Dane szczegółowe książki

Od autora 15
Rozdział 1. Na czym polega specyfika nauki o osobowości? Wprowadzenie 19
1.1. Czym jest psychologia osobowości? 19
1.2. Czym jest osobowość? 21
1.3. Główne kontrowersje wokół osobowości 24
1.4. Jak poznajemy osobowość? 26
1.5. Jak budowane są teorie osobowości? 27
Blok rozszerzający 1. Czy psychologia osobowości potrzebuje założeń filozoficznych? 29
1.6. Kryteria oceny nauki o osobowości jako teorii naukowej 30
1.7. Na jakich metaforach można oprzeć naukę o osobowości? 32
Blok rozszerzający 2. Co to znaczy zrozumieć osobę, czyli poznać osobowość? 34
1.8. Podsumowanie 35
Podstawowe pojęcia 36
Literatura zalecana 36

Część I. Motywacja świadoma czy nieświadoma
Rozdział 2. Co steruje osobowością? Nieświadomość indywidualna i zbiorowa 39
2.1. Popędy i nieświadomość indywidualna: psychoanaliza Zygmunta Freuda 39
2.1.1. Kanony psychoanalizy 39
Blok rozszerzający 3. Wpływ kontekstu socjokulturowego na psychoanalizę 40
2.1.2. Struktura osobowości 43
2.1.3. Rozwój psychoseksualny 45
2.1.4. W kierunku podsumowania: znaczenie psychoanalizy 49
2.2. Archetypy i nieświadomość zbiorowa - psychologia analityczna Carla G. Junga 51
2.2.1. Nieświadomość zbiorowa 51
2.2.2. Energia psychiczna i zasada równoważenia 53 5
Blok rozszerzający 4. Dlaczego ludzie widzą UFO? 54
2.2.3. Struktura osobowości: postawy i funkcje 54
2.2.4. Zmiany i rozwój osobowości: indywiduacja 55
Blok rozszerzający 5. Kryzys połowy życia według Daniela J. Levinsona 57
2.2.5. Podsumowanie 57
Podstawowe pojęcia 58
Literatura zalecana 59

Rozdział 3. Co warunkuje odniesienie do świata? Odzwierciedlone relacje i struktura ja 60
3.1. Kontakty z ludźmi pochodną wczesnych relacji: teorie relacji z obiektem . 60
3.1.1. Geneza i założenia 60
Blok rozszerzający 6. Depresja - skutek wydarzeń czy zerwanych więzi? 61
3.1.2. Koncepcja Melanie Klein 62
3.1.3. Koncepcja separacji-indywiduacji Margaret Mahler 64
Blok rozszerzający 7. Dlaczego dzieciom - ofiarom katastrof daje się przytulanki? 66
3.2. Tworzenie się i funkcje struktury Ja: psychodynamiczna teoria self 66
3.2.1. Teoria narcyzmu Heinza Kohuta 66
3.2.2. Teoria Otto Kernberga 71
3.3. Empiryczne weryfikacje 72
3.4. Podsumowanie 74
Podstawowe pojęcia 75
Literatura zalecana 76

Rozdział 4. Co wpływa na aktywność człowieka?
Lęk i autonomia ego 77
4.1. Obrona przed lękiem: neopsychoanaliza 77
4.1.1. Czy każda osobowość jest neurotyczna - teoria Karen Horney 77
4.1.1.1. Koncepcja lęku podstawowego 78
4.1.1.2. Postawy wobec świata 79
4.1.1.3. Kiedy potrzeby są neurotyczne? 80
4.1.2. Czy osobowość istnieje - interpersonalna teoria psychiatrii Harry'ego Sullivana 81
4.1.3. Jak kultura kształtuje osobowość - psychoanaliza kulturowa Ericha Fromma 84
4.1.3.1. Wpływy socjokulturowe 84
4.1.3.2. W poszukiwaniu bezpieczeństwa: ucieczka od wolności .... 85
4.1.3.3. Potrzeby ludzi 86
Blok rozszerzający 8. Typy ludzi 88
4.1.4. Podsumowanie: determinizm interpersonalny czy socjokulturowy .. 88
4.2. W kierunku autonomii jednostki: teorie ego 89
4.2.1. Geneza i założenia 89
4.2.2. Autonomiczne ego według Heinza Hartmanna 90
4.2.3. Energia ego według Roberta White'a 93
4.2.4. Rozwój ego według Jane Loevinger 93
Blok rozszerzający 9. Stadia rozwoju ego według Jane Loevinger 95
4.2.5. Rozwój ego na przestrzeni życia według Erika Eriksona 96
Blok rozszerzający 10. Z badań nad tożsamością 97
4.3. Podsumowanie 98
Podstawowe pojęcia 99
Literatura zalecana 99

