Dane szczegółowe książki

Spis treści

Wstęp (I. Grzegorzewska, L. Cierpiałkowska, A.R. Borkowska) 17

Część I
Teoretyczne podstawy psychologii klinicznej dzieci i młodzieży

Rozdział 1 Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży w Polsce (Marta Bogdanowicz, Aneta R. Borkowska) 23
1.1. Geneza psychologii klinicznej dzieci i młodzieży 25
1.2. Początki rozwoju psychologii klinicznej dzieci i młodzieży w Polsce 25
1.3. Główne obszary współcześnie prowadzonych badań i praktyki w psychologii klinicznej dzieci i młodzieży w Polsce 27
Rozdział 2 Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży - salutogenetyczne i patogenetyczne modele empiryczne i teoretyczne (Lidia Cierpiałkowska, Iwona Grzegorzewska) 31
2.1. Psychopatologia i psychiatria dzieci i młodzieży - ujęcie historyczne 33
2.2. Podejście salutogenetyczne - modele i kryteria zdrowia psychicznego okresu dzieciństwa i adolescencji 36
2.3. Podejście patogenetyczne - modele i kryteria zaburzeń psychicznych i zachowania okresu dzieciństwa i adolescencji 42
2.4. Rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych i zachowania u dzieci i młodzieży 55
Rozdział 3 Rozwój w okresie dzieciństwa i dorastania: środowisko rozwoju, zadania rozwojowe, nabywane kompetencje (Anna I. Brzezińska) 61
3.1. Wprowadzenie 63
3.2. Punkt wyjścia: podstawowe założenia 64
3.3. Zmiany globalne i lokalne jako konteksty analizy procesu rozwoju dzieci i młodzieży 68
3.4. Warunki rozwoju dzieci i młodzieży: czynniki wsparcia i czynniki ryzyka 76
3.5. Kamienie milowe w procesie rozwoju w okresie dzieciństwie i dorastaniu 98
3.6. Użyteczność wiedzy o rozwoju człowieka 106
3.7. Podsumowanie 108
Rozdział 4 Psychologiczne i biospołeczne koncepcje zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży (Lidia Cierpiałkowska, Iwona Grzegorzewska) 111
4.1. Modele biologiczny i podatność-stres 113
4.2. Klasyczna i współczesna psychoanaliza 116
4.3. Podejście behawioralne i poznawczo-behawioralne 124
4.4. Koncepcje interakcyjne, strukturalne i systemowe rodziny jako środowiska rozwoju 129
Rozdział 5 Psychopatologia rozwojowa. Integrujące podejście do zdrowia i zaburzeń dzieci i młodzieży (Iwona Grzegorzewska, Lidia Cierpiałkowska) 137
5.1. Psychopatologia rozwojowa jako subdyscyplina integracyjna 139
5.2. Podatność i odporność dzieci i młodzieży - znaczenie czynników ryzyka i czynników ochronnych w cyklu życia 146
5.3. Trauma w okresie dzieciństwa i adolescencji oraz jej wpływ na rozwój psychopatologii 151

