Dane szczegółowe książki

SPIS TREŚCI

Przedmowa — Łukasz Kurdybacha 5

Część I. EPOKA USTROJÓW PIERWOTNYCH
(materiały przygotował Zbigniew Nanowski)
Rozdział 1. Wychowanie u ludów pierwotnych 13
Pierwociny wychowania w okresie hordy pierwotnej 14
Wychowanie w okresie ustroju rodowego 17
Wychowanie w okresie demokracji wojskowej 21
Bibliografia 23

Część II. WYCHOWANIE W USTROJU NIEWOLNICZYM
Rozdział 2. Starożytny Wschód
1. Oświata i wychowanie w starożytnych Chinach (opracował Zbigniew Nanowski) 27
Wychowanie w okresie dynastii Czou 28
Wychowanie przeciwko decentralizacji władzy 31
Postulaty wychowawcze Konfucjusza 33
Rozwój szkolnictwa państwowego 34
System egzaminów państwowych 37
2. Wychowanie w starożytnym Egipcie (opracował Łukasz Kurdybacha) 39
Kształcenie zawodowe 40
Etapy rozwoju oświaty egipskiej 43
3. Wychowanie w Asyrii i Babilonii (opracował Łukasz Kurdybacha) 46
Szkolnictwo Sumerów 46
System szkolny w Babilonii 50
4. Wychowanie, starożytnych Żydów (opracował Łukasz Kurdybacha) 52
Walka z wpływami hellenizmu 53
Metody nauczania 54
Bibliografia 55
Rozdział 3. Starożytna Grecja (opracował Łukasz Kurdybacha) 56
1. Wychowanie w Sparcie 56
Dwa okresy historii wychowania w Sparcie 58
Spartańska organizacja wychowania państwowego 60
2. Wychowanie w Atenach 62
Wychowanie w okresie demokracji ateńskiej 64
3. Pedagogika sofistów 68
Program sofistów \' 69
Wychowanie dla życia politycznego 71
4. Sokrates 73
Metoda nauczania 76
5. Poglądy pedagogiczne Platona 78
Koncepcja idealnego państwa 79
System wychowawczy Platona 81
Wychowanie szkolne 84
Efebia i studia wyższe 85
6. Poglądy pedagogiczne Arystotelesa 87
Arystoteles a Platon 88
Trzy rodzaje duszy i trzy aspekty wychowania 90
Wychowanie pod opieką państwa 94
Teoria uczenia się 95
Główne cele wychowania 96
7. Wychowanie w okresie hellenizmu \'. 97
Cechy hellenistycznej oświaty 99
Organizacja szkoły 101
Działalność Isokratesa 104
Powstanie starożytnych uniwersytetów 106
Upadek filozofii 107
Nauki przyrodnicze 108
Bibliografia 109
Rozdział 4. Starożytny Rzym (materiały przygotował Stefan Truchim) 111
1. Wychowanie w początkach republiki 111
Wychowanie domowe 112
Praca wychowawcza Katona 113
2. Działalność szkół elementarnych 115
3. Wychowanie rzymskie pod koniec ustroju republikańskiego 118
Narodziny szkół średnich i ich program 120
Program rzymskiej szkoły średniej 121
Reakcja przeciwko kulturze hellenistycznej 123
Instytucja pedagogów 124
Kształcenie kobiet 124
4. Początki rzymskiej myśli pedagogicznej 125
Poglądy Cycerona na wychowanie 126
Myśl pedagogiczna innych pisarzy 127
5. Wychowanie i szkolnictwo rzymskie w okresie cesarstwa 129
Szkolnictwo elementarne 129
Szkolnictwo średnie 130
Szkoły retoryczne 130
6. Stosunek cesarzy rzymskich do oświaty 133
Juliusz Cezar i August a sprawy oświatowe 133
Polityka szkolna Wespazjana i Hadriana 134
Organizacja szkolnictwa za czasów Antoniusza Piusa i Marka Aureliusza 135
Poprawa sytuacji materialnej szkół za Dioklecjana i Gracjana 136
Konstantyn Wielki i powstanie uniwersytetu w Konstantynopolu 137
7. Marek Fabiusz Kwintylian 138
Koncepcja kształcenia mówcy 139
Krytyka kształcenia domowego 141
Nauczanie i wychowanie w ,szkole publicznej 143
Zadania szkoły średniej 144
Kształcenie w szkole retorycznej 146
8. Poglądy wychowawcze Plutarcha 147
Wychowanie fizyczne 148
9. Pierwotne chrześcijaństwo wobec szkoły i oświaty (opracował Łukasz Kurdybacha) 149
Stosunek pierwszych pisarzy chrześcijańskich do wiedzy 150
