Dane szczegółowe książki
Rozwój człowieka / Turner, Jeffrey S.; Lis, Stanisława (1931-); Helms, Donald B.
Tytuł
Rozwój człowieka
Tytuł oryginału
Lifespan development
Wydawnictwo
Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1999
ISBN
8302071188
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Przedmowa
Rozdział 1. WSTĘP DO PSYCHOLOGII ROZWOJU W CIĄGU ŻYCIA 1
Co o tym sądzisz? 2
Wprowadzenie 2
Przegląd psychologii rozwoju w ciągu życia 3
Koncepcje periodyzacji cyklu życiowego 5
Wpływ czynników środowiskowych na rozwój człowieka w ciągu życia 7
Dynamika rozwojowa: wzrastanie, dojrzewanie i uczenie się 8
Rozwój a okresy krytyczne 9
Zagadnienia i tematy psychologii rozwoju w ciągu życia 10
Współzależność procesów starzenia się 10
Zagadnienia teoretyczne 12
Interakcja dziedziczności i środowiska 12
Zasada epigenetyczna 13
Ciągły czy nieciągły rozwój człowieka 13
Aktywne i reaktywne modele rozwoju 15
Podobieństwa i różnice związane z płcią 15
Metody badawcze psychologii rozwoju w ciągu życia 16
Metoda naukowa 16
Obserwacja jako klucz do wiedzy 18
Rodzaje obserwacji 18
Obserwacja człowieka w przeszłości: biografie dziecięce 19
Techniki obserwacji w warunkach naturalnych 20
Studium przypadku 21
Wywiad i kwestionariusz 22
Metoda korelacyjna 23
Metoda eksperymentalna 23
Plan podtużny i plan poprzeczny 26
Czynniki związane z wiekiem i kohortą 26
Podejścia sekwencyjne 28
Problemy badawcze 29
Kwestie etyczne w badaniach 30
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 2. TEORIE ROZWOJU W CIĄGU ŻYCIA 35
Co o tym sądzisz? 36
Wprowadzenie 36
Co sprawia, iż teoria rozwoju w ciągu życia jest uznawana za dobrą? 36
Psychologiczne teorie rozwoju w ciągu życia 38
Teorie psychodynamiczne 38
II
Teorie psychoanalityczne 38
Freuda teoria osobowości 40
Eriksona teoria psychospołeczna 43
Inne teorie psychodynamiczne 46
Krytyka teorii psychodynamicznych 48
Teorie poznawcze 49
Piageta teoria poznawczo-rozwojowa 49
Teoria przetwarzania informacji 52
Krytyka teorii poznawczych 54
Teorie uczenia się 55
Behawioryzm 55
Teoria uczenia się społecznego 58
Krytyka teorii uczenia się 60
Teoria etologiczna 61
Etologia i badanie okresów krytycznych 61
Krytyka teorii etologicznej 63
Teoria humanistyczna 63
Maslowa teoria samorealizacji63
Rogersa teoria obrazu Ja 65
Krytyka teorii humanistycznej 65
Teoria ekologiczna 65
Bronfenbrennera teoria ekologiczna 65
Krytyka teorii ekologicznej 66
Godne uwagi psychologiczne teorie okresu dorosłości 66
Socjologiczne teorie rozwoju w ciągu życia 68
Symboliczny interkacjonizm 68
Teoria wymiany społecznej 69
Teoria rozwoju rodziny 70
Teoria konfliktu 70
Krytyka teorii socjologicznych 71
Biologiczne teorie rozwoju w ciągu życia 71
Teoria zużywania się 72
Teoria komórkowa 72
Teoria odporności 73
Krytyka teorii biologicznych 74
Praktyczne zastosowanie teorii rozwoju w ciągu życia 74
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 3. GENETYKA, DZIEDZICZNOŚĆ A ŚRODOWISKO 79
Co o tym sądzisz? 80
Wprowadzenie 80
Genetyka życia 81
Genetyka biochemiczna: podstawowe pojęcia82
Podstawowa struktura komórki 83
Podstawowe zasady genetyki 84
Determinacja płci 85
Płeć bądź cechy związane z chromosomem X 86
DNA: wzorzec życia 88
Indywidualność genetyczna 90
Ill
Proste sposoby dziatania genów 92
Behawioralna genetyka 98
Poligeny a zachowanie 99
Inteligencja a zachowanie 101
Badania bliźniąt: metodologia 101
Dziedziczenie cech zachowań 103
Aberracje i mutacje genetyczne 105
Zespól Downa 105
Zespól Klinefeltera (XXY) 106
Zespól Turnera (XO) 106
Zespól cri-du chat (kociego miauczenia) 106
Zespól potrójnego X (XXX) 107
Zespól XYY 107
Poradnictwo genetyczne 107
Stadia poradnictwa genetycznego 108
Wykrywanie i leczenie zaburzeń i wad ptodu 109
Amniocenteza 109
Biopsja kosmówki 110
Ultrasonografia 112
Fetoskopia 112
Zabiegi chirurgiczne u ptodu w łonie matki 113
Przyszłe kierunki badań genetycznych 114
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 4. ROZWÓJ PRENATALNY, NARODZINY I PRZYSTOSOWANIE W OKRESIE NOWORODKOWYM 121
Co o tym sądzisz? 122
Moment zapłodnienia 122
Zapłodnienie mnogie 123
Rozwój prenatalny 124
Pierwszy trymestr125
Pierwszy miesiąc 125
Drugi miesiąc 125
Trzeci miesiąc 126
Drugi trymestr 127
Czwarty miesiąc 127
Piąty miesiąc 127
Szósty miesiąc 127
Trzeci trymestr 128
Siódmy, ósmy i dziewiąty miesiąc 128
Różnice związane z ptcią w rozwoju mózgu płodu 128
Wcześniactwo 129
Środowisko prenatalne 131
