Dane szczegółowe książki
Kryminologia / Błachut, Janina; Gaberle, Andrzej (1937-2012); Krajewski, Krzysztof (1953-)
Tytuł
Kryminologia
Wydawnictwo
Gdańsk: "Arche", 2007
ISBN
83-87570-06-0
Hasła przedmiotowe
Informacje dodatkowe
.
Spis treści
pokaż spis treści
Spis treści
Rozdział I. Kryminologia jako dyscyplina nauki
§ 1. Wprowadzenie 17
1.1. Geneza terminu kryminologia 17
1.2. Kryminologia a kryminalistyka 17
1.3. Pojęcie kryminologii 18
1.4. Przestępstwo jako przedmiot badań kryminologicznych 19
1.5. Przestępczość jako przedmiot badań kryminologicznych 19
1.6. Przestępca jako przedmiot badań kryminologicznych 20
1.7. Ofiara przestępstwa jako przedmiot badań kryminologicznych 21
1.8. Kontrola społeczna i reakcja na przestępczość jako przedmiot badań kryminologicznych 22
§ 2. Kryminologia a inne dyscypliny nauki 23
2.1. Problem interdyscyplinarności kryminologii 23
2.2. Kryminologia a nauki medyczne i biologiczne 25
2.3. Kryminologia a psychologia 26
2.4. Kryminologia a pedagogika 26
2.5. Kryminologia a statystyka 27
2.6. Kryminologia a socjologia 28
2.7. Konsekwencje powiązań kryminologii z socjologią 30
2.8. Kryminologia a ekonomia 32
2.9. Kryminologia a historia 32
§ 3. Kryminologia a nauka prawa karnego 33
3.1. Kryminologia jako nauka empiryczna 33
3.2. Problem wartości i ocen w kryminologii 35
3.3. Status kryminologii jako nauki 38
§ 4. Główne nurty (paradygmaty) kryminologii 40
4.1. Współwystępowanie paradygmatów na gruncie kryminologii 40
4.2. Kryminologia klasyczna 41
4.3. Kryminologia pozytywistyczna 44
4.4. Kryminologia antynaturalistyczna 50
4.5. Kryminologia neoklasyczna 53
4.6. Podsumowanie 55
Rozdział II. Jednostka i społeczeństwo
§ 1. Rzeczywistość społeczna i jej organizacja 58
1.1. Przestępczość jako zjawisko społeczne 58
1.2. Model rzeczywistości społecznej 59
1.3. Płaszczyzny rzeczywistości społecznej 60
1.4. Rola społeczna jako pierwsze ogniwo pośredniczące 61
1.5. Mała grupa społeczna jako element struktury społeczeństwa (struktura I stopnia) 63
1.6. Grupa pierwotna jako drugie ogniwo pośredniczące 64
1.7. Zasady organizacji społeczeństwa 67
§ 2. Człowiek w społeczeństwie 68
2.1. Człowiek jako istota biopsychospołeczna 68
2.2. Biologiczne podstawy zachowania człowieka a czynniki społeczne 69
2.3. Problematyka wartości społecznych 70
2.4. Zakaz naruszania wartości (płaszczyzna społeczeństwa globalnego) 71
2.5. Kolizja wartości 73
2.6. Zadania prawa w społeczeństwie 74
2.7. Psychologiczne koncepcje człowieka 76
2.8. Podstawowe cechy poznawczej koncepcji człowieka 78
2.9. Obraz samego siebie jako element osobowości 80
2.10. Indywidualny system wartości 81
2.11. Selekcja informacji napływających ze środowiska 82
2.12. Relatywność oceny zachowania jednostki 84
2.13. Człowiek w sytuacji 84
§ 3. Podsumowanie 85
Rozdział III. Teorie kryminologiczne
§ 1. Kryminologia pozytywistyczna 88
1.1. Wprowadzenie 88
1.1.1. Dwa kierunki kryminologii pozytywistycznej 88
1.1.2. Założenia kierunku biopsychologicznego 88
1.1.3. Założenia kierunku socjologicznego 89
1.1.4. Klasyfikacja teorii biopsychologicznych i socjologicznych 89
1.2. Teorie biopsychologiczne 90
1.2.1. Teorie antropologiczne 90
1.2.2. Koncepcja dziedziczenia skłonności do zachowań aspołecznych 92
1.2.3. Zaburzenia struktury chromosomów 94
1.2.4. Koncepcje odwołujące się do zaburzeń OUN 95
1.2.5. Pozostałe koncepcje kładące nacisk na cechy somatyczne 96
1.2.6. Koncepcje typów psychosomatycznych (konstytucjonalnych) 97
1.2.7. Teoria H.J.Eysencka 98
1.2.8. Koncepcje nieprawidłowej osobowości 98
1.2.9. Psychopatia 101
1.2.10. Ocena roli czynników biopsychologicznych w powstawaniu zachowań kryminalnych 102
1.3. Pozytywistyczne teorie socjologiczne 103
1.3.1. Koncepcje ekologiczne 103
1.3.2. Teorie strukturalne 107
1.3.3. Teorie zróżnicowania kulturowego 112
1.3.4. Teorie uczenia się zachowań przestępnych 121
1.3.5. Teorie kontroli 127
1.3.6. Ocena pozytywistycznych koncepcji socjologicznych w etiologii przestępczości 130
§ 2. Kryminologia antynaturalistyczna 131
2.1. Teoria naznaczania społecznego 131
2.1.1. Wprowadzenie 131
2.1.2. Edwin Lemert i koncepcja dewiacji wtórnej 132
