Dane szczegółowe książki
Człowiek a polityka: zarys psychologii politycznej / Skarżyńska, Krystyna (1946-)
Autorzy
Tytuł
Człowiek a polityka: zarys psychologii politycznej
Serie wydawnicze
Wydawnictwo
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2005
ISBN
83-7383-166-5
Hasła przedmiotowe
Nr tomu
13
Spis treści
pokaż spis treści
Rozdział 1. Psychologia polityczna jako nauka.
Czym się zajmuje i jak się rozwija 11
1.1. Psychika i polityka: bliskie związki 11
1.2. Psychologia polityczna:
różne podejścia, ważniejsze dokonania i fazy rozwoju 13
1.3. Rozwój psychologii politycznej w Polsce 19
1.4. „Upolitycznienie” psychologii politycznej czyjej apolityczność? 20
Cele i struktura książki 23
Rozdział 2. Myślenie polityczne: podstawowe kategorie rozumienia i oceny zjawisk politycznych 25
2.1. Relacje między jednostką a grupą: indywidualizm i kolektywizm 26
2.1.1. Kolektywizm i indywidualizm jako przekonania normatywne - teoria Janusza Reykowskiego 28
2.1.2. Geneza orientacji kolektywistycznej i indywidualistycznej. 31
2.1.3. Wartości i cele życiowe jako elementy orientacji kolektywistycznej
i indywidualistycznej 33
Blok rozszerzający 2a Orientacje indywidualistyczne i kolektywistyczne a postawy i zachowania polityczne w Polsce 38
2.2. Relacje między jednostkami oraz między grupami: orientacja równościowa i hierarchiczna 41
2.2.1. Normatywne przekonania 41
2.2.2. Autorytaryzm 43
Blok rozszerzający 2b Autorytaryzm a orientacja kolektywistyczna - badanie warszawskich studentów 47
2.2.3. Autorytaryzm a preferencje i postawy polityczne 50
2.2.4. Orientacja na dominację społeczną 52
2.2.5. Zagrożenie a autorytaryzm i orientacja na społeczną dominację 56
2.2.6. Autorytaryzm i wartości samokierowania a zmiana systemu politycznego 57
2.3. Orientacja prawicowa i lewicowa 58
Blok rozszerzający 2c Jak widzą lewicę i prawicę jej zwolennicy i przeciwnicy 60
2.3.1. Lewica-prawica jako wymiar osobowości: rola skryptów afektywnych 63
2.4. Formalne cechy systemu przekonań 65
2.4.1. Otwartość-zamkniętość poznawcza, czyli poziom dogmatyzmu 65
2.4.2. Myślenie ideologiczne - polaryzacja afektywna 68
2.5. Zaufanie do ludzi . 70
2.6. Psychologiczne powody błędów w myśleniu politycznym 76
2.6.1. Nieostrość pojęć politycznych 76
2.6.2. Złożoność i integracja w myśleniu 77
2.6.3. Schematy atrybucyjne 79
2.6.4. Atrybucja odpowiedzialności 81
2.6.5. Atrybucja odpowiedzialności a schematy płci 84
2.6.6. Błąd fałszywej powszechności, czyli złudzenie konsensusu ... 85
2.7. Emocje w myśleniu politycznym 86
2.8. Myślenie grupowe 91
Rozdział 3. Sprawiedliwość 94
3.1. „Każdemu według zasług”, czyli sprawiedliwość merytokratyczna ... 95
3.1.1. Słuszna wymiana - teoria słuszności (equity theory) 96
3.1.2. Co jest „zasługą” czyli co może być podstawą słusznych roszczeń 98
3.2. „Każdemu według potrzeb”: jakie potrzeby i kiedy powinny być uwzględnione w sprawiedliwym podziale dóbr 103
Blok rozszerzający 3a Czy w Polsce zmieniają się kryteria sprawiedliwego wynagradzania . . . 108
3.3. „Każdemu tyle samo”, czyli reguła równości 109
Blok rozszerzający 3b Kiedy względna równość i uwzględnianie potrzeb są bardziej sprawiedliwe niż czyste uwzględnianie zasług. Nowe podejścia badawcze 110
3.4. Sprawiedliwość proceduralna 113
3.5. Poczucie niesprawiedliwości: powstawanie 114
3.6. Konsekwencje poczucia niesprawiedliwości 117
3.7. Poczucie krzywdy odniesione do własnej grupy narodowej 119
3.8. Ocena sprawiedliwości systemu społecznego 121
Rozdział 4. Socjalizacja polityczna. Rozwój zainteresowań, przekonań i zachowań politycznych 126