Odżywianie się matki 131
Używki 132
Macierzyńskie emocje 134
Czynniki teratogenne 135
Zaburzenia w przebiegu ciąży 138
IV
Zatrucie ciążowe (toksemia) 138
Czynnik Rh 139
Ciąża pozamaciczna 140
Poronienie 140
Proces narodzin 140
Etapy akcji porodowej i rozwiązanie 142
Pierwsza faza 142
Druga faza 142
Trzecia faza 145
Techniki porodu 145
Metoda Lamaza 145
Metoda Leboyera 145
Poród w domu 146
Rooming-in (pobyt dziecka razem z matką) i wspomaganie porodowe 146
Cesarskie cięcie 146
Poporodowa adaptacja noworodka 149
Testy i pomiary profilaktyczne 149
Obrzezanie 150
Bezpłodność 150
Przeciwdziałanie bezpłodności 152
Zapłodnienie in vitro 152
Sztuczne zapłodnienie 153
Macierzyństwo zastępcze 154
Transfer embrionów 154
Problemy związane z technikami reprodukcyjnymi 154
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 5. OKRES NIEMOWLĘCY I PONIEMOWLĘCY 161
Co o tym sądzisz? 162
1. Rozwój fizyczny 162
Rozwój układu nerwowego 163
Mielinizacja a dojrzewanie mózgu 165
Zasada gotowości 165
Lokomocja 166
Chwytanie167
Chwytanie a rozwój sztuki dziecka 169
2. Rozwój umysłowy 172
Stadium rozwoju sensoryczno-motorycznego Jeana Piageta173
Aktywność odruchowa (0-1 miesiąc) 173
Pierwotne reakcje okrężne (1 -4 miesiąc) 173
Wtórne reakcje okrężne (4-8 miesiąc) 174
Koordynacja schematów wtórnych (8-12 miesiąc) 174
Reakcje okrężne trzeciego stopnia (12-18 miesiąc) 174
Wykrywanie nowych sposobów działania za pomocą kombinacji myślowych (18-24 miesiąc) 175
Rozwój pojęć 176
Pojęcia kształtu i wielkości 176
Pojęcia przestrzenne 177
Pojęcia klas 177
Pojęcia czasu 178
V
Poznanie a pamięć 179
Rodzaje systemów przechowywania w pamięci 179
Rozwój pamięci w dzieciństwie 180
Rozwój narządów zmysłowych 181
Wzrok 181
Percepcja głębi 181
Słuch182
Smak i węch 182
Dotyk 183
Rozwój mowy 183
Mowa a mózg 183
Teorie rozwoju mowy 183
Stadia rozwoju mowy 186
3. Osobowość i rozwój społeczny 190
Przywiązanie 191
Teorie przywiązania 192
Wskaźniki przywiązania 193
Indywidualne różnice w przywiązaniu 194
Przywiązanie a kontakt/zadowolenie 195
Rozwój ról związanych z płcią 198
Seks a płeć: niektóre definicje i wskazówki 199
Teorie rozwoju ról związanych z płcią 200
Wczesny rozwój ról związanych z płcią 202
Rozwój emocjonalny 203
Płacz 204
Śmiech i humor 204
Lęk i niepokój 204
Gniew i agresja 205
Wpływ zabawy na rozwój dziecka 206
Zabawa eksploracyjna i manipulacja 206
Zabawa destrukcyjna 207
Teorie rozwoju osobowości 208
Psychoseksualna teoria Zygmunta Freuda 208
Psychospołeczna teoria Erika Eriksona 208
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 6. WCZESNE DZIECIŃSTWO 215
Co o tym sądzisz? 216
1. Rozwój fizyczny 216
Zmiany fizyczne w okresie wczesnego dzieciństwa217
Wpływ odżywiania na rozwój 218
Rozwój sprawności motorycznej 219
Stadia rozwoju sprawności motorycznej 219
Wypróbowywanie sprawności motorycznych 221
Rozwój sprawności motorycznych i artystycznej twórczości 221
2. Rozwój umysłowy 224
Piagetowskie stadium myślenia przed pojęciowego 225
Funkcja symboliczna 225
Egocentryzm 226
VI
Animizm 227
Artyficjalizm 227
Sprawiedliwość immanentna 228
Rozwój pojęć 228
Pojęcia kształtu i wielkości 229
Pojęcie przestrzeni 229
Pojęcie ilości 230
Pojęcie czasu 232
Rozwój językowy 232
Czynniki wpływające na rozwój językowy 233
Rozwój semantyczny 234
Rozwój syntaktyczny 235
Pragmatyka 238
3. Osobowość i rozwój społeczny 239
Rozwój ról związanych z płcią 239
Wpływ rodziców 239
Aktywność zabawowa 240
Wpływ rówieśników 240
Wpływ szkoły 241
Literatura dziecięca 241
Media 242
Czynniki wpływające na zachowania w rolach związanych z płcią 243
Rozwój emocjonalny 244
Lęk 244
Gniew i agresja 246
Wpływ rodziny na rozwój dziecka 247
Stosunki między rodzeństwem 247
Dyscyplinowanie dziecka 249
Maltretowanie dziecka 250
Kazirodztwo i seksualne wykorzystywanie dziecka 251
Wpływ szkoły na rozwijające się dziecko 259
Kategorie edukacji we wczesnym dzieciństwie 260
Wpływ grupy rówieśniczej na rozwijające się dziecko 263
Wzorce interakcji w grupie rówieśniczej 264
Rozwój prospołeczny 267
Wpływ zabawy na rozwijające się dziecko 268
Rodzaje zabaw 269
Teorie rozwoju osobowości 271
Psychoseksualna teoria Zygmunta Freuda 271
Psychospołeczna teoria Erika Eriksona 273
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 7. ŚREDNIE DZIECIŃSTWO 279
Co o tym sądzisz? 280
1. Rozwój fizyczny 280
Zmiany fizyczne zachodzące podczas średniego dzieciństwa 281
