Dane szczegółowe książki
Hierarchiczna struktura leksykonu umysłowego: relacje semantyczne w leksykonie widzących i niewidomych użytkowników języka / Mikołajczak-Matyja, Nawoja
Autorzy
Tytuł
Hierarchiczna struktura leksykonu umysłowego: relacje semantyczne w leksykonie widzących i niewidomych użytkowników języka
Serie wydawnicze
Wydawnictwo
Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2008
ISBN
9788323218685
Hasła przedmiotowe
Informacje dodatkowe
Nr kontr. NUKAT
xx001113049
Nr tomu
27
Spis treści
pokaż spis treści
Wprowadzenie 13
1. Hierarchiczne uporządkowania semantyczne jako aspekt budowy i działania leksykonu umysłowego 17
1.1. Rozważania wstępne: informacje semantyczne a granice leksykonu umysłowego 17
1.2. Hierarchiczne relacje semantyczne 29
1.2.1. Podstawowe zagadnienia interdyscyplinarnego podejścia do relacji semantycznych 29
1.2.2. Hiponimia jako relacja o charakterze prototypowym 35
1.2.3. Meronimia jako relacja o charakterze prototypowym 43
1.2.4. Podstawowe cechy struktury hiponimicznej i struktury meronimicznej 52
1. Obszary słownictwa podlegające hierarchizacji i istnienie elementów nadrzędnych w hierarchiach 53
2. Głębokość hierarchii 54
3. Regularność hierarchii 55
1.2.5. Hiponimia a meronimia: różnice, podobieństwa i relacje pośrednie 57
1.2.6. Hierarchie nierozgałęzione (struktury liniowe) 64
1.3. Najważniejsze sposoby i przykłady przedstawiania hierarchicznego uporządkowania słownictwa i systemu pojęć 67
1.3.1. Podstawowe filozoficzne źródła budowania hierarchii semantycznych 67
1.3.2. Hierarchiczne uporządkowanie słownictwa a tradycyjna leksykografia: hierarchizacja w słownikach pojęciowych 71
1.3.3. Taksonomie potoczne 84
1.3.4. Hierarchiczne modele pamięci semantycznej 97
1.3.5. Relacje hierarchiczne we współczesnej leksykografii: baza leksykalna WordNet 103
2. Badania własne nad hierarchiczną strukturą semantyczną leksykonu umysłowego: eksperyment psycholingwistyczny 113
2.1. Metodologiczne podstawy badań 113
2.1.1. Eksperyment skojarzeniowy jako metoda badania semantycznych relacji hierarchicznych 115
2.1.2. Test ciągów hiperonimicznych 117
2.2. Opis eksperymentu 121
2.2.1. Cel i metoda badania 121
2.2.2. Materiał badawczy i przebieg badania 122
2.2.3. Respondenci 125
2.3. Kryteria analizy semantycznej 126
2.4. Liczba i zgodność reakcji 133
2.5. Umiejętność poszukiwania hiperonimów bliskich: analiza elementów początkowych (PI) ciągów 135
2.5.1. Reakcje prawidłowe typowe 135
2.5.2. Ocena prawidłowości wszystkich otrzymanych reakcji P1 143
2.5.3. Interpretacja reakcji nieprawidłowych: mechanizmy popełniania błędów 146
2.6. Umiejętność poszukiwania hiperonimów o wysokim poziomie ogólności: analiza elementów końcowych (PN) ciągów 148
2.6.1. Reakcje prawidłowe typowe 148
2.6.2. Ocena prawidłowości wszystkich otrzymanych reakcji PN 156
2.6.3. Umiejętność podawania określeń o wysokim poziomie ogólności i sposoby ich poszukiwania 158
2.7. Podstawowe rodzaje ciągów prawidłowych oraz zbliżających się do prawidłowych 163
2.7.1. Liczba osób budujących ciągi prawidłowe oraz zbliżające się do prawidłowych 163
2.7.2. Długość ciągów 166
2.7.3. Najczęstsze ciągi prawidłowe 170
2.8. Ciągi nieprawidłowe 174
2.8.1. Rodzaje ciągów nieprawidłowych 174
2.8.2. Schematy budowy ciągów nieprawidłowych 175
2.8.3. Podstawowe mechanizmy tworzenia ciągów nieprawidłowych 178
2.9. Wnioski 179
3. Rola informacji wzrokowych w tworzeniu hierarchicznej struktury semantycznej leksykonu umysłowego 183
3.1. Funkcjonowanie poznawcze i językowe osób niewidomych a struktura leksykonu: przegląd badań 183
3.1.1. Funkcjonowanie poznawcze osób niewidomych: podstawowe dane 184
3.1.2. Rozwój językowy osób niewidomych 191