Rozdział 5. W kierunku świadomej motywacji: potrzeby i cele 101
5.1. Personologia Henry'ego A. Murraya 101
5.1.1. Personologia - interdyscyplinarne studium osobowości 101
5.1.2. Koncepcja potrzeb 103
Blok rozszerzający 11. Potrzeby według Murraya i ich operacjonalizacje 104
5.1.3. Presja - przystosowanie - temat 105
5.1.4. Z badań inspirowanych koncepcją Murraya 106
5.1.5. W kierunku podsumowania: znaczenie koncepcji Murraya 107
5.2. Świadome cele - psychologia indywidualna Alfreda Adlera 108
5.2.1. Geneza i założenia 108
5.2.2. Kompensacja poczucia niższości: dążenie do mocy 109
Blok rozszerzający 12. Co wynosimy z dzieciństwa i trwa to przez całe życie? 110
5.2.3. Zainteresowania społeczne 111
5.2.4. Cele i styl życia 111
5.2.5. Inspiracje badawcze 113
5.3. Podsumowanie 113
Podstawowe pojęcia 114
Literatura zalecana 114

Część II. Co decyduje o zachowaniu: osoba czy sytuacja rozdział 6. Struktura osobowości:
Cechy indywidualne czy wspólne? 115
6.1. Unikalność jednostki - teoria Gordona W. Allporta 115
6.1.1. Koncepcja nauki o osobowości 115
6.1.2. Czym jest osobowość? 117
6.1.3. Cechy: indywidualne i wspólne 117
6.1.4. Intencje i świadome Ja 119
6.1.5. Motywacja 120
Blok rozszerzający 13. Autonomia funkcjonalna: jak usamodzielniają się motywy? 122
6.1.6. Jak funkcjonuje osoba dojrzała? 123
Blok rozszerzający 14. Typy ludzi - czy jesteśmy tak różni, że nie możemy się porozumieć? 124
6.1.7. Podsumowanie 125
Blok rozszerzający 15. 10 cech różniących psychologię Gordona W. Allporta od teorii psychodynamicznych 125
6.2. W kierunku koncepcji cech wspólnych 126
6.2.1. Niektóre problemy teorii cech 126
6.2.2. Czym są cechy i jak można je mierzyć 127
6.2.3. Ogólny model osobowości 129
Blok rozszerzający 16. Jak bronić się przed nierzetelnością badanych? 131
6.3. O podobieństwie ludzi - teoria cech Raymonda B. Cattella 132
6.3.1. Czy analiza czynnikowa ujawnia strukturę osobowości? 133
Blok rozszerzający 17. Nazwy i sens psychologiczny czynników według V wydania testu Cattell 16 PF 137
6.3.2. Przewidywanie zachowania 138
Blok rozszerzający 18. Cechy charakterystyczne dla różnych grup zawodowych według wyników testu Cattell 16 PF - badania amerykańskie 139
6.3.3. Niektóre implikacje 140
6.4. Podsumowanie 142
Podstawowe pojęcia 142
Literatura zalecana 142

Rozdział 7. Ile jest wymiarów osobowości: trzy czy pięć? 144
7.1. Cechy jako uwarunkowane biologicznie: teoria Hansa J. Eysencka 144
7.1.1. Specyfika podejścia Eysencka 144
7.1.2. Struktura osobowości 146
7.1.3. Typy osobowości a zdrowie 150
Blok rozszerzający 19. Polskie adaptacje kwestionariuszy Hansa J. Eysencka 152
7.1.4. Implikacje praktyczne i podsumowanie 153
7.2. Teoria Wielkiej Piątki 153
7.2.1. Z historii Pięcioczynnikowego Modelu Osobowości 153
7.2.2. Hipoteza leksykalna 154
7.2.3. Struktura Wielkiej Piątki 155
Blok rozszerzający 20. Prosty i użyteczny opis wymiarów Wielkiej Piątki 156
7.2.4. Badania weryfikacyjne 157
7.2.5. Z badań na gruncie teorii Wielkiej Piątki 158
Blok rozszerzający 21. Jak reagujemy na informacje zwrotne o posiadanych cechach? 161
7.2.6. Podsumowanie 162
Blok rozszerzający 22. Po pięć argumentów za i przeciw
teorii Wielkiej Piątki 163
7.3. Gigantyczna Trójka czy Wielka Piątka? Kryteria podstawowych
wymiarów osobowości 164
Podstawowe pojęcia 166
Literatura zalecana 166

