Dane szczegółowe książki

Wprowadzenie 20
I. "Rosji nie można zrozumieć" 27
Spojrzenie pierwsze: Rosja jest prawosławna… 30
1. Prawosławie widziane z oddali 30
2. Chrześcijaństwo Rusi Kijowskiej 35
3. Prawosławie pod władzą Mongołów 39
4. Dwie gałęzie ruskiego prawosławia 41
5. Nie ma zgody z łacinnikami 47
6. Cerkiew mistyków, polityków i męczenników 49
7. Cerkiew "upaństwowiona" 53
8. Prądy oświeceniowe w Cerkwi 59
9. Bronimy Europy przed Bestią… 63
10. Religijne korzenie filozofii rosyjskiego romantyzmu 66
11. Laicyzm scjentysty, burżuja, społecznika i polityka 73
12. A wiara ustąpić nie chce… 79
13. Czy Cerkiew jest Rosją, a Rosja - Cerkwią? 83
Spojrzenie drugie: Rosja jest samodzierżawna 90
1. Jedynowładztwo stanowi o sile 90
2. Uosobieniem ojczyzny jest car 93
3. Kiedy cara zabraknie… 96
4. Pomazaniec czy antychryst? 98
5. Być carem w państwie europejskim 100
6. Wstrętna, zbrodnicza, ale wielka 102
7. Czy Radiszczew może być groźny? 106
8. Samodzierżawie czy Europa? 110
9. Czy możliwa jest Rosja inna? 112
10. Poddani myślą o polityce 116
11. Co się stało w roku 1905? 118
12. Finał 128
List cara Iwana Groźnego do zbuntowanego kniazia Andrieja Kurbskiego - 1564 135
Pierwszy list Iwana Groźnego do Kurbskiego 135
Spojrzenie trzecie: Rosja jest imperialna 141
1. Czym jest imperium? 141
2. Moskwa stolicą Wielkorusów 144
3. Na widnokręgu Moskwy jawi się Europa… 150
4. Zawalidrogi 154
5. Walka o dotarcie do prawdziwej Europy 158
6. Konstruktorka imperium 164
7. W obronie Europy przed uzurpatorem… 168
8. A teraz zawrzemy Święte Przymierze… 170
9. Czas rozprawić się z Turcją 176
10. Bosfor, Dardanele i losy Europy… 178
11. Nakręćmy film sensacyjny… 182
Mikołaj Bierdiajew "Dusza Rosji" (fragmenty) 185
Znaki zapytania 187
1. Czy istnieje "typowy Rosjanin"? 187
2. Jak zadomowić się w Rosji? 191
3. Różne drogi do rosyjskości 193
4. Nieustanne pytanie "kim jesteśmy?" 199
5. Mit cara i mit ludu 203
6. Symbolika ziem zdobytych: Syberii i Kaukazu 205
7. Mit rewolucji w kraju pytań o los człowieka 209
II. Kultury narodowe w Europie Wschodniej 215
Ukraińcy 217
1. Kijowski rodowód Ukraińców 217
2. Dzieje Ukrainy wiodą przez Halicz 221
3. Średniowieczne zderzenie kultur 223
4. Unia brzeska - wiara, polityka, kultura 229
5. Prawo i kultura szabli - wbrew Europie 239
6. Ku ruinie 247
7. Niespokojny ukraiński barok 251
8. Kozak zniewolony 261
9. Raz jeszcze na skrzyżowaniu dróg… 263
10. Rusyfikacja Lewobrzeża w XVIII wieku 267
11. Geografia XIX-wiecznej kultury ukraińskiej 273
12. Kiedy Europa się chwieje… 275
13. Europeizacja raz jeszcze… 279
14. W szkołach jeszcze polskich i już rosyjskich 281
15. Różne drogi romantyków ukraińskich 285
16. Ukraiński mesjanizm polityczny 288
17. Wątek polski, czyli specyfika Podola 293
18. Między duchem Hromad a prawami rynku 295
19. Socjalizm też wiąże z Rosją? 299
20. Daleki Piemont galicyjski 301
21. Ukraińska odrębność i ukraińska jedność 305