Zmiany w proporcjach ciała i wyglądzie zewnętrznym 281
Rozwój mięśni, szkieletu i narządów wewnętrznych 282
Rozwój zdolności motorycznych 284
2. Rozwój umysłowy 287
VII
Stadia rozwoju poznawczego według Piageta 287
Myślenie intuicyjne 287
Operacje konkretne 290
Rozwój pojęć 294
Pojęcia kształtu i wielkości 294
Pojęcia przestrzenne 294
Pojęcie odnoszące się do relacji pomiędzy przedmiotami 294
Pojęcia ilości 295
Pojęcia czasu 295
Pojęcie śmierci 295
Rozwój zdolności do rozwiązywania problemów 296
Style poznawcze 297
Tempo poznawcze: impulsywność lub refleksyjność 298
Trudności związane z uczeniem się 299
Rodzaje trudności w uczeniu się 302
Interwencje w przypadkach wystąpienia trudności w uczeniu się 304
Rozwój języka 305
Rozwój słownictwa oraz rozwój semantyczny 305
Rozwój składni 305
Rozwój zdolności pragmatycznych 306
Dialekty językowe 306
3. Osobowość i rozwój społeczny 308
Rozwój emocjonalny 309
Strach i lęk 309
Złość i agresja 309
Szczęście i humor 310
Miłość 310
Rozwój moralny 311
Teoria Jeana Piageta 311
Teoria Lawrence'a Kohlberga 312
Krytyka teorii Kohlberga 314
Wpływ rodziny na rozwijające się dziecko 315
Wpływ sprzyjającej atmostery domowej 316
Rodzina i telewizja 317
Wpływ szkoły na rozwijające się dziecko 319
Wpływ nauczyciela 320
Metody kontroli klasy 323
Wpływ grupy rówieśniczej na rozwijające się dziecko 324
Rozwój dziecięcych przyjaźni 326
Wpływ zabawy na rozwój dziecka 327
Zabawa a rozwój ról związanych z płcią 327
Sporty zespołowe 328
Teorie rozwoju osobowości 329
Psychoseksualna teoria Zygmunta Freuda 329
Psychospołeczna teoria Erika Eriksona 333
Przegląd rozdziału * Terminy do zapamiętania * Problemy do przemyślenia * Zalecana literatura
Rozdział 8. OKRES DORASTANIA 339
Co o tym sądzisz? 340
1. Rozwój fizyczny 340
VIII
Pokwitanie 341
Hormony a pokwitanie 342
Skok rozwojowy w okresie dorastania 343
Pierwszo- i drugorzędne cechy płciowe 343
Psychologia okresu dorastania 347
Dorastanie a reaktywność seksualna 348
Rozwój ruchowy 348
2. Rozwój umysłowy 349
Stadia rozwoju poznawczego według Piageta349
Operacje formalne 349
Czy istnieją inne stadia rozwoju poznawczego? 354
3. Osobowość i rozwój społeczny 355
Wpływ rodziny na rozwój dorastającego 356
Style kontroli rodzicielskiej 357
Brak harmonii w rodzinie 359
Wpływ szkoty na rozwój dorastającego 361
Wpływ grupy rówieśniczej na rozwój dorastającego 363
Formy interakcji w grupie rówieśników 365
Różnice w przyjaźniach dorastających związane z płcią 365
Zachowania seksualne dorastających 366
Randki i zaloty 367
Aktywność seksualna 368
Implikacje aktywności seksualnej dorastających 370
Dlaczego niektórzy dorastający uprawiają niebezpieczny seks374
Wartości a relacje seksualne dorastających 376
Rodzaje wartości seksualnych 377
Teorie rozwoju osobowości 379
Psychoseksualna teoria Zygmunta Freuda 379
Psychospołeczna teoria Erika Eriksona 379
Alternatywne koncepcje okresu dorastania 381
4. Zaburzenia okresu dorastania 383
Samobójstwa nastolatków 383
Zaburzenia łaknienia 384
Nadużywanie środków psychoaktywnych 386
Przestępczość nieletnich 389
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 9. WCZESNA DOROSŁOŚĆ 397
Co o tym sądzisz? 398
1. Rozwój fizyczny i umysłowy 398
Rozwój fizyczny 399
Ćwiczenia a dobre samopoczucie fizyczne 400
Odżywianie a dobra kondycja fizyczna 401
Rozwój umysł\łowy 402
Zmiany jakościowe 402
Zmiany ilościowe 403
2. Osobowość i rozwój społeczny 406
Dojrzałość dorosłego człowieka 406
IX
Siedem dymensji dojrzałości według Gordona Allporta 407
Teorie rozwoju osobowości 409
Teoria Erika Eriksona 409
Teoria Daniela Levinsona 409
Teoria Rogera Goulda 412
Rozwój intymnych związków dorostych osób 414
Randki a intymne związki414
Role związane z płcią a intymne związki 415
Miłość a intymne związki417
3. Możliwości wyboru stylu życia 421
Małżeństwo 421
Odraczanie decyzji o małżeństwie 421
Motywy zawierania małżeństwa 422
Przystosowanie się do życia małżeńskiego 423
Rozwód i separacja 424
Przystosowanie się do rozwodu 424
Dzieci a rozwód 426
Małżeństwo zrekonstruowane 428
Rodzina z jednym rodzicem 430
Konkubinat (kohabitacja) 431
Samotne życie 432
Związki gejów i lesbijek 433
Rodzicielstwo 435
Wzorce płodności w Stanach Zjednoczonych 435
Małżeństwo bezdzietne 437
Przystosowanie się do roli rodzicielskiej 437
Role rodzicielskie 440
4. Kariera 449
Wybór kariery 449
Teorie rozwoju zawodowego 450
Szukanie satysfakcji z pracy452
