Dane szczegółowe książki
Wprowadzenie do leksykografii polskiej / Żmigrodzki, Piotr
Autorzy
Tytuł
Wprowadzenie do leksykografii polskiej
Wydawnictwo
Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2009
Numer wydania
Trzecie rozszerzone
ISBN
978-83-226-1852-3
Hasła przedmiotowe
Informacje dodatkowe
Liczba stron 313. Plik zawiera automatycznie wygenerowany spis treści.
Spis treści
pokaż spis treści
Przedmowa 11
1. Przedmiot i zakres leksykografii 14
1.1. Rozumienie pojęć leksykografia i leksykologia 14
1.2. Leksykografia a językoznawstwo 16
2. Metodologiczne i teoretyczne podstawy współczesnej leksykografii 20
2.1. Leksykografia jako nauka o słownikach językowych. Słownik językowy 000 a encyklopedia 20
2.2. Próba typologii słowników 23
2.3. Metody opracowywania słowników 27
2.3.1. Metoda tradycyjna 30
2.3.2. Metoda komputerowa. Rola korpusów elektronicznych w opracowywaniu słowników 31
2.4. Najważniejsze teorie leksykograficzne XX wieku w Polsce 34
2.4.1. Teoria leksykograficzna Witolda Doroszewskiego 34
2.4.2. Teoria Macieja Grochowskiego 36
2.4.3. Dyskusje metodologiczne lat 80 38
2.4.4. Lata 90. Koncepcja „słownika przyjaznego użytkownikowi” 41
3. Podstawowe elementy opisu leksykograficznego 45
3.1. Wyraz, leksem, jednostka leksykalna, czyli co jest przedmiotem opisu w słowniku 45
3.2. Pojęcie makrostruktury i mikrostruktury słownika 52
3.3. Makrostruktura słownika i czynniki wpływające na jej kształt 53
3.3.1. Układ haseł 53
3.3.2. Dobór haseł w słowniku 54
3.3.3. Różne możliwości hasłowania tych samych faktów językowych 56
3.3.4. Homonimia a siatka haseł w słownikach 58
3.3.5. Hasła odsyłaczowe i odsyłanie w słowniku 62
3.4. Mikrostruktura słownika. Artykuł hasłowy i jego elementy składowe 63
3.4.1. Wyraz hasłowy 63
3.4.2. Informacja gramatyczna 64
3.4.3. Kwalifikatory 68
3.4.4. Definicja. Problemy opisu znaczenia w słownikach ogólnych 70
3.4.4.1. Wydzielanie i szeregowanie znaczeń w obrębie hasła 71
3.4.4.1.1. Teoretyczne ujęcia wieloznaczności 71
3.4.4.1.2. Odzwierciedlenie wieloznaczności w hasłach słownikowych 76
3.4.4.2. Typy definicji w słownikach ogólnych języka polskiego 79
3.4.4.3. Definicje słownikowe na tle postulatów semantyki leksykalnej 81
3.4.4.3.1. Zasady definiowania jednostek leksykalnych 84
3.4.4.3.2. Błędy i usterki w definicjach słownikowych 87
3.4.4.4. Definicje w Innym słowniku języka polskiego jako przykład alternatywnej metody wyjaśniania znaczeń 92
3.4.5. Ilustracja materiałowa w haśle 94
3.4.6. Związki frazeologiczne i ich miejsce w strukturze słownika 99
3.4.6.1. Pojęcie związku frazeologicznego wobec ustaleń teoretycznych współczesnego językoznawstwa 99
3.4.6.2. Miejsce informacji o frazeologii w strukturze słowników języka polskiego 102
3.4.7. Inne składniki struktury artykułów hasłowych 107
3.4.7.1. Informacje o wymowie 107
3.4.7.2. Informacje o pochodzeniu wyrazów 108
3.4.7.3. Informacje o obecności hasła w innych słownikach 108
3.4.7.4. Informacja o możliwości dzielenia wyrazu 109
3.4.7.5. Wskazówki poprawnościowe 109
4. Dodatkowe czynniki wpływające na kształt słownika 111
4.1. Normatywizm w opisie leksykograficznym 111