Historia Rusi albo Małej Rosji 310
Księgi bytu narodu ukraińskiego Mykola Kostomarow (fragmenty) 314
Białorusini 317
1. Miłosne i świątobliwe początki Połocka 317
2. Skąd się wzięło Wielkie Księstwo Litewskie? 322
3. Ruś cała do Litwy powinna należeć? 325
4. Nowy budowniczy Europy Środkowo-Wschodniej 329
5. W europejskim kotle duchowym 331
6. Zaskakująca postać Franciszka Skoryny 333
7. Czy w tym kraju może rządzić prawo? 335
8. Normą jest wojna, pokój wyjątkiem 341
9. Dwie kultury świata agrarnego: ludowa i "pańska" 345
10. Inspiracje kulturalne wspólnot wyznaniowych 351
11. Unia brzeska z perspektywy białoruskiej 355
12. Białoruskość "w uwikłaniu" 361
13. Białoruskie gniazdo i polska szkoła 363
14. Pierwszy rozbiór Polski: wschodnia Białoruś w imperium Katarzyny 371
15. Białorusin Kościuszko 379
16. Czasy przejściowe? 382
17. Car Aleksander I - apogeum polonizacji Białorusi i Litwy 386
18. Romantycy odkrywają Białoruś 390
19. Za powstanie listopadowe płacą także Białorusini… 394
20. Zniszczenie Kościoła grekokatolickiego 398
21. Białoruskie konspiracje epoki międzypowstaniowej 400
22. Powstanie styczniowe na Białorusi 406
23. Nowa formuła rusyfikacji 408
24. Zadanie pierwsze: wyeliminować wpływy polskie 410
25. Zadanie drugie: Białorusinowi dać awans przez rusyfikację 416
26. Drogi białoruskich socjalistów 420
27. Zakneblowana literatura żyje 422
28. Wielkie dzieło "Naszej Niwy" 426
29. Pytając o tożsamość Białorusina… 430
Jan Barszczewski Szlachcic Zawalnia, czyli Białoruś w fantastycznych opowiadaniach 436
Powieść szósta. Płaczka 436
Janka Kupała (wł. Iwan Łucewicz) Ojczyste pieśni 438
Prorok (fragmenty) 439
Litwini 441
1. Mendog spogląda dookoła 442
2. Czy Litwa zaistnieje w świecie? 452
3. Mendog walczy o przetrwanie 454
4. Sacrum, lud i polityka 456
5. Jagiełło otwiera nową epokę 459
6. Trzydzieści trzy lata wielkiej gry 468
7. Ale gdzie jest ta Europa? 472
8. Humaniści rozmawiają o wierze 478
9. Statuty Litewskie 482
10. Polonizacja Litwinów i lituanizacja Polaków 484
11. Uniwersytet na skalę ponadnarodową 486
12. Specyfika oświecenia wileńskiego 489
13. A poezja litewska zaczyna się od heksametru… 490
14. Pamięć o przedchrześcijańskim rodowodzie 492
15. Żmudzki matecznik 496
16. Kim się stanie litewski chłop? 501
17. Jak skutecznie zrusyfikować Litwinów? 505
18. Przenośnicy ksiąg 507
19. Litewskość przeciw polskości 511
20. Litwini na nowej drodze 514
Ludwik Jucewicz Pieśni litewskie przekładania Ludwika z Pokiewia (fragment) 518
Biruta 518
Maironis (wł. Jonas Maćiulis) Młoda Litwa (fragment) 521
Prolog 521
Pieśń pierwsza 523
Finowie 525
1. Północno-wschodni rodowód Finów 525
2. Gdy Europą Jest tylko luterańska Szwecja… 527
3. Narodziny fińskiej kultury elitarnej 531
4. Dramaty wieku XVIII 533
5. Dla autonomii - pod opiekę cara 537
6. Narodowy preromantyzm i romantyzm Finów 543
7. Czarowna moc Kalevali 547