Rozdział 8. Jak kształtuje się osobowość? Od uczenia się do poznania 167
8.1. Behawioryzm jako źródło inspiracji 167
8.2. Społeczne teorie uczenia się 170
8.2.1. Teoria konfliktu Neala Millera i Johna Dollarda 170
8.2.2. Teoria oczekiwania i wartości Juliana Rottera 174
Blok rozszerzający 23. RISB - metoda projekcyjna czy poznawcza? 174
8.2.3. Społeczna teoria uczenia się Waltera Mischela 181
8.2.3.1. Krytyka teorii cech i propozycja zmiennych poznawczych 181
8.2.3.2. Kognitywno-afektywny system osobowości 185
8.2.4. Podsumowanie 186
8.3. W kierunku poznawczej nauki o osobowości 187
8.3.1. Jak konstruujemy świat - teoria George'a Kelly'ego 187
Blok rozszerzający 24. Czym są osobiste konstrukty poznawcze? 189
Blok rozszerzający 25. Tezy George'a Kelly'ego dotyczące konstruktów osobistych 192
8.3.2. W kierunku podejścia systemowego - teoria pola Kurta Lewina 194
8.3.3. Osobowość jako system informacji 198
8.3.3.1. Elementy regulacyjnej teorii osobowości Janusza Reykowskiego 201
Blok rozszerzający 26. Kiedy ideologia staje się groźna? 203
8.3.3.2. Elementy teorii informacyjnej Wiesława Łukaszewskiego 204 Blok rozszerzający 27. Czym jest transgresja? 206
8.3.4. Podsumowanie 206
Podstawowe pojęcia 207
Literatura zalecana 208

Rozdział 9. Co decyduje o regulacji zachowania: przekonanie o własnej skuteczności czy złożony system ja? 210
9.1. Społeczno-poznawcza teoria Alberta Bandury 210
9.1.1. Geneza i założenia 210
9.1.2. Modelowanie 211
9.1.3. Przekonanie o własnej skuteczności i ewaluacja zachowań 212
9.1.4. Kompetencje i cele 216
9.1.5. Poznawcza samokontrola 218
Blok rozszerzający 28. Jak ludzie tłumaczą sobie podłe postępowanie? 220
9.1.6. Procesy poznawcze i motywacja 223
9.1.7. Interpretacja zjawisk patologicznych 225
9.1.8. Rdzenne właściwości aktywności człowieka 226
9.1.9. Implikacje teorii społeczno-poznawczej 228
9.1.10. Podsumowanie 229
9.2. Poznawcza teoria Ja 231
9.2.1. Kiedy i dlaczego wprowadzono kategorię Ja w psychologii? 231
9.2.2. Kiedy i u kogo tworzy się system Ja? 233
9.2.3. System Ja - aspekty strukturalne i dynamiczne 236
Blok rozszerzający 29. Jaka jest struktura Ja? 237
Blok rozszerzający 30. Jaką rolę pełni system Ja w zachowaniach celowych? 238
9.2.4. Złożoność systemu Ja - czy William James przewidział zjawiska wyjaśniane przez psychologię XX wieku? 240
9.2.4.1. Jaką rolę odgrywa w systemie Ja wyobraźnia? Koncepcja ja możliwych Hazel R. Markus 242
Blok rozszerzający 31. Do czego służy nam ja możliwe? 243
9.2.4.2. Czemu służą rozbieżności w systemie Ja? Teoria ukierunkowań Ja E. Tory'ego Higginsa 244
9.2.4.3. Struktura Ja a procesy dążenia i unikania - propozycja Charlesa S. Carvera i Michaela F. Scheiera 246
9.2.5. Procesy motywacyjne organizujące koncepcję siebie 249
9.2.6. Konflikt kognitywno-afektywny: szukamy dobra czy prawdy? 251
9.2.7. Poczucie własnej wartości i klarowność koncepcji siebie 253
Blok rozszerzający 32. Jak wyjaśnić zjawisko autodestrukcji na kanwie poznawczej teorii Ja? 257
9.2.8. Czy system Ja ma pewne rysy kulturowe? 258
9.2.9. Integrująca rola Ja intencjonalnego: propozycja Kazimierza Obuchowskiego 260
9.3. Podsumowanie 261
Podstawowe pojęcia 263
Literatura zalecana 264