3.1.2.1. Specyfika funkcjonowania językowego dzieci niewidomych w fazie jednowyrazowej 193
3.1.2.2. Dalsze etapy rozwoju językowego - podstawowe podobieństwa i różnice między niewidomymi a widzącymi 196
3.1.2.3. Werbalizm 198
3.1.3. Podstawy tworzenia struktur hierarchicznych przez osoby niewidome 204
3.1.3.1. Procesy abstrahowania 204
3.1.3.2. Semantyczna organizacja słownictwa 208
3.1.4. Podsumowanie 210
3.2. Badania własne: skojarzenia i ciągi hiperonimów konstruowane przez osoby niewidome i widzące 213
3.2.1. Cel badania 213
3.2.2. Respondenci 213
3.2.3. Klasyfikacja materiału badawczego według stopnia nasycenia informacjami wzrokowymi 215
3.2.4. Wyniki testu ciągów: analizy porównawcze 217
3.2.4.1. Wewnętrzna spójność badanych grup 218
3.2.4.2. Umiejętność poszukiwania hiperonimów bliskich: analiza elementów początkowych (P1) ciągów 219
3.2.4.2.1. Reakcje P1 prawidłowe i zbliżające się do prawidłowych 219
3.2.4.2.2. Reakcje nieprawidłowe 225
3.2.4.2.3. Mechanizmy popełniania błędów w podawaniu hiperonimów na pozycji P1 231
3.2.4.2.4. Zależność poprawności reakcji P1 od stopnia wizualności hasła 231
3.2.4.3. Umiejętność poszukiwania hiperonimów o wysokim poziomie ogólności: analiza elementów końcowych (PN) ciągów 232
3.2.4.3.1. Reakcje PN prawidłowe i zbliżające się do prawidłowych 232
3.2.4.3.2. Stopień ogólności reakcji PN 238
3.2.4.3.3. Zależność poprawności reakcji PN od stopnia wizualności hasła 241
3.2.4.4. Ciągi prawidłowe i zbliżające się do prawidłowych 242
3.2.4.4.1. Umiejętność tworzenia ciągów prawidłowych i zbliżających się do prawidłowych 242
3.2.4.4.2. Długość ciągów prawidłowych i zbliżających się do prawidłowych 245
3.2.4.4.3. Podobieństwo najczęstszych ciągów prawidłowych 249
3.2.4.5. Podstawowe rodzaje ciągów nieprawidłowych i typowe schematy ich budowy 250
3.2.4.5.1. Rodzaje ciągów nieprawidłowych 251
3.2.4.5.2. Schematy budowy ciągów nieprawidłowych 251
3.2.5. Wyniki testu skojarzeniowego 254
3.2.5.1. Skojarzenia dominujące 254
3.2.5.2. Stopień zbieżności reakcji z testu skojarzeniowego i z testu ciągów 256
3.2.6. Podsumowanie i wnioski 257
Uwagi końcowe 261
Literatura 264
Summary 302
1. Hierarchiczne uporządkowania semantyczne jako aspekt budowy i działania leksykonu umysłowego 17
1.1. Rozważania wstępne: informacje semantyczne a granice leksykonu umysłowego 17
1.2. Hierarchiczne relacje semantyczne 29
1.2.1. Podstawowe zagadnienia interdyscyplinarnego podejścia do relacji semantycznych 29
1.2.2. Hiponimia jako relacja o charakterze prototypowym 35
1.2.3. Meronimia jako relacja o charakterze prototypowym 43
1.2.4. Podstawowe cechy struktury hiponimicznej i struktury meronimicznej 52
1. Obszary słownictwa podlegające hierarchizacji i istnienie elementów nadrzędnych w hierarchiach 53
2. Głębokość hierarchii 54
3. Regularność hierarchii 55
1.2.5. Hiponimia a meronimia: różnice, podobieństwa i relacje pośrednie 57
1.2.6. Hierarchie nierozgałęzione (struktury liniowe) 64
1.3. Najważniejsze sposoby i przykłady przedstawiania hierarchicznego uporządkowania słownictwa i systemu pojęć 67
1.3.1. Podstawowe filozoficzne źródła budowania hierarchii semantycznych 67
1.3.2. Hierarchiczne uporządkowanie słownictwa a tradycyjna leksykografia: hierarchizacja w słownikach pojęciowych 71
1.3.3. Taksonomie potoczne 84
1.3.4. Hierarchiczne modele pamięci semantycznej 97
1.3.5. Relacje hierarchiczne we współczesnej leksykografii: baza leksykalna WordNet 103
2. Badania własne nad hierarchiczną strukturą semantyczną leksykonu umysłowego: eksperyment psycholingwistyczny 113
2.1. Metodologiczne podstawy badań 113
2.1.1. Eksperyment skojarzeniowy jako metoda badania semantycznych relacji hierarchicznych 115
2.1.2. Test ciągów hiperonimicznych 117