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 10. ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ 459
Co o tym sądzisz? 460
1. Rozwój fizyczny i umysłowy460
Rozwój fizyczny 461
Starzenie się zewnętrzne 462
Starzenie się wewnętrzne 465
Zmiany w zdolnościach sensorycznych 466
Kłopoty ze zdrowiem 468
Menopauza i klimakterium 477
Rozwój umysłowy 478
Funkcjonowanie intelektualne w średnim wieku 478
Zmiany w zakresie pamięci 480
2. Osobowość i rozwój społeczny 482
Przejście do średniego wieku 483
Kryzys czy okres przejściowy? 483
Różnice związane z płcią w okresie przejściowym średniego wieku 484
X
Osobowość w wieku średnim: stabilizacja, zmiana czy jedno i drugie? 485
Argumenty na rzecz stabilizacji 485
Argumenty na rzecz zmiany 487
Argumenty na rzecz stabilizacji i zmiany492
Samorealizacja osobowości 495
Koncepcja samorealizacji495
Charakterystyka osób samorealizujących się 495
Stres w okresie dorosłości 497
Definicja stresu i stresorów498
Sfres a wzorce zachowań 499
Stres a ogólny zespól adaptacyjny 499
Radzenie sobie ze stresem w dorosłym życiu 500
3. Rodzina 502
Interakcje rodzice-dorastający502
Przystosowanie do okresu postrodzicielskiego ............................ 503
Puste gniazdo ............................................. 503
Pełne gniazdo ............................................. 505
Dziadkowie .............................................. 506
Opieka nad starzejącymi się rodzicami 507
Formy opieki i pomocy 507
Złożoność i koszty opieki510
4. Rozwój zawodowy 513
Kariera zawodowa w średnim wieku 513
Zmiany kariery zawodowej w średnim wieku 514
Powody zmian w karierze 515
Kobieta jako pracownik 516
Dyskryminacja płciowa 517
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 11. PÓŹNA DOROSŁOŚĆ 525
Co o tym sądzisz? 526
1. Rozwój fizyczny i umysłowy 526
Starzenie się a stereotyp starucha 527
Rozwój fizyczny 529
Zewnętrzne przejawy starzenia się 529
Wewnętrzne przejawy starzenia się 531
Zmiany w funkcjonowaniu zmysłów 533
Zaburzenia zdrowotne 537
Fizyczny dobrostan w czasie późnej dorosłości 542
Rozwój umysłowy 544
Trendy funkcjonowania intelektualnego 544
Zmiany w zakresie pamięci546
2. Osobowość i rozwój społeczny 548
Teorie rozwoju osobowości 548
Koncepcja ciągłości 548
Koncepcja nieciągłości549
Formy pomyślnego starzenia się 552
Teoria wyłączania się 552
Teoria aktywności 553
XI
Struktura osobowości a pomyślne starzenie się 554
Przegląd życia i reminiscencja 555
Zte przystosowanie psychiczne 558
Powszechność i trendy558
Zaburzenia funkcjonalne 559
Zespól organiczny mózgu 561
3. Rodzina 566
Relacje w małżeństwie 567
Urządzenie się w życiu 567
Opieka instytucjonalna 568
Rodzaje opieki instytucjonalnej 568
Przystosowanie do pobytu w instytucji 569
Relacje z krewnymi 571
Formy opieki i interakcji 571
4. Emerytura 575
Składniki przejścia na emeryturę 576
Przystosowanie do emerytury 578
Przystosowanie psychiczne 578
Przystosowanie finansowe 578
Przystosowanie małżeńskie 580
Inne przystosowania społeczne 583
Proces przechodzenia na emeryturę 584
Faza przedemerytalna 585
Faza miodowego miesiąca 585
Faza rozczarowania 585
Faza reorientacji585
Faza stabilności 586
Faza końcowa 586
Przegląd rozdziału * Terminy do zapamiętania * Problemy do przemyślenia * Zalecana literatura
Rozdział 12. ŚMIERĆ I ŻAŁOBA591
Co o tym sądzisz? 592
Śmierć i umieranie z perspektywy współczesnego społeczeństwa593
Wymiary śmierci 594
Teorie psychologicznych aspektów procesu umierania 596
Teoria Elizabeth Kubler-Ross 596
Stadium zaprzeczania 596
Stadium gniewu 597
Stadium targowania się 598
Stadium depresji 599
Stadium akceptacji 600
Teoria Edwina Shneidmana 601
Teoria E. Mansella Pattisona 601
Ostra faza 603
Przewlekła faza życia-umierania 603
Faza terminalna 604
Umierać z godnością 604
Program hospicjum 606
XII
Prawo do śmierci 606
W chwili śmierci 611
Definicje i komponenty śmierci 612
Śmierć funkcjonalna 613
Śmierć komórkowa 613
Śmierć mózgowa 613
Czy istnieje życie pośmiertne? 613
Żałoba 615
Radzenie sobie ze stratą 615
Ekspresja żałoby 617
Ekspresja fizyczna 617
Ekspresja poznawcza 617
Ekspresja afektywna 617
Ekspresja behawioralna618
Stadia żałoby 618
Stadium wstrząsu 618
Stadium kurczenia się w sobie 619
Stadium akomodacji 620
Dysfunkcjonalne i funkcjonalne metody radzenia sobie ze stratą 621
Unikanie 621
Wymazywanie 623
Idealizacja 623
Sposoby funkcjonalnego sposobu radzenia sobie 623
Zakończenie starego i rozpoczęcie nowego życia 624