4.2. Perswazyjność w opisie leksykograficznym 113
4.3. Leksykografia wobec nacisków politycznych 116
4.4. Leksykografia wobec czynników obyczajowych 119
4.4.1. Problem wulgaryzmów w słownikach 119
4.4.2. Słowniki a „poprawność polityczna” 121
5. Z historii polskiej leksykografii 124
5.1. Pierwsze słowniki na ziemiach polskich 125
5.2. Słowniki okresu od połowy XVI do końca XVIII wieku 128
5.2.1. Słownik J. Mączyńskiego 129
5.2.2. Słownik Knapiusza 130
5.2.3. Słownik M.A. Trotza 132
5.2.4. Inne słowniki tego okresu 133
5.3. Leksykografia XIX i 1. połowy XX wieku 137
5.3.1. Słownik języka polskiego S.B. Lindego 137
5.3.2. Słownik tzw. wileński 140
5.3.3. Słownik tzw. warszawski 142
5.3.4. Inne słowniki XIX i 1. połowy XX wieku 143
5.3.4.1. Słowniki ogólne 143
5.3.4.2. Pozostałe typy słowników 146
5.4. Próba podsumowania 148
6. Polska leksykografia współczesna 151
6.1. Ogólna charakterystyka okresu 152
6.1.1. Periodyzacja 152
6.1.2. Uwagi o strukturze leksykografii najnowszej 154
6.2. Słowniki ogólne 156
6.2.1. Słownik języka polskiego PAN pod redakcją W. Doroszewskiego (SJPD) 157
6.2.2. Mały słownik języka polskiego (MSJP) 159
6.2.3. Słownik języka polskiego PWN pod redakcją M. Szymczaka (SJPSz) 161
6.2.4. Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny pod redakcją H. Zgółkowej (PSWP) 163
6.2.5. Słownik współczesnego języka polskiego pod redakcją B. Dunaja (SJPDun) 165
6.2.6. Inny słownik języka polskiego pod redakcją M. Bańki (ISJP) 166
6.2.7. Uniwersalny słownik języka polskiego pod redakcją S. Dubisza (USJP) 171
6.3. Słowniki synonimów (wyrazów bliskoznacznych) i antonimów 173
6.3.1. Synonimia i inne relacje semantyczne w ujęciu językoznawczym 173
6.3.2. Dobór wyrazów R. Zawilińskiego. Tezaurus a słownik synonimów 178
6.3.3. Słownik wyrazów bliskoznacznych pod redakcją S. Skorupki (SWB) 181
6.3.4. Słownik synonimów A. Dąbrówki, E. Geller i R. Turczyna 183
6.3.5. Słownik synonimów polskich PWN 184
6.3.6. Dystynktywny słownik synonimów A. Nagórko, M. Łazińskiego i H. Burkhardt 186
6.3.7. Inne słowniki synonimów 189
6.3.8. Słowniki antonimów 191
6.4. Słowniki frazeologiczne 193
6.4.1. Słownik frazeologiczny języka polskiego S. Skorupki 193
6.4.2. Słowniki S. Bąby 195
6.4.3. Wielki słownik frazeologiczny P. Muldnera-Nieckowskiego 196
6.4.4. Inne słowniki frazeologiczne 197
6.4.5. Uwagi podsumowujące 198
6.5. Słowniki etymologiczne 198
6.5.1. Słownik A. Brucknera 199
6.5.2. Słownik F. Sławskiego 200
6.5.3. Etymologiczny słownik języka polskiego A. Bańkowskiego 201
6.5.4. Inne źródła wiedzy o pochodzeniu wyrazów 203
6.6. Słowniki wyrazów obcych 205
6.6.1. Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych W. Kopalińskiego 206
6.6.2. Słowniki wyrazów obcych PWN 207
6.6.3. Inne duże słowniki wyrazów obcych 208
6.6.4. Słownik wyrazów obcych i trudnych A. Markowskiego i R. Pawelca 210
6.6.5. Słownik dla młodzieży — R. Pawelca 210
6.7. Słowniki poprawnościowe 211
6.7.1. Słowniki ortograficzne 212
6.7.1.1. Charakterystyka ogólna 213
6.7.1.2. Ważniejsze słowniki ortograficzne języka polskiego 215
6.7.1.2.1. Nowy słownik ortograficzny PWN (NSO PWN) 215
