przed sądem? 182
Osobowość prawna Kościoła Prawosławnego w Polsce. 183
Uprawnienia Konsystorzy. 184
Tytuł prawny Skarbu Państwa do objęcia w posiadanie (zarząd) majątków cerkiewnych, nie będących w posiadaniu Cerkwi Prawosławnej. Kwestja ostatecznego przeznaczenia majątków pocerkiewnych (pounickich) w zawieszeniu. P. 1 i 3 art. XXIV Konkordatu. 184
Obrządek zachodni w Kościele Prawosławnym. 187
Wnioski ogólne. 188
2. Kościoły ewangelickie. (Uwagi ogólne). 189
a) Kościoły ewangelickie za czasów dawnej Rzplitej Polskiej. 189
Położenie prawne kościołów protestanckich w dawnej Polsce. 189
Znaczenie reformacji dla kultury polskiej. 195
b) Kościoły Ewangelickie w dobie obecnej w Polsce. 196
Uwagi ogólne. 197
Jakie obecnie w Polsce istnieją kościoły ewangelickie? 197
Stosunek wyznania luterskiego do wyznania kalwińskiego w ewangelickich kościołach w Polsce. 198
Prawo o stowarzyszeniach a autonomiczne bractwa ewangelickie. 200
Nazwiska wybitnych ewangelików – Polaków. 201
Trochę wiadomości o nazwiskach wybitnych mężów stanu zagranicą (ewangelików). 202
Współpraca kościołów i zrzeszeń ewangelicznych w Polsce. 203
Dotacje Państwa Polskiego. 204
3. Kościół ewangelicko-reformowany województw środkowych. 204
Ukaz z 20 lutego 1849 r. Synod. Skład jego. Uprawnienia. Kontrola ze strony Rządu. Konsystorz. 204
Zasięg terytorjalny Kościoła. Osobowość prawna Kościoła i parafji. Przestarzałe przepisy. 207
Kościół Ew.-Ref. w Warszawie a Wileński Kościół Ew.-Ref. 208
Stosunek Kościoła Ew.-Ref. warsz. do Państwa i Narodu Polskiego. 209
4. Wileński Kościół Ewangelicko Reformowany. 211
Powstanie Kościoła. 211
Ustrój Kościoła, Synod, Konsystorz, Rada Kuratorów. Ich skład i funkcje. 211
Osobowość prawna i reprezentacja Kościoła. Zarządy parafij. Konsystorz. 214
Kanony. Agenda Wielka. 215
Kanon z dn. 18 listopada 1918 r. o restytucji praw Synodu. 216
Sytuacja majątkowa pod względem prawnym nieustalona. 216
Stosunek Wil. Kość, do Państwa i Narodu Polskiego. 218
5. Kościół Ewangelicko – Unijny w Polsce. 219
Podstawy prawne. 219
Pochodzenie. 220
Rozp. Min. b. dzielnicy pruskiej z 3 lipca 1920 r. 220
Notverfassung. 220
Kwest ja osobowości prawnej Kościoła. 222
Osobowość prawna gmin wyznaniowych. 222
6. Kościół Augsburskiego i Helweckiego Wyznania województw południowych. 222
Podstawy prawne. 223
Przystosowanie się do nowego stanu faktycznego w Polsce. 224
Wydział superintendencyjny w Stanisławowie. 224
Uprawnienia Rządu. 224
Duchowni. 226
Osobowość prawna gmin, senjoratów i superintendentur. 226
7. Kościół Ewangelicko–Luterski województw zachodnich. 226
Podstawy prawne. 226
Powstanie Kościoła w Prusach. 227
Przystosowanie się do nowych warunków w Polsce. 228
8. Kościół Ewangelicko-Unijny na Polskim Górnym–Śląsku. 228
Podstawy prawne. 228
Synod z czerwca 1923. Ustrój. 230
9. Kościół Anglikański. 230
Uwagi ogólne. 230
Niewłaściwa terminologja. 231
Reskrypt Min. W. R. i O. P. z 20 marca 1920 r. (uznanie Kościoła Anglikańskiego) na obszarze w dzielnicy rosyjskiej. 232
Stan prawny na reszcie obszaru Państwa Polskiego. 232
10. Baptyści. 234
Powstanie. Zasady. Rozwój. 234
Art. 1106-1108 Zwodu praw t. XI, stanowiące uznanie wyznania baptystów w b. dzielnicy rosyjskiej. Inne przepisy. 236