2.1.3. Howard S. Becker i „outsiderzy” 135
2.1.4. Proces naznaczania społecznego w ujęciu Edwina M. Schura 139
2.1.5. Wizja dewiacji i przestępstwa w ujęciu Davida Matzy 141
2.1.6. Przedmiot badań kryminologicznych oraz problem wartościowania w kryminologii w ujęciu Fritza Sacka 144
2.2. Problematyka konfliktu społecznego na gruncie kryminologii antynaturalistycznej 150
2.2.1. Wprowadzenie 150
2.2.2. Podstawowe założenia analizy konfliktowej w kryminologii w ujęciu Thomasa Bernarda 151
2.2.3. Teoria konfliktu grupowego w ujęciu George’a B. Volda 153
2.2.4. Teoria kryminalizacji Austina Turka 155
2.2.5. Koncepcja społecznej rzeczywistości przestępstwa Richarda Quinney’a 157
2.2.6. Nurt kryminologii radykalnej w ujęciu Thomasa Bernarda 159
2.2.7. Nowa kryminologia lana Taylora, Paula Waltona i Jocka Younga 161
2.2.8. Niels Christie i nurt abolicjonistyczny we współczesnej kryminologii 164
2.3. Nurt fenomenologiczny kryminologii antynaturalistycznej 165
2.3.1. Wprowadzenie 165
2.3.2. Kai Erikson i społeczne funkcje przestępczości 165
2.3.3. William Chambliss i społeczne funkcje kryminalizacji włóczęgostwa 167
2.3.4. Michel Foucault i społeczne funkcje kontroli społecznej 168
2.4. Podsumowanie 169
§ 3. Kryminologia neoklasyczna i nurty jej pokrewne 170
3.1. Geneza nurtu neoklasycznego we współczesnej kryminologii 170
3.2. Andrew von Hirsch i koncepcja sprawiedliwej odpłaty 174
3.3. Ernest van den Haag i renesans koncepcji wolnej woli 176
3.4. Ekonomiczna teoria przestępczości 178
3.5. James Q. Wilson i problem praktycznego znaczenia badania przyczyn przestępczości 181
3.6. Znaczenie teorii kontroli dla neoklasycznych i ekonomicznych teorii przestępczości 182
3.7. Perspektywa działań rutynowych {routine activities approach) 184
3.8. Podsumowanie 187
Rozdział IV. Charakterystyka zjawiska przestępczości w Polsce
§ 1. Zagadnienia wstępne 189
1.1. Przedmiot analizy 189
1.2. Metoda analizy 191
§ 2. Przestępczość ujawniona 193
2.1. Statystyki kryminalne 193
2.1.1. Statystyka policyjna 193
2.1.2. Statystyka sądowa 196
2.1.3. Statystyka penitencjarna 197
2.2. Interpretacja statystyk kryminalnych 198
2.2.1. Wartość poznawcza statystyk kryminalnych 198
2.2.2. Sposób interpretacji danych zawartych w statystykach kryminalnych 199
2.3. Obraz przestępczości ujawnionej w Polsce 205
2.3.1. Rozmiary i dynamika przestępczości 205
2.3.2. Struktura przestępczości 212
2.3.3. Miejsce popełniania przestępstw 215
2.3.4. Wiek sprawców 218
2.3.5. Płeć sprawców 221
2.3.6. Poprzednia karalność sprawców 223
§ 3. Przestępczość nieujawniona 225
3.1. Wprowadzenie 225
3.1.1. Przyczyny występowania przestępczości nieujawnionej 225
3.2. Sposoby określania rozmiarów przestępczości nieujawnionej 227
3.2.1. Pojęcie „ciemnej liczby przestępstw” 227
3.2.2. Eksperyment 228
3 2.3. Obserwacja uczestnicząca 228
3.2.4. Wywiad 229
§ 4. Relacje między przestępczością ujawnioną i nieujawnioną 235
4.1. Teoretyczne problemy pomiaru zjawiska przestępczości 235
4.2. Metodologiczne problemy pomiaru zjawiska przestępczości 237
Rozdział V. Zjawisko przestępczości a zmiany społeczne
§ 1. Charakter zmian społecznych 240
§ 2. Próby wyjaśniania wpływu zmian społecznych na przestępczość 243
2.1. Zróżnicowanie relacji między zmianą społeczną a przestępczością 243
2.2. Koncepcje jednoczynnikowe 244
2.3. Warunki gospodarcze a przestępczość 245
2.3.1. Dobra sytuacja gospodarcza a przestępczość 245
2.3.2. Zła sytuacja gospodarcza a przestępczość 247
2.4. Urbanizacja i industrializacja a przestępczość 249
2.5. Zmiany w funkcjonowaniu agend sformalizowanej kontroli 250
§ 3. Koncepcje wykorzystywane do wyjaśniania zjawiska przestępczości w kontekście zmian społecznych 252
3.1. Teoria marksistowska 252
3.2. Teoria anomii 253
3.3. Koncepcje sposobności przestępczych i zachowań rutynowych 254
3.4. Teoria naznaczania społecznego 255
§ 4. Zmiany społeczne a przestępczość w krajach postkomunistycznych 256
4.1. Charakter zmian społecznych 256
4.2. Zmiany w zjawisku przestępczości 257
Rozdział VI. Szczególne kategorie przestępstw i sprawców
§ 1. Przestępczość z użyciem przemocy 259