6.7.1.2.2. Wielki słownik ortograficzny PWN (WSO PWN) 216
6.7.1.2.3. Zasady pisowni S. Jodłowskiego i W. Taszyckiego 216
6.7.1.2.4. Ortograficzny słownik ucznia PWN 217
6.7.1.2.5. Słownik dla najmłodszych E. Polańskiego 218
6.7.1.2.6. Leksykon ortograficzny E. Polańskiego i P. Żmigrodzkiego 219
6.7.1.2.7. Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny pod redakcją J. Podrackiego 220
6.7.1.2.8. Inne słowniki ortograficzne 221
6.7.2. Słowniki ortoepiczne 222
6.7.2.1. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN (NSPP) 223
6.7.2.2. Słownik wyrazów kłopotliwych 225
6.7.2.3. Inne słowniki ortoepiczne 226
6.7.2.4. Słowniki wymowy (ortofoniczne) 227
6.7.2.5. Słowniki fleksyjne 228
6.7.2.5.1. Mały słownik odmiany wyrazów trudnych 229
6.7.2.5.2. Mały słownik odmiany nazw własnych 229
6.7.2.5.3. Czasownik polski Z. Saloniego 230
6.7.2.5.4. Słowniki S. Mędaka 231
6.7.2.5.5. Mały słownik rzeczowników osobliwych 231
6.8. Słowniki odmian językowych 232
6.8.1. Słownik gwary studenckiej (SGS) 233
6.8.2. Słownik polszczyzny potocznej PWN 234
6.8.3. Słownik argotyzmów 235
6.8.4. Nowy słownik gwary uczniowskiej 236
6.8.5. Inne słowniki odmian językowych 237
6.9. Słowniki naukowe 238
6.9.1. Charakterystyczne cechy opisu w słowniku naukowym (na przy- 000 kładzie Słownika polszczyzny XVI wieku i Słownika syntakty- 000 czno-generatywnego czasowników polskich) 239
6.9.2. Ważniejsze dzieła polskiej leksykografii naukowej 245
6.10. Słowniki elektroniczne (komputerowe) 251
6.10.1. Słowniki offline 254
6.10.2. Słowniki online 256
6.10.2.1. Słowniki profesjonalne 256
6.10.2.2. Słowniki amatorskie 259
6.10.3. Elektroniczne korpusy tekstów języka polskiego 262
Aneks (wklejka)
Suplement. Polska leksykografia w latach 2005—2008 265
Bibliografia 281
Indeks ważniejszych terminów 309
1. Przedmiot i zakres leksykografii 14
1.1. Rozumienie pojęć leksykografia i leksykologia 14
1.2. Leksykografia a językoznawstwo 16
2. Metodologiczne i teoretyczne podstawy współczesnej leksykografii 20
2.1. Leksykografia jako nauka o słownikach językowych. Słownik językowy 000 a encyklopedia 20
2.2. Próba typologii słowników 23
2.3. Metody opracowywania słowników 27
2.3.1. Metoda tradycyjna 30
2.3.2. Metoda komputerowa. Rola korpusów elektronicznych w opracowywaniu słowników 31
2.4. Najważniejsze teorie leksykograficzne XX wieku w Polsce 34
2.4.1. Teoria leksykograficzna Witolda Doroszewskiego 34
2.4.2. Teoria Macieja Grochowskiego 36
2.4.3. Dyskusje metodologiczne lat 80 38
2.4.4. Lata 90. Koncepcja „słownika przyjaznego użytkownikowi” 41
3. Podstawowe elementy opisu leksykograficznego 45
3.1. Wyraz, leksem, jednostka leksykalna, czyli co jest przedmiotem opisu w słowniku 45
3.2. Pojęcie makrostruktury i mikrostruktury słownika 52
3.3. Makrostruktura słownika i czynniki wpływające na jej kształt 53
3.3.1. Układ haseł 53
3.3.2. Dobór haseł w słowniku 54
3.3.3. Różne możliwości hasłowania tych samych faktów językowych 56
3.3.4. Homonimia a siatka haseł w słownikach 58
3.3.5. Hasła odsyłaczowe i odsyłanie w słowniku 62
3.4. Mikrostruktura słownika. Artykuł hasłowy i jego elementy składowe 63
3.4.1. Wyraz hasłowy 63
3.4.2. Informacja gramatyczna 64
