Dane szczegółowe książki
Człowiek i stres: koncepcje, źródła, reakcje, radzenie sobie, modyfikatory / Terelak, Jan Feliks (1942-)
Autorzy
Tytuł
Człowiek i stres: koncepcje, źródła, reakcje, radzenie sobie, modyfikatory
Wydawnictwo
Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Branta, 2008
ISBN
978-83-60186-73-2
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Przedmowa 9
Wstęp 13
1. Koncepcje stresu 21
1.1. Biologiczne koncepcje stresu 21
1.1.1. Koncepcja homeostazy 21
1.1.2. Koncepcja stresu-dystresu Selye’go 25
1.2. Medyczne koncepcje stresu 32
1.2.1. Koncepcja stresowych zdarzeń życiowych B.S. i B.R Dohrenwendów 33
1.2.2. Koncepcja kryzysów życiowych G. Caplana 40
1.2.3. Koncepcja dezintegracji pozytywnej K. Dąbrowskiego 42
1.2.4. Koncepcje psychosomatyczne stresu 44
1.2.5. Koncepcja salutogenetyczna stresu A. Antonovsky’ego 47
1.3. psychologiczne koncepcje stresu 51
1.3.1. Koncepcja frustracji S. Rosenzweiga i J. Dollarda 51
1.3.2. Koncepcja napięcia emocjonalnego I.L. Janisa 57
1.3.3. Koncepcja opozycyjna stresu-napięcia v. stresu-wysiłku M.J. Aptera 58
1.3.4. Koncepcja percepcji zagrożenia M.H. Appleya 61
1.3.5. Koncepcja transakcyjna stresu R. Lazarusa i S. Folkman 63
1.3.6. Zrewidowana koncepcja stresu S. Folkman 65
1.3.7. Koncepcja zachowania zasobów S. Hobfolla 67
1.3.8. Niektóre koncepcje stresu polskich psychologów 69
1.3.8.1. Koncepcja sytuacji trudnych T. Tomaszewskiego 69
1.3.8.2. Koncepcja rozwojowa sytuacji trudnych M. Tyszkowej 71
1.3.8.3. Koncepcja regulacyjna stresu J. Reykowskiego 73
1.3.8.4. Koncepcja chronohabilistyczna stresu J.F. Terelaka 75
1.3.8.5. Koncepcja ekonomiczna stresu A. Bieli 86
Podsumowanie 90
2. Charakterystyka źródeł stresu 99
2.1. Fizyczne źródła stresu 104
2.1.1. Klimatyczne źródła stresu (temperatura, wilgotność i siła wiatru) 105
2.1.2. Hałas 108
2.1.3. Wibracje 110
2.1.4. Oświetlenie 111
2.1.5. Promieniowanie jonizujące 113
2.1.6. Promieniowanie mikrofalowe 115
2.1.7. Hipoksja 115
2.1.8. Przyspieszenia 122
2.1.9. Nieważkość 134
2.2. Chronobiologiczne źródła stresu 140
2.2.1. Rytmy biologiczne 141
2.2.2. Rytm okołodobowy 142
2.2.3. Rytm okołodobowy a zdolność do pracy 145
2.2.4. Stres nagłej zmiany strefy czasu 152
2.3. Psychologiczne źródła stresu 157
2.3.1. Zakłócenia jako źródło stresu 158
2.3.2. Zagrożenia jako źródło stresu 159
2.3.3. Przeciążenia jako źródło stresu 161
2.3.4. Deprywacja jako źródło stresu 162
2.3.4.1. Źródła danych na temat stresu deprywacji – izolacji 163
2.3.4.1.1. Eksperymentalne sytuacje deprywacji – izolacji 166
2.3.4.1.2. Naturalne sytuacje deprywacji – izolacji 167
2.3.4.1.3. Przymusowe sytuacje deprywacji – izolacji 168
2.3.4.1.4. Przypadkowe sytuacje deprywacji – izolacji 169
2.3.4.1.5. Zadaniowe sytuacje deprywacji – izolacji 170
2.3.4.1.6. „Pranie mózgu” jako totalna deprywacja – izolacja informacyjna 173
2.3.4.2. Model wzajemnej regulacji poziomów stymulacji J.E Terelaka 174
2.4. Organizacyjne źródła stresu 179
2.4.1. Model stresu organizacyjnego 179
2.4.2. Źródła stresu organizacyjnego 181
2.4.2.1. Struktura grupy zadaniowej jako źródło stresu 182
2.4.2.2. Komunikacja społeczna jako źródło stresu 184
2.4.2.3. Zarządzanie jako źródło stresu 187
2.4.2.4. Restrukturyzacja grupy zadaniowej jako źródło stresu 189