Ustawa z 7 lipca 1875 r. o urządzeniu gmin baptystów (b. dzielnica pruska). 237
Stan prawny w b. dzielnicy austrjackiej. 237
Zielonoświątkowcy. 238
11. Ewangeliczni Chrześcijanie. 239
Powstanie i rozwój. 239
Założyciele i pierwsi członkowie zborów ew. chrz. 242
Uchwała Św. Synodu z r. 1891. 242
Ustawa z r. 1894. 243
Związek Słowiańskich Zborów Ewangelicznych Chrześcijan w Polsce. 245
Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Ewangelicznych Chrześcijan. 246
Ewangeliczni chrześcijanie języka niemieckiego. 247
Wolni ewangeliczni chrześcijanie. 248
12. Kościół Starokatolicki. 248
Pochodzenie. 248
Stan prawny w b. dzielnicy pruskiej. Kościół Starokatolicki zaliczony do t. zw. kościołów krajowych narówni z Rzymsko – Kat. i Ewangelickim. 249
Stan prawny w b. dzielnicy austrjackiej. Kościół Starokat. uznany de iure. Organizacja. Uprawnienia. Biskup. Rada Synodalna. Synod. Proboszczowie urzędnikami stanu cywilnego. 251
B. dzielnica rosyjska. 254
Starokatolicki Kościół Rzeczypospolitej Polskiej. 254
13. Starokatolicki Kościół Marjawitów. 256
Podstawa prawna istnienia. Ustrój. Parafje. Uprawnienia parafji. Organy. 256
Uprawnienia duchowieństwa. Biskupi. Księgi stanu cywilnego. Sądownictwo w sprawach rozwodowych. 259
Naczelny biskup, czyli biskup-administrator wszystkich parafji marjawickich. 260
Synod z dn. 6 maja 1935 r. i jego uchwały. Usunięcie b-pa Kowalskiego. Zasadnicze uchwały. 262
Grupa b-pa Kowalskiego. 264
14. Społeczność Adwentystów Dnia Siódmego. 264
Zasady. 264
Uznanie reskryptem rosyjskiego Min. Spr. Wewn. z 6 listopada 1906 r. 266
Stan prawny w b. dzielnicy austrjackiej i w b. dzielnicy pruskiej. Inne wiadomości. 267
Grupy pokrewne. 267
B. dzielnica pruska. Trudności. 267
Inne szczegóły o adwentystach. 269
15. Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego. 269
Powstanie. Zasady. Ustrój. 269
Powstanie w Polsce. Uznanie. 271
Inne dane. 271
Trudności w b. dzielnicy pruskiej. 272
Propaganda. 272
Badacze P. Ś. w oczach przeciwników. 273
16. INNE WYZNANIA UZNANE. 273
Menonici. 273
Bracia Morawscy, czyli Herrnhuci. „Malewańcy” (chrześcijanie w duchu). 275
17. Misje Szerzenia Chrześćjaństwa Wśród Żydów. 276
Misje szerzenia chrześćjaństwa wśród Żydów: Misja Mildmayska, Misja Barbikańska, Misja w Łodzi. Szczegóły o Misji Barbikańskiej. 276
VIII. Wyznania nieuznane 280
1. Wyznania uznane de facto. 280
A. Polski Narodowy Kościół Katolicki. 280
Przyczyny powstania w Stanach Zjedn. A. P. 280
Organizacja P. N. K. K. i jego zasady. 281
Podział terytorjalny i kierownictwo. 281
Pierwsze placówki w Polsce. 282
Stosunek do Kościoła Starokatolickiego. 282
Program narodowy P. N. K. K. 283
Tadeusz Hołówko o Kościele Narodowym. 283
B. Kościół Metodystyczny. 284
C. Liberalny Kościół Katolicki w Polsce. 286
2. Wyznania nie uznane de iure (w ścisłem znaczeniu). 289
Charakterystyka. 289
Wyliczenie: Wolny kościół luterski, karpowcy, irwinjanie, niemieccy katolicy, wolne zbory religijne, wolnomyśliciele religijni i in. 289
Położenie prawne wyznań nieuznanych. 291
IX. Bezwyznaniowi. 293
„Kwestja” bezwyznaniowych. Wolność według Konstytucji. Trudności w praktyce. 293
Zasady poszczególnych wyznań, związków i grup wyznaniowych (w encyklopedycznym skrócie) wraz z podaniem stronic książki-w porządku alfabetycznym. 297