Rozdział 10. Podsumowanie kontrowersji „osoba-sytuacja" 265
10.1. Próby przezwyciężenia kontrowersji „osoba-sytuacja" 265
Blok rozszerzający 33. Jak aktywność poznawcza wpływa na radzenie sobie ze stresem? 266
10.2. Implikacje dla psychologii osobowości 269
Blok rozszerzający 34. Co decyduje o spójności zachowania: cechy czy system Ja? 271
Blok rozszerzający 35. Co decyduje o wyuczonej bezradności: bodźce, cechy czy aktywność poznawcza? 272
Podstawowe pojęcia 273
Literatura zalecana 273

Część III. Jaki program realizuje człowiek w czasie: biologiczny czy intencjonalny?
Rozdział 11. Program gatunkowy czy indywidualny?
Socjobiologia i psychologia humanistyczna 275
11.1. Jak program biologiczny determinuje osobowość - socjobiologia 275
11.1.1. Jak kwestia przetrwania i reprodukcji rzutuje na osobowość? 277
Blok rozszerzający 37. Badania na gruncie teorii Dawida Bussa: jak jesteśmy zazdrośni? 280
11.1.2. Czy kontrastowo różne wzorce zachowań mogą mieć znaczenie adaptacyjne? 281
11.1.3. W kierunku uogólnień na temat natury człowieka 283
Blok rozszerzający 37. Jak socjobiologia wyjaśnia genezę samoświadomości? 284
11.1.4. Światopogląd i poczucie własnej wartości - teoria opanowania trwogi 286
11.1.5. Socjobiologia jako kierunek opisu i wyjaśniania zachowań 289
11.2. Jak człowiek realizuje program indywidualny - psychologia humanistyczna 291
11.2.1. Geneza i ogólne założenia 291
11.2.2. Teoria samoaktualizacji Abrahama Maslowa 293
11.2.2.1. Podstawowe tezy i podstawowe potrzeby 293
11.2.2.2. Samoaktualizacja 295
Blok rozszerzający 38. Wartości istnienia i skutki ich deprywacji: metapatologie 298
11.2.2.3. W kierunku empirycznych weryfikacji 299
Blok rozszerzający 39. Czy znasz doświadczenia szczytowe? Czy jesteś wyjątkiem? 300
11.2.3. Fenomenologiczna teoria Carla Rogersa 301
11.2.3.1. Pole fenomenologiczne i pole świadomości 301
11.2.3.2. Koncepcja siebie i przystosowanie osobiste 303
Blok rozszerzający 40. Jak badać koncepcję siebie? 305
11.2.3.3. Aktualizacja siebie - proces i jego warunki 306
11.2.3.4. Terapia skoncentrowana na kliencie i inne implikacje .. 308
11.2.4. Podsumowanie 310
11.3. Programy wspólne i indywidualne - podsumowanie 312
Podstawowe pojęcia 313
Literatura zalecana 314

Rozdział 12. Co decyduje o ukierunkowaniu dążeń:
Sens życia czy treść opowieści? 315
12.1. Psychologia egzystencjalna 315
12.1.1. Źródła i geneza 315
12.1.2. Co decyduje o zachowaniu? 317
12.1.3. Czy wolność i odpowiedzialność mają ograniczenia? 319
12.1.4. Człowiek-w-świecie 321
Blok rozszerzający 41. Co to jest lęk egzystencjalny? 323
12.1.5. Człowiek wobec wartości 324
Blok rozszerzający 42. Struktura sensu życia według Gary'ego T. Rekera 326
12.1.6. Implikacje i badania 328
Blok rozszerzający 43. Nerwica noogenna - kategoria diagnostyczna
czy opis problemu? 330
12.2. Psychologia narracyjna: co znaczą historie tworzone przez ludzi? 333
12.2.1. Narracyjna jakość życia 333
12.2.2. Specyfika myślenia narracyjnego 336
Blok rozszerzający 44. Jakie motywy kształtują autonarracje? 337
12.2.3. W niewoli skryptu? - teoria Silvana Tomkinsa 338
Blok rozszerzający 45. Jak powstaje skrypt jądrowy? 342
12.2.4. Czy człowiek żyje według historii, którą tworzy? - teoria tożsamości Dana McAdamsa 344
Blok rozszerzający 46. Jakie komponenty kreatywności zmieniają się po „połowie życia"? 350
12.2.5. Wartościowanie i dialog - teoria Huberta Hermansa 351
12.2.5.1. Teoria wartościowania 352
Blok rozszerzający 47. Sześć typów wartościowań
według Huberta Hermansa 354
12.2.5.2. Koncepcja dialogowego Ja 357
12.2.6. Czy rozwiązania w psychologii narracyjnej są podobne czy różne? 360
12.2.7. 12.3. W kierunku podsumowania: sens czy historia? 363
Blok rozszerzający 48. W czym tkwi siła myślenia narracyjnego? 366
Podstawowe pojęcia 367
Literatura zalecana 368