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Bibliografia 629
Słownik 688
Indeks autorów699
Indeks rzeczowy 715
Rozdział 1. WSTĘP DO PSYCHOLOGII ROZWOJU W CIĄGU ŻYCIA 1
Co o tym sądzisz? 2
Wprowadzenie 2
Przegląd psychologii rozwoju w ciągu życia 3
Koncepcje periodyzacji cyklu życiowego 5
Wpływ czynników środowiskowych na rozwój człowieka w ciągu życia 7
Dynamika rozwojowa: wzrastanie, dojrzewanie i uczenie się 8
Rozwój a okresy krytyczne 9
Zagadnienia i tematy psychologii rozwoju w ciągu życia 10
Współzależność procesów starzenia się 10
Zagadnienia teoretyczne 12
Interakcja dziedziczności i środowiska 12
Zasada epigenetyczna 13
Ciągły czy nieciągły rozwój człowieka 13
Aktywne i reaktywne modele rozwoju 15
Podobieństwa i różnice związane z płcią 15
Metody badawcze psychologii rozwoju w ciągu życia 16
Metoda naukowa 16
Obserwacja jako klucz do wiedzy 18
Rodzaje obserwacji 18
Obserwacja człowieka w przeszłości: biografie dziecięce 19
Techniki obserwacji w warunkach naturalnych 20
Studium przypadku 21
Wywiad i kwestionariusz 22
Metoda korelacyjna 23
Metoda eksperymentalna 23
Plan podtużny i plan poprzeczny 26
Czynniki związane z wiekiem i kohortą 26
Podejścia sekwencyjne 28
Problemy badawcze 29
Kwestie etyczne w badaniach 30
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 2. TEORIE ROZWOJU W CIĄGU ŻYCIA 35
Co o tym sądzisz? 36
Wprowadzenie 36
Co sprawia, iż teoria rozwoju w ciągu życia jest uznawana za dobrą? 36
Psychologiczne teorie rozwoju w ciągu życia 38
Teorie psychodynamiczne 38
II
Teorie psychoanalityczne 38
Freuda teoria osobowości 40
Eriksona teoria psychospołeczna 43
Inne teorie psychodynamiczne 46
Krytyka teorii psychodynamicznych 48
Teorie poznawcze 49
Piageta teoria poznawczo-rozwojowa 49
Teoria przetwarzania informacji 52
Krytyka teorii poznawczych 54
Teorie uczenia się 55
Behawioryzm 55
Teoria uczenia się społecznego 58
Krytyka teorii uczenia się 60
Teoria etologiczna 61
Etologia i badanie okresów krytycznych 61
Krytyka teorii etologicznej 63
Teoria humanistyczna 63
Maslowa teoria samorealizacji63
Rogersa teoria obrazu Ja 65
Krytyka teorii humanistycznej 65
Teoria ekologiczna 65
Bronfenbrennera teoria ekologiczna 65
Krytyka teorii ekologicznej 66
Godne uwagi psychologiczne teorie okresu dorosłości 66
Socjologiczne teorie rozwoju w ciągu życia 68
Symboliczny interkacjonizm 68
Teoria wymiany społecznej 69
Teoria rozwoju rodziny 70
Teoria konfliktu 70
Krytyka teorii socjologicznych 71
Biologiczne teorie rozwoju w ciągu życia 71
Teoria zużywania się 72
Teoria komórkowa 72
Teoria odporności 73
Krytyka teorii biologicznych 74
Praktyczne zastosowanie teorii rozwoju w ciągu życia 74
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 3. GENETYKA, DZIEDZICZNOŚĆ A ŚRODOWISKO 79
Co o tym sądzisz? 80
Wprowadzenie 80
Genetyka życia 81
Genetyka biochemiczna: podstawowe pojęcia82
Podstawowa struktura komórki 83
Podstawowe zasady genetyki 84
Determinacja płci 85
Płeć bądź cechy związane z chromosomem X 86
DNA: wzorzec życia 88
Indywidualność genetyczna 90
Ill
Proste sposoby dziatania genów 92
Behawioralna genetyka 98
Poligeny a zachowanie 99
Inteligencja a zachowanie 101
Badania bliźniąt: metodologia 101
Dziedziczenie cech zachowań 103
Aberracje i mutacje genetyczne 105
Zespól Downa 105
Zespól Klinefeltera (XXY) 106
Zespól Turnera (XO) 106
Zespól cri-du chat (kociego miauczenia) 106
Zespól potrójnego X (XXX) 107
Zespól XYY 107
Poradnictwo genetyczne 107
Stadia poradnictwa genetycznego 108
Wykrywanie i leczenie zaburzeń i wad ptodu 109
Amniocenteza 109
Biopsja kosmówki 110
Ultrasonografia 112
Fetoskopia 112
Zabiegi chirurgiczne u ptodu w łonie matki 113
Przyszłe kierunki badań genetycznych 114
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 4. ROZWÓJ PRENATALNY, NARODZINY I PRZYSTOSOWANIE W OKRESIE NOWORODKOWYM 121
Co o tym sądzisz? 122
Moment zapłodnienia 122
Zapłodnienie mnogie 123
Rozwój prenatalny 124
Pierwszy trymestr125
Pierwszy miesiąc 125
Drugi miesiąc 125
Trzeci miesiąc 126
Drugi trymestr 127
Czwarty miesiąc 127
Piąty miesiąc 127
Szósty miesiąc 127
Trzeci trymestr 128
Siódmy, ósmy i dziewiąty miesiąc 128
Różnice związane z ptcią w rozwoju mózgu płodu 128
Wcześniactwo 129
Środowisko prenatalne 131
Odżywianie się matki 131
Używki 132
Macierzyńskie emocje 134
Czynniki teratogenne 135
Zaburzenia w przebiegu ciąży 138
IV
Zatrucie ciążowe (toksemia) 138
Czynnik Rh 139