8. Budowniczy fińskiego autonomizmu 551
9. Kultura mówi po fińsku… 555
10. Atak nacjonalistów wielkoruskich 557
11. Siła przemocy 561
12. Siła biernego oporu 563
13. Od biernego oporu do decyzji o walce czynnej 571
14. Literatura w dobie walki politycznej 575
15. Wyjątkowość fińskiej drogi w realiach carskiego imperium 578
Kalewala, epopeja fińska (fragment) 583
Eino Leino Kantyczki 589
Modry Krzyż 589
Estończycy 598
1. Spod Uralu nad Bałtyk 598
2. Chrześcijański Pan Bóg lubi najeźdźców… 600
3. Noc świętego Jerzego 606
4. Reformacja po estońsku 608
5. Czasy szwedzkie 610
6. Estonia szwedzka, rosyjska czy niemiecka? 614
7. Estońskie owoce niemieckiego oświecenia 620
8. Od uwolnienia chłopa do powstania Uczonego Towarzystwa Estońskiego 622
9. Syn Kaleva 626
10. Lud ziemi pyta o swoją tożsamość 628
11. Święto Pieśni 632
12. Kto grozi naszej kulturze? 634
13. Doświadczenie radykalnej rusyfikacji 636
14. Awans socjalny i świadomość narodowa 640
15. …a Sztuka ma być dla Sztuki… 644
Friedrich Reinhold Kreutzwald 648
Kalevipoeg - estoński epos historyczny (fragmenty) 648
Łotysze 673
1. Zderzenie kultur Liwów i Bałtów 673
2. Chrześcijaństwo religią najeźdźców 676
3. Polityczny i duchowy chaos XVI wieku 682
4. W szkole luterańskiej kultury 688
5. Łatgalia, czyli Inflanty polskie 692
6. Łotewski chłop szuka swej tradycji 696
7. Jak zrusyfikować lud? 700
8. Który wróg jest dla Łotysza groźniejszy? 706
9. Polskie wątki w kulturze Łatgalii 710
10. Łotewski rok 1905 714
Andrejs Pumprus Laczplesis, czyli ten co rozdarł niedźwiedzia (Łotewski gardzina) fragmenty 721
Pieśń pierwsza 721
Pieśń szósta 723
Janis Rainis Wiersze 726
Długa droga 726
Złamane sosny 727
Gruzini 728
1. Historia Gruzji liczy się na tysiąclecia… 728
2. W kręgu chrześcijaństwa pozaeuropejskiego 730
3. Kaukaskie średniowiecze 734
4. Persko-turecki rozbiór Gruzji 740
5. Kultura gruzińska w islamskich okowach 744
6. Mit prawosławnej wyzwolicielki 748
7. W guberni zakaukaskiej 754
8. Romantycy w rosyjskich mundurach 758
9. Gruzini "piją wodę z Tereku" 764
10. Pytania gruzińskich literatów 768
11. Socjalizm po gruzińsku 774
12. Czym była rusyfikacja Gruzji? 780
Sulchan Orbeliani O Mądrości rzeczy zmyślonych (fragment) 784
W jedności siła 784
Z wierszy Grigola Orbelianiego 786
Oblicze carycy Tamary w kościele w Betanii 786
Ormianie 791
1. Antyczni miłośnicy wiedzy 791
2. Między arabskim kalifatem a sojuszem z krzyżowcami 794
3. Naród się rozbiega… 796
4. Ormianie tureccy, perscy i rosyjscy 800
5. Ormiańskie postrzeganie Rosji 802
6. Swoi i obcy 809
7. Potęga ormiańskiej emigracji 812
8. Jak rusyfikować Ormian? 814
9. Dzieje dramatu Ormian tureckich 816
10. Najbardziej prorosyjscy - najmniej zrusyfikowani 820
Mojżesz Chorenaci Historia Armenii (fragmenty) 825
24 O Tigranesie, jaki był we wszystkich sprawach 825
25 O strachu i podejrzeniach Azhdahaka, dotyczących sojuszu Cyrusa i Tigranesa 826