Centrale wyznań, związków i grup wyznaniowych w Polsce. 311
Dodatki i zmiany. Związek kościołów Chrystusowych wyzn. ew. 321
Bibliografia. 324
Spis rzeczy Części pierwszej. 340
Przypisy 347
Przedmowa. 7
Słowo wstępne. 10
Objaśnienia skróceń. 14
I. Uwagi wstępne. 17
Wolność sumienia – naczelną zasadą ustroju państw cywilizowanych. 17
Wolność wyznań. 17
Równouprawnienie obywateli – bez względu na ich religję. 17
Deklaracja praw człowieka i obywatela. 19
Jaka powinna być państwowa polityka wyznaniowa? 19
Procesy religijne. Ich pozostałości w Polsce. 20
Czy została w Polsce zrealizowana wolność sumienia i wyznania? 21
Uciążliwy stan rzeczy dla wielu obywateli. Rozbieżność praktyki. 21
Dlaczego unormowanie tych stosunków jest trudne? 24
Departament wyznań religijnych Min. W.R. i O.P. 24
Kościół Rzymsko-Katolicki i inne wyznania. Czy uregulowano ich stosunek do Państwa Polskiego? 26
Brak należytego oświetlenia prawnego zagadnienia wolności sumienia i wyznań. 27
Statystyka wyznań. W świecie. 28
W Polsce. 28
W innych krajach. 30
Zadanie niniejszej pracy. 31
Terminologja prawnicza. 31
Zaniedbana znajomość historji prawa polskiego. 33
Nonsensy stronniczej terminologji. 34
Cel pracy niniejszej. 35
II. Moc obowiązującej konstytucji. 37
Co to jest Konstytucja? 37
Konstytucja czynnikiem ładu prawnego państwa. 37
Konstytucja wiążącą dyrektywą postępowania. 37
Różnica między ustawą zwykłą a ustawą konstytucyjną. Pod względem formy. Pod względem treści. 39
Hierarchiczny stosunek ustawy konstytucyjnej do ustawy zwykłej. Akt ustawodawczy sprzeczny z Konstytucją jest nieważny. Stosunek Konstytucji do dawnych ustaw zaborczych. Konstytucja jako norma interpretacyjna. 40
Stanowisko Sądu Najwyższego. 43
Analogiczna treść ustawy z dn. 13 marca 1931 r. 43
III. Nowa konstytucja a wolność sumienia i wyznania. 47
Nowa Konstytucja pozostawia w mocy odnośne przepisy dawnej Konstytucji. 47
Art. 5 nowej Konstytucji – samodzielną normą. 47
Art. 111 dawnej Konstytucji jako artykuł podstawowy. Stanowisko Sądu Najwyższego. 48
Ograniczenie wolności sumienia. Co oznacza „porządek publiczny”, a co oznacza „obyczajność publiczna”. 50
Art. 116 dawnej Konstytucji. 51
Cel tego artykułu – najdalej idące ułatwienie uznania wyznań dotychczas nieuznanych. Warunki uznania. Nakaz art. 116 jest kategoryczny. 51
Art. 116 nie jest zapowiedzią lub przepisem instruktywnym; jest pozytywną normą obowiązującą. Kompetentną do uznania władzą jest Ministerstwo W. R. i O. P. 53
Argument z art. 115. Nieprawdopodobne, ale prawdziwe. 54
Nieudana próba załatwienia sprawy przez Sejm. Nieco historji. 55
Sprawa udziału w obrzędach religijnych. 57
Prawo rodziców do decydowania o przynależności wyznaniowej dziecka. 57
Związki religijne uznane. Przeważnie oparte na przepisach b. państw zaborczych. Wyliczenie najważniejszych. Obalenie słupów granicznych. 59
Związki religijne nieuznane. Czem się różnią od uznanych, mających uregulowany ustawowo stosunek do Państwa. 61
Notoryczna zgodność wyznań chrześćjańskich z porządkiem publicznym w Polsce. Wyznania uznane de facto. Wyznania niechrześćjańskie. 62
IV. Ogólny stan ustawodawstwa wyznaniowego w państwie Polskiem. 65
1. B. dzielnica rosyjska (Wojew. Środkowe i Wschodnie). 65
