Dane szczegółowe książki
Cesarstwo Wschodniorzymskie 330-641 t. 1: praca zbiorowa / Morrisson, Cecile (1940-); Graboń, Andrzej; Bavant, Bernard
Tytuł
Cesarstwo Wschodniorzymskie 330-641 t. 1: praca zbiorowa
Tytuł oryginału
Empire romain d'Orient
Serie wydawnicze
Wydawnictwo
Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007
ISBN
978-83-7318-746-7
Hasła przedmiotowe
Informacje dodatkowe
Liczba stron 594. Plik zawiera automatycznie wygenerowany spis treści.
Nr tomu
1
Tomów
2
Spis treści
pokaż spis treści
WSTĘP 5
Część pierwsza CIĄGŁOŚĆ CESARSTWA RZYMSKIEGO NA WSCHODZIE
Rozdział I
WYDARZENIA - PERSPEKTYWA CHRONOLOGICZNA (Cecile Morrissoń) 11
Konstantyn, założyciel Cesarstwa chrześcijańskiego 11
Konstancjusz II, Julian, wojna perska i powrót do jedności Cesarstwa
(337-363) 15
Dynastia walentyniańska i teodozjańska (363-395) 20
Od jedności do podziału Cesarstwa Rzymskiego (395-410).
Goci i Wandalowie na Zachodzie oraz zdobycie Rzymu (410) 26
Cesarstwo Wschodnie pod rządami Teodozjusza II (408-450):
prawowierność i ocalenie Cesarstwa 29
Następcy Teodozjusza II. Goci i Izauryjczycy u władzy w Konstantynopolu (450-491) 32
Koniec Cesarstwa Zachodniego. Teodoryk i Ostrogoci w Italii 35
Stabilizacja na początku VI wieku (491-527) 37
Justynian: pierwsze lata, Kodeks i powstanie Nika (527-532) 39
Początki ponownego poszerzania Cesarstwa: wojna z Wandalami i pierwsze sukcesy w Italii (533-540) 40
Zaraza, wojna perska i początek wojen gockich. Pierwsze najazdy sklawińskie i kutrigurskie na Bałkanach (540-554) 42
Nowe najazdy na Bałkanach. Pokój z Persją (554-565) 45
Justn II i Tyberiusz. Nadejście Longobardów i Słowian (565-582) 46
Maurycjusz i powrót równowagi sił na granicy wschodniej i bałkańskiej (582-602) 49
Fokas i początek ostatniej wojny perskiej (602-610) 51
Herakliusz wobec zdobycia przez Persję Syrii i Egiptu (610-623) 54
Kontrofensywa Herakliusza w Armenii i zwycięstwo nad Persami (626-630).
Slawizacja Bałkanów 56
Pojawienie się islamu i początek podbojów arabskich (631-641) 59
Rozdział II
TRYUMF CHRZEŚCIJAŃSTWA I OKREŚLENIE PRAWOWIERNOŚCI
(.Bernard Flusiń) 63
Chrystianizacja Cesarstwa 63
Walka z pogaństwem 63
Przeciwnicy chrześcijaństwa 64
Cesarska polityka i ustawodawstwo 65
Wyniki 68
Judaizm 69
Manicheizm, gnostycy, chrześcijańscy dysydenci 71
Zdefiniowanie prawowierności 73
Kryzys ariański 73
Stawka teologiczna: boskość Syna 74
Linie sił 75
Przebieg kryzysu 76
Spory chrystologiczne: Efez i Chalcedon (431-451) 80
Chrystus, człowiek i Bóg 81
Walka wpływów 82
Nestoriusz, Sobór Efeski (431) i unia z 433 roku 84
Synod „zbójecki" w Efezie (449) 85
Sobór Chalcedoński (451) 86
Kryzys chalcedoński 87
Marcjan i Leon I 87
Czasy Henotikonu: Zenon i Anastazjusz 88
Justynian i niepowodzenie zjednoczenia 90
Kryzys monoteletyczny 92
Część druga INSTYTUCJE CESARSTWA
Rozdział III
CESARZ I ADMINISTRACJA CESARSKA (Denis Feissel) 97
Wprowadzenie: władza cesarska i zadania państwa 97
Cesarz i jego funkcje 100
Podwaliny władzy cesarskiej 100
Cesarz w swojej stolicy 103
Cesarz ustawodawca 105
Cesarz chrześcijański 107
Stan senatorski na służbie państwa 109
Funkcje i organy rządu centralnego 112
Prymat systemu podatkowego 113
Kompletny organigram 115
Prefektura pretorium 116
Ministerstwa pałacowe 118