2.4.2.5. Kultura organizacyjna jako źródło stresu 190
2.4.2.6. Konflikt ról społecznych jako źródło stresu 191
2.4.2.7. Praca jako źródło stresu 199
2.4.2.7.1. Praca ekstremalna jako źródło stresu 200
2.4.2.7.2. Telepraca i e-learning jako źródła stresu 202
2.4.2.7.3. Pracoholizm jako źródło stresu 203
2.4.2.7.4. Bezrobocie jako źródło stresu 207
2.4.2.8. Emigracja jako źródło stresu akulturacyjnego 213
Podsumowanie 218
3. Reakcje człowieka na stres 229
3.1. Model reakcji na stres 229
3.2. Bezpośrednie reakcje na stres 232
3.2.1. Fizjologiczne reakcje na stres 233
3.2.2. Emocjonalne i behawioralne reakcje na stres 242
3.2.3. Poznawcze reakcje na stres 246
3.3. Reakcje na stres chroniczny 256
3.3.1. Zmęczenie i przemęczenie 258
3.3.2. Wypalenie zawodowe 262
3.3.3. Zaburzenia psychosomatyczne i nerwice 266
3.3.4. Reakcje na stres traumatyczny: ostry i chroniczny 270
3.3.4.1. Syndrom stresu frontowego 271
3.3.4.2. Bezpośredni i przedłużony syndrom stresu pourazowego 274
3.3.5. Alkoholizm i toksykomania 278
3.3.6. Destrukcyjność, socjodestrukcyjność i autodestrukcyjność 281
Podsumowanie 286
4. Odporność na stres i radzenie sobie ze stresem 289
4.1. Status teoretyczny pojęcia „odporność na stres” w biologii 289
4.2. Status teoretyczny pojęcia „odporność na stres” w psychologii 291
4.3. Nabyta umiejętność radzenia sobie ze stresem 300
4.3.1. Radzenie sobie ze stresem: proces, strategia, styl 301
4.3.2. Rodzaje stylów radzenia sobie ze stresem 307
4.4. Indywidualne formy radzenia sobie ze stresem 312
4.5. Wsparcie społeczne jako sposób radzenia sobie ze stresem 324
4.5.1. Koncepcja wsparcia społecznego 325
4.5.2. Rodzaje i formy wsparcia społecznego 330
4.5.2.1. Systemy indywidualne wsparcia społecznego 330
4.5.2.2. Rodzina i przyjaciele 332
4.5.2.3. Systemy edukacyjne 333
4.5.2.4. Systemy pracy i ekonomiczne 335
4.5.2.5. Systemy opieki socjalnej 339
4.5.2.6. Instytucje kulturalne i organizacja czasu wolnego 339
4.5.2.7. Instytucje opieki zdrowotnej i psychiatrycznej 340
Podsumowanie 347
5. Modyfikatory radzenia sobie ze stresem 351
5.1. Temperament a radzenie sobie ze stresem 354
5.2. Style poznawcze a radzenie sobie ze stresem 368
5.3. Osobowość a radzenie sobie ze stresem 374
5.3.1. Mechanizmy obronne osobowości a radzenie sobie ze stresem 376
5.3.2. Osobowość wg HJ. Eysencka a radzenie sobie ze stresem 379
5.3.3. Osobowość według „Wielkiej Piątki” a radzenie sobie ze stresem 385
5.3.4. Poczucie umiejscowienia kontroli wzmocnień a radzenie sobie ze stresem 388
5.3.5. Samoocena a radzenie sobie ze stresem 396
5.3.6. Obserwacyjna samokontrola zachowania ekspresyjnego a radzenie sobie ze stresem 404
5.3.7. Lęk a radzenie sobie ze stresem 404
5.3.8. Nadzieja podstawowa i poczucie sensu życia a radzenie sobie ze stresem 412
5.3.9. Optymizm v. pesymizm a radzenie sobie ze stresem 418
5.4. Inne zmienne psychologiczne modyfikujące radzenie sobie ze stresem 422
5.4.1. „Typ A zachowania” i „Typ B zachowania” a radzenia sobie ze stresem 422
5.4.2. Poczucie koherencji a radzenie sobie ze stresem 426
5.4.3. Inteligencja emocjonalna a radzenie sobie ze stresem 433
5.4.4. Kompetencje społeczne a radzenie sobie ze stresem 436
5.4.5. Płeć psychologiczna a radzenie sobie ze stresem 441