1.1. Pojęcia przemocy, agresji i przestępstwa z użyciem przemocy 259
1.1.1. Pojęcie przemocy w kryminologii 259
1.1.2. Pojęcie przemocy a psychologiczne pojęcie agresji 262
1.1.3. Pojęcie przestępstwa z użyciem przemocy 266
1.2. Charakterystyka przestępczości z użyciem przemocy w Polsce 267
1.2.1. Rozmiary i nasilenie ujawnionej przestępczości z użyciem przemocy w Polsce 267
1.2.2. Problem nieujawnionej przestępczości z użyciem przemocy 275
1.2.3. Terytorialne zróżnicowanie nasilenia przestępczości z użyciem przemocy 277
1.2.4. Charakterystyka sprawców przestępstw z użyciem przemocy 279
1.2.5. Okoliczności i ofiary przestępstw z użyciem przemocy 280
1.3. Koncepcje wyjaśniające zjawiska agresji i przemocy 281
1.3.1. Instynktywistyczne koncepcje źródeł agresji 281
1.3.2. Inne biologiczne koncepcje źródeł agresji 283
1.3.3. Koncepcja frustracja-agresja 284
1.3.4. Koncepcja społecznego uczenia się agresji 286
1.3.5. Koncepcja podkultury przemocy 288
1.3.6. Społeczne źródła agresji i przemocy we współczesnych społeczeństwach 290
§ 2. Przestępczość gospodarcza 294
2.1. Zakres pojęcia „przestępczość gospodarcza” 294
2.2. Cechy przestępczości gospodarczej. Ciemna liczba 295
2.3. Przestępczość gospodarcza a system gospodarczy 296
2.4. Obraz przestępczości gospodarczej w Polsce 298
§ 3. Przestępczość zorganizowana 300
3.1. Niejednoznaczność pojęcia „przestępczość zorganizowana” 300
3.2. Banda, gang, mafia 301
3.3. Skutki (efekty) przestępczości zorganizowanej 302
3.4. Pola działania i struktury przestępczości zorganizowanej 303
3.5. Rodzaje przestępczości zorganizowanej 304
§ 4. Przestępczość powrotna 307
4.1. Powrót do przestępstwa a recydywa 307
4.2. Pozytywistyczne koncepcje przyczyn wielokrotnej powrotności do przestępstwa 309
4.3. Kategorie wielokrotnie karanych 310
4.4. „Kariery przestępcze” 312
4.5. Powrót do przestępstwa z punktu widzenia kryminologii antynaturalistycznej 313
4.6. Reakcja prawnokarna wobec sprawców powracających do przestępstwa 315
Rozdział VII. Przestępczość nieletnich
§ 1. Wprowadzenie do problematyki przestępczości nieletnich 317
1.1. Pojęcie przestępczości nieletnich 317
1.2. Reakcja na przestępczość nieletnich 319
1.3. Socjalizacja i kontrsocjalizacja 321
1.4. Psychospołeczne mechanizmy socjalizacji i kontrsocjalizacji 323
§ 2. Rodzina a przestępczość nieletnich 325
2.1. Rodzina jako „brama” do społeczeństwa
2.2. Czynniki zewnętrzne wyznaczające miejsce rodziny w społeczeństwie i jej zakres możliwości działania 327
2.3. Model rodziny a socjalizacja 329
2.4. Czynniki wewnątrzrodzinne a kontrsocjalizacja 331
2.5. Niewłaściwe ukształtowanie lub niewłaściwe wykonywanie roli społecznej w rodzinie 333
2.6. Style wychowania w rodzinie 335
2.7. Klimat uczuciowy a style wychowania w rodzinie 337
2.8. Rozpad rodziny jako szczególny przypadek naruszenia więzi emocjonalnej 339
2.9. Niewykonalność reakcji unikania: nerwica 341
2.10. Osobowość członków rodziny 343
2.11. Przestępczość, narkomania lub alkoholizm w rodzinie 345
2.12. Kontrsocjalizacyjny wpływ rodziny — czynniki „samoistne” i „podporządkowane” 346
§ 3. Szkota a przestępczość nieletnich 348
3.1. Zadania szkoły jako instytucji socjalizującej 348
3.2. System szkolnictwa a przestępczość nieletnich 348
3.3. Szkoła a uprzednie doświadczenia społeczne nieletniego 350
3.4. Mechanizmy kontrsocjalizującego wpływu szkoły 352
3.5. Wagary i ucieczki z domu — systematyka 353
3.6. Wagary i ucieczki z domu — uwarunkowania i konsekwencje 355
§ 4. Psychospołeczne mechanizmy stawania się przestępcą 357
4.1. Obraz własnego „ja” a zachowania kryminalne 357
4.2. Ujednolicanie ocen jako sposób eliminowania dysonansu poznawczego 359
4.3. Traktowanie jako pozornych rozbieżności między obrazem własnego „ja” a zachowaniem kryminalnym 360
§ 5. Zbiorowości nieletnich przestępców 361
5.1. Grupa rówieśnicza a przestępczość nieletnich 361
5.2. Tworzenie się i skład zbiorowości nieletnich przestępców 363
5.3. Struktura zbiorowości nieletnich przestępców 365
5.4. „Jakby-grupa” (near-group) — koncepcja L.Yablonsky’ego 367
§ 6. Czynniki sprzyjające powstawaniu przestępczości i reakcja na przestępczość nieletnich 369
6.1. Kierunki kontrsocjalizacji 369