Powstanie szkoły aleksandryjskiej i jej działalność 152
Chrześcijaństwo wobec szkół rzymskich w IV wieku 154
Próby pojednania chrześcijaństwa zachodniego z nauką starożytnych 155
Stosunek św. Augustyna do wiedzy świeckiej 156
Marcjan Capella i jego podręcznik 160
Bibliografia 161

Część III. WYCHOWANIE W EPOCE FEUDALNEJ
Rozdział 5. Szkolnictwo świeckie wieków średnich (materiały przygotował Stefan Truchim) 165
1. Stan szkolnictwa po upadku zachodniego cesarstwa rzymskiego 165
2. Działalność szkół irlandzkich i ich charakter 167
3. Rozwój szkolnictwa w państwie Karola Wielkiego 170
Szkoła pałacowa 171
Próba organizowania oświaty powszechnej 173
Działalność i poglądy oświatowe Alkwina 174
Zabiegi Teodulfa wokół rozbudowy szkół 175
4. Kontynuatorzy myśli oświatowej Karola Wielkiego 177
Rozdział 6. Rozwój oświaty kościelnej wieków średnich (opracował Łukasz Kurdybacha) , 180
Powstanie szkół klasztornych 180
Działalność Kassiodora 183
- Niechęć Grzegorza Wielkiego do wiedzy 184
Działalność Izydora z Sewilli \'. 185
Próby zorganizowania szkół kościelnych 187
Szkoły katedralne 188
Szkoły parafialne 189
Losy szkół klasztornych 190
Kościelny monopol nauczania 191
Średniowieczne metody nauczania i wychowania szkół kościelnych 192
Program nauczania 194
Quadrivium 196
Rozdział 7. Mieszczańskie ambicje oświatowe (opracował Łukasz Kurdybacha) 200
1. Przemiany w życiu społecznym i ekonomicznym 200
Początki szkolnictwa mieszczańskiego 202
Szkoły mieszczańskie w Anglii 204
Dążenia mieszczaństwa niemieckiego do własnego szkolnictwa 206
2. Nowe prądy oświatowe we Francji 208
Rola dialektyki 209
Działalność Abelarda 211
Rozdział 8. Powstanie uniwersytetów (opracował Łukasz Kurdybacha) 217
1. Walka uczonych paryskich o wolność nauczania 217
Początki uniwersytetu bolońskiego 221
Organizowanie się uniwersytetu paryskiego 223
Powstanie uniwersytetów w Anglii 223
Opanowanie uniwersytetu paryskiego przez kler 223
2. Tomasz z Akwinu i scholastyka 227
Znaczenie scholastyki 230
Rozdział 9. Wychowanie rycerskie i rzemieślnicze (opracował Łukasz Kurdybacha) 232
Cele i formy wychowania rycerskiego 232
Kształcenie rzemieślników 238
Bibliografia 239
Rozdział 10. Oświata na Rusi Kijowskiej (opracował W. Z. Smirnow) 241
Bibliografia 244
Rozdział 11. Rozwój szkolnictwa w Polsce średniowiecznej (opracował Józef Skoczek) 245
1. Pierwsze szkoły katedralne 245
Powstanie szkół parafialnych w Polsce 249
2. Polska szkoła średniowieczna 252
Programy szkół 252
Lektura szkolna 254
Nauczyciele 256
Życie żaków 257
3. Powstanie uniwersytetu krakowskiego 258
Organizacja uniwersytetu 260
Odbudowa uniwersytetu krakowskiego 262
Nowe zadania uniwersytetu krakowskiego 263
Bibliografia 267
Rozdział 12. Wychowanie i szkolnictwo w okresie Odrodzenia (opracował Łukasz Kurdybacha) 268
1. Podłoże włoskiego renesansu 268
Życie polityczne Włoch 270
Franciszek Petrarka 272
2. Początki pedagogiki renesansowej 275
3. Działalność pedagogiczna Guarina z Werony 276
Nowy program nauczania 278
4. Szkoła Yittorino da Feltre 278
Szkoła w Mantui 280
Metoda nauczania 282
5. Główne kierunki humanistycznej teorii wychowania 284
Poglądy naśladowców Vergeria 287
6. Regres kultury i pedagogiki włoskiego renesansu 291
7. Pedagogika renesansowa w Anglii 292
Początki humanizmu w Anglii 292
Reforma oświaty 294
8. Poglądy oświatowe Tomasza More\'a 296
Działalność Tomasza More\'a 296
Idee społeczne Utopii 298
Komunizm Utopii 299