B. dzielnica rosyjska. Stan prawny przed ukazem tolerancyjnym. Ukaz o wzmocnieniu tolerancji z 17 kwietnia 1905 r. 65
Najwyżej zatwierdzona dnia 17 kwietnia 1905 r. uchwała Rady Ministrów. Powołanie specjalnego komitetu dla opracowania wyznaniowych ustaw wolnościowych. 67
Ukaz z 17 października 1906 r. Ustrój zborów zarejestrowanych. Kierownicy duchowni (duszpasterze). Do jakich wyznań odnosi się ukaz z 17 października 1906 r.? 68
Niewłaściwa ocena rosyjskiego ustawodawstwa wyznaniowego. 72
Cerkiew prawosławna i wyznania w Rosji prawnie uznane. 73
Inne przepisy tolerancyjne. Uprawnienie nie wciągniętych do ksiąg metrykalnych małżeństw i urodzeń. 74
Wprowadzenie nauki religji w szkołach dla dzieci staroobrzędowców i „sektantów”. 75
Tolerancyjna praktyka władz rosyjskich po ukazie 1905 r. 75
Podobieństwo do dzisiejszych stosunków w b. dzielnicy rosyjskiej. 77
2. Województwa Zachodnie i górnośląska część Województwa Śląskiego. 79
Moc obowiązująca praw poszczególnych krajów Rzeszy – w sprawach wyznaniowych (Niemcy). 79
Prawa pruskie o równouprawnieniu wyznań, ALR, Konstytucja i prawo o występowaniu z kościoła. Równość praw obywateli bez względu na ich religję. Wolność wyznania i sumienia. 79
Związki religijne. Duchowni i świeccy. Zakaz prześladowań religijnych. 81
Podział związków religijnych. Kościoły krajowe. Związki religijne o uprawnieniach publicznoprawnych (uznane). Związki religijne bez uprawnień publiczno–prawnych (tolerowane). Wyliczenie ważniejszych. Granice wolności. 82
Polsko-niemiecka konwencja górnośląska i jej przepisy tolerancyjno-wyznaniowe. 86
3. Województwa Połudn.-Wschodnie (b. Dzieln. Austrj.). 87
Ważniejsze ustawy i rozporządzenia austrjackie. 87
Nieco historji. Patenty tolerancyjne. Art. 16 Konstytucji 1867 r. 87
Prawo o legalizacji wyznań. Skutki uznania. Warunki uznania. Władza kompetentna. Statuty organizacyjne. Organy gminy wyznaniowej. 89
Akty stanu cywilnego i sądownictwo rozwodowe dla osób nie należących do uznanych wyznań. 91
Podział wyznań na uznane i nieuznane. 92
4. Ogólne uwagi i wnioski. 93
Uwagi i wnioski. Ustawodawstwo wyznaniowe w Polsce nie zunifikowane. 93
Największe niedomagania w praktyce wyznaniowej w b. dzielnicy rosyjskiej i w b. dzielnicy pruskiej. 93
Jak należy „czytać” i „chcieć” interpretować zaborcze przepisy tolerancyjno–wyznaniowe. Odesłanie do najważniejszych działów książki. Przykłady. 95
V. Podział wyznań. 98
Wyznania uznane i nieuznane. Różnica. 98
Tryb uznania wyznań w Państwie Polskiem. Uregulowanie stosunku wyznania do Państwa w zasadzie odbywa się trybem ustawowym. Podział wyznań uznanych na mające uregulowany stosunek do Państwa i takie, które uregulowanego stosunku do Państwa nie mają. 99
Podział wyznań nieuznanych na uznane de facto i opierające się wyłącznie na przepisach tolerancyjno-wyznaniowych. 101
Wyliczenie. 102
VI. Wyznania uznane o ustalonym ustawowo stosunku do państwa polskiego. 105
1. Kościół Rzymsko-Katolicki. 105
Art. 114 Konstytucji. Stanowisko „naczelne wśród równouprawnionych wyznań” Kościoła Rzymsko-Katolickiego. 105
Co oznacza: „własnemi ustawami?”. 106
Konkordat – umową międzynarodową. 106
Art. I Konkordatu. Obrządek wschodniosłowiański. 107
Pozostałe dyspozycje art. I. 108
Pozytywnie dla Państwa Polskiego rozwiązane kwestje. 109