3.4.3. Kwalifikatory 68
3.4.4. Definicja. Problemy opisu znaczenia w słownikach ogólnych 70
3.4.4.1. Wydzielanie i szeregowanie znaczeń w obrębie hasła 71
3.4.4.1.1. Teoretyczne ujęcia wieloznaczności 71
3.4.4.1.2. Odzwierciedlenie wieloznaczności w hasłach słownikowych 76
3.4.4.2. Typy definicji w słownikach ogólnych języka polskiego 79
3.4.4.3. Definicje słownikowe na tle postulatów semantyki leksykalnej 81
3.4.4.3.1. Zasady definiowania jednostek leksykalnych 84
3.4.4.3.2. Błędy i usterki w definicjach słownikowych 87
3.4.4.4. Definicje w Innym słowniku języka polskiego jako przykład alternatywnej metody wyjaśniania znaczeń 92
3.4.5. Ilustracja materiałowa w haśle 94
3.4.6. Związki frazeologiczne i ich miejsce w strukturze słownika 99
3.4.6.1. Pojęcie związku frazeologicznego wobec ustaleń teoretycznych współczesnego językoznawstwa 99
3.4.6.2. Miejsce informacji o frazeologii w strukturze słowników języka polskiego 102
3.4.7. Inne składniki struktury artykułów hasłowych 107
3.4.7.1. Informacje o wymowie 107
3.4.7.2. Informacje o pochodzeniu wyrazów 108
3.4.7.3. Informacje o obecności hasła w innych słownikach 108
3.4.7.4. Informacja o możliwości dzielenia wyrazu 109
3.4.7.5. Wskazówki poprawnościowe 109
4. Dodatkowe czynniki wpływające na kształt słownika 111
4.1. Normatywizm w opisie leksykograficznym 111
4.2. Perswazyjność w opisie leksykograficznym 113
4.3. Leksykografia wobec nacisków politycznych 116
4.4. Leksykografia wobec czynników obyczajowych 119
4.4.1. Problem wulgaryzmów w słownikach 119
4.4.2. Słowniki a „poprawność polityczna” 121
5. Z historii polskiej leksykografii 124
5.1. Pierwsze słowniki na ziemiach polskich 125
5.2. Słowniki okresu od połowy XVI do końca XVIII wieku 128
5.2.1. Słownik J. Mączyńskiego 129
5.2.2. Słownik Knapiusza 130
5.2.3. Słownik M.A. Trotza 132
5.2.4. Inne słowniki tego okresu 133
5.3. Leksykografia XIX i 1. połowy XX wieku 137
5.3.1. Słownik języka polskiego S.B. Lindego 137
5.3.2. Słownik tzw. wileński 140
5.3.3. Słownik tzw. warszawski 142
5.3.4. Inne słowniki XIX i 1. połowy XX wieku 143
5.3.4.1. Słowniki ogólne 143
5.3.4.2. Pozostałe typy słowników 146
5.4. Próba podsumowania 148
6. Polska leksykografia współczesna 151
6.1. Ogólna charakterystyka okresu 152
6.1.1. Periodyzacja 152
6.1.2. Uwagi o strukturze leksykografii najnowszej 154
6.2. Słowniki ogólne 156
6.2.1. Słownik języka polskiego PAN pod redakcją W. Doroszewskiego (SJPD) 157
6.2.2. Mały słownik języka polskiego (MSJP) 159
6.2.3. Słownik języka polskiego PWN pod redakcją M. Szymczaka (SJPSz) 161
6.2.4. Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny pod redakcją H. Zgółkowej (PSWP) 163
6.2.5. Słownik współczesnego języka polskiego pod redakcją B. Dunaja (SJPDun) 165
6.2.6. Inny słownik języka polskiego pod redakcją M. Bańki (ISJP) 166
6.2.7. Uniwersalny słownik języka polskiego pod redakcją S. Dubisza (USJP) 171
6.3. Słowniki synonimów (wyrazów bliskoznacznych) i antonimów 173
6.3.1. Synonimia i inne relacje semantyczne w ujęciu językoznawczym 173
6.3.2. Dobór wyrazów R. Zawilińskiego. Tezaurus a słownik synonimów 178