26 O tym, jak udręczony podejrzeniami Azhdahak ujrzał w dziwnym śnie czekające go wydarzenia 826
27 O zdaniu jego doradców, a następnie o jego własnym planie i natychmiastowym jego wykonaniu 828
28 List Azhdahaka, następująca po nim zgoda Tigranesa i wysłanie Tigranuhi do Kraju Marów 828
29 O tym, jak odkryto spisek i wybuchła wojna, w której to zginął Azhdahak 830
30 O tym, że (Tigranes) wysłał swoją siostrę Tigranuhi do Tigranakertu; o Anush, pierwszej żonie Azhdahaka, i o osiedleniu jeńców 831
31 O potomkach Tigranesa i pochodzących od niego rodach 833
32 O wojnie trojańskiej za czasów Teutamusa i udziale naszego Zarmaira z nielicznymi (wojownikami) razem z wojskiem etiopskim i o jego śmierci w tej wojnie 835
Fragmenty pism Chaczatura Aboviana 836
Azerbejdżanie i ludy Wschodniego Kaukazu 846
1. Trzy tysiące lat temu… 847
2. Islam wkracza nad Morze Kaspijskie 849
3. Pod władzą Mongołów 853
4. W monarchii Safawidów 859
5. Niewierni atakują z północy i z zachodu 861
6. Kaukascy górale 867
7. Rosja włada całym Zakaukaziem 875
8. Azerbejdżańskie zderzenie kultur 879
9. Kaukaski imamat Szamila 887
10. Europeizacja przez kieszeń 897
11. Między socjalizmem, panislamizmem i panturkizmem 900
Mehmed Fuzuli "Haszysz i wino" (fragmenty) 906
O cechach Wina i o tych którzy je piją 906
Cechy Haszysza w jego własnym wyobrażeniu 910
Z mitologii czeczeńskiej. Opowieści z dawnych czasów. Mity i legendy o istotach mistycznych 915
Słońce i Księżyc 915
Dar-cananiłg - Matka Zamieci 916
Jełta 916
Tatarzy krymscy i Czerkiesi 919
1. Międzykontynentalny punkt graniczny 919
2. Chanat krymski jako ośrodek tatarskiej kultury 922
3. Rosjanie idą na Krym 926
4. Drogi rusyfikacji Tatarów krymskich 928
5. Krymska emigracja polityczna: muzułmańskie Bałkany i czerkieski matecznik 930
6. Od muzułmańskiej hidżry do rosyjskich masowych wysiedleń 936
7. Doświadczenia historyczne Czerkiesów 940
8. Idea "russkogo muzułmanstwa" jako współtwórcy Rosji 952
9. Nowe drogi Młodych Tatarów 960
Ismail Bej Gasprinskij Rosyjskie muzułmaństwo Myśli, uwagi i spostrzeżenia (fragmenty) 963
Rosyjsko-wschodnie porozumienie. Myśli, uwagi i pragnienia Izmaiła Gasprinskiego 966
Dżafar Seidamet Literatura tatarska (fragmenty) 969
Tatarski "Szewczenko" - Gaspriński 969
Czasopisma "Tongucz" i "Terdżeman" 969
Praca wychowawcza i pedagogiczna Gasprińskiego 970
Rewolucyjna działalność D. Seidameta 970
Czelebidżan Czelebijew 970
Czobanazadé 974
Mołdawianie 975
1. Mołdawska prehistoria 975
2. Hospodarstwo Mołdawskie w średniowiecznej Europie 979
3. Mołdawska kultura pod turecką władzą 981
4. Czekając rosyjskiej pomocy… 987
5. Mołdawię widać znad Sekwany… 991
6. Rozbiór historycznej Mołdawii - powstanie Besarabii 994
7. Besarabska autonomia 998
8. Echa greckiej walki o wolność 1000
9. Trzydziestolecie rusyfikacji łagodnej 1002
10. Za Prutem powstaje Rumunia 1005
11. Gwałtowne konflikty przełomu stuleci 1008