Ciąża pozamaciczna 140
Poronienie 140
Proces narodzin 140
Etapy akcji porodowej i rozwiązanie 142
Pierwsza faza 142
Druga faza 142
Trzecia faza 145
Techniki porodu 145
Metoda Lamaza 145
Metoda Leboyera 145
Poród w domu 146
Rooming-in (pobyt dziecka razem z matką) i wspomaganie porodowe 146
Cesarskie cięcie 146
Poporodowa adaptacja noworodka 149
Testy i pomiary profilaktyczne 149
Obrzezanie 150
Bezpłodność 150
Przeciwdziałanie bezpłodności 152
Zapłodnienie in vitro 152
Sztuczne zapłodnienie 153
Macierzyństwo zastępcze 154
Transfer embrionów 154
Problemy związane z technikami reprodukcyjnymi 154
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 5. OKRES NIEMOWLĘCY I PONIEMOWLĘCY 161
Co o tym sądzisz? 162
1. Rozwój fizyczny 162
Rozwój układu nerwowego 163
Mielinizacja a dojrzewanie mózgu 165
Zasada gotowości 165
Lokomocja 166
Chwytanie167
Chwytanie a rozwój sztuki dziecka 169
2. Rozwój umysłowy 172
Stadium rozwoju sensoryczno-motorycznego Jeana Piageta173
Aktywność odruchowa (0-1 miesiąc) 173
Pierwotne reakcje okrężne (1 -4 miesiąc) 173
Wtórne reakcje okrężne (4-8 miesiąc) 174
Koordynacja schematów wtórnych (8-12 miesiąc) 174
Reakcje okrężne trzeciego stopnia (12-18 miesiąc) 174
Wykrywanie nowych sposobów działania za pomocą kombinacji myślowych (18-24 miesiąc) 175
Rozwój pojęć 176
Pojęcia kształtu i wielkości 176
Pojęcia przestrzenne 177
Pojęcia klas 177
Pojęcia czasu 178
V
Poznanie a pamięć 179
Rodzaje systemów przechowywania w pamięci 179
Rozwój pamięci w dzieciństwie 180
Rozwój narządów zmysłowych 181
Wzrok 181
Percepcja głębi 181
Słuch182
Smak i węch 182
Dotyk 183
Rozwój mowy 183
Mowa a mózg 183
Teorie rozwoju mowy 183
Stadia rozwoju mowy 186
3. Osobowość i rozwój społeczny 190
Przywiązanie 191
Teorie przywiązania 192
Wskaźniki przywiązania 193
Indywidualne różnice w przywiązaniu 194
Przywiązanie a kontakt/zadowolenie 195
Rozwój ról związanych z płcią 198
Seks a płeć: niektóre definicje i wskazówki 199
Teorie rozwoju ról związanych z płcią 200
Wczesny rozwój ról związanych z płcią 202
Rozwój emocjonalny 203
Płacz 204
Śmiech i humor 204
Lęk i niepokój 204
Gniew i agresja 205
Wpływ zabawy na rozwój dziecka 206
Zabawa eksploracyjna i manipulacja 206
Zabawa destrukcyjna 207
Teorie rozwoju osobowości 208
Psychoseksualna teoria Zygmunta Freuda 208
Psychospołeczna teoria Erika Eriksona 208
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 6. WCZESNE DZIECIŃSTWO 215
Co o tym sądzisz? 216
1. Rozwój fizyczny 216
Zmiany fizyczne w okresie wczesnego dzieciństwa217
Wpływ odżywiania na rozwój 218
Rozwój sprawności motorycznej 219
Stadia rozwoju sprawności motorycznej 219
Wypróbowywanie sprawności motorycznych 221
Rozwój sprawności motorycznych i artystycznej twórczości 221
2. Rozwój umysłowy 224
Piagetowskie stadium myślenia przed pojęciowego 225
Funkcja symboliczna 225
Egocentryzm 226
VI
Animizm 227
Artyficjalizm 227
Sprawiedliwość immanentna 228
Rozwój pojęć 228
Pojęcia kształtu i wielkości 229
Pojęcie przestrzeni 229
Pojęcie ilości 230
Pojęcie czasu 232
Rozwój językowy 232
Czynniki wpływające na rozwój językowy 233
Rozwój semantyczny 234
Rozwój syntaktyczny 235
Pragmatyka 238
3. Osobowość i rozwój społeczny 239
Rozwój ról związanych z płcią 239
Wpływ rodziców 239
Aktywność zabawowa 240
Wpływ rówieśników 240
Wpływ szkoły 241
Literatura dziecięca 241
Media 242
Czynniki wpływające na zachowania w rolach związanych z płcią 243
Rozwój emocjonalny 244
Lęk 244
Gniew i agresja 246
Wpływ rodziny na rozwój dziecka 247
Stosunki między rodzeństwem 247
Dyscyplinowanie dziecka 249
Maltretowanie dziecka 250
Kazirodztwo i seksualne wykorzystywanie dziecka 251
Wpływ szkoły na rozwijające się dziecko 259
Kategorie edukacji we wczesnym dzieciństwie 260
Wpływ grupy rówieśniczej na rozwijające się dziecko 263
Wzorce interakcji w grupie rówieśniczej 264
Rozwój prospołeczny 267
Wpływ zabawy na rozwijające się dziecko 268
Rodzaje zabaw 269
Teorie rozwoju osobowości 271
Psychoseksualna teoria Zygmunta Freuda 271
Psychospołeczna teoria Erika Eriksona 273
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 7. ŚREDNIE DZIECIŃSTWO 279
Co o tym sądzisz? 280
1. Rozwój fizyczny 280
Zmiany fizyczne zachodzące podczas średniego dzieciństwa 281
Zmiany w proporcjach ciała i wyglądzie zewnętrznym 281
Rozwój mięśni, szkieletu i narządów wewnętrznych 282
Rozwój zdolności motorycznych 284
2. Rozwój umysłowy 287
VII
Stadia rozwoju poznawczego według Piageta 287