4.1. Dzieciństwo jako okres kształtowania się trwałych postaw politycznych 126 Blok rozszerzający 4a
Postawy polityczne dorastającej młodzieży i jej rodziców w okresie ostrego konfliktu politycznego w Polsce 131
4.2. Przekonania i postawy polityczne
a rozwój jednostki w ciągu całego życia 135
4.3. Przekonania i postawy polityczne jako efekt doświadczeń politycznych 137 Blok rozszerzający 4b
Polityczne dzieciństwo polskich polityków średniego pokolenia 142
4.4. Nowe problemy i zaskakujące wyniki 144
Rozdział 5. Zainteresowanie polityką i aktywność polityczna 149
5.1. Systemowe i historyczno-kulturowe
uwarunkowania zaangażowania politycznego 149
5.2. Formy aktywności politycznej 157
5.2.1. Aktywność skierowana na wywieranie wpływu politycznego . . 160
Blok rozszerzający 5a Posłowie sejmu kontraktowego (1989-1991). Typy ról poselskich . . . 162
5.2.2. Aktywność konwencjonalna i niekonwencjonalna 163
5.2.3. Intensywność aktywności 164
5.2.4. Kolektywność aktywności politycznej 166
5.3. Psychologiczne uwarunkowania aktywności politycznej 169
5.3.1. Wartości i motywy związane z aktywnością polityczną 169
Blok rozszerzający 5b Wartości młodej elity politycznej w Polsce 171
5.3.2. Rozwój moralny a aktywność polityczna 173
5.3.3. Potrzeby realizowane poprzez aktywność polityczną
a sposób działania w polityce 175
Blok rozszerzający 5c Motywy aktywności politycznej a zachowania i przekonania polityczne młodych aktywistów polskich partii 179
5.3.4. Czynniki psychologiczne zwiększające subiektywne prawdopodobieństwo sukcesu w polityce: oczekiwania wpływu, skuteczność, odporność na stres i sposób funkcjonowania poznawczego .... 182
5.4. Aktywność polityczna jako efekt indywidualnej decyzji 188
5.5. Procesy grupowe związane z aktywnością polityczną 191
5.6. Konsekwencje partycypacji politycznej dla jednostki 194
5.7. Kobiety w polityce 198
Rozdział 6. Zachowania wyborcze 204
6.1. Dlaczego ludzie głosują lub nie głosują? 204
6.1.1. Tradycje kulturowe, historyczne i społeczne 205
6.1.2. Cechy sytuacji wyborczej a frekwencja 208
6.1.3. Indywidualne cechy osób głosujących i niegłosujących: miejsce w strukturze społecznej, poglądy i cechy mentalności . 212
6.1.4. Zróżnicowanie osób niegłosujących 218
6.2. Typy zaangażowania w wyborach a zagrożenia dla demokracji 220
6.3. Na kogo głosować? Czynniki wpływające na decyzje o poparciu wyborczym 220
6.4. Decyzje racjonalne, analityczne czy raczej heurystyczne? 221
6.5. Głosowanie tematyczne: postawa jako heurystyka 223
Blok rozszerzający 6a Stosunek do różnych problemów jako wyznacznik
preferencji wyborczych młodych Polaków 224
6.5.1. Dostępność postawy a jej wpływ na zachowania wyborcze . . . 225
6.6. Interes ekonomiczny czy zinternalizowane wartości? 227
6.6.1. Portfel czy ideologia w wyborach Polaków? 230
6.6.2. Identyfikacja ideologiczna a preferencje wyborcze w Polsce . . 232
6.7. Identyfikacja z partią jako podstawa zachowań wyborczych 233
6.7.1. Identyfikacja partyjna a ocena działań partii i jej programu . . . 235
6.8. Głosowanie skoncentrowane na osobie kandydata 238
6.9. Sekwencyjne modele zachowań wyborczych 247
Rozdział 7. Konflikty: przebieg i sposoby ich rozwiązywania 249
7.1. Sytuacje konfliktowe w polityce i ich znaczenie 249
7.2. Orientacje wobec konfliktu politycznego 255
7.3. Procesy prowadzące do destruktywnego przebiegu konfliktu 259
Blok rozszerzający 7a Przekonania utrudniające porozumienie izraelsko-palestyńskie: likwidowanie osiedli żydowskich w Strefie Gazy 262