6.2. Czynniki wpływające na obraz przestępczości nieletnich 370
6.3. Sądowe środki reakcji wobec nieletnich 372
6.4. Obraz przestępczości nieletnich w świetle danych statystyk kryminalnych 374
Rozdział VIII. Środki odurzające a przestępczość
1. Pojęcie środka odurzającego 378
2. Właściwości środków odurzających 379
3. Klasyfikacje środków odurzających 382
4. Relacje pomiędzy używaniem środków odurzających a przestępczością 384
5. Problem przestępczości o charakterze „prohibicyjnym” 386
6. Stan odurzenia alkoholem a przestępczość 393
7. Stan odurzenia narkotykami a przestępczość 396
8. Długofalowe konsekwencje nadużywania alkoholu (alkoholizm) a przestępczość 398
9. Długofalowe konsekwencje nadużywania narkotyków (narkomania) a przestępczość 400
10. Alkohol i narkotyki a zachowania przestępne osób nie będących ich konsumentami 406
11. Prawo karne a środki odurzające 408
Rozdział IX. Środki masowego przekazu a przestępczość
§ 1. Obraz przestępczości w środkach masowego przekazu 414
1.1. Środki masowego przekazu a opinia publiczna 414
1.2. Medialny obraz przestępczości 415
§ 2. Rola środków masowego przekazu w genezie przestępczości 417
2.1. W świetle teorii 417
2.2. W świetle wyników badań 418
§ 3. Rola środków masowego przekazu w kształtowaniu postaw społecznych wobec przestępczości oraz sposobów jej kontrolowania 420
3.1. Postawy wobec zjawiska przestępczości 420
3.2. Postawy wobec prawa 422
Rozdział X. Problematyka ofiary przestępstwa w kryminologii
§ 1. Pojęcie wiktymologii 425
1.1. Historia wiktymologii 425
1.2. Koncepcje wiktymologii 425
§ 2. Pojęcie ofiary 427
2.1. Definicja ofiary 427
2.2. Przestępstwa bez ofiar 428
§3. Ofiara a sprawca przestępstwa . 430
3.1. Typologie ofiar 430
3.2. Rola ofiary 431
3.3. Znaczenie badań nad sposobem zachowania się ofiary w procesie wiktymizacji 432
§ 4. Skutki przestępstwa 433
4.1. Wiktymizacja pierwotna 433
4.2. Wiktymizacja wtórna 434
§ 5. Ofiara a system wymiaru sprawiedliwości 434
5.1. Ofiara a policja 434
5.2. Ofiara a sąd 437
5.3. Pojednawcze sposoby rozwiązywania konfliktów karnych 441
§6. Ofiara a środki masowego przekazu 444
§ 7. Pomiar wiktymizacji 445
7.1. Rozmiary, dynamika i struktura zjawiska wiktymizacji 445
7.2. Skutki wiktymizacji 447
7.3. Ryzyko wiktymizacji 448
§8. Strach przed przestępczością 450
8.1. Definicja i jej operacjonalizacja 450
8.2. Wyjaśnianie strachu przed przestępczością 452
8.3. Poziom strachu przed przestępczością w Polsce 456
ROZDZIAŁ XI. Zapobieganie przestępczości i reakcja na przestępczość
§ 1. Kontrola społeczna i jej narzędzia 459
1.1. Pojęcie zapobiegania 459
1.2. Zapobieganie przestępczości jako fragment kontroli społecznej 460
1.3. Uleganie jako mechanizm skłaniania do konformizmu 460
1.4. Identyfikacja jako mechanizm skłaniania do konformizmu 462
1.5. Eksternalizacja jako mechanizm skłaniania do konformizmu 463
1.6. Rodzaje kontroli społecznej i jej agendy 464
1.7. Pojęcie „wymiaru sprawiedliwości” 465
§ 2. Strategie działań zapobiegawczych 467
2.1. Miejsce przestępczości w życiu społecznym — konsekwencje dla profilaktyki 467
2.2. Strategie działań zapobiegawczych 469
2.3. Etapy działań zapobiegawczych 471
2.4. Metody strategii kreatywnej i destruktywnej 472
§3. Sformalizowana reakcja na przestępczość 473
3.1. Trójczłonowy charakter sformalizowanej reakcji na przestępczość 473
3.2. Polityka karna na etapie legislacyjnym. Problem prewencji generalnej 474
3.3. Polityka karania a cele reakcji prawnokarnej 476
3.4. Czynniki sprzyjające nasilaniu reakcji na przestępczość 477
3.5. Problemy działań ogólnoprewencyjnych 478
§ 4. Redukujące punitywność reakcje na przestępczość 480
4.1. Profilaktyka przestępczości a konfliktowa wizja społeczeństwa 480
4.2. Kompensacyjny cel stosowania reakcji prawnokarnej 482
4.3. Abolicjonizm 483
4.4. Diversion 484
§ 5. Kara pozbawienia wolności 485
5.1. Etap wykonawczy reakcji na przestępstwo. Status kary pozbawienia wolności 485
5.2. Problemy wykonywania kary pozbawienia wolności 486
5.3. Koncepcje stosowania i wykonywania kary pozbawienia wolności 489
§ 6. Znaczenie środowiska przy zapobieganiu przestępczości 491