Rozdział 13. Perspektywa integracji nauki o osobowości 370
13.1. Kilka uwag o biologicznych podstawach osobowości 370
13.1.1 Czego uczy nas genetyka zachowania? 370
13.1.2. Czego uczą nas dane z pogranicza psychologii i neurobiologii? .. 372
13.1.3. Procesy podświadome i świadome 375
13.2. Rozmaitość założeń, wielość ujęć, bogactwo interpretacji - siła
czy słabość nauki o osobowości? 376
Blok rozszerzający 49. Jak interpretować problemy woli na gruncie różnych teorii? 379
13.3. Jak uprawiać naukę o osobowości - zakres poznania
czy metodologiczna precyzja? 380
13.4. W kierunku założeń metasystemowych w psychologii osobowości 382
13.5. Integracja nauki o osobowości? 384
13.5.1. Model integracji według pięcioczynnikowej teorii osobowości Roberta R. McCrae'a i Paula T. Costy 386
13.5.2. Propozycja Dana McAdamsa 390
13.5.3. Porównanie modeli integrowania nauki o osobowości - implikacje 392 Blok rozszerzający 50. Metateoria czy integracja wiedzy - dążyć
do ideału czy zbliżać się do możliwości? 394
13.6. Podsumowanie 396
Podstawowe pojęcia 397
Literatura zalecana 398
Bibliografia 399

Indeks nazwisk 433

Spis rysunków
Rysunek. 1.1. Sprzężenie zwrotne między teorią a wynikami badań prowadzonych na jej gruncie 28
Rysunek 2.1. Topograficzny model osobowości według Freuda 43
Rysunek 6.1. Hierarchiczna struktura osobowości na przykładzie wymiaru
Ugodowość z modelu Wielkiej Piątki według McCrae'a i Costy 129
Rysunek 6.2. Podziały cech według R.B. Cattella 134
Rysunek 7.1. Struktura czynników osobowości według Eysencka 149
Rysunek 7.2. Osobowościowe predyspozycje do chorób fizycznych 152
Rysunek 7.3. Propozycja Eysencka zredukowania Wielkiej Piątki do trzech
wymiarów 165
Rysunek 8.1. Warunkowanie klasyczne i instrumentalne 168
Rysunek 8.2. Podwójny konflikt między dążeniem a unikaniem 172
Rysunek 8.3. Kognitywno-afektywny system osobowości 185
Rysunek 8.4. Schemat osobowości według Kurta Lewina 195
Rysunek 9.1. Oczekiwanie skuteczności a oczekiwanie sukcesu 214
Rysunek 9.2. Schematyczna prezentacja koncepcji motywacji poznawczej opierającej się na rozpoznawanych celach, oczekiwaniach
rezultatu i atrybucji przyczyn 218
Rysunek 9.3. Mechanizmy selektywnego aktywizowania i wycofywania kontroli moralnej w warunkach szkodliwego działania
w różnych punktach procesu (w ramach) autoregulacji 222
Rysunek 9.4. Rozbieżności w systemie Ja a stany emocjonalne
według E.T. Higginsa 246
Rysunek 9.5. Rozbieżności w systemie Ja a procesy dążenia i unikania
według C.S. Carvera i M.E Scheiera 247
Rysunek 9.6. Relacja między dążeniem a unikaniem według C.S. Carvera
i M.E Scheiera 248
Rysunek 9.7. Dwa systemy autoregulacji według C.S. Carvera 248
Rysunek 9.8. Regulacyjne funkcje rozbieżności w systemie Ja: ja możliwe i ja powinnościowe 249
Rysunek 11.1. Przykłady spójności i niespójności wewnętrznej 304
Rysunek 12.1. Typy doświadczeń według Huberta Hermansa i Els Hermans-Jansen 355
Rysunek 12.2. Schemat wielogłosowego Ja według Huberta Hermansa 358
Rysunek 12.3. Model D. McAdamsa 361
Rysunek 12.4. Model S. Tomkinsa 361
Rysunek 12.5. Model H. Hermansa 362
Rysunek 13.1. Organizacja osobowości według teorii pięcioczynnikowej
Roberta McCrae'a i Paula Costy 386