7.4. Sposoby rozwiązywania konfliktów politycznych 264
7.5. Kultura a stosunek do konfliktów i style ich rozwiązywania 269
Rozdział 8. Nacjonalizm, patriotyzm i relacje międzynarodowe 272
8.1. Nacjonalizm jako ideologia 273
8.2. Nacjonalizm jako ruch polityczny 274
Blok rozszerzający 8a Postawy narodowe wśród członków polskich partii politycznych 276
8.3. Nacjonalizm jako proces budowania państwowości 277
8.4. Orientacje narodowe jednostek: nacjonalizm i patriotyzm 279
Blok rozszerzający 8b Jak mierzyć patriotyzm i nacjonalizm 282
8.5. Hierarchiczna struktura postaw narodowych: psychospołeczna geneza 285
Blok rozszerzający 8c Rodzaje dumy narodowej a nacjonalizm i ksenofobia 286
8.6. Postawy wobec własnego narodu a postawy wobec obcych 290
8.7. Typy postaw narodowych, spostrzeganie Unii Europejskiej a stosunek do integracji europejskiej 296
8.8. Uprzedzenia i stereotypy narodowe (etniczne) jako zjawisko społecznie podzielane 299
Rozdział 9. Media: czy i jak wpływają na przekonania, postawy i zachowania polityczne 306
9.1. Czy media mogą destabilizować i zmieniać systemy polityczne .... 306
9.2. Mechanizmy oddziaływania mediów na jednostki 308
9.2.1. Wpływy informacyjne. Selektywność odbioru i selektywność nadawania 308
9.2.2. Obraz świata użytkowników mediów: efekty kultywacji 310
9.2.3. Wpływy normatywne: nadawanie politycznego sensu bieżącym zdarzeniom - tworzenie ram (framing) i ustalanie, co jest ważne (agenda setting) 314
9.2.4. Media jako źródło „społecznego dowodu słuszności” 319
Blok rozszerzający 9a Efekty podawania rozkładu opinii na postawy widzów 319
9.2.5. Wpływy emocjonalne: media wzbudzają emocje odbiorców . . . 321 Blok rozszerzający 9b
Negatywne reklamy polityczne: nielubiane, ale pamiętane 323
9.2.6. Techniki wytwarzania emocji: kreowanie obrazów poruszających odbiorców 324
Blok rozszerzający 9c Jacy politycy są „medialni” 326
9.2.7. „Peryferyjne” droga oddziaływania mediów 330
9.3. Iluzja odporności na oddziaływanie mediów: efekt osoby trzeciej ... 334
Blok rozszerzający 9d Spostrzegany wpływ telewizji na decyzje wyborcze różnych elektoratów: kampania prezydencka w Polsce roku 2000 336
9.4 Zjawisko wrogich mediów 339
Bibliografia 342
Indeks nazwisk 393
Indeks rzeczowy 409
Spis rysunków
Rys. 2.1. Zmiany poziomu indywidualizmu w Polsce w pewnych fazach transformacji 39
Rys. 2.2. Indywidualizm młodych działaczy partyjnych i ich rówieśników 55
Rys. 2.3. Zmiany w poziomie zaufania i materializmu w USA (lata 1976-1995) 72
Rys. 2.4. Poziom zaufania w społeczeństwach Europy 73
Rys. 2.5. Częstość nieformalnych spotkań ze znajomymi 73
Rys. 2.6. Liczba organizacji, do których należą obywatele różnych krajów 74
Rys. 4.1. Poziom wiedzy obywatelskiej w różnych krajach świata 144
Rys. 5.1. Indywidualizm młodych działaczy partyjnych i ich rówieśników 172
Rys. 5.2. Konformizm wobec własnej grupy a motywy aktywności politycznej 180
Rys. 5.3. Tolerancja wobec odmienności poglądów a motywy aktywności politycznej . 181
Rys. 5.4. Wielkość poczucia konsensusu w ważnych sprawach a motywy aktywności politycznej 182
Rys. 5.5. Model decyzji o uczestnictwie w konkretnym działaniu politycznym 189
Rys. 6.1. Czynniki sprzyjające dostępności postawy wobec praw kobiet. Model ścieżkowy 227
Rys. 8.1. Natężenie postaw patriotycznych i nacjonalistycznych w sześciu krajach
Europy Środkowej i Wschodniej 281
Rys. 8.2. Poziom dumy narodowej i państwowej w krajach Europy 288
Rys. 8.3. Wzajemne zależności między różnymi składowymi postaw narodowych.