6.1. Syndrom „rozbitych okien” 491
6.2. Techniczne sposoby zapobiegania przestępczości 494
6.3. Aktywizacja zbiorowości lokalnych 495
Rozdział I. Kryminologia jako dyscyplina nauki
§ 1. Wprowadzenie 17
1.1. Geneza terminu kryminologia 17
1.2. Kryminologia a kryminalistyka 17
1.3. Pojęcie kryminologii 18
1.4. Przestępstwo jako przedmiot badań kryminologicznych 19
1.5. Przestępczość jako przedmiot badań kryminologicznych 19
1.6. Przestępca jako przedmiot badań kryminologicznych 20
1.7. Ofiara przestępstwa jako przedmiot badań kryminologicznych 21
1.8. Kontrola społeczna i reakcja na przestępczość jako przedmiot badań kryminologicznych 22
§ 2. Kryminologia a inne dyscypliny nauki 23
2.1. Problem interdyscyplinarności kryminologii 23
2.2. Kryminologia a nauki medyczne i biologiczne 25
2.3. Kryminologia a psychologia 26
2.4. Kryminologia a pedagogika 26
2.5. Kryminologia a statystyka 27
2.6. Kryminologia a socjologia 28
2.7. Konsekwencje powiązań kryminologii z socjologią 30
2.8. Kryminologia a ekonomia 32
2.9. Kryminologia a historia 32
§ 3. Kryminologia a nauka prawa karnego 33
3.1. Kryminologia jako nauka empiryczna 33
3.2. Problem wartości i ocen w kryminologii 35
3.3. Status kryminologii jako nauki 38
§ 4. Główne nurty (paradygmaty) kryminologii 40
4.1. Współwystępowanie paradygmatów na gruncie kryminologii 40
4.2. Kryminologia klasyczna 41
4.3. Kryminologia pozytywistyczna 44
4.4. Kryminologia antynaturalistyczna 50
4.5. Kryminologia neoklasyczna 53
4.6. Podsumowanie 55
Rozdział II. Jednostka i społeczeństwo
§ 1. Rzeczywistość społeczna i jej organizacja 58
1.1. Przestępczość jako zjawisko społeczne 58
1.2. Model rzeczywistości społecznej 59
1.3. Płaszczyzny rzeczywistości społecznej 60
1.4. Rola społeczna jako pierwsze ogniwo pośredniczące 61
1.5. Mała grupa społeczna jako element struktury społeczeństwa (struktura I stopnia) 63
1.6. Grupa pierwotna jako drugie ogniwo pośredniczące 64
1.7. Zasady organizacji społeczeństwa 67
§ 2. Człowiek w społeczeństwie 68
2.1. Człowiek jako istota biopsychospołeczna 68
2.2. Biologiczne podstawy zachowania człowieka a czynniki społeczne 69
2.3. Problematyka wartości społecznych 70
2.4. Zakaz naruszania wartości (płaszczyzna społeczeństwa globalnego) 71
2.5. Kolizja wartości 73
2.6. Zadania prawa w społeczeństwie 74
2.7. Psychologiczne koncepcje człowieka 76
2.8. Podstawowe cechy poznawczej koncepcji człowieka 78
2.9. Obraz samego siebie jako element osobowości 80
2.10. Indywidualny system wartości 81
2.11. Selekcja informacji napływających ze środowiska 82
2.12. Relatywność oceny zachowania jednostki 84
2.13. Człowiek w sytuacji 84
§ 3. Podsumowanie 85
Rozdział III. Teorie kryminologiczne
§ 1. Kryminologia pozytywistyczna 88
1.1. Wprowadzenie 88
1.1.1. Dwa kierunki kryminologii pozytywistycznej 88
1.1.2. Założenia kierunku biopsychologicznego 88
1.1.3. Założenia kierunku socjologicznego 89
1.1.4. Klasyfikacja teorii biopsychologicznych i socjologicznych 89
1.2. Teorie biopsychologiczne 90
1.2.1. Teorie antropologiczne 90
1.2.2. Koncepcja dziedziczenia skłonności do zachowań aspołecznych 92
1.2.3. Zaburzenia struktury chromosomów 94
1.2.4. Koncepcje odwołujące się do zaburzeń OUN 95
1.2.5. Pozostałe koncepcje kładące nacisk na cechy somatyczne 96
1.2.6. Koncepcje typów psychosomatycznych (konstytucjonalnych) 97
1.2.7. Teoria H.J.Eysencka 98
1.2.8. Koncepcje nieprawidłowej osobowości 98
1.2.9. Psychopatia 101
1.2.10. Ocena roli czynników biopsychologicznych w powstawaniu zachowań kryminalnych 102
1.3. Pozytywistyczne teorie socjologiczne 103
1.3.1. Koncepcje ekologiczne 103
1.3.2. Teorie strukturalne 107
1.3.3. Teorie zróżnicowania kulturowego 112
1.3.4. Teorie uczenia się zachowań przestępnych 121
1.3.5. Teorie kontroli 127
1.3.6. Ocena pozytywistycznych koncepcji socjologicznych w etiologii przestępczości 130
§ 2. Kryminologia antynaturalistyczna 131
2.1. Teoria naznaczania społecznego 131
2.1.1. Wprowadzenie 131
2.1.2. Edwin Lemert i koncepcja dewiacji wtórnej 132
2.1.3. Howard S. Becker i „outsiderzy” 135
2.1.4. Proces naznaczania społecznego w ujęciu Edwina M. Schura 139