Część II
Psychologiczna diagnoza kliniczna dzieci i młodzieży

Rozdział 6 Podstawy psychologicznej diagnozy klinicznej dzieci i młodzieży w kontekście społecznym (Lidia Cierpiałkowska, Emilia Soroko, Iwona Grzegorzewska) 165
6.1. Typy diagnozy klinicznej i konteksty społeczne diagnozowania 167
6.2. Kliniczna diagnoza opisowa dla celów terapeutycznych 179
6.3. Kliniczna diagnoza wyjaśniająca dla celów terapeutycznych 184
6.4. Diagnozowanie w procesie terapii 204
6.5. Opiniowanie i orzecznictwo w sprawach dzieci i młodzieży 206
Rozdział 7 Metody stosowane w psychologicznej diagnozie klinicznej dzieci i młodzieży (Emilia Soroko) 209
7.1. Podstawowe zasady stosowania psychologicznych metod i narzędzi diagnostycznych 211
7.2. Wybrane grupy metod diagnostycznych 223
7.3. Modele i narzędzia w wybranych obszarach funkcjonowania dzieci i młodzieży 236
Rozdział 8 Diagnoza neuropsychologiczna dzieci i młodzieży (Aneta R. Borkowska, Beata Daniluk) 245
8.1. Diagnoza neuropsychologiczna - cele i rodzaje diagnozy 247
8.2. Przebieg i metody diagnozy neuropsychologicznej dziecka 254
8.3. Diagnoza neuropsychologiczna dziecka a diagnoza dorosłych 261
Rozdział 9 Etyczne aspekty diagnozy i pomocy psychologicznej dzieciom i ich rodzicom (Zuzanna Toeplitz, Małgorzata Toeplitz-Winiewska) 263
9.1. Wprowadzenie 265
9.2. Podstawowe prawa klienta 265
9.3. Zawieranie kontraktu 269
9.4. Problem dobrowolnej zgody klienta i zleceniodawcy 271
9.5. Zakończenie diagnozy - informacje zwrotne 272
9.6. Opinia psychologiczna dotycząca osoby małoletniej 273
9.7. Zasady prowadzenia i udostępniania dokumentacji 274
9.8. Dylematy etyczne związane z psychoterapią dzieci 275
9.9. Współpraca psychologa z personelem medycznym lub ze szkołą 276
9.10. Podsumowanie 278

Część III
Psychologia zaburzeń psychicznych dzieci i młodzieży

Rozdział 10 Zaburzenia rozwoju 281
10.1. Niepełnosprawność intelektualna (Ewa Zasępa) 283
10.2. Zaburzenia ze spektrum autyzmu jako całościowe zaburzenia rozwoju (Ewa Pisula, Iwona Omelańczuk) 293
10.3. Zaburzenia neuropsychologiczne (Aneta R. Borkowska) 312
10.4. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) (Małgorzata Lipowska) 333
10.5. Zaburzenia mowy i komunikacji (Grażyna Krasowicz-Kupis) 352
10.6. Specyficzne zaburzenia uczenia się czytania i pisania - dysleksja rozwojowa (Marta Bogdanowicz) 365
Rozdział 11 Destrukcyjne zaburzenia zachowania i zaburzenia spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych (Lidia Cierpiałkowska, Iwona Grzegorzewska) 379
11.1. Wprowadzenie 381
11.2. Rozpowszechnienie zaburzeń i ich konsekwencje dla jakości życia 382
11.3. Typologia zaburzeń destrukcyjnych i spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych 384
11.4. Koncepcje i modele wyjaśniające kształtowania się eksternalizacji problemów 391
11.5. Modele biopsychospołeczne zaburzeń spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych 399
Rozdział 12 Zaburzenia emocjonalne (internalizacyjne) (Wioletta Radziwiłłowicz) 409
12.1. Wprowadzenie 411
12.2. Zaburzenia nastroju dzieci i młodzieży 411
12.3. Zaburzenia lękowe 426
12.4. Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne 434
12.5. Reaktywne zaburzenia przywiązania w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie 443
12.6. Podsumowanie 448
Rozdział 13 Pozostałe zaburzenia występujące w okresie dzieciństwa i adolescencji 451
13.1. Zaburzenia związane ze stresorami traumatycznymi i urazami psychicznymi (Elżbieta Zdankiewicz-Ścigała) 453
13.2. Zaburzenia seksualności u dzieci i młodzieży (Monika Zielona-Jenek) 470
13.3. Zaburzenia związane ze zdrowiem somatycznym: zaburzenia snu, moczenie, zaburzenia wydalania (Iwona Dąbrowska, Artur Kołakowski, Katarzyna Rogala) 477
13.4. Zaburzenia jedzenia u dzieci i zaburzenia odżywiania u młodzieży (Bernadetta Izydorczyk) 496
13.5. Mutyzm wybiórczy (Artur Kołakowski, Iwona Dąbrowska) 512
Rozdział 14 Zaburzenia osobowości - symptomy obserwowane w okresie dzieciństwa i adolescencji (Iwona Grzegorzewska, Anna Frączek, Beata Pastwa-Wojciechowska) 523
14.1. Wprowadzenie do problematyki zaburzeń osobowości dzieci i młodzieży 525
14.2. Zaburzenia osobowości borderline - wczesne symptomy u dzieci i młodzieży 528
14.3. Cechy narcystyczne w rozwoju osobowości u dzieci i młodzieży 532
14.4. Wczesne predyktory psychopatii 535