Wychowanie na wyspie Utopii 301
Wychowanie moralne 304
9. Tomasz. Elyot 305
10. Niderlandzka myśl pedagogiczna 308
Bracia Wspólnego Życia 310
11. Erazm z Rotterdamu 312
Program szkoły średniej 315
Poglądy na wychowanie 316
12. Poglądy pedagogiczne Jana Ludwika Vivesa 317
Krytyka średniowiecznej kultury przez Vivesa 318
System pedagogiczny Vivesa 319
Wskazania dydaktyczne i psychologiczne Vivesa\' 322
Rewizja programu 323
13. Pedagogika w okresie Humanizmu we Francji 327
14. Myśl pedagogiczna Franciszka Rabalais\'go 328
Krytyka wychowania scholastycznego 330
Nowe wychowanie 331
15. Piotr Ramus 334
O nowy program nauczania 335
Projekt reformy Sorbony -. 337
Bibliografia 338
Rozdział 13. Rola reformacji i kontrreformacji w dziejach oświaty (opracował Łukasz Kurdybacha) 340
1. Znaczenie Lutra w dziejach wychowania 340
Ideologia reformacji niemieckiej 340
Stosunek Lutra do oświaty 343
Luter wobec oświaty ludu 346
2. Działalność Filipa Melanchtona 347
: 3. Myśl pedagogiczna Jana Sturma 349
4. Powstanie szkół kalwińskich 352
Stosunek Kalwina do oświaty 353
Program gimnazjum w Genewie \' 354
5. Szkolnictwo jezuickie 356
Ratio studiorum 358
Rozbieżność poglądów na pedagogikę jezuitów 360
Stosunek jezuitów do kultury humanistycznej 362
Metody nauczania i wychowania 364
Bibliografia 367
Rozdział 14. Wychowanie i szkolnictwo w Polsce w okresie Odrodzenia (opracował Łukasz Kurdybacha) 369
1. Stosunek społeczeństwa do szkół i nauki 369
2. Rozwój i reorganizacja szkół ; 371
3. Niepowodzenia polskiej oświaty czasów Odrodzenia 373
4. Stanowisko Mikołaja Reja \' , \' 375
5. Uniwersytet krakowski 376
6. Akademia Lubrańskiego 379
7. Wyjazdy na studia zagraniczne 380
Rozdział 15. Wychowanie i szkolnictwo w Polsce w okresie reformacji 383
1. Stosunek reformacji polskiej do oświaty (opracował Łukasz Kurdybacha) 383
2. Gimnazjum w Elblągu (materiały przygotował Kazimierz Kubik) 385
3. Gdańskie gimnazjum akademickie (materiały przygotował Kazimierz Kubik) 387
Program kursów akademickich 388
Nauczanie języka polskiego 390
Polskie szkoły prywatne 391
4. Gimnazjum akademickie w Toruniu (opracował Stanisław Tync) 391
Śmiałe plany oświatowe 393
Wzloty i upadki : 395
5. Szkolnictwo kalwińskie w Polsce 395
Reforma gimnazjum pińczowskiego 397
Rola języka polskiego 398
Organizacja gimnazjum 398
Rozdział 16. Początki polskiej teorii pedagogicznej (opracował Łukasz- Kurdybacha) 400
1. Poglądy wychowawcze Szymona Mariciusa 400
Rola wykształcenia w społeczeństwie 402
Organizacja szkolnictwa 404
Akademia Krakowska 404
Program studiów 406
2. Poglądy Andrzeja Frycza Modrzewskiego na wychowanie 407
Ideologia Modrzewskiego 407
Krytyka starego wychowania 410
Wychowanie moralne 413
Konieczność opieki państwa nad szkołami 414
Program nauczania 416
3. Pierwszy poradnik wychowawczy dla rodziców 417
Główne cele rozprawy Glicznera 418
Praktyczne rady dla rodziców 419
Rozdział 17. Oświata w Polsce w okresie kontrreformacji (opracował Łukasz Kurdybacha) 421
1. Szkolnictwo jezuickie w Polsce 422
Taktyka jezuitów w Polsce 422
Dodatnie i ujemne cechy kolegiów jezuickich w Polsce 424
2. Walka uniwersytetu krakowskiego z jezuitami 425
3. Powstanie uniwersyteckiej szkoły średniej w Krakowie 426
Wzmożenie walki jezuitów z Akademią Krakowską 428
4. Akademia Zamoyska i jej popularność 430
Program nauczania Akademii 432
Wpływy Akademii Zamojskiej 434
5. Niechęć postępowej szlachty do szkoły jezuickiej 435
6. Kontrreformacyjne szkolnictwo parafialne 437