Magister Officiorum 118
Kwestor Pałacu 120
Komesowie do spraw finansowych 121
Izba cesarska 122
Ramy terytorialne i administracja lokalna 123
Ośrodki miejskie i instytucje miejskie 124
Prowincje i namiestnicy 127
Okręgi ponadprowincjalne: diecezje i prefektury 130
Rozdział IV
STRUKTURY KOŚCIOŁA CESARSKIEGO (Bernard Flusin) 133
Biskup, jego Kościół, jego miasto 133
Kościół lokalny i miasto 133
Świeccy i duchowni 134
Biskup 137
Prezbiterzy, diakoni i duchowieństwo niższe 139
Finanse i dobra Kościoła 140
Instytucje miłosierdzia 142
Hierarchia biskupia: metropolici i patriarchowie 142
Prowincje i metropolie 143
Instancje ponadmetropolitalne 144
Rzym a Konstantynopol 146
Rzym 146
Prymat 146
„Patriarchat" Rzymu po rekonkwiście 148
Papież i cesarz 149
Konstantynopol 151
Narodziny i rozwój patriarchatu 152
Obszar 153
Struktury centralne 154
Wielki Kościół 156
Patriarcha „ekumeniczny" 156
Aleksandria, Antiochia, Jerozolima; inne okręgi 157
Aleksandria 157
Antiochia 159
Jerozolima 161
Cypr, Afryka 162
Cesarz, sobory i prawo kanoniczne 163
Cesarz 163
Sobory powszechne (ekumeniczne) 165
Prawo kanoniczne 166
Rozdział V
ARMIA (Constantin Zuckerman) 169
Struktury armii: uregulowania prawne a stan rzeczywisty 170
Ufortyfikowana granica 170
Armia operacyjna: piechota i konnica 174
Legiony i auxilia 175
Wzrost znaczenia konnicy 178
Żołnierze przygraniczni: upadek pewnego modelu społeczno-wojskowego 182
Status „żołnierzy przygranicznych" 183
Schyłek limes 187
Ku nowemu systemowi obrony terytorialnej 190
Flota polowa 193
Pomniejszanie się stanu osobowego 193
Nowa armia polowa 194
Federaci 195
Warunki służby 199
Pobór 199
Pobór dziedziczny 199
Pobór miejski 200
Wyposażenie, utrzymanie i żołd 202
Przebieg kariery i przejście w stan spoczynku 205
Kościół wobec służby wojskowej 208
Epilog. Ku epoce średniobizantyńskiej 210
Część trzecia CYWILIZACJA BIZANTYŃSKA I JEJ PODWALINY
Rozdział VI
STOLICA (Cecile Morrissoń) 215
Od Bizancjum do Konstantynopola: źródła (330-360) 215
Rozwój stolicy (360-542) 220
Regres i upadek (od połowy VI do połowy VII wieku) 224
Rozdział VII
ZALUDNIENIE, GOSPODARKA I SPOŁECZEŃSTWO WSCHODU
BIZANTYŃSKIEGO (Cecile Morrissoń) 225
Warunki geograficzne i klimat, zaludnienie i demografia 225
Warunki geograficzne i klimat 225
Bogactwa naturalne i kopalnie 226
Drewno i surowce kopalne 226
Liczna i zróżnicowana populacja 228
Rozmieszczenie ludności 229
Miasta 229
Miasteczka, wioski oraz villae 229
Nierównomierna gęstość zaludnienia w czasie i przestrzeni 230
Migracje 231
Demografia 232
Zaraza w czasach Justyniana i zmniejszenie się liczny ludności 232
Gospodarka i społeczeństwo rolnicze 234
Produkty rolne 234
Uprawy 234
Hodowla 235
Rzemiosło wiejskie 236
Narzędzia i technologie 236
Własność i eksploatacja 237
Organizacja społeczna 239
Gospodarka i społeczeństwo miejskie 240
Społeczeństwo miejskie, różnorodność, nierówności, opieka i przemoc 241
Nierówności społeczne 241
Opieka: od dobroczynności do miłosierdzia 242
Napięcia i niepokoje: przemoc w miastach 243
Miasta i ich schyłek 244
Gospodarka miejska i jej organizacja 244
„Korporacje" 245
Relacje miasta - wieś 246
Handel i wymiana 246
Drogi i transport drogowy 246
Drogi rzeczne i morskie 247
Wymiana handlowa na podstawie dokumentów i ceramiki 249