Część IV
Kliniczne problemy dzieci i młodzieży

Rozdział 15 Agresja dzieci i młodzieży (Marzanna Farnicka, Iwona Grzegorzewska) 545
15.1. Charakterystyka zachowań agresywnych 547
15.2. Manifestacja zachowań agresywnych od dzieciństwa do adolescencji 548
15.3. Obraz kliniczny zachowań agresywnych 550
15.4. Uwarunkowania rozwoju zachowań agresywnych u dzieci i młodzieży 552
15.5. Koncepcje wyjaśniające źródła, przyczyny i patomechanizm agresji 553
15.6. Strategie profilaktyczne i kierunki pomocy dzieciom z nasilonymi zachowaniami agresywnymi 556
Rozdział 16 Autoagresja - samobójstwa i samookaleczenia (Wioletta Radziwiłłowicz) 557
16.1. Wprowadzenie 559
16.2. Etiologia zachowań auto agresywnych 559
16.3. Objawy psychopatologiczne współwystępujące z samookaleczeniami i próbami samobójczymi 563
16.4. Metody leczenia 566
16.5. Podsumowanie 567
Rozdział 17 Dzieci jako ofiary przemocy seksualnej (Maria Beisert) 569
17.1. Wprowadzenie 571
17.2. Status zjawiska wykorzystania seksualnego dziecka 571
17.3. Definicje wykorzystania seksualnego dziecka 572
17.4. Symptomy wykorzystania seksualnego dziecka 577
17.5. Konsekwencje wykorzystania seksualnego dziecka 583
17.6. Podsumowanie 587
Rozdział 18 Nieletni jako sprawcy przestępstw (Beata Pastwa-Wojciechowska, Iwona Grzegorzewska) 589
18.1. Natura i charakter przestępczości nieletnich 591
18.2. Modele teoretyczne wyjaśniające przestępczość nieletnich 594
18.3. Obraz kliniczny nieletnich sprawców przestępstw 596
18.4. Szacowanie ryzyka powrotu nieletnich do przestępczości 598
18.5. Resocjalizacja i terapia 599
Rozdział 19 Rodzicielstwo nastolatków (Mariola Bidzan) 603
19.1. Nastoletnie rodzicielstwo - definicja, częstotliwość występowania 605
19.2. Nastoletnie rodzicielstwo a zadania rozwojowe okresu dorastania 605
19.3. Czynniki ryzyka nastoletniego rodzicielstwa 606
19.4. Biopsychospołeczna sytuacja nastoletnich rodziców 608
19.5. Formy pomocy odpowiadające na potrzeby nastoletnich rodziców 611
Rozdział 20 Otyłość dzieci i młodzieży
(Anna Brytek-Matera) 615
20.1. Nadmierna masa ciała w okresie dzieciństwa i adolescencji 617
20.2. Psychologiczne konsekwencje otyłości 619
20.3. Profilaktyka otyłości dziecięcej 620
20.4. Podsumowanie 623
Rozdział 21 Kliniczne problemy dzieci z zaburzeniami narządów zmysłu (Marzenna Zaorska) 625
21.1. Zmysł wzroku 627
21.2. Zmysł słuchu 631
21.3. Wsparcie technologiczne (nowe technologie) we wspomaganiu zaburzeń widzenia i słyszenia 635
21.4. Aktualne tendencje diagnostyczne - Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (International Classification of Functioning, Disability and Health, ICF) 637
21.5. Podsumowanie 638

Cześć V
Specjalne obszary zainteresowania psychologii klinicznej dzieci i młodzieży

