Dane szczegółowe książki

Spis treści

Wstęp 13
Co to jest i czym się zajmuje psychologia uzależnień od środków psychoaktywnych? 13

Rozdział 1
Efekty krótkotrwałego i długotrwałego działania alkoholu na organizm człowieka 19
Lidia Cierpiałkowska

1.1. Wprowadzenie 19
1.2. Efekty krótkotrwałego działania alkoholu na organizm człowieka 20
1.2.1. Metabolizm alkoholu etylowego 22
1.2.2. Różnice indywidualne i płciowe w przebiegu metabolizmu 27
1.2.3. Konsekwencje upicia się - dwufazowe działanie alkoholu 29
1.2.4. Powikłane i patologiczne upicie się 34
1.3. Zdrowotne, fizyczne i somatyczne skutki długotrwałego picia alkoholu 38
1.3.1. Choroby układów pokarmowego i dokrewnego 39
1.3.2. Choroby sercowo-naczyniowe i choroby płuc 41
1.3.3. Zaburzenia układu endokrynnego i funkcji seksualnych 42
1.4. Psychiczne i społeczne skutki przewlekłego picia alkoholu 44
1.4.1. Zaburzenia psychotyczne - ostre i rezydualne 45
1.4.2. Zaburzenia nastroju i zespół stresu pourazowego 48
1.4.3. Dysfunkcje procesów poznawczych i zespoły otępienne 52
1.4.4. Negatywne skutki społeczne 57
1.5. Podsumowanie 59

Rozdział 2
Szkodliwe używanie i uzależnienie od alkoholu 60
Lidia Cierpiałkowska

2.1. Wprowadzenie 60
2.2. Kryteria klasyfikacji zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu 61
2.3. Alkoholizm jako dynamicznie rozwijająca się choroba 66
2.3.1. Alkoholizm jako choroba przewlekła 68
2.3.2. Zespół narkomanicznego uzależnienia alkoholowego 78
2.4. Zaburzenia związane z używaniem alkoholu w klasyfikacji DSM i ICD 84
2.4.1. Szkodliwe picie i nadużywanie alkoholu 87
2.4.2. Uzależnienie od alkoholu 89
2.4.3. Zespół abstynencyjny 91
2.5. Typologie alkoholizmu 93
2.6. Płeć i wiek a zaburzenia związane z używaniem alkoholu 98
2.6.1. Ryzyko zaburzeń u kobiet 99
2.6.2. Okres adolescencji i wczesnej dorosłości 101
2.6.3. Ryzyko zaburzeń w okresie późnej dorosłości 102
2.7. Diagnoza kliniczna zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu 103
2.7.1. Diagnoza różnicowa i narzędzia badawcze 105
2.7.2. Diagnoza strukturalna i genetyczna 110
2.8. Podsumowanie 111

Rozdział 3
Modele genetyczne i koncepcje psychologiczne zaburzeń związanych z używaniem alkoholu 113
Lidia Cierpiałkowska

3.1. Wprowadzenie 113
3.2. Koncepcje psychologiczne i modele empiryczne 114
3.3. Modele genetyki behawioralnej i molekularnej 117
3.3.1. Badania nad bliźniętami i osobami spokrewnionymi 119
3.3.2. Metoda adopcyjna 124
3.3.3. Geny zwiększające ryzyko i ochraniające 129
3.3.4. Czynniki pośredniczące w dziedziczeniu 134
3.4. Alkohol jako środek uzależniający - modele zwierzęce 135
3.4.1. Mechanizmy uczenia się popędów 136
3.4.2. Układ nagrody - model sensytyzacji zachęty 141
3.4.3. Model procesów przeciwstawnych i allostazy 144
3.5. Koncepcje i modele psychologiczne 147
3.5.1. Behawiorystyczna koncepcja redukcji napięcia i tłumienia odpowiedzi na stres 148
3.5.2. Koncepcje poznawcze i behawioralno-poznawcze 156
3.5.3. Modele procesualne i strukturalne oczekiwań 162
3.5.4. Teoria społecznego uczenia się 167
3.5.5. Psychoanaliza i psychologia osobowości 173
3.6. Wieloczynnikowe modele integracyjne 180
3.6.1. Modele podatności i stresu 181
3.7. Podsumowanie 185

Rozdział 4
Rodzina i małżeństwo z problemem alkoholowym - podejścia interakcyjne i systemowe 187
Lidia Cierpiałkowska

4.1. Wprowadzenie 187
4.2. Wczesne modele funkcjonowania rodzin alkoholików 188
4.3. Psychologiczne modele interakcyjne 191
4.3.1. Koncepcje behawioralno-poznawcze 192
4.3.2. Gry małżeńskie w ujęciu analizy transakcyjnej 197
4.3.3. Psychodynamiczne koncepcje koluzji małżeńskich 207
4.4. Koncepcje i modele współuzależnienia 212
4.4.1. Status pojęcia współuzależnienie - od przejawów do genezy 213
4.4.2. Koalkoholizm jako przejaw procesu nałogowego 216
4.4.3. Współuzależnienie jako zaburzenie osobowości 219
4.4.4. Współuzależnienie jako reakcja na stres 223
4.4.5. Weryfikacja empiryczna modeli współuzależnienia 226
4.5. Alkoholowy system rodzinny w koncepcjach systemowo-strukturalnych 229
4.5.1. Alkoholowy system rodzinny w cyklu życia 230
4.5.2. Alkoholowy system rodzinny: reguły homeostazy i zmienności 239
4.5.3. Role w alkoholowym systemie rodzinnym 243
4.5.4. Modele transgeneracyjności: wielopokoleniowe rodziny alkoholowe 247
4.6. Podsumowanie 252