2.2. Opis eksperymentu 121
2.2.1. Cel i metoda badania 121
2.2.2. Materiał badawczy i przebieg badania 122
2.2.3. Respondenci 125
2.3. Kryteria analizy semantycznej 126
2.4. Liczba i zgodność reakcji 133
2.5. Umiejętność poszukiwania hiperonimów bliskich: analiza elementów początkowych (PI) ciągów 135
2.5.1. Reakcje prawidłowe typowe 135
2.5.2. Ocena prawidłowości wszystkich otrzymanych reakcji P1 143
2.5.3. Interpretacja reakcji nieprawidłowych: mechanizmy popełniania błędów 146
2.6. Umiejętność poszukiwania hiperonimów o wysokim poziomie ogólności: analiza elementów końcowych (PN) ciągów 148
2.6.1. Reakcje prawidłowe typowe 148
2.6.2. Ocena prawidłowości wszystkich otrzymanych reakcji PN 156
2.6.3. Umiejętność podawania określeń o wysokim poziomie ogólności i sposoby ich poszukiwania 158
2.7. Podstawowe rodzaje ciągów prawidłowych oraz zbliżających się do prawidłowych 163
2.7.1. Liczba osób budujących ciągi prawidłowe oraz zbliżające się do prawidłowych 163
2.7.2. Długość ciągów 166
2.7.3. Najczęstsze ciągi prawidłowe 170
2.8. Ciągi nieprawidłowe 174
2.8.1. Rodzaje ciągów nieprawidłowych 174
2.8.2. Schematy budowy ciągów nieprawidłowych 175
2.8.3. Podstawowe mechanizmy tworzenia ciągów nieprawidłowych 178
2.9. Wnioski 179
3. Rola informacji wzrokowych w tworzeniu hierarchicznej struktury semantycznej leksykonu umysłowego 183
3.1. Funkcjonowanie poznawcze i językowe osób niewidomych a struktura leksykonu: przegląd badań 183
3.1.1. Funkcjonowanie poznawcze osób niewidomych: podstawowe dane 184
3.1.2. Rozwój językowy osób niewidomych 191
3.1.2.1. Specyfika funkcjonowania językowego dzieci niewidomych w fazie jednowyrazowej 193
3.1.2.2. Dalsze etapy rozwoju językowego - podstawowe podobieństwa i różnice między niewidomymi a widzącymi 196
3.1.2.3. Werbalizm 198
3.1.3. Podstawy tworzenia struktur hierarchicznych przez osoby niewidome 204
3.1.3.1. Procesy abstrahowania 204
3.1.3.2. Semantyczna organizacja słownictwa 208
3.1.4. Podsumowanie 210
3.2. Badania własne: skojarzenia i ciągi hiperonimów konstruowane przez osoby niewidome i widzące 213
3.2.1. Cel badania 213
3.2.2. Respondenci 213
3.2.3. Klasyfikacja materiału badawczego według stopnia nasycenia informacjami wzrokowymi 215
3.2.4. Wyniki testu ciągów: analizy porównawcze 217
3.2.4.1. Wewnętrzna spójność badanych grup 218
3.2.4.2. Umiejętność poszukiwania hiperonimów bliskich: analiza elementów początkowych (P1) ciągów 219
3.2.4.2.1. Reakcje P1 prawidłowe i zbliżające się do prawidłowych 219
3.2.4.2.2. Reakcje nieprawidłowe 225
3.2.4.2.3. Mechanizmy popełniania błędów w podawaniu hiperonimów na pozycji P1 231
3.2.4.2.4. Zależność poprawności reakcji P1 od stopnia wizualności hasła 231
3.2.4.3. Umiejętność poszukiwania hiperonimów o wysokim poziomie ogólności: analiza elementów końcowych (PN) ciągów 232
3.2.4.3.1. Reakcje PN prawidłowe i zbliżające się do prawidłowych 232
3.2.4.3.2. Stopień ogólności reakcji PN 238
3.2.4.3.3. Zależność poprawności reakcji PN od stopnia wizualności hasła 241
3.2.4.4. Ciągi prawidłowe i zbliżające się do prawidłowych 242
3.2.4.4.1. Umiejętność tworzenia ciągów prawidłowych i zbliżających się do prawidłowych 242
3.2.4.4.2. Długość ciągów prawidłowych i zbliżających się do prawidłowych 245
3.2.4.4.3. Podobieństwo najczęstszych ciągów prawidłowych 249
3.2.4.5. Podstawowe rodzaje ciągów nieprawidłowych i typowe schematy ich budowy 250
3.2.4.5.1. Rodzaje ciągów nieprawidłowych 251
3.2.4.5.2. Schematy budowy ciągów nieprawidłowych 251
3.2.5. Wyniki testu skojarzeniowego 254
3.2.5.1. Skojarzenia dominujące 254
3.2.5.2. Stopień zbieżności reakcji z testu skojarzeniowego i z testu ciągów 256
3.2.6. Podsumowanie i wnioski 257
Uwagi końcowe 261
Literatura 264
Summary 302