Model ścieżkowy 289
Rys. 9.1. Elektoraty a percepcja wpływu telewizji na Ja, My, Oni 338
Rys. 9.2. Elektoraty a percepcja przeciwnika politycznego 338
Spis tabel
Tab. 2.1. Podstawowe różnice między społeczeństwami kolektywistycznymi
i indywidualistycznymi 27
Tab. 2.2. Procent respondentów wskazujących poszczególne wartości jako najważniejszy
warunek szczęśliwego życia 37
Tab. 2.3. Indywidualizm a poglądy na temat gospodarki i polityki (1993 rok) 40
Tab. 2.4. Rodzaje zagrożeń, jakich obawiają się studenci o wysokim i niskim poziomie
autorytaryzmu 48
Tab. 2.5. Nasilenie autorytaryzmu wśród wyborców popierających różne partie
w wyborach do sejmu w roku 1997 51
Tab. 2.6. Autoidentyfikacja Polaków na skali lewica-prawica 62
Tab. 2.7. Stosunek do demokracji a poziom autoidentyfikacji na skali lewica-prawica . 62 Tab. 2.8. Cechy systemu uznane za konieczne dla demokracji (markery demokracji)
wśród polskich radnych i osób nieaktywnych w polityce 76
Tab. 2.9. Myślenie proste i złożone parlamentarzystów i działaczy partyjnych 79
Tab. 3.1. Poziom rekomendacji polityki liberalnej i konserwatywnej wobec różnych
grup społecznych 107
Tab. 3.2. Oceny sprawiedliwości różnych kryteriów wynagradzania w roku 1992 i 1999 108
Tab. 3.3. Procent osób wskazujących różne źródła krzywdy 120
Tab. 3.4. Kto bardziej cierpiał w czasie drugiej wojny światowej: próby ogólnopolskie
i próba ukraińska 121
Tab. 3.5. Czy naród polski był w historii krzywdzony częściej niż inne narody 121
Tab. 4.1. Stosunek do ustroju w PRL: porównanie nastolatków i ich rodziców
(listopad 1981) 131
Tab. 4.2. Kryteria podziałów społecznych (1981 rok) 132
Tab. 4.3. Poziom myślenia politycznego a wiek 136
Tab. 4.4. Wskaźniki spadku zainteresowania polityką amerykańskich studentów 138
Tab. 4.5. Związki identyfikacji i introjekcji ze strategiami podejmowania decyzji
i emocjami - współczynniki korelacji cząstkowych 146
Tab. 5.1. Różne przejawy zaangażowania politycznego w różnych regionach Europy . 151
Tab. 5.2. Poziom zaangażowania politycznego mieszkańców małego miasta w USA
i w Rumunii 153
Tab. 5.3. Aktywność polityczna i obywatelska w społeczeństwach Europy 155
Tab. 5.4. Natężenie różnych potrzeb psychologicznych prezydentów USA 176
Tab. 5.5. Średnie natężenie potrzeb władzy, osiągnięć i afiliacji polskich premierów . . 177
Tab. 5.6. Udział kobiet w parlamentach europejskich w latach 1950-1999 198
Tab. 5.7. Proporcje kobiet w sejmowych reprezentacjach różnych partii w kadencji Sejmu RP w latach 2001-2005 198
Tab. 6.1. Strukturalne i historyczne predyktory uczestnictwa w wyborach do polskiego
parlamentu w roku 1997 i 2001 208
Tab. 6.2. Czynniki określające podatność widzów TV na oddziaływanie negatywnych
reklam politycznych 210
Tab. 6.3. Frekwencja wyborcza w Polsce w latach 1989-2001 211
Tab. 6.4. Obraz różnych partii a zachowania wyborcze Polaków 212
Tab. 6.5. Zmienne psychologiczne różnicujące osoby głosujące od niegłosujących ... 216
Tab. 6.6. Zainteresowanie polityką a udział w wyborach 220
Tab. 6.7. Zgodność poglądów wyborców i kandydata 224
Tab. 6.8. Predyktory poparcia trzech kandydatów na urząd prezydenta RP w 2000 r. . . 232
Tab. 6.9. Współczynniki zmienności ocen cech moralnych i sprawnościowych
przypisywanych dwóm znanym polskim politykom 240
Tab. 6.10. Ocena Ronalda Reagana, Waltera Mondale’a i „większości ludzi” (rok 1984) 241
Tab. 7.1. Orientacje wobec konfliktu politycznego a poziom myślenia uczestników sporu 259
Tab. 7.2. Sytuacja neutralna versus atak oponenta a orientacja wobec konfliktu 259
Tab. 8.1. Rodzaj partii a siła postaw patriotycznych i nacjonalistycznych 276
Tab. 8.2. Spostrzeganie świata w kategoriach moralności, rodzaj partii a siła postawy
nacjonalistycznej 277
Tab. 8.3. Struktura czynnikowa Skali Postaw Narodowych 283
Tab. 8.4. Efekty krytyki własnej grupy narodowej u osób różniących się poziomem
samooceny i poczuciem zewnętrznej kontroli 292
Tab. 8.5. Znaczenie poszczególnych kryteriów tożsamości narodowej dla Polaków . . . 295