Myślenie intuicyjne 287
Operacje konkretne 290
Rozwój pojęć 294
Pojęcia kształtu i wielkości 294
Pojęcia przestrzenne 294
Pojęcie odnoszące się do relacji pomiędzy przedmiotami 294
Pojęcia ilości 295
Pojęcia czasu 295
Pojęcie śmierci 295
Rozwój zdolności do rozwiązywania problemów 296
Style poznawcze 297
Tempo poznawcze: impulsywność lub refleksyjność 298
Trudności związane z uczeniem się 299
Rodzaje trudności w uczeniu się 302
Interwencje w przypadkach wystąpienia trudności w uczeniu się 304
Rozwój języka 305
Rozwój słownictwa oraz rozwój semantyczny 305
Rozwój składni 305
Rozwój zdolności pragmatycznych 306
Dialekty językowe 306
3. Osobowość i rozwój społeczny 308
Rozwój emocjonalny 309
Strach i lęk 309
Złość i agresja 309
Szczęście i humor 310
Miłość 310
Rozwój moralny 311
Teoria Jeana Piageta 311
Teoria Lawrence'a Kohlberga 312
Krytyka teorii Kohlberga 314
Wpływ rodziny na rozwijające się dziecko 315
Wpływ sprzyjającej atmostery domowej 316
Rodzina i telewizja 317
Wpływ szkoły na rozwijające się dziecko 319
Wpływ nauczyciela 320
Metody kontroli klasy 323
Wpływ grupy rówieśniczej na rozwijające się dziecko 324
Rozwój dziecięcych przyjaźni 326
Wpływ zabawy na rozwój dziecka 327
Zabawa a rozwój ról związanych z płcią 327
Sporty zespołowe 328
Teorie rozwoju osobowości 329
Psychoseksualna teoria Zygmunta Freuda 329
Psychospołeczna teoria Erika Eriksona 333
Przegląd rozdziału * Terminy do zapamiętania * Problemy do przemyślenia * Zalecana literatura
Rozdział 8. OKRES DORASTANIA 339
Co o tym sądzisz? 340
1. Rozwój fizyczny 340
VIII
Pokwitanie 341
Hormony a pokwitanie 342
Skok rozwojowy w okresie dorastania 343
Pierwszo- i drugorzędne cechy płciowe 343
Psychologia okresu dorastania 347
Dorastanie a reaktywność seksualna 348
Rozwój ruchowy 348
2. Rozwój umysłowy 349
Stadia rozwoju poznawczego według Piageta349
Operacje formalne 349
Czy istnieją inne stadia rozwoju poznawczego? 354
3. Osobowość i rozwój społeczny 355
Wpływ rodziny na rozwój dorastającego 356
Style kontroli rodzicielskiej 357
Brak harmonii w rodzinie 359
Wpływ szkoty na rozwój dorastającego 361
Wpływ grupy rówieśniczej na rozwój dorastającego 363
Formy interakcji w grupie rówieśników 365
Różnice w przyjaźniach dorastających związane z płcią 365
Zachowania seksualne dorastających 366
Randki i zaloty 367
Aktywność seksualna 368
Implikacje aktywności seksualnej dorastających 370
Dlaczego niektórzy dorastający uprawiają niebezpieczny seks374
Wartości a relacje seksualne dorastających 376
Rodzaje wartości seksualnych 377
Teorie rozwoju osobowości 379
Psychoseksualna teoria Zygmunta Freuda 379
Psychospołeczna teoria Erika Eriksona 379
Alternatywne koncepcje okresu dorastania 381
4. Zaburzenia okresu dorastania 383
Samobójstwa nastolatków 383
Zaburzenia łaknienia 384
Nadużywanie środków psychoaktywnych 386
Przestępczość nieletnich 389
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 9. WCZESNA DOROSŁOŚĆ 397
Co o tym sądzisz? 398
1. Rozwój fizyczny i umysłowy 398
Rozwój fizyczny 399
Ćwiczenia a dobre samopoczucie fizyczne 400
Odżywianie a dobra kondycja fizyczna 401
Rozwój umysł\łowy 402
Zmiany jakościowe 402
Zmiany ilościowe 403
2. Osobowość i rozwój społeczny 406
Dojrzałość dorosłego człowieka 406
IX
Siedem dymensji dojrzałości według Gordona Allporta 407
Teorie rozwoju osobowości 409
Teoria Erika Eriksona 409
Teoria Daniela Levinsona 409
Teoria Rogera Goulda 412
Rozwój intymnych związków dorostych osób 414
Randki a intymne związki414
Role związane z płcią a intymne związki 415
Miłość a intymne związki417
3. Możliwości wyboru stylu życia 421
Małżeństwo 421
Odraczanie decyzji o małżeństwie 421
Motywy zawierania małżeństwa 422
Przystosowanie się do życia małżeńskiego 423
Rozwód i separacja 424
Przystosowanie się do rozwodu 424
Dzieci a rozwód 426
Małżeństwo zrekonstruowane 428
Rodzina z jednym rodzicem 430
Konkubinat (kohabitacja) 431
Samotne życie 432
Związki gejów i lesbijek 433
Rodzicielstwo 435
Wzorce płodności w Stanach Zjednoczonych 435
Małżeństwo bezdzietne 437
Przystosowanie się do roli rodzicielskiej 437
Role rodzicielskie 440
4. Kariera 449
Wybór kariery 449
Teorie rozwoju zawodowego 450
Szukanie satysfakcji z pracy452
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 10. ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ 459
Co o tym sądzisz? 460
1. Rozwój fizyczny i umysłowy460
Rozwój fizyczny 461