Rozdział 22 Zmaganie się dziecka z chorobą (Joanna Miniszewska) 643
22.1. Wprowadzenie 645
22.2. Choroba dziecka jako sytuacja trudna dla dziecka i jego rodziny 645
22.3. Wiek rozwojowy dziecka a funkcjonowanie psychospołeczne w obliczu choroby somatycznej 648
22.4. Indywidualne i rodzinne czynniki ryzyka i zasoby w zmaganiu się ze stresem choroby 649
22.5. Dziecko w obliczu śmierci 652
22.6. Rola i zadania psychologa klinicznego w sytuacji choroby somatycznej 654
Rozdział 23 Rodzina z dzieckiem z zaburzeniami rozwoju (Ewa Zasepa) 657
23.1. Wprowadzenie 659
23.2. Etapy adaptacji do niepełnosprawności dziecka 659
23.3. Problemy doświadczane przez rodziców 660
23.4. Rodzeństwo osób z zaburzeniami rozwoju 661
23.5. Jakość życia rodziny 662
23.6. Pozytywne doświadczenia rodziny 663
Rozdział 24 Kryzys w rodzinie - separacja i rozwód (Lucyna Bakiera, Karolina Appelt) 665
24.1. Wprowadzenie 667
24.2. Separacja i rozwód z perspektywy kryzysu w rodzinie 667
24.3. Psychologiczne konsekwencje separacji i rozwodu dla funkcjonowania potomstwa 670
24.4. Czynniki określające skutki separacji i rozwodu rodziców dla funkcjonowania dziecka 676
24.5. Podsumowanie 679
Rozdział 25 Dzieci w rodzinach adopcyjnych i zastępczych (Teresa Jadczak-Szumiło) 681
25.1. Wprowadzenie 683
25.2. Formy opieki zastępczej 683
25.3. Sytuacja dziecka i jego rodziny 690
Rozdział 26 Dziecko w postępowaniu sądowym (Monika Zielona-Jenek) 701
26.1. Rola dziecka w postępowaniu sądowym 703
26.2. Specyfika sytuacji dziecka uczestniczącego w postępowaniu sądowym 704
26.3. Właściwości funkcjonowania dziecka a jego zadania w postępowaniach sądowych 706
26.4. Psycholog kliniczny wobec dziecka - uczestnika postępowania sądowego 707
Rozdział 27 Dzieci rodziców z zaburzeniami psychicznymi (Iwona Grzegorzewska) 711
27.1. Wprowadzenie 713
27.2. Specyfika rodzicielskich problemów ze zdrowiem psychicznym w kontekście rozwoju dzieci 713
27.3. Wpływ zaburzenia psychicznego rodzica na funkcjonowanie potomstwa w cyklu życia 717
Rozdział 28 Dziecko i młody człowiek w obliczu cyfryzacji życia (Agnieszka Felińska, Iwona Grzegorzewska) 723
28.1. Korzystanie z nowych technologii przez dzieci i młodzież na różnych etapach rozwoju 725
28.2. Korzyści i zagrożenia dla rozwoju dziecka i adolescenta związane z używaniem gier wideo i internetu 725
28.3. „Cyberpsychopatologie” - nowe zaburzenia ery internetu? 730
28.4. Nowe kierunki zastosowania technologii informacyjnych i komunikacyjnych (information and communication technologies, ICT) w profilaktyce i terapii dzieci i młodzieży 730