Tab. 8.6. Predyktory siły postawy nacjonalistycznej w Polsce w roku 1995 i 2002 . . . 295
Tab. 8.7. Nadzieje i obawy Polaków związane z integracją Polski z UE, maj 2004 rok 296
Tab. 8.8. Predyktory spostrzeganych nadziei wiązanych z akcesją Polski do UE, wyniki analiz regresji wielokrotnych 297
Tab. 8.9. Jak Polacy spostrzegają Unię Europejską 298
Tab. 8.10. Predyktory nasilenia postawy tolerancji dla odmiennych opinii na temat integracji Polski z UE 299
Tab. 8.11. Wymiary stereotypów narodowych: kompetencja i moralność 302
Tab. 9.1. Otwartość na racje zwolenników alternatywnych rozwiązań jako reakcja na
informacje o rozkładzie opinii w populacji i jej dynamice 320
Tab. 9.2. Sposoby potocznej interpretacji incydentu kaliskiego 324
Tab. 9.3. Cechy osobowości przypisane politykom medialnym i niemedialnym 327
Tab. 9.4. Spostrzegany wpływ telewizji na decyzje wyborcze a ważność wyniku wyborów 336
Czym się zajmuje i jak się rozwija 11
1.1. Psychika i polityka: bliskie związki 11
1.2. Psychologia polityczna:
różne podejścia, ważniejsze dokonania i fazy rozwoju 13
1.3. Rozwój psychologii politycznej w Polsce 19
1.4. „Upolitycznienie” psychologii politycznej czyjej apolityczność? 20
Cele i struktura książki 23
Rozdział 2. Myślenie polityczne: podstawowe kategorie rozumienia i oceny zjawisk politycznych 25
2.1. Relacje między jednostką a grupą: indywidualizm i kolektywizm 26
2.1.1. Kolektywizm i indywidualizm jako przekonania normatywne - teoria Janusza Reykowskiego 28
2.1.2. Geneza orientacji kolektywistycznej i indywidualistycznej. 31
2.1.3. Wartości i cele życiowe jako elementy orientacji kolektywistycznej
i indywidualistycznej 33
Blok rozszerzający 2a Orientacje indywidualistyczne i kolektywistyczne a postawy i zachowania polityczne w Polsce 38
2.2. Relacje między jednostkami oraz między grupami: orientacja równościowa i hierarchiczna 41
2.2.1. Normatywne przekonania 41
2.2.2. Autorytaryzm 43
Blok rozszerzający 2b Autorytaryzm a orientacja kolektywistyczna - badanie warszawskich studentów 47
2.2.3. Autorytaryzm a preferencje i postawy polityczne 50
2.2.4. Orientacja na dominację społeczną 52
2.2.5. Zagrożenie a autorytaryzm i orientacja na społeczną dominację 56
2.2.6. Autorytaryzm i wartości samokierowania a zmiana systemu politycznego 57
2.3. Orientacja prawicowa i lewicowa 58
Blok rozszerzający 2c Jak widzą lewicę i prawicę jej zwolennicy i przeciwnicy 60
2.3.1. Lewica-prawica jako wymiar osobowości: rola skryptów afektywnych 63
2.4. Formalne cechy systemu przekonań 65
2.4.1. Otwartość-zamkniętość poznawcza, czyli poziom dogmatyzmu 65
2.4.2. Myślenie ideologiczne - polaryzacja afektywna 68
2.5. Zaufanie do ludzi . 70
2.6. Psychologiczne powody błędów w myśleniu politycznym 76
2.6.1. Nieostrość pojęć politycznych 76
2.6.2. Złożoność i integracja w myśleniu 77
2.6.3. Schematy atrybucyjne 79
2.6.4. Atrybucja odpowiedzialności 81
2.6.5. Atrybucja odpowiedzialności a schematy płci 84
2.6.6. Błąd fałszywej powszechności, czyli złudzenie konsensusu ... 85
2.7. Emocje w myśleniu politycznym 86
2.8. Myślenie grupowe 91
Rozdział 3. Sprawiedliwość 94
3.1. „Każdemu według zasług”, czyli sprawiedliwość merytokratyczna ... 95
3.1.1. Słuszna wymiana - teoria słuszności (equity theory) 96
3.1.2. Co jest „zasługą” czyli co może być podstawą słusznych roszczeń 98
3.2. „Każdemu według potrzeb”: jakie potrzeby i kiedy powinny być uwzględnione w sprawiedliwym podziale dóbr 103
Blok rozszerzający 3a Czy w Polsce zmieniają się kryteria sprawiedliwego wynagradzania . . . 108
3.3. „Każdemu tyle samo”, czyli reguła równości 109
Blok rozszerzający 3b Kiedy względna równość i uwzględnianie potrzeb są bardziej sprawiedliwe niż czyste uwzględnianie zasług. Nowe podejścia badawcze 110
3.4. Sprawiedliwość proceduralna 113
3.5. Poczucie niesprawiedliwości: powstawanie 114
3.6. Konsekwencje poczucia niesprawiedliwości 117
3.7. Poczucie krzywdy odniesione do własnej grupy narodowej 119
3.8. Ocena sprawiedliwości systemu społecznego 121