Annona i jej transport 250
Handel 251
Pieniądz, narzędzie cesarskich finansów i wymiany gospodarczej 252
Podsumowanie 255
Rozdział VIII
ŻYCIE RELIGIJNE. CHRZEŚCIJANIE W ŚWIECIE - MONASTYCYZM (Bernard Flusiri) 257
Chrześcijanie w świecie 257
Sakramenty i liturgia 258
Nowe formy pobożności 261
Kult świętych 261
Theotokos 264
Święte miejsca i pielgrzymki 265
Obrazy 266
Ku chrześcijańskiemu społeczeństwu? 268
Chrystianizacja przestrzeni 269
Chrześcijański Konstantynopol 270
Chrześcijaństwo i społeczeństwo 272
Monastycyzm 274
Egipt i jego wzory: anachoretyzm i cenobityzm 275
Asceta, mnich, anachoreta 275
Antoni, ojciec wszystkich mnichów 276
Kolonie anachoretów 277
Duchowość anachoretyczna 278
Pachomiusz i cenobityzm pachomiański 279
Ruch monastyczny a Egipt 280
Syria 282
Prąd mesalianistyczny i jego obrzeża 282
Ascetyzm syryjski; Symeon Stylita (Szymon Słupnik) 283
Wspólnoty monastyczne i cenobia 284
Palestyna i Jerozolima 286
Gaza i Synaj 286
Święte Miasto 287
Laury i monastery pustynne 288
Kryzysy i promieniowanie 290
Azja Mniejsza 291
Konstantynopol 292
Instytucjonalizacja: monastyczna tagma (warstwa) 294
Rozdział IX
KULTURA PISANA (Bernard Flusiń) 297
Dominująca kultura: chrześcijański hellenizm 298
Paideia hellenistyczna i chrześcijaństwo 298
Przekaz ustny i pisany 299
Dominacja języka greckiego 301
Nauczanie i związane z nim instytucje 303
Trzy stopnie nauczania 303
Rola miasta i państwa 305
Główne ośrodki kształcenia 307
Literatura w języku greckim 309
Znaczenie literatury świeckiej 310
Żywotność pism chrześcijańskich 312
Literatura koptyjska i syryjska 315
Literatura kop tyj ska 315
Literatura syryjska 317
Ku mrocznym wiekom 319
Rozdział X
SZTUKA CESARSKA I SZTUKA CHRZEŚCIJAŃSKA, JEDNOŚĆ I ZRÓŻNICOWANIE (Jean-Michel Spieser) 323
Sztuka zwana świecką 325
Sztuka w miastach 325
Sztuka cesarska 327
Sztuka dla wykształconej elity 329
Chrześcijaństwo w sztuce 331
Rozwój architektury chrześcijańskiej 333
Bazylika i plan centralny 333
Kościoły, martyriony i pielgrzymki 335
Kościół świętej Mądrości Bożej (Hagia Sophia) i rozwój kopuły 336
Wystrój kościołów 338
Wizerunki w absydach 338
Obrazy z kopuł i programy narratywne 340
Mozaiki posadzkowe 341
Sztuka nieużytkowa 343
Od końca VI do połowy VII wieku 345
Ikony i eulogie 345
Nowa chrześcijańska wrażliwość 348
Część czwarta PROWINCJE
Rozdział XI
ILIRIA [Bernard Bavant) 353
Iliria i jej miejsce w strukturach administracyjnych 353
Iliria w Cesarstwie: wahania urzędników administracji 354
Administracyjne struktury od końca IV wieku do początku wieku VII 357
Prowincje 357
Geografia kościelna 360
Stałe dane dotyczące życia regionu aż do czasu najazdów słowiańskich 363
Środowisko naturalne i komunikacja 363
Podział obszaru przegrodami naturalnymi i przeszkody wynikające
z rzeźby terenu 363
Połączenia lądowe, rzeczne i morskie 364
Zajęcia ludności 366
Sieć miast 366
Zaludnienie 368
Przyjmowanie się chrześcijaństwa 369
Od końca IV do początku VI wieku: wątła i chwiejna pomyślność w regionie 372 Wydarzenia: najazdy Gotów i Hunów 372
Miasta i środowisko miejskie 374
Urbanistyka (miejskie otoczenie, umocnienia) 374
Obiekty publiczne i powiększanie się liczby kościołów 375
Miejskie budownictwo mieszkaniowe 378
Sprzeczność? 379
Obszary wiejskie 380