6.3.3. Słownik wyrazów bliskoznacznych pod redakcją S. Skorupki (SWB) 181
6.3.4. Słownik synonimów A. Dąbrówki, E. Geller i R. Turczyna 183
6.3.5. Słownik synonimów polskich PWN 184
6.3.6. Dystynktywny słownik synonimów A. Nagórko, M. Łazińskiego i H. Burkhardt 186
6.3.7. Inne słowniki synonimów 189
6.3.8. Słowniki antonimów 191
6.4. Słowniki frazeologiczne 193
6.4.1. Słownik frazeologiczny języka polskiego S. Skorupki 193
6.4.2. Słowniki S. Bąby 195
6.4.3. Wielki słownik frazeologiczny P. Muldnera-Nieckowskiego 196
6.4.4. Inne słowniki frazeologiczne 197
6.4.5. Uwagi podsumowujące 198
6.5. Słowniki etymologiczne 198
6.5.1. Słownik A. Brucknera 199
6.5.2. Słownik F. Sławskiego 200
6.5.3. Etymologiczny słownik języka polskiego A. Bańkowskiego 201
6.5.4. Inne źródła wiedzy o pochodzeniu wyrazów 203
6.6. Słowniki wyrazów obcych 205
6.6.1. Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych W. Kopalińskiego 206
6.6.2. Słowniki wyrazów obcych PWN 207
6.6.3. Inne duże słowniki wyrazów obcych 208
6.6.4. Słownik wyrazów obcych i trudnych A. Markowskiego i R. Pawelca 210
6.6.5. Słownik dla młodzieży — R. Pawelca 210
6.7. Słowniki poprawnościowe 211
6.7.1. Słowniki ortograficzne 212
6.7.1.1. Charakterystyka ogólna 213
6.7.1.2. Ważniejsze słowniki ortograficzne języka polskiego 215
6.7.1.2.1. Nowy słownik ortograficzny PWN (NSO PWN) 215
6.7.1.2.2. Wielki słownik ortograficzny PWN (WSO PWN) 216
6.7.1.2.3. Zasady pisowni S. Jodłowskiego i W. Taszyckiego 216
6.7.1.2.4. Ortograficzny słownik ucznia PWN 217
6.7.1.2.5. Słownik dla najmłodszych E. Polańskiego 218
6.7.1.2.6. Leksykon ortograficzny E. Polańskiego i P. Żmigrodzkiego 219
6.7.1.2.7. Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny pod redakcją J. Podrackiego 220
6.7.1.2.8. Inne słowniki ortograficzne 221
6.7.2. Słowniki ortoepiczne 222
6.7.2.1. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN (NSPP) 223
6.7.2.2. Słownik wyrazów kłopotliwych 225
6.7.2.3. Inne słowniki ortoepiczne 226
6.7.2.4. Słowniki wymowy (ortofoniczne) 227
6.7.2.5. Słowniki fleksyjne 228
6.7.2.5.1. Mały słownik odmiany wyrazów trudnych 229
6.7.2.5.2. Mały słownik odmiany nazw własnych 229
6.7.2.5.3. Czasownik polski Z. Saloniego 230
6.7.2.5.4. Słowniki S. Mędaka 231
6.7.2.5.5. Mały słownik rzeczowników osobliwych 231
6.8. Słowniki odmian językowych 232
6.8.1. Słownik gwary studenckiej (SGS) 233
6.8.2. Słownik polszczyzny potocznej PWN 234
6.8.3. Słownik argotyzmów 235
6.8.4. Nowy słownik gwary uczniowskiej 236
6.8.5. Inne słowniki odmian językowych 237
6.9. Słowniki naukowe 238
6.9.1. Charakterystyczne cechy opisu w słowniku naukowym (na przy- 000 kładzie Słownika polszczyzny XVI wieku i Słownika syntakty- 000 czno-generatywnego czasowników polskich) 239
6.9.2. Ważniejsze dzieła polskiej leksykografii naukowej 245
6.10. Słowniki elektroniczne (komputerowe) 251
6.10.1. Słowniki offline 254
6.10.2. Słowniki online 256
6.10.2.1. Słowniki profesjonalne 256
6.10.2.2. Słowniki amatorskie 259
6.10.3. Elektroniczne korpusy tekstów języka polskiego 262
Aneks (wklejka)
Suplement. Polska leksykografia w latach 2005—2008 265
Bibliografia 281
Indeks ważniejszych terminów 309