Rozdział 4. Socjalizacja polityczna. Rozwój zainteresowań, przekonań i zachowań politycznych 126
4.1. Dzieciństwo jako okres kształtowania się trwałych postaw politycznych 126 Blok rozszerzający 4a
Postawy polityczne dorastającej młodzieży i jej rodziców w okresie ostrego konfliktu politycznego w Polsce 131
4.2. Przekonania i postawy polityczne
a rozwój jednostki w ciągu całego życia 135
4.3. Przekonania i postawy polityczne jako efekt doświadczeń politycznych 137 Blok rozszerzający 4b
Polityczne dzieciństwo polskich polityków średniego pokolenia 142
4.4. Nowe problemy i zaskakujące wyniki 144
Rozdział 5. Zainteresowanie polityką i aktywność polityczna 149
5.1. Systemowe i historyczno-kulturowe
uwarunkowania zaangażowania politycznego 149
5.2. Formy aktywności politycznej 157
5.2.1. Aktywność skierowana na wywieranie wpływu politycznego . . 160
Blok rozszerzający 5a Posłowie sejmu kontraktowego (1989-1991). Typy ról poselskich . . . 162
5.2.2. Aktywność konwencjonalna i niekonwencjonalna 163
5.2.3. Intensywność aktywności 164
5.2.4. Kolektywność aktywności politycznej 166
5.3. Psychologiczne uwarunkowania aktywności politycznej 169
5.3.1. Wartości i motywy związane z aktywnością polityczną 169
Blok rozszerzający 5b Wartości młodej elity politycznej w Polsce 171
5.3.2. Rozwój moralny a aktywność polityczna 173
5.3.3. Potrzeby realizowane poprzez aktywność polityczną
a sposób działania w polityce 175
Blok rozszerzający 5c Motywy aktywności politycznej a zachowania i przekonania polityczne młodych aktywistów polskich partii 179
5.3.4. Czynniki psychologiczne zwiększające subiektywne prawdopodobieństwo sukcesu w polityce: oczekiwania wpływu, skuteczność, odporność na stres i sposób funkcjonowania poznawczego .... 182
5.4. Aktywność polityczna jako efekt indywidualnej decyzji 188
5.5. Procesy grupowe związane z aktywnością polityczną 191
5.6. Konsekwencje partycypacji politycznej dla jednostki 194
5.7. Kobiety w polityce 198
Rozdział 6. Zachowania wyborcze 204
6.1. Dlaczego ludzie głosują lub nie głosują? 204
6.1.1. Tradycje kulturowe, historyczne i społeczne 205
6.1.2. Cechy sytuacji wyborczej a frekwencja 208
6.1.3. Indywidualne cechy osób głosujących i niegłosujących: miejsce w strukturze społecznej, poglądy i cechy mentalności . 212
6.1.4. Zróżnicowanie osób niegłosujących 218
6.2. Typy zaangażowania w wyborach a zagrożenia dla demokracji 220
6.3. Na kogo głosować? Czynniki wpływające na decyzje o poparciu wyborczym 220
6.4. Decyzje racjonalne, analityczne czy raczej heurystyczne? 221
6.5. Głosowanie tematyczne: postawa jako heurystyka 223
Blok rozszerzający 6a Stosunek do różnych problemów jako wyznacznik
preferencji wyborczych młodych Polaków 224
6.5.1. Dostępność postawy a jej wpływ na zachowania wyborcze . . . 225
6.6. Interes ekonomiczny czy zinternalizowane wartości? 227
6.6.1. Portfel czy ideologia w wyborach Polaków? 230
6.6.2. Identyfikacja ideologiczna a preferencje wyborcze w Polsce . . 232
6.7. Identyfikacja z partią jako podstawa zachowań wyborczych 233
6.7.1. Identyfikacja partyjna a ocena działań partii i jej programu . . . 235
6.8. Głosowanie skoncentrowane na osobie kandydata 238
6.9. Sekwencyjne modele zachowań wyborczych 247
Rozdział 7. Konflikty: przebieg i sposoby ich rozwiązywania 249
7.1. Sytuacje konfliktowe w polityce i ich znaczenie 249
7.2. Orientacje wobec konfliktu politycznego 255
7.3. Procesy prowadzące do destruktywnego przebiegu konfliktu 259
Blok rozszerzający 7a Przekonania utrudniające porozumienie izraelsko-palestyńskie: likwidowanie osiedli żydowskich w Strefie Gazy 262
7.4. Sposoby rozwiązywania konfliktów politycznych 264
7.5. Kultura a stosunek do konfliktów i style ich rozwiązywania 269
Rozdział 8. Nacjonalizm, patriotyzm i relacje międzynarodowe 272
8.1. Nacjonalizm jako ideologia 273
8.2. Nacjonalizm jako ruch polityczny 274
Blok rozszerzający 8a Postawy narodowe wśród członków polskich partii politycznych 276
8.3. Nacjonalizm jako proces budowania państwowości 277