2.1.5. Wizja dewiacji i przestępstwa w ujęciu Davida Matzy 141
2.1.6. Przedmiot badań kryminologicznych oraz problem wartościowania w kryminologii w ujęciu Fritza Sacka 144
2.2. Problematyka konfliktu społecznego na gruncie kryminologii antynaturalistycznej 150
2.2.1. Wprowadzenie 150
2.2.2. Podstawowe założenia analizy konfliktowej w kryminologii w ujęciu Thomasa Bernarda 151
2.2.3. Teoria konfliktu grupowego w ujęciu George’a B. Volda 153
2.2.4. Teoria kryminalizacji Austina Turka 155
2.2.5. Koncepcja społecznej rzeczywistości przestępstwa Richarda Quinney’a 157
2.2.6. Nurt kryminologii radykalnej w ujęciu Thomasa Bernarda 159
2.2.7. Nowa kryminologia lana Taylora, Paula Waltona i Jocka Younga 161
2.2.8. Niels Christie i nurt abolicjonistyczny we współczesnej kryminologii 164
2.3. Nurt fenomenologiczny kryminologii antynaturalistycznej 165
2.3.1. Wprowadzenie 165
2.3.2. Kai Erikson i społeczne funkcje przestępczości 165
2.3.3. William Chambliss i społeczne funkcje kryminalizacji włóczęgostwa 167
2.3.4. Michel Foucault i społeczne funkcje kontroli społecznej 168
2.4. Podsumowanie 169
§ 3. Kryminologia neoklasyczna i nurty jej pokrewne 170
3.1. Geneza nurtu neoklasycznego we współczesnej kryminologii 170
3.2. Andrew von Hirsch i koncepcja sprawiedliwej odpłaty 174
3.3. Ernest van den Haag i renesans koncepcji wolnej woli 176
3.4. Ekonomiczna teoria przestępczości 178
3.5. James Q. Wilson i problem praktycznego znaczenia badania przyczyn przestępczości 181
3.6. Znaczenie teorii kontroli dla neoklasycznych i ekonomicznych teorii przestępczości 182
3.7. Perspektywa działań rutynowych {routine activities approach) 184
3.8. Podsumowanie 187
Rozdział IV. Charakterystyka zjawiska przestępczości w Polsce
§ 1. Zagadnienia wstępne 189
1.1. Przedmiot analizy 189
1.2. Metoda analizy 191
§ 2. Przestępczość ujawniona 193
2.1. Statystyki kryminalne 193
2.1.1. Statystyka policyjna 193
2.1.2. Statystyka sądowa 196
2.1.3. Statystyka penitencjarna 197
2.2. Interpretacja statystyk kryminalnych 198
2.2.1. Wartość poznawcza statystyk kryminalnych 198
2.2.2. Sposób interpretacji danych zawartych w statystykach kryminalnych 199
2.3. Obraz przestępczości ujawnionej w Polsce 205
2.3.1. Rozmiary i dynamika przestępczości 205
2.3.2. Struktura przestępczości 212
2.3.3. Miejsce popełniania przestępstw 215
2.3.4. Wiek sprawców 218
2.3.5. Płeć sprawców 221
2.3.6. Poprzednia karalność sprawców 223
§ 3. Przestępczość nieujawniona 225
3.1. Wprowadzenie 225
3.1.1. Przyczyny występowania przestępczości nieujawnionej 225
3.2. Sposoby określania rozmiarów przestępczości nieujawnionej 227
3.2.1. Pojęcie „ciemnej liczby przestępstw” 227
3.2.2. Eksperyment 228
3 2.3. Obserwacja uczestnicząca 228
3.2.4. Wywiad 229
§ 4. Relacje między przestępczością ujawnioną i nieujawnioną 235
4.1. Teoretyczne problemy pomiaru zjawiska przestępczości 235
4.2. Metodologiczne problemy pomiaru zjawiska przestępczości 237
Rozdział V. Zjawisko przestępczości a zmiany społeczne
§ 1. Charakter zmian społecznych 240
§ 2. Próby wyjaśniania wpływu zmian społecznych na przestępczość 243
2.1. Zróżnicowanie relacji między zmianą społeczną a przestępczością 243
2.2. Koncepcje jednoczynnikowe 244
2.3. Warunki gospodarcze a przestępczość 245
2.3.1. Dobra sytuacja gospodarcza a przestępczość 245
2.3.2. Zła sytuacja gospodarcza a przestępczość 247
2.4. Urbanizacja i industrializacja a przestępczość 249
2.5. Zmiany w funkcjonowaniu agend sformalizowanej kontroli 250
§ 3. Koncepcje wykorzystywane do wyjaśniania zjawiska przestępczości w kontekście zmian społecznych 252
3.1. Teoria marksistowska 252
3.2. Teoria anomii 253
3.3. Koncepcje sposobności przestępczych i zachowań rutynowych 254
3.4. Teoria naznaczania społecznego 255
§ 4. Zmiany społeczne a przestępczość w krajach postkomunistycznych 256
4.1. Charakter zmian społecznych 256
4.2. Zmiany w zjawisku przestępczości 257
Rozdział VI. Szczególne kategorie przestępstw i sprawców
§ 1. Przestępczość z użyciem przemocy 259
1.1. Pojęcia przemocy, agresji i przestępstwa z użyciem przemocy 259
1.1.1. Pojęcie przemocy w kryminologii 259
1.1.2. Pojęcie przemocy a psychologiczne pojęcie agresji 262