Część VI
Wybrane problemy pomocy psychologicznej

Rozdział 29 Specyfika pomocy psychologicznej i psychoterapeutycznej dla dzieci, młodzieży i rodzin (Iwona Grzegorzewska, Lidia Cierpiałkowska) 737
29.1. Wprowadzenie 739
29.2. Poradnictwo psychologiczne, pomoc w kryzysie i psychoterapia dzieci i młodzieży 739
29.3. Psychoterapia i poradnictwo zdrowotne w kontekście systemów społecznych 740
29.4. Psychoterapia i poradnictwo zdrowotne w perspektywie wspólnych czynników leczących 745
29.5. Badania naukowe nad efektywnością terapii dzieci i młodzieży 752
Rozdział 30 Profilaktyka zaburzeń funkcjonowania i rozwoju oraz promocja zdrowia dzieci i młodzieży (Anna Izabela Brzezińska, Iwona Grzegorzewska) 755
30.1. Wprowadzenie 757
30.2. Punkt wyjścia: podstawowe założenia 757
30.3. Rodzaje wsparcia psychologicznego funkcjonowania i rozwoju jednostki 761
30.4. Obszary i rodzaje działań promujących zdrowie dzieci i młodzieży 762
30.5. Profilaktyka zaburzeń funkcjonowania i przebiegu rozwoju na etapie dzieciństwa i dorastania 764
Rozdział 31 Wczesne wspomaganie rozwoju, wczesna interwencja i rehabilitacja neuropsychologiczna dzieci i młodzieży (Aneta R. Borkowska) 777
31.1. Wprowadzenie do problematyki wczesnej interwencji i wspomagania rozwoju 779
31.2. Pojęcia wczesnego wspomagania rozwoju i wczesnej interwencji 780
31.3. Odbiorcy wczesnej interwencji i wczesnego wspomagania 781
31.4. Główne założenia realizacji wczesnej interwencji i wczesnego wspomagania 782
31.5. Wprowadzenie do problematyki rehabilitacji neuropsychologicznej 785
31.6. Planowanie rehabilitacji neuropsychologicznej 786
31.7. Wybrane metody wczesnej interwencji i wczesnego wspomagania rozwoju oraz rehabilitacji neuropsychologicznej 790
31.8. Pomoc rodzinie z dzieckiem z zaburzeniami neuropsychologicznymi 798
31.9. Podsumowanie 801
Rozdział 32 Terapia dzieci i młodzieży - podejście poznawczo-behawioralne (Artur Kołakowski) 803
32.1. Podstawowe założenia terapii poznawczo-behawioralnej dzieci i młodzieży 805
32.2. Cele i specyfika terapii poznawczo-behawioralnej dzieci i młodzieży 812
32.3. Zjawiska i proces terapii poznawczo-behawioralnej dzieci i młodzieży 820
Rozdział 33 Terapia dzieci i młodzieży - podejście psychoanalityczne (Katarzyna Schier) 831
33.1. Istota psychoterapii psychoanalitycznej dzieci i młodzieży 833
33.2. Krótka historia psychoanalizy dzieci i młodzieży 834
33.3. Diagnoza poprzedzająca psychoterapię 836
33.4. Podstawowe zjawiska w psychoanalitycznej psychoterapii dzieci 840
33.5. Co „leczy” w psychoterapii psychoanalitycznej dzieci i młodzieży? 847
Rozdział 34 Terapia oparta na podejściu systemowym (Anna Kubiak, Anna Słysz) 851
34.1. Podejście systemowe - podstawowe założenia 853
34.2. Dzieci i młodzież w terapii systemowej 858
Rozdział 35 Terapia dzieci po urazach psychicznych (Iwona Grzegorzewska) 869
35.1. Wprowadzenie 871
35.2. Zrozumieć dziecięcą traumę - podstawowe symptomy i mechanizmy 871
35.3. Diagnoza dziecka w procesie terapii traumy 872
35.4. Struktura procesu leczenia 873
35.5. Terapia traumy oparta na dowodach 875
35.6. Pomoc dziecku po traumie w codziennym życiu 876
Rozdział 36 Psychoterapia indywidualna adolescentów w analizie transakcyjnej (Anna Frączek) 879
36.1. Zdrowie i zaburzenia psychiczne w cyklu życia w analizie transakcyjnej 881
36.2. Kontakt i kontrakt z adolescentem i rodzicami 881
36.3. Poziomy psychoterapii - procedury i strategie indywidualnej psychoterapii z adolescentem 884
36.4. Relacja terapeutyczna i przymierze terapeutyczne z adolescentem w AT 895
36.5. Psychoterapia grupowa adolescentów 896
Rozdział 37 Socjoterapia dzieci i młodzieży (Barbara Jankowiak, Emilia Soroko) 899
37.1. Socjoterapia jako grupowa forma pomocy psychologiczno-pedagogicznej 901
37.2. Socjoterapia wobec psychopatologii rozwojowej 902
37.3. Cele oddziaływań socjoterapeutycznych 903
37.4. Metodyka pracy z grupą jako kontekst uruchamiania czynników pomocowych 905
37.5. Rola podejścia teoretycznego w pracy socjoterapeutycznej 908
37.6. Oblicza diagnozowania w socjoterapii 910

Bibliografia 913
Indeks nazwisk 1001
Indeks rzeczowy 1007
O Autorach 1019