12. Naczelnym symbolem tożsamości okazuje się język… 1010
Miron Costin Latopis Ziemi Mołdawskiej i inne utwory historyczne (fragment) 1019
Rozdział III 1019
Hymn narodowy Republiki Mołdawii Limba Noastra (Nasz język) 1028
Żydzi 1031
1. Rosyjski Żyd ma korzenie polskie 1032
2. Zasady samorządu żydowskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1036
3. Usytuowanie socjalne Żydów polskich 1038
4. Dramat Żydów ukraińskich w 1648 roku 1042
5. Żydzi czy "Polacy wiary starozakonnej"? 1042
6. Talmudyści i chasydzi 1046
7. Żydzi w Rosji - odwieczny spór: szkodliwi czy potrzebni? 1050
8. Od Katarzyny II do Aleksandra I - wahania polityki wobec Żydów 1054
9. O niepodległość ojczyzny czy o wolność Tułacza? 1058
10. Dwie kultury żydowskie w Rosji: elitarna i ludowa 1062
11. Ukazy Mikołaja I w kwestii żydowskiej 1066
12. Asymilacja elit żydowskich do rosyjskości za Aleksandra II 1068
13. Kultura chasydzkiego sztetlu 1070
14. Dramatyczne doświadczenie pogromów 1072
15. Żydowska ucieczka w mit rewolucji socjalistycznej 1078
16. Syjonistyczny exodus Żydów z Rosji 1080
Martin Buber Rabin Nachman i mistycyzm żydowski (fragmenty) 1088
Wiara 1088
Modlitwa 1088
Dwie mowy 1088
Prawda i dialektyka 1088
Cel świata 1088
Droga w górę 1089
Sądzenie samego siebie 1089
Wola i przeszkoda 1089
Apel Włodzimierza Żabotyńskiego (1906) 1090
Żydowski bunt 1090
III. Rusyfikacja - zjawisko między polityką a kulturą 1099
O rusyfïkatorach 1101
1. Po co rusyflkować? 1102
2. Opanowanie struktur przekazu kulturalnego 1106
3. Wywieranie wpływu na postawy i mentalność 1108
4. Rusyfikacji stadium początkowe 1112
5. Car Mikołaj uderza w elity 1114
6. Cerkiew jako podmiot rusyfikujący lud 1116
7. Miejski rynek też umie rusyfikować… 1120
8. Jak rusyfikuje "prawdziwy Rosjanin"? 1128
9. Proletariusz nie ma ojczyzny, ale ojczyzną rewolucji będzie Rosja… 1132
O kulturach rusyfikowanych 1137
1. Zjawiska świadomej aprobaty rusyfikacji 1137
2. A jeśli rusyfikacja wzbudza opór… 1141
3. Kształty kultur rodzimych 1143
4. Bariera obcego języka 1145
5. Bariera obcej wiary 1149
6. Kultury rodzime, przynależność do innych kręgów kulturowych i rusyfikacja 1153
7. Specyfika "polskogo woprosa" w dziejach rusyfikacji Europy Wschodniej 1160
8. Poczucie tożsamości i dążenia polityczne narodów zniewolonych a procesy rusyfikacji 1167
9. Rusyfikacja i mit ponadnarodowej rewolucji socjalnej 1170
10. Europa wobec wielkiego imperium i narodów przez nie zniewolonych 1172
Zamiast bilansu 1178
1. Inorodcy przed świtem swobody 1178
2. Kiedy imperium niknie… 1184
3. Mit samostanowienia narodów na targu europejskiej polityki 1188
4. Minęło prawie sto lat… 1194
5. Czym bywa kultura ludów w niewoli… 1196
6. Epilogi dziejowe są równocześnie prologami czasów nowych… 1200
Summary 1206
Z literatury przedmiotu 1209
Teksty źródłowe 1209
Opracowania 1211
Indeks osób 1218
Indeks nazw geograficznych i etnicznych 1258
Posłowie 1294
Mapy 1299