8.4. Orientacje narodowe jednostek: nacjonalizm i patriotyzm 279
Blok rozszerzający 8b Jak mierzyć patriotyzm i nacjonalizm 282
8.5. Hierarchiczna struktura postaw narodowych: psychospołeczna geneza 285
Blok rozszerzający 8c Rodzaje dumy narodowej a nacjonalizm i ksenofobia 286
8.6. Postawy wobec własnego narodu a postawy wobec obcych 290
8.7. Typy postaw narodowych, spostrzeganie Unii Europejskiej a stosunek do integracji europejskiej 296
8.8. Uprzedzenia i stereotypy narodowe (etniczne) jako zjawisko społecznie podzielane 299
Rozdział 9. Media: czy i jak wpływają na przekonania, postawy i zachowania polityczne 306
9.1. Czy media mogą destabilizować i zmieniać systemy polityczne .... 306
9.2. Mechanizmy oddziaływania mediów na jednostki 308
9.2.1. Wpływy informacyjne. Selektywność odbioru i selektywność nadawania 308
9.2.2. Obraz świata użytkowników mediów: efekty kultywacji 310
9.2.3. Wpływy normatywne: nadawanie politycznego sensu bieżącym zdarzeniom - tworzenie ram (framing) i ustalanie, co jest ważne (agenda setting) 314
9.2.4. Media jako źródło „społecznego dowodu słuszności” 319
Blok rozszerzający 9a Efekty podawania rozkładu opinii na postawy widzów 319
9.2.5. Wpływy emocjonalne: media wzbudzają emocje odbiorców . . . 321 Blok rozszerzający 9b
Negatywne reklamy polityczne: nielubiane, ale pamiętane 323
9.2.6. Techniki wytwarzania emocji: kreowanie obrazów poruszających odbiorców 324
Blok rozszerzający 9c Jacy politycy są „medialni” 326
9.2.7. „Peryferyjne” droga oddziaływania mediów 330
9.3. Iluzja odporności na oddziaływanie mediów: efekt osoby trzeciej ... 334
Blok rozszerzający 9d Spostrzegany wpływ telewizji na decyzje wyborcze różnych elektoratów: kampania prezydencka w Polsce roku 2000 336
9.4 Zjawisko wrogich mediów 339
Bibliografia 342
Indeks nazwisk 393
Indeks rzeczowy 409
Spis rysunków
Rys. 2.1. Zmiany poziomu indywidualizmu w Polsce w pewnych fazach transformacji 39
Rys. 2.2. Indywidualizm młodych działaczy partyjnych i ich rówieśników 55
Rys. 2.3. Zmiany w poziomie zaufania i materializmu w USA (lata 1976-1995) 72
Rys. 2.4. Poziom zaufania w społeczeństwach Europy 73
Rys. 2.5. Częstość nieformalnych spotkań ze znajomymi 73
Rys. 2.6. Liczba organizacji, do których należą obywatele różnych krajów 74
Rys. 4.1. Poziom wiedzy obywatelskiej w różnych krajach świata 144
Rys. 5.1. Indywidualizm młodych działaczy partyjnych i ich rówieśników 172
Rys. 5.2. Konformizm wobec własnej grupy a motywy aktywności politycznej 180
Rys. 5.3. Tolerancja wobec odmienności poglądów a motywy aktywności politycznej . 181
Rys. 5.4. Wielkość poczucia konsensusu w ważnych sprawach a motywy aktywności politycznej 182
Rys. 5.5. Model decyzji o uczestnictwie w konkretnym działaniu politycznym 189
Rys. 6.1. Czynniki sprzyjające dostępności postawy wobec praw kobiet. Model ścieżkowy 227
Rys. 8.1. Natężenie postaw patriotycznych i nacjonalistycznych w sześciu krajach
Europy Środkowej i Wschodniej 281
Rys. 8.2. Poziom dumy narodowej i państwowej w krajach Europy 288
Rys. 8.3. Wzajemne zależności między różnymi składowymi postaw narodowych.
Model ścieżkowy 289
Rys. 9.1. Elektoraty a percepcja wpływu telewizji na Ja, My, Oni 338
Rys. 9.2. Elektoraty a percepcja przeciwnika politycznego 338
Spis tabel
Tab. 2.1. Podstawowe różnice między społeczeństwami kolektywistycznymi
i indywidualistycznymi 27
Tab. 2.2. Procent respondentów wskazujących poszczególne wartości jako najważniejszy
warunek szczęśliwego życia 37
Tab. 2.3. Indywidualizm a poglądy na temat gospodarki i polityki (1993 rok) 40
Tab. 2.4. Rodzaje zagrożeń, jakich obawiają się studenci o wysokim i niskim poziomie
autorytaryzmu 48
Tab. 2.5. Nasilenie autorytaryzmu wśród wyborców popierających różne partie
w wyborach do sejmu w roku 1997 51
Tab. 2.6. Autoidentyfikacja Polaków na skali lewica-prawica 62
Tab. 2.7. Stosunek do demokracji a poziom autoidentyfikacji na skali lewica-prawica . 62 Tab. 2.8. Cechy systemu uznane za konieczne dla demokracji (markery demokracji)