Przysięga biskupów na wierność Rzeczypospolitej a przysięga tychże biskupów składana Papieżowi. 109
Przywileje stanu duchownego Kościoła Rz.-Katolickiego. 110
Podmiotowość prawna osób i instytucyj kościelnych. Ordynarjusz. Dziekan. Proboszcz. Proboszcz pracodawcą. 112
Dawne gminy wyznaniowe w b. dzielnicy austrjackiej. Dawne gminy wyznaniowe w b. dzielnicy pruskiej. 114
Rady parafjalne mają zdolność procesową. Dawne dozory kościelne w b. dzielnicy rosyjskiej. 115
Ustawa z 7 maja 1874 r. i z 31 grudnia 1894 r. a Konkordat. 115
Biskup – ordynarjusz a obrona majątku zakonu. Kurja biskupia wzgl. metropolitalna – urzędem, a nie oddzielną osobą prawną kościelną. 117
Wydatki budżetowe Państwa Polskiego w związku z Konkordatem. 119
Ustawa o podatku kościelnym. 120
Terytorjalna organizacja kościoła w Polsce i Prusach. Zakusy rewizjonistyczne Prus. Praelatura nullius – wyjątkiem. Szczególne znaczenie tego wyjątku. Wnioski porównawcze. 123
Ustawy, rozporządzenia i okólniki, wydane w związku z Konkordatem. 125
2. Kościół Ewangelicko-Augsburski. 126
Uwagi ogólne. 126
Ustawa z 20 lutego 1849 r. 127
Nowela z 27 kwietnia 1922 r. 127
Uchwały Synodu Konstytucyjnego. 128
Zasięg organizacyjny na inne b. dzielnice. 128
Nowe prawo dla Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej. 129
3. Wschodni Kościół Staroobrzędowców. 139
Rozp. Prez. z 22 marca 1928 r. Położenie Wsch. Kość. Staroobrz. z b. Rosji Carskiej. 139
Księgi stanu cywilnego. Obowiązki i prawa duchownych. Nauka religji. Dotacje. 142
Filiponi – odłam staroobrzędowców. 143
4. Wyznanie mojżeszowe. 143
Organizacja gmin wyznaniowych. Przepisy ogólne. 143
Gminy mniejsze. 145
Gminy wielkie. 146
Rada Religijna. 147
Rabini i podrabini. 147
Gospodarka finansowa. Władza nadzorcza. 147
Stowarzyszenia wyznaniowe. 149
Województwo śląskie. 149
Rozporządzenia wykonawcze. 150
Dotacja Skarbu Państwa. 150
Ubój rytualny. 151
5. Wyznanie muzułmańskie. 152
Liczebność wyznania. Historja muzułmanów polskich. Ich rola w ostatniej dobie. 152
Stan prawny wyznania muzułmańskiego w Rosji i w Polsce. Ustawa z 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Państwa do M. Z. R. w Rz. P. Krytyka tej ustawy. 154
Wolność przechodzenia na wyznanie muzułmańskie w świetle obowiązującego prawa. 165
Wyznanie karaimskie. Nieco historji karaimów. Karaimi polscy. 166
Ustawa z 21 kwietnia 1936. Jej krytyka. 168
VII. Wyznania uznane o nieuregulowanym ustawowo stosunku do państwa polskiego. 173
1. Kościół prawosławny. 173
Wstęp historyczny. 173
Tymczasowe przepisy stanowią uznanie Kościoła Prawosławnego de iure, a nie uregulowanie stosunku Państwa do tego Kościoła. 178
Prowizorjum. Organizacja administracyjna Kościoła. Podział terytorjalny. Zmiany terytorjalne i osobowe – tylko za zgodą Rządu. Konsystorze. Duchowni. Ich obywatelstwo. Przysięga. Zwalnianie. 178
Stosunek do ustawodawstwa rosyjskiego. 181
Nowa sytuacja Kościoła Prawosławnego w Polsce. Autokefalja. 181
Stan majątkowy Kościoła. Uposażenie duchowieństwa. 182
Kto reprezentuje parafję prawosławną przed sądem? 182
Osobowość prawna Kościoła Prawosławnego w Polsce. 183
Uprawnienia Konsystorzy. 184