Miejskie szkoły parafialne 437
Szkoły parafialne na wsi 438
Powolny upadek wiejskich szkół parafialnych 440
7. Poglądy pedagogiczne Sebastiana Petrycego z Pilzna (materiały przygotował Józef Miąso) 443
Ograniczoność idei Petrycego 445
Opieka państwa nad szkolnictwem 445
Wychowanie moralne i fizyczne 447
Program wykształcenia 448
Rozdział 18. Szkolnictwo ariańskie (opracował Łukasz Kurdybacha) 451
1. Szkoła Wojciecha z Kalisza w Lewartowie 451
Praktyczny program nauczania 452
2. Gimnazjum w Rakowie 454
Nauczanie etyki 458
Wychowanie w Rakowie 461
Bibliografia \' 464

Część IV. PEDAGOGIKA POCZĄTKÓW KAPITALIZMU
Rozdział 19. Pedagogika rodzącej się burżuazji (opracował Łukasz Kurdybacha) 469
1. Tomasz Campanella i jego utopia 469
Idee społeczne Państwa Słońca 471
Poglądy na wychowanie 473
2. Utopia Jana Walentego Andreaego 476
Program nauczania 477
3. Rola Franciszka Bacona w dziejach wychowania 479
Konieczność nowego programu nauczania 481
4. Znaczenie Kartezjusza w historii wychowania 483
Cztery reguły Kartezjusza 484
5. Wolfgang Ratkę (materiały przygotowała Bella Sandler) 485
Niepowodzenia Ratkego 487
Zasady dydaktyki Ratkego 489
6. System pedagogiczny Jana Amosa Komeńskiego (opracował Łukasz Kurdybacha) 491
Studia Komeńskiego 492
Działalność Komeńskiego w Polsce 494
Cele Pansofii 495
Drzwi języków 498
Organizacja i program wychowania 502
Program szkoły ojczystego języka 504
Szkoła średnia \' \" 505
Dydaktyka Komeńskiego 506
Inne prace Komeńskiego 510
7. Gimnazjum Opalińskich w Sierakowie 511
Program gimnazjum w Sierakowie 513
Bibliografia 516
Rozdział 20. Pedagogika angielskiej rewolucji burżuazyjnej (opracował Łukasz Kurdybacha) 518
1. Dążenia do powszechności i zeświecczenia oświaty 518
Działalność Samuela Hartliba 519
2. Projekt Johna Miltona i Williama Petty\'ego 522
Projekt Williama Petty\'ego 524
3. Poszukiwanie nowych rozwiązań 529
Nacisk opinii publicznej na parlament 531
4. Poglądy Gerarda Winstanleya 533
Wychowanie przez pracę 534
Niedzielna oświata dorosłych 537
5. Regres oświatowych idei rewolucyjnych 538
Wychowanie prywatne 539
Upadek oświaty i szkół 541
6. John Locke 543
Teoria wrodzonych idei 544
Stosunek Locke\'a do oświaty ludu 546
Wychowanie gentlemana 547
Wychowanie fizyczne 549
Wykształcenie gentlemana 550
7. Idee oświatowe Johna Bellersa 553
Bibliografia 554
Rozdział 21. Szkolnictwo elementarne w krajach katolickich (opracował Łukasz Kurdybacha) 555
Bibliografia 557
Rozdział 22. Reformy oświatowe Piotra Wielkiego (opracował W. Z. Smirnow) 558
1. Rozwój oświaty na Rusi do końca XVII wieku 558
2. Działalność Piotra Wielkiego 562
Szkoły ogólnokształcące 565
Rola Tatiszczewa 569
Działalność Łomonosowa •. 570
Bibliografia 572
Rozdział 23. Okres reform wychowania w Polsce 573
1. Kultura i szkolnictwo w czasach saskich (materiały przygotowała Jadwiga Lechicka) 573
Szkolnictwo średnie czasów saskich 575
Szkolnictwo wyższe i parafialne : 576
2. Pomorskie szkoły luterańskie (materiały przygotował Kazimierz Kubik) 577
3. Kolegium teatynów w Warszawie (opracował Łukasz Kurdybacha) 579
4. Szkoła rycerska Stanisława Leszczyńskiego w Luneville (opracowała Mieczysława Mitera-Dobrowolska) 581
5. Reforma Stanisława Konarskiego (opracował Łukasz Kurdybacha) 584
Collegium Nobilium 587
Program nauczania Collegium Nobilium 591
Reforma kolegiów pijarskich 596
Troska Konarskiego o nauczycieli 597
Bibliografia 598
Rozdział 24. Idee\' pedagogiczne francuskiego oświecenia 599