Starzenie się zewnętrzne 462
Starzenie się wewnętrzne 465
Zmiany w zdolnościach sensorycznych 466
Kłopoty ze zdrowiem 468
Menopauza i klimakterium 477
Rozwój umysłowy 478
Funkcjonowanie intelektualne w średnim wieku 478
Zmiany w zakresie pamięci 480
2. Osobowość i rozwój społeczny 482
Przejście do średniego wieku 483
Kryzys czy okres przejściowy? 483
Różnice związane z płcią w okresie przejściowym średniego wieku 484
X
Osobowość w wieku średnim: stabilizacja, zmiana czy jedno i drugie? 485
Argumenty na rzecz stabilizacji 485
Argumenty na rzecz zmiany 487
Argumenty na rzecz stabilizacji i zmiany492
Samorealizacja osobowości 495
Koncepcja samorealizacji495
Charakterystyka osób samorealizujących się 495
Stres w okresie dorosłości 497
Definicja stresu i stresorów498
Sfres a wzorce zachowań 499
Stres a ogólny zespól adaptacyjny 499
Radzenie sobie ze stresem w dorosłym życiu 500
3. Rodzina 502
Interakcje rodzice-dorastający502
Przystosowanie do okresu postrodzicielskiego ............................ 503
Puste gniazdo ............................................. 503
Pełne gniazdo ............................................. 505
Dziadkowie .............................................. 506
Opieka nad starzejącymi się rodzicami 507
Formy opieki i pomocy 507
Złożoność i koszty opieki510
4. Rozwój zawodowy 513
Kariera zawodowa w średnim wieku 513
Zmiany kariery zawodowej w średnim wieku 514
Powody zmian w karierze 515
Kobieta jako pracownik 516
Dyskryminacja płciowa 517
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Rozdział 11. PÓŹNA DOROSŁOŚĆ 525
Co o tym sądzisz? 526
1. Rozwój fizyczny i umysłowy 526
Starzenie się a stereotyp starucha 527
Rozwój fizyczny 529
Zewnętrzne przejawy starzenia się 529
Wewnętrzne przejawy starzenia się 531
Zmiany w funkcjonowaniu zmysłów 533
Zaburzenia zdrowotne 537
Fizyczny dobrostan w czasie późnej dorosłości 542
Rozwój umysłowy 544
Trendy funkcjonowania intelektualnego 544
Zmiany w zakresie pamięci546
2. Osobowość i rozwój społeczny 548
Teorie rozwoju osobowości 548
Koncepcja ciągłości 548
Koncepcja nieciągłości549
Formy pomyślnego starzenia się 552
Teoria wyłączania się 552
Teoria aktywności 553
XI
Struktura osobowości a pomyślne starzenie się 554
Przegląd życia i reminiscencja 555
Zte przystosowanie psychiczne 558
Powszechność i trendy558
Zaburzenia funkcjonalne 559
Zespól organiczny mózgu 561
3. Rodzina 566
Relacje w małżeństwie 567
Urządzenie się w życiu 567
Opieka instytucjonalna 568
Rodzaje opieki instytucjonalnej 568
Przystosowanie do pobytu w instytucji 569
Relacje z krewnymi 571
Formy opieki i interakcji 571
4. Emerytura 575
Składniki przejścia na emeryturę 576
Przystosowanie do emerytury 578
Przystosowanie psychiczne 578
Przystosowanie finansowe 578
Przystosowanie małżeńskie 580
Inne przystosowania społeczne 583
Proces przechodzenia na emeryturę 584
Faza przedemerytalna 585
Faza miodowego miesiąca 585
Faza rozczarowania 585
Faza reorientacji585
Faza stabilności 586
Faza końcowa 586
Przegląd rozdziału * Terminy do zapamiętania * Problemy do przemyślenia * Zalecana literatura
Rozdział 12. ŚMIERĆ I ŻAŁOBA591
Co o tym sądzisz? 592
Śmierć i umieranie z perspektywy współczesnego społeczeństwa593
Wymiary śmierci 594
Teorie psychologicznych aspektów procesu umierania 596
Teoria Elizabeth Kubler-Ross 596
Stadium zaprzeczania 596
Stadium gniewu 597
Stadium targowania się 598
Stadium depresji 599
Stadium akceptacji 600
Teoria Edwina Shneidmana 601
Teoria E. Mansella Pattisona 601
Ostra faza 603
Przewlekła faza życia-umierania 603
Faza terminalna 604
Umierać z godnością 604
Program hospicjum 606
XII
Prawo do śmierci 606
W chwili śmierci 611
Definicje i komponenty śmierci 612
Śmierć funkcjonalna 613
Śmierć komórkowa 613
Śmierć mózgowa 613
Czy istnieje życie pośmiertne? 613
Żałoba 615
Radzenie sobie ze stratą 615
Ekspresja żałoby 617
Ekspresja fizyczna 617
Ekspresja poznawcza 617
Ekspresja afektywna 617
Ekspresja behawioralna618
Stadia żałoby 618
Stadium wstrząsu 618
Stadium kurczenia się w sobie 619
Stadium akomodacji 620
Dysfunkcjonalne i funkcjonalne metody radzenia sobie ze stratą 621
Unikanie 621
Wymazywanie 623
Idealizacja 623
Sposoby funkcjonalnego sposobu radzenia sobie 623
Zakończenie starego i rozpoczęcie nowego życia 624
Przegląd rozdziału - Terminy do zapamiętania - Problemy do przemyślenia - Zalecana literatura
Bibliografia 629
Słownik 688
Indeks autorów699
Indeks rzeczowy 715