1.1.3. Pojęcie przestępstwa z użyciem przemocy 266
1.2. Charakterystyka przestępczości z użyciem przemocy w Polsce 267
1.2.1. Rozmiary i nasilenie ujawnionej przestępczości z użyciem przemocy w Polsce 267
1.2.2. Problem nieujawnionej przestępczości z użyciem przemocy 275
1.2.3. Terytorialne zróżnicowanie nasilenia przestępczości z użyciem przemocy 277
1.2.4. Charakterystyka sprawców przestępstw z użyciem przemocy 279
1.2.5. Okoliczności i ofiary przestępstw z użyciem przemocy 280
1.3. Koncepcje wyjaśniające zjawiska agresji i przemocy 281
1.3.1. Instynktywistyczne koncepcje źródeł agresji 281
1.3.2. Inne biologiczne koncepcje źródeł agresji 283
1.3.3. Koncepcja frustracja-agresja 284
1.3.4. Koncepcja społecznego uczenia się agresji 286
1.3.5. Koncepcja podkultury przemocy 288
1.3.6. Społeczne źródła agresji i przemocy we współczesnych społeczeństwach 290
§ 2. Przestępczość gospodarcza 294
2.1. Zakres pojęcia „przestępczość gospodarcza” 294
2.2. Cechy przestępczości gospodarczej. Ciemna liczba 295
2.3. Przestępczość gospodarcza a system gospodarczy 296
2.4. Obraz przestępczości gospodarczej w Polsce 298
§ 3. Przestępczość zorganizowana 300
3.1. Niejednoznaczność pojęcia „przestępczość zorganizowana” 300
3.2. Banda, gang, mafia 301
3.3. Skutki (efekty) przestępczości zorganizowanej 302
3.4. Pola działania i struktury przestępczości zorganizowanej 303
3.5. Rodzaje przestępczości zorganizowanej 304
§ 4. Przestępczość powrotna 307
4.1. Powrót do przestępstwa a recydywa 307
4.2. Pozytywistyczne koncepcje przyczyn wielokrotnej powrotności do przestępstwa 309
4.3. Kategorie wielokrotnie karanych 310
4.4. „Kariery przestępcze” 312
4.5. Powrót do przestępstwa z punktu widzenia kryminologii antynaturalistycznej 313
4.6. Reakcja prawnokarna wobec sprawców powracających do przestępstwa 315
Rozdział VII. Przestępczość nieletnich
§ 1. Wprowadzenie do problematyki przestępczości nieletnich 317
1.1. Pojęcie przestępczości nieletnich 317
1.2. Reakcja na przestępczość nieletnich 319
1.3. Socjalizacja i kontrsocjalizacja 321
1.4. Psychospołeczne mechanizmy socjalizacji i kontrsocjalizacji 323
§ 2. Rodzina a przestępczość nieletnich 325
2.1. Rodzina jako „brama” do społeczeństwa
2.2. Czynniki zewnętrzne wyznaczające miejsce rodziny w społeczeństwie i jej zakres możliwości działania 327
2.3. Model rodziny a socjalizacja 329
2.4. Czynniki wewnątrzrodzinne a kontrsocjalizacja 331
2.5. Niewłaściwe ukształtowanie lub niewłaściwe wykonywanie roli społecznej w rodzinie 333
2.6. Style wychowania w rodzinie 335
2.7. Klimat uczuciowy a style wychowania w rodzinie 337
2.8. Rozpad rodziny jako szczególny przypadek naruszenia więzi emocjonalnej 339
2.9. Niewykonalność reakcji unikania: nerwica 341
2.10. Osobowość członków rodziny 343
2.11. Przestępczość, narkomania lub alkoholizm w rodzinie 345
2.12. Kontrsocjalizacyjny wpływ rodziny — czynniki „samoistne” i „podporządkowane” 346
§ 3. Szkota a przestępczość nieletnich 348
3.1. Zadania szkoły jako instytucji socjalizującej 348
3.2. System szkolnictwa a przestępczość nieletnich 348
3.3. Szkoła a uprzednie doświadczenia społeczne nieletniego 350
3.4. Mechanizmy kontrsocjalizującego wpływu szkoły 352
3.5. Wagary i ucieczki z domu — systematyka 353
3.6. Wagary i ucieczki z domu — uwarunkowania i konsekwencje 355
§ 4. Psychospołeczne mechanizmy stawania się przestępcą 357
4.1. Obraz własnego „ja” a zachowania kryminalne 357
4.2. Ujednolicanie ocen jako sposób eliminowania dysonansu poznawczego 359
4.3. Traktowanie jako pozornych rozbieżności między obrazem własnego „ja” a zachowaniem kryminalnym 360
§ 5. Zbiorowości nieletnich przestępców 361
5.1. Grupa rówieśnicza a przestępczość nieletnich 361
5.2. Tworzenie się i skład zbiorowości nieletnich przestępców 363
5.3. Struktura zbiorowości nieletnich przestępców 365
5.4. „Jakby-grupa” (near-group) — koncepcja L.Yablonsky’ego 367
§ 6. Czynniki sprzyjające powstawaniu przestępczości i reakcja na przestępczość nieletnich 369
6.1. Kierunki kontrsocjalizacji 369
6.2. Czynniki wpływające na obraz przestępczości nieletnich 370
6.3. Sądowe środki reakcji wobec nieletnich 372