Tytuł prawny Skarbu Państwa do objęcia w posiadanie (zarząd) majątków cerkiewnych, nie będących w posiadaniu Cerkwi Prawosławnej. Kwestja ostatecznego przeznaczenia majątków pocerkiewnych (pounickich) w zawieszeniu. P. 1 i 3 art. XXIV Konkordatu. 184
Obrządek zachodni w Kościele Prawosławnym. 187
Wnioski ogólne. 188
2. Kościoły ewangelickie. (Uwagi ogólne). 189
a) Kościoły ewangelickie za czasów dawnej Rzplitej Polskiej. 189
Położenie prawne kościołów protestanckich w dawnej Polsce. 189
Znaczenie reformacji dla kultury polskiej. 195
b) Kościoły Ewangelickie w dobie obecnej w Polsce. 196
Uwagi ogólne. 197
Jakie obecnie w Polsce istnieją kościoły ewangelickie? 197
Stosunek wyznania luterskiego do wyznania kalwińskiego w ewangelickich kościołach w Polsce. 198
Prawo o stowarzyszeniach a autonomiczne bractwa ewangelickie. 200
Nazwiska wybitnych ewangelików – Polaków. 201
Trochę wiadomości o nazwiskach wybitnych mężów stanu zagranicą (ewangelików). 202
Współpraca kościołów i zrzeszeń ewangelicznych w Polsce. 203
Dotacje Państwa Polskiego. 204
3. Kościół ewangelicko-reformowany województw środkowych. 204
Ukaz z 20 lutego 1849 r. Synod. Skład jego. Uprawnienia. Kontrola ze strony Rządu. Konsystorz. 204
Zasięg terytorjalny Kościoła. Osobowość prawna Kościoła i parafji. Przestarzałe przepisy. 207
Kościół Ew.-Ref. w Warszawie a Wileński Kościół Ew.-Ref. 208
Stosunek Kościoła Ew.-Ref. warsz. do Państwa i Narodu Polskiego. 209
4. Wileński Kościół Ewangelicko Reformowany. 211
Powstanie Kościoła. 211
Ustrój Kościoła, Synod, Konsystorz, Rada Kuratorów. Ich skład i funkcje. 211
Osobowość prawna i reprezentacja Kościoła. Zarządy parafij. Konsystorz. 214
Kanony. Agenda Wielka. 215
Kanon z dn. 18 listopada 1918 r. o restytucji praw Synodu. 216
Sytuacja majątkowa pod względem prawnym nieustalona. 216
Stosunek Wil. Kość, do Państwa i Narodu Polskiego. 218
5. Kościół Ewangelicko – Unijny w Polsce. 219
Podstawy prawne. 219
Pochodzenie. 220
Rozp. Min. b. dzielnicy pruskiej z 3 lipca 1920 r. 220
Notverfassung. 220
Kwest ja osobowości prawnej Kościoła. 222
Osobowość prawna gmin wyznaniowych. 222
6. Kościół Augsburskiego i Helweckiego Wyznania województw południowych. 222
Podstawy prawne. 223
Przystosowanie się do nowego stanu faktycznego w Polsce. 224
Wydział superintendencyjny w Stanisławowie. 224
Uprawnienia Rządu. 224
Duchowni. 226
Osobowość prawna gmin, senjoratów i superintendentur. 226
7. Kościół Ewangelicko–Luterski województw zachodnich. 226
Podstawy prawne. 226
Powstanie Kościoła w Prusach. 227
Przystosowanie się do nowych warunków w Polsce. 228
8. Kościół Ewangelicko-Unijny na Polskim Górnym–Śląsku. 228
Podstawy prawne. 228
Synod z czerwca 1923. Ustrój. 230
9. Kościół Anglikański. 230
Uwagi ogólne. 230
Niewłaściwa terminologja. 231
Reskrypt Min. W. R. i O. P. z 20 marca 1920 r. (uznanie Kościoła Anglikańskiego) na obszarze w dzielnicy rosyjskiej. 232
Stan prawny na reszcie obszaru Państwa Polskiego. 232
10. Baptyści. 234
Powstanie. Zasady. Rozwój. 234
Art. 1106-1108 Zwodu praw t. XI, stanowiące uznanie wyznania baptystów w b. dzielnicy rosyjskiej. Inne przepisy. 236
Ustawa z 7 lipca 1875 r. o urządzeniu gmin baptystów (b. dzielnica pruska). 237
Stan prawny w b. dzielnicy austrjackiej. 237
Zielonoświątkowcy. 238
11. Ewangeliczni Chrześcijanie. 239
Powstanie i rozwój. 239