Rozdział 5
Funkcjonowania dzieci alkoholików - psychospołeczne źródła deficytów i zasobów 253
Lidia Cierpiałkowska

5.1. Wprowadzenie 253
5.2. Rodzina alkoholików: niespecyficzne i specyficzne wyznaczniki funkcji rodzicielskich 254
5.3. Obraz kliniczny funkcjonowania dzieci alkoholików 256
5.3.1. Dziecko we wczesnym okresie rozwoju w rodzinie alkoholowej 257
5.3.2. Funkcjonowanie dzieci w okresie adolescencji i wczesnej dorosłości 259
5.3.3. Role rodzinne a ograniczenia rozwoju potencjalnych możliwości dzieci 263
5. 4. Zdrowie i zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży w świetle wyników badań 273
5.4.1. Zdrowie i typy zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży 273
5.4.2. Alkoholowy zespół płodowy 275
5.4.3. Rezultaty porównań międzygrupowych: dzieci alkoholików i niealkoholików 277
5.4.4. Rezultaty porównań wewnątrzgrupowych: modele psychopatologii rozwojowej 279
5. 5. Zasoby i możliwości rozwoju dzieci alkoholików 284
5. 6. Podsumowanie 288

Rozdział 6
Modele i programy terapii jednostki i rodziny z zaburzeniami spowodowanymi używaniem alkoholu 289
Lidia Cierpiałkowska

6.1. Wprowadzenie 289
6.2. Modele alkoholizmu a koncepcje leczenia alkoholików 290
6.2.1. Wczesne modele behawiorystyczne 291
6.2.2. Model Minnesota 293
6.3. Współczesne programy i modele terapii alkoholików - proces i struktura 299
6.3.1. Proces zmiany a motywacja do leczenia 299
6.3.2. Współczesne modele poznawczo-behawioralne 306
6.3.3. Model terapii integracyjnej 312
6.3.4. Terapie zapobiegania nawrotom 317
6.4. Modele pomocy dla członków rodziny alkoholika 321
6.4.1. Programy i modele pomocy osobom współuzależnionym 322
6.4.2. Pomoc psychologiczna dzieciom 328
6.4.3. Programy pomocy dla rodziny 330
6.5. Założenia i cele ruchu anonimowych alkoholików 334
6.5.1. Grupy Anonimowych Alkoholików 335
6.5.2. Grupy rodzinne Al-Anon 343
6.5.3. Dzieci w grupach Al-Ateen 349
6.6. Podsumowanie 350

Rozdział 7
Profilaktyka. Podstawowe zagadnienia 352
Michał Ziarko

7.1. Wprowadzenie 352
7.2. Profilaktyka w cyklu życia człowieka 352
7.3. Zakres znaczeniowy pojęcia profilaktyka 357
7.4. Profilaktyka a inne oddziaływania z nią związane 361
7.4.1. Profilaktyka a promocja zdrowia 361
7.4.2. Profilaktyka a wychowanie 362
7.5. Rodzaje działań profilaktycznych 363
7.5.1. Działania profilaktyczne a faza rozwoju zaburzenia 363
7.5.2. Działania profilaktyczne a kontekst społeczny 369
7.6. Teorie w profilaktyce 372
7.7. Posumowanie 373

Rozdział 8
Etapy konstruowania programu profilaktycznego 374
Michał Ziarko

8.1 Wprowadzenie 374
8.2 Ogólny schemat tworzenia programu profilaktycznego 374
8.3 Faza przygotowawcza programu - działania orientacyjne 377
8.3.1. Obraz spożycia alkoholu 381
8.3.2. Przyczyny sięgania po alkohol przez młodzież 382
8.3.3. Czynniki ryzyka związane z używaniem alkoholu w okresie dzieciństwa i adolescencji 382
4.3.4 Czynniki chroniące 389
8.3.5. Charakterystyka zasobów i deficytów w środowisku realizacji programu 391
8.3.6. Identyfikacja mechanizmu spożywania alkoholu przez młodzież jako efekt diagnozy 393
8.3.7. Warunki efektywności diagnozy 393
8.4. Faza przygotowawcza programu - działania ideacyjne i decyzyjne 395
8.4.1. Formułowanie celów działań profilaktycznych 395
8.4.2. Projektowanie działań w ramach programu profilaktycznego 396
8.5. Faza realizacji programu 405
8.5.1 Działania organizacyjne 405
8.5.2. Działania realizacyjne - strategie w profilaktyce 405
8.6. Faza ewaluacyjno-korektywna programu 415
8.6.1. Pojęcie ewaluacji 415
8.6.2. Miejsce ewaluacji w programie profilaktycznym 415
8.6.3. Czynniki wpływające na trafność ewaluacji 419
8.6.4. Czynniki decydujące o skuteczności programów profilaktycznych 421
8.6.5. Standardy jakości programów profilaktycznych 424
8.7. Podsumowanie 426

Bibliografia 427
Indeks osób 462
Indeks rzeczowy 472
Wykaz ramek 482
Wykaz rysunków 484
Wykaz tabel 487