5.4.6. Wypalenie się w zawodzie a radzenie sobie ze stresem 445
5.4.7. Depresja reaktywna a radzenie sobie ze stresem 457
5.4.8. Alkoholizm a radzenie sobie ze stresem 461
Podsumowanie 461
Piśmiennictwo 463
Wstęp 13
1. Koncepcje stresu 21
1.1. Biologiczne koncepcje stresu 21
1.1.1. Koncepcja homeostazy 21
1.1.2. Koncepcja stresu-dystresu Selye’go 25
1.2. Medyczne koncepcje stresu 32
1.2.1. Koncepcja stresowych zdarzeń życiowych B.S. i B.R Dohrenwendów 33
1.2.2. Koncepcja kryzysów życiowych G. Caplana 40
1.2.3. Koncepcja dezintegracji pozytywnej K. Dąbrowskiego 42
1.2.4. Koncepcje psychosomatyczne stresu 44
1.2.5. Koncepcja salutogenetyczna stresu A. Antonovsky’ego 47
1.3. psychologiczne koncepcje stresu 51
1.3.1. Koncepcja frustracji S. Rosenzweiga i J. Dollarda 51
1.3.2. Koncepcja napięcia emocjonalnego I.L. Janisa 57
1.3.3. Koncepcja opozycyjna stresu-napięcia v. stresu-wysiłku M.J. Aptera 58
1.3.4. Koncepcja percepcji zagrożenia M.H. Appleya 61
1.3.5. Koncepcja transakcyjna stresu R. Lazarusa i S. Folkman 63
1.3.6. Zrewidowana koncepcja stresu S. Folkman 65
1.3.7. Koncepcja zachowania zasobów S. Hobfolla 67
1.3.8. Niektóre koncepcje stresu polskich psychologów 69
1.3.8.1. Koncepcja sytuacji trudnych T. Tomaszewskiego 69
1.3.8.2. Koncepcja rozwojowa sytuacji trudnych M. Tyszkowej 71
1.3.8.3. Koncepcja regulacyjna stresu J. Reykowskiego 73
1.3.8.4. Koncepcja chronohabilistyczna stresu J.F. Terelaka 75
1.3.8.5. Koncepcja ekonomiczna stresu A. Bieli 86
Podsumowanie 90
2. Charakterystyka źródeł stresu 99
2.1. Fizyczne źródła stresu 104
2.1.1. Klimatyczne źródła stresu (temperatura, wilgotność i siła wiatru) 105
2.1.2. Hałas 108
2.1.3. Wibracje 110
2.1.4. Oświetlenie 111
2.1.5. Promieniowanie jonizujące 113
2.1.6. Promieniowanie mikrofalowe 115
2.1.7. Hipoksja 115
2.1.8. Przyspieszenia 122
2.1.9. Nieważkość 134
2.2. Chronobiologiczne źródła stresu 140
2.2.1. Rytmy biologiczne 141
2.2.2. Rytm okołodobowy 142
2.2.3. Rytm okołodobowy a zdolność do pracy 145
2.2.4. Stres nagłej zmiany strefy czasu 152
2.3. Psychologiczne źródła stresu 157
2.3.1. Zakłócenia jako źródło stresu 158
2.3.2. Zagrożenia jako źródło stresu 159
2.3.3. Przeciążenia jako źródło stresu 161
2.3.4. Deprywacja jako źródło stresu 162
2.3.4.1. Źródła danych na temat stresu deprywacji – izolacji 163
2.3.4.1.1. Eksperymentalne sytuacje deprywacji – izolacji 166
2.3.4.1.2. Naturalne sytuacje deprywacji – izolacji 167
2.3.4.1.3. Przymusowe sytuacje deprywacji – izolacji 168
2.3.4.1.4. Przypadkowe sytuacje deprywacji – izolacji 169
2.3.4.1.5. Zadaniowe sytuacje deprywacji – izolacji 170
2.3.4.1.6. „Pranie mózgu” jako totalna deprywacja – izolacja informacyjna 173
2.3.4.2. Model wzajemnej regulacji poziomów stymulacji J.E Terelaka 174
2.4. Organizacyjne źródła stresu 179
2.4.1. Model stresu organizacyjnego 179
2.4.2. Źródła stresu organizacyjnego 181
2.4.2.1. Struktura grupy zadaniowej jako źródło stresu 182
2.4.2.2. Komunikacja społeczna jako źródło stresu 184
2.4.2.3. Zarządzanie jako źródło stresu 187
2.4.2.4. Restrukturyzacja grupy zadaniowej jako źródło stresu 189
2.4.2.5. Kultura organizacyjna jako źródło stresu 190
2.4.2.6. Konflikt ról społecznych jako źródło stresu 191
2.4.2.7. Praca jako źródło stresu 199
2.4.2.7.1. Praca ekstremalna jako źródło stresu 200