wśród polskich radnych i osób nieaktywnych w polityce 76
Tab. 2.9. Myślenie proste i złożone parlamentarzystów i działaczy partyjnych 79
Tab. 3.1. Poziom rekomendacji polityki liberalnej i konserwatywnej wobec różnych
grup społecznych 107
Tab. 3.2. Oceny sprawiedliwości różnych kryteriów wynagradzania w roku 1992 i 1999 108
Tab. 3.3. Procent osób wskazujących różne źródła krzywdy 120
Tab. 3.4. Kto bardziej cierpiał w czasie drugiej wojny światowej: próby ogólnopolskie
i próba ukraińska 121
Tab. 3.5. Czy naród polski był w historii krzywdzony częściej niż inne narody 121
Tab. 4.1. Stosunek do ustroju w PRL: porównanie nastolatków i ich rodziców
(listopad 1981) 131
Tab. 4.2. Kryteria podziałów społecznych (1981 rok) 132
Tab. 4.3. Poziom myślenia politycznego a wiek 136
Tab. 4.4. Wskaźniki spadku zainteresowania polityką amerykańskich studentów 138
Tab. 4.5. Związki identyfikacji i introjekcji ze strategiami podejmowania decyzji
i emocjami - współczynniki korelacji cząstkowych 146
Tab. 5.1. Różne przejawy zaangażowania politycznego w różnych regionach Europy . 151
Tab. 5.2. Poziom zaangażowania politycznego mieszkańców małego miasta w USA
i w Rumunii 153
Tab. 5.3. Aktywność polityczna i obywatelska w społeczeństwach Europy 155
Tab. 5.4. Natężenie różnych potrzeb psychologicznych prezydentów USA 176
Tab. 5.5. Średnie natężenie potrzeb władzy, osiągnięć i afiliacji polskich premierów . . 177
Tab. 5.6. Udział kobiet w parlamentach europejskich w latach 1950-1999 198
Tab. 5.7. Proporcje kobiet w sejmowych reprezentacjach różnych partii w kadencji Sejmu RP w latach 2001-2005 198
Tab. 6.1. Strukturalne i historyczne predyktory uczestnictwa w wyborach do polskiego
parlamentu w roku 1997 i 2001 208
Tab. 6.2. Czynniki określające podatność widzów TV na oddziaływanie negatywnych
reklam politycznych 210
Tab. 6.3. Frekwencja wyborcza w Polsce w latach 1989-2001 211
Tab. 6.4. Obraz różnych partii a zachowania wyborcze Polaków 212
Tab. 6.5. Zmienne psychologiczne różnicujące osoby głosujące od niegłosujących ... 216
Tab. 6.6. Zainteresowanie polityką a udział w wyborach 220
Tab. 6.7. Zgodność poglądów wyborców i kandydata 224
Tab. 6.8. Predyktory poparcia trzech kandydatów na urząd prezydenta RP w 2000 r. . . 232
Tab. 6.9. Współczynniki zmienności ocen cech moralnych i sprawnościowych
przypisywanych dwóm znanym polskim politykom 240
Tab. 6.10. Ocena Ronalda Reagana, Waltera Mondale’a i „większości ludzi” (rok 1984) 241
Tab. 7.1. Orientacje wobec konfliktu politycznego a poziom myślenia uczestników sporu 259
Tab. 7.2. Sytuacja neutralna versus atak oponenta a orientacja wobec konfliktu 259
Tab. 8.1. Rodzaj partii a siła postaw patriotycznych i nacjonalistycznych 276
Tab. 8.2. Spostrzeganie świata w kategoriach moralności, rodzaj partii a siła postawy
nacjonalistycznej 277
Tab. 8.3. Struktura czynnikowa Skali Postaw Narodowych 283
Tab. 8.4. Efekty krytyki własnej grupy narodowej u osób różniących się poziomem
samooceny i poczuciem zewnętrznej kontroli 292
Tab. 8.5. Znaczenie poszczególnych kryteriów tożsamości narodowej dla Polaków . . . 295
Tab. 8.6. Predyktory siły postawy nacjonalistycznej w Polsce w roku 1995 i 2002 . . . 295
Tab. 8.7. Nadzieje i obawy Polaków związane z integracją Polski z UE, maj 2004 rok 296
Tab. 8.8. Predyktory spostrzeganych nadziei wiązanych z akcesją Polski do UE, wyniki analiz regresji wielokrotnych 297
Tab. 8.9. Jak Polacy spostrzegają Unię Europejską 298
Tab. 8.10. Predyktory nasilenia postawy tolerancji dla odmiennych opinii na temat integracji Polski z UE 299
Tab. 8.11. Wymiary stereotypów narodowych: kompetencja i moralność 302
Tab. 9.1. Otwartość na racje zwolenników alternatywnych rozwiązań jako reakcja na
informacje o rozkładzie opinii w populacji i jej dynamice 320
Tab. 9.2. Sposoby potocznej interpretacji incydentu kaliskiego 324
Tab. 9.3. Cechy osobowości przypisane politykom medialnym i niemedialnym 327
Tab. 9.4. Spostrzegany wpływ telewizji na decyzje wyborcze a ważność wyniku wyborów 336