6.4. Obraz przestępczości nieletnich w świetle danych statystyk kryminalnych 374
Rozdział VIII. Środki odurzające a przestępczość
1. Pojęcie środka odurzającego 378
2. Właściwości środków odurzających 379
3. Klasyfikacje środków odurzających 382
4. Relacje pomiędzy używaniem środków odurzających a przestępczością 384
5. Problem przestępczości o charakterze „prohibicyjnym” 386
6. Stan odurzenia alkoholem a przestępczość 393
7. Stan odurzenia narkotykami a przestępczość 396
8. Długofalowe konsekwencje nadużywania alkoholu (alkoholizm) a przestępczość 398
9. Długofalowe konsekwencje nadużywania narkotyków (narkomania) a przestępczość 400
10. Alkohol i narkotyki a zachowania przestępne osób nie będących ich konsumentami 406
11. Prawo karne a środki odurzające 408
Rozdział IX. Środki masowego przekazu a przestępczość
§ 1. Obraz przestępczości w środkach masowego przekazu 414
1.1. Środki masowego przekazu a opinia publiczna 414
1.2. Medialny obraz przestępczości 415
§ 2. Rola środków masowego przekazu w genezie przestępczości 417
2.1. W świetle teorii 417
2.2. W świetle wyników badań 418
§ 3. Rola środków masowego przekazu w kształtowaniu postaw społecznych wobec przestępczości oraz sposobów jej kontrolowania 420
3.1. Postawy wobec zjawiska przestępczości 420
3.2. Postawy wobec prawa 422
Rozdział X. Problematyka ofiary przestępstwa w kryminologii
§ 1. Pojęcie wiktymologii 425
1.1. Historia wiktymologii 425
1.2. Koncepcje wiktymologii 425
§ 2. Pojęcie ofiary 427
2.1. Definicja ofiary 427
2.2. Przestępstwa bez ofiar 428
§3. Ofiara a sprawca przestępstwa . 430
3.1. Typologie ofiar 430
3.2. Rola ofiary 431
3.3. Znaczenie badań nad sposobem zachowania się ofiary w procesie wiktymizacji 432
§ 4. Skutki przestępstwa 433
4.1. Wiktymizacja pierwotna 433
4.2. Wiktymizacja wtórna 434
§ 5. Ofiara a system wymiaru sprawiedliwości 434
5.1. Ofiara a policja 434
5.2. Ofiara a sąd 437
5.3. Pojednawcze sposoby rozwiązywania konfliktów karnych 441
§6. Ofiara a środki masowego przekazu 444
§ 7. Pomiar wiktymizacji 445
7.1. Rozmiary, dynamika i struktura zjawiska wiktymizacji 445
7.2. Skutki wiktymizacji 447
7.3. Ryzyko wiktymizacji 448
§8. Strach przed przestępczością 450
8.1. Definicja i jej operacjonalizacja 450
8.2. Wyjaśnianie strachu przed przestępczością 452
8.3. Poziom strachu przed przestępczością w Polsce 456
ROZDZIAŁ XI. Zapobieganie przestępczości i reakcja na przestępczość
§ 1. Kontrola społeczna i jej narzędzia 459
1.1. Pojęcie zapobiegania 459
1.2. Zapobieganie przestępczości jako fragment kontroli społecznej 460
1.3. Uleganie jako mechanizm skłaniania do konformizmu 460
1.4. Identyfikacja jako mechanizm skłaniania do konformizmu 462
1.5. Eksternalizacja jako mechanizm skłaniania do konformizmu 463
1.6. Rodzaje kontroli społecznej i jej agendy 464
1.7. Pojęcie „wymiaru sprawiedliwości” 465
§ 2. Strategie działań zapobiegawczych 467
2.1. Miejsce przestępczości w życiu społecznym — konsekwencje dla profilaktyki 467
2.2. Strategie działań zapobiegawczych 469
2.3. Etapy działań zapobiegawczych 471
2.4. Metody strategii kreatywnej i destruktywnej 472
§3. Sformalizowana reakcja na przestępczość 473
3.1. Trójczłonowy charakter sformalizowanej reakcji na przestępczość 473
3.2. Polityka karna na etapie legislacyjnym. Problem prewencji generalnej 474
3.3. Polityka karania a cele reakcji prawnokarnej 476
3.4. Czynniki sprzyjające nasilaniu reakcji na przestępczość 477
3.5. Problemy działań ogólnoprewencyjnych 478
§ 4. Redukujące punitywność reakcje na przestępczość 480
4.1. Profilaktyka przestępczości a konfliktowa wizja społeczeństwa 480
4.2. Kompensacyjny cel stosowania reakcji prawnokarnej 482
4.3. Abolicjonizm 483
4.4. Diversion 484
§ 5. Kara pozbawienia wolności 485
5.1. Etap wykonawczy reakcji na przestępstwo. Status kary pozbawienia wolności 485
5.2. Problemy wykonywania kary pozbawienia wolności 486
5.3. Koncepcje stosowania i wykonywania kary pozbawienia wolności 489
§ 6. Znaczenie środowiska przy zapobieganiu przestępczości 491
6.1. Syndrom „rozbitych okien” 491
6.2. Techniczne sposoby zapobiegania przestępczości 494
6.3. Aktywizacja zbiorowości lokalnych 495