2.4.2.7.2. Telepraca i e-learning jako źródła stresu 202
2.4.2.7.3. Pracoholizm jako źródło stresu 203
2.4.2.7.4. Bezrobocie jako źródło stresu 207
2.4.2.8. Emigracja jako źródło stresu akulturacyjnego 213
Podsumowanie 218
3. Reakcje człowieka na stres 229
3.1. Model reakcji na stres 229
3.2. Bezpośrednie reakcje na stres 232
3.2.1. Fizjologiczne reakcje na stres 233
3.2.2. Emocjonalne i behawioralne reakcje na stres 242
3.2.3. Poznawcze reakcje na stres 246
3.3. Reakcje na stres chroniczny 256
3.3.1. Zmęczenie i przemęczenie 258
3.3.2. Wypalenie zawodowe 262
3.3.3. Zaburzenia psychosomatyczne i nerwice 266
3.3.4. Reakcje na stres traumatyczny: ostry i chroniczny 270
3.3.4.1. Syndrom stresu frontowego 271
3.3.4.2. Bezpośredni i przedłużony syndrom stresu pourazowego 274
3.3.5. Alkoholizm i toksykomania 278
3.3.6. Destrukcyjność, socjodestrukcyjność i autodestrukcyjność 281
Podsumowanie 286
4. Odporność na stres i radzenie sobie ze stresem 289
4.1. Status teoretyczny pojęcia „odporność na stres” w biologii 289
4.2. Status teoretyczny pojęcia „odporność na stres” w psychologii 291
4.3. Nabyta umiejętność radzenia sobie ze stresem 300
4.3.1. Radzenie sobie ze stresem: proces, strategia, styl 301
4.3.2. Rodzaje stylów radzenia sobie ze stresem 307
4.4. Indywidualne formy radzenia sobie ze stresem 312
4.5. Wsparcie społeczne jako sposób radzenia sobie ze stresem 324
4.5.1. Koncepcja wsparcia społecznego 325
4.5.2. Rodzaje i formy wsparcia społecznego 330
4.5.2.1. Systemy indywidualne wsparcia społecznego 330
4.5.2.2. Rodzina i przyjaciele 332
4.5.2.3. Systemy edukacyjne 333
4.5.2.4. Systemy pracy i ekonomiczne 335
4.5.2.5. Systemy opieki socjalnej 339
4.5.2.6. Instytucje kulturalne i organizacja czasu wolnego 339
4.5.2.7. Instytucje opieki zdrowotnej i psychiatrycznej 340
Podsumowanie 347
5. Modyfikatory radzenia sobie ze stresem 351
5.1. Temperament a radzenie sobie ze stresem 354
5.2. Style poznawcze a radzenie sobie ze stresem 368
5.3. Osobowość a radzenie sobie ze stresem 374
5.3.1. Mechanizmy obronne osobowości a radzenie sobie ze stresem 376
5.3.2. Osobowość wg HJ. Eysencka a radzenie sobie ze stresem 379
5.3.3. Osobowość według „Wielkiej Piątki” a radzenie sobie ze stresem 385
5.3.4. Poczucie umiejscowienia kontroli wzmocnień a radzenie sobie ze stresem 388
5.3.5. Samoocena a radzenie sobie ze stresem 396
5.3.6. Obserwacyjna samokontrola zachowania ekspresyjnego a radzenie sobie ze stresem 404
5.3.7. Lęk a radzenie sobie ze stresem 404
5.3.8. Nadzieja podstawowa i poczucie sensu życia a radzenie sobie ze stresem 412
5.3.9. Optymizm v. pesymizm a radzenie sobie ze stresem 418
5.4. Inne zmienne psychologiczne modyfikujące radzenie sobie ze stresem 422
5.4.1. „Typ A zachowania” i „Typ B zachowania” a radzenia sobie ze stresem 422
5.4.2. Poczucie koherencji a radzenie sobie ze stresem 426
5.4.3. Inteligencja emocjonalna a radzenie sobie ze stresem 433
5.4.4. Kompetencje społeczne a radzenie sobie ze stresem 436
5.4.5. Płeć psychologiczna a radzenie sobie ze stresem 441
5.4.6. Wypalenie się w zawodzie a radzenie sobie ze stresem 445
5.4.7. Depresja reaktywna a radzenie sobie ze stresem 457
5.4.8. Alkoholizm a radzenie sobie ze stresem 461
Podsumowanie 461
Piśmiennictwo 463