1. Dążenia do laicyzacji oświaty we Francji XVIII wieku (opracował Łukasz Kurdybacha) 599
Niechęć do szkół jezuickich 602
2. Idee La Chalotais ¦. 604
Krytyka wychowania jezuickiego 605
Konieczność upaństwowienia szkolnictwa 607
Plan Rollanda 608
3. Pedagogika francuskiego naturalizmu (opracował Jan Legowicz) 609
Rousseau — teoretykiem naturalnego wychowania człowieka 610
Filozofia Rousseau 611
Poglądy Rousseau na wychowanie 612
Okres dzieciństwa -.\'.¦.\' 614
Okres kształcenia umysłu 616
Wychowanie społeczno-ideowe 617
Wychowanie kobiety 618
Znaczenie Rousseau 619
4. Materialistyczne poglądy Klaudiusza Helwecjusza na wychowanie (opracował Jan Legowicz) 620
Podstawowe założenia filozofii Helwecjusza 621
Elementy teorii wychowania w dziełach Helwecjusza 623
Historyczne losy poglądów pedagogicznych Helwecjusza 627
5. Materialistyczne i świeckie koncepcje pedagogiczne Holbacha 627
Główne założenia filozofii Holbacha 628
Poglądy Holbacha na wychowanie 631
Rola wychowania intelektualnego 633
Cele wychowania 634
Bibliografia 636
Rozdział 25. Reformy szkolnictwa ludowego na ziemiach niemieckich i austriackich (materiały przygotował Michał Cieśla) 637
1. Szkoły ludowe w Niemczech 637
Sytuacja materialna szkolnictwa \' 639
Działalność Rochowa 640
2. Reforma szkół ludowych w Austrii 643
Bibliografia 644
Rozdział 26. Akademia szlachecka Korpusu Kadetów w Warszawie (opracowała Mieczysława Mitera-Dobrowolska) 645
Powstanie Szkoły Rycerskiej • 645
Program nauczania 646
Wychowanie obywatelskie 648
Bibliografia 652
Rozdział 27. Komisja Edukacji Narodowej (opracowała Mieczysława Mitera-Dobrowolska) , 653
1. Powstanie i zadania Komisji 653
Członkowie Komisji -•¦ 655
Projekty 658
2. Zarys działalności Komisji Edukacji Narodowej 661
Etap pierwszy 662
Etap drugi 664
Etap trzeci 665
3. Działalność Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych 666
Prace nad podręcznikami 667
Wizytacje szkół 671
Ustawy Komisji Edukacji 672
4. Reforma szkół głównych 674
Reforma Akademii Krakowskiej 676
Reforma Akademii Wileńskiej 677
Stan akademicki 678
Kształcenie nauczycieli 679
5. Podjęcie hasła oświaty ludu 681
Próby rozbudowy szkół parafialnych 683
Elementarz dla szkół parafialnych -, 686
Powinności nauczyciela 689
6. Wysiłki rozwiązania sprawy edukacji dziewcząt 690
Niechęć społeczeństwa szlacheckiego 692
7. Walka o język narodowy w szkole 695
Gramatyka Kopczyńskiego 696
Rola retoryki 697
8. O nowe oblicze szkoły 699
Nowe metody nauczania 701
9. Komisja Edukacji Narodowej w świetle współczesnych jej opinii 703
10. Bibliografia 707
Rozdział 28. Pedagogika niemieckich filantropistów (materiały przygotował Michał Cieśla) 711
Działalność Basedowa 712
Wpływ filantropistów 714
Bibliografia 716
Rozdział 29. Oświata i szkolnictwo w Rosji drugiej połowy XVIII wieku (opracował W. Z. Smirnow) 717
Losy dzieła Piotra Wielkiego 717
Początki szkolnictwa żeńskiego 718
Szkolnictwo dla ludu 719
Działalność Nowikowa 720
Poglądy Radiszczewa na wychowanie 721
Rola wychowania -. 722
Bibliografia 724
Rozdział 30. Francuska myśl pedagogiczna w okresie rewolucji burżuazyjnej (materiały przygotowała Irena Szybiak) 725
Projekt Mirabeau 725
Projekt Talleyranda 727
Projekt Condorceta 728
Projekt Lepeletiera 731
Cofanie się postępowych idei oświatowych 734
Bibliografia 735
Indeks nazwisk (opracował Józef Płoski) 737
Indeks rzeczowy (opracował Tadeusz Mizia) 745
Spis ilustracji w tekście 754
Spis ilustracji na wkładkach 758