Założyciele i pierwsi członkowie zborów ew. chrz. 242
Uchwała Św. Synodu z r. 1891. 242
Ustawa z r. 1894. 243
Związek Słowiańskich Zborów Ewangelicznych Chrześcijan w Polsce. 245
Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Ewangelicznych Chrześcijan. 246
Ewangeliczni chrześcijanie języka niemieckiego. 247
Wolni ewangeliczni chrześcijanie. 248
12. Kościół Starokatolicki. 248
Pochodzenie. 248
Stan prawny w b. dzielnicy pruskiej. Kościół Starokatolicki zaliczony do t. zw. kościołów krajowych narówni z Rzymsko – Kat. i Ewangelickim. 249
Stan prawny w b. dzielnicy austrjackiej. Kościół Starokat. uznany de iure. Organizacja. Uprawnienia. Biskup. Rada Synodalna. Synod. Proboszczowie urzędnikami stanu cywilnego. 251
B. dzielnica rosyjska. 254
Starokatolicki Kościół Rzeczypospolitej Polskiej. 254
13. Starokatolicki Kościół Marjawitów. 256
Podstawa prawna istnienia. Ustrój. Parafje. Uprawnienia parafji. Organy. 256
Uprawnienia duchowieństwa. Biskupi. Księgi stanu cywilnego. Sądownictwo w sprawach rozwodowych. 259
Naczelny biskup, czyli biskup-administrator wszystkich parafji marjawickich. 260
Synod z dn. 6 maja 1935 r. i jego uchwały. Usunięcie b-pa Kowalskiego. Zasadnicze uchwały. 262
Grupa b-pa Kowalskiego. 264
14. Społeczność Adwentystów Dnia Siódmego. 264
Zasady. 264
Uznanie reskryptem rosyjskiego Min. Spr. Wewn. z 6 listopada 1906 r. 266
Stan prawny w b. dzielnicy austrjackiej i w b. dzielnicy pruskiej. Inne wiadomości. 267
Grupy pokrewne. 267
B. dzielnica pruska. Trudności. 267
Inne szczegóły o adwentystach. 269
15. Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego. 269
Powstanie. Zasady. Ustrój. 269
Powstanie w Polsce. Uznanie. 271
Inne dane. 271
Trudności w b. dzielnicy pruskiej. 272
Propaganda. 272
Badacze P. Ś. w oczach przeciwników. 273
16. INNE WYZNANIA UZNANE. 273
Menonici. 273
Bracia Morawscy, czyli Herrnhuci. „Malewańcy” (chrześcijanie w duchu). 275
17. Misje Szerzenia Chrześćjaństwa Wśród Żydów. 276
Misje szerzenia chrześćjaństwa wśród Żydów: Misja Mildmayska, Misja Barbikańska, Misja w Łodzi. Szczegóły o Misji Barbikańskiej. 276
VIII. Wyznania nieuznane 280
1. Wyznania uznane de facto. 280
A. Polski Narodowy Kościół Katolicki. 280
Przyczyny powstania w Stanach Zjedn. A. P. 280
Organizacja P. N. K. K. i jego zasady. 281
Podział terytorjalny i kierownictwo. 281
Pierwsze placówki w Polsce. 282
Stosunek do Kościoła Starokatolickiego. 282
Program narodowy P. N. K. K. 283
Tadeusz Hołówko o Kościele Narodowym. 283
B. Kościół Metodystyczny. 284
C. Liberalny Kościół Katolicki w Polsce. 286
2. Wyznania nie uznane de iure (w ścisłem znaczeniu). 289
Charakterystyka. 289
Wyliczenie: Wolny kościół luterski, karpowcy, irwinjanie, niemieccy katolicy, wolne zbory religijne, wolnomyśliciele religijni i in. 289
Położenie prawne wyznań nieuznanych. 291
IX. Bezwyznaniowi. 293
„Kwestja” bezwyznaniowych. Wolność według Konstytucji. Trudności w praktyce. 293
Zasady poszczególnych wyznań, związków i grup wyznaniowych (w encyklopedycznym skrócie) wraz z podaniem stronic książki-w porządku alfabetycznym. 297
Centrale wyznań, związków i grup wyznaniowych w Polsce. 311
Dodatki i zmiany. Związek kościołów Chrystusowych wyzn. ew. 321
Bibliografia. 324
Spis rzeczy Części pierwszej. 340
Przypisy 347