Budowa wielkich villae 380
Stan wiedzy co do budownictwa mieszkalnego zbiorowego 380
Czy to już problem demograficzny? 381
Produkcja i handel 382
Produkcja rolnicza 382
Rzemiosło miejskie 382
Kopalnie 384
Handel 385
Polityka i obrona: rola limes i obrona wnętrza kraju 386
Od Justyniana do Herakliusza: epoka wstrząsów 388
Najazdy, a potem stopniowe osiedlanie się Słowian 388
Wielkie etapy najazdów bułgarskich i awaro-słowiańskich 388
Konkretne warunki związane z osiedleniem się Słowian 391
Miejsce Ilirii w polityce cesarskiej 395
Zmiany w polityce od Justyniana do Herakliusza? 395
Przyczyny tych zmian 399
Konsekencje osiedlenia się Słowian 399
Demografia i struktura zaludnienia 400
Los miast i stosunki społeczne 401
Uprawa ziemi i produkcja 402
Rozdział XII
AZJA MNIEJSZA (Jean-Pierre Sodini) 403
Półwysep anatolijski: ziemia i ludzie 403
Usytuowanie geograficzne: obszar i jego zróżnicowanie 403
Różnorodność zaludnienia 404
Administracja 406
Administracja centralna i regionalna 406
Komunikacyjne szlaki lądowe, administracja i obronność obszaru
Azji Mniejszej 407
Administracja lokalna: miasta i wioski 409
Chrześcijaństwo 416
Walka z pogaństwem 416
Walka z judaizmem 418
Sekty i herezje 419
Rozwój monastycyzmu 420
Duchowe znaczenie miejsc pielgrzymkowych 421
Produkcja, demografia i życie gospodarcze 422
Produkcja rolnicza 422
Produkcja rzemieślnicza 424
Kopalnie i rzemiosło w metalu 424
Kamieniołomy marmuru 425
Ceramika 425
Szkło 426
Tekstylia 427
Skóry i futra 427
Import i morskie szlaki handlowe 427
Wnioski 428
Rozdział XIII
SYRO-PALESTYNA (Georges Tate) 429
Niezmienne czynniki: jedność i różnorodność warunków naturalnych
i demograficznych 429
Warunki naturalne 429
Języki i tożsamość 430
Ramy administracyjne 433
Pejzaże 434
Miasta Syrii 434
Wioski 437
Krajobraz rolniczy 441
Gospodarka i społeczeństwo 442
Miasta 443
Sieć miast i ich znacząca różnorodność 443
Hierarchia stanów w miastach 446
Rola miast w wymianie handlowej 447
Wioski 448
Relacje miasta - wieś 450
Ekspansja i przemiany (od roku 330 do połowy VI wieku) 451
Ekspansja demograficzna i gospodarcza 451
Ekspansja i podziały chrześcijaństwa 452
Zmiany w stosunkach społecznych 454
Wzrost zamieszek wewnętrznych 454
Trudności i upadek Syrii bizantyńskiej (lata 540-550 do 636) 455
Plagi 455
Zmiany 458
Podsumowanie 461
Rozdział XIV
EGIPT BIZANTYŃSKI (284-64\)(Jean Gascou) 463
Periodyzacja, historia ogólna 463
Środowisko geograficzne 467
Życie na uboczu 469
Życie wiejskie 469
Praca i usługi 471
Stosunki etniczne 472
Grecy i Koptowie 473
Greka i koptyjski 474
Latynizacja i romanizacja 476
Podział na prowincje 477
Rządy w Egipcie 478
Miasta 480
Finanse publiczne 482
Armia 484
Społeczeństwo 486
Edukacja i życie umysłowe 488
Chrześcijaństwo 490
Monastycyzm 492
Konkurenci chrześcijaństwa 495
Aleksandria 497
Egipt a Bizancjum 499
WNIOSKI 503
CHRONOLOGIA 507
SŁOWNIK 511
DODATEK METODOLOGICZNY I BIBLIOGRAFICZNY 515
INDEKS OSÓB 575
Część pierwsza CIĄGŁOŚĆ CESARSTWA RZYMSKIEGO NA WSCHODZIE
Rozdział I
WYDARZENIA - PERSPEKTYWA CHRONOLOGICZNA (Cecile Morrissoń) 11
Konstantyn, założyciel Cesarstwa chrześcijańskiego 11
Konstancjusz II, Julian, wojna perska i powrót do jedności Cesarstwa
(337-363) 15
Dynastia walentyniańska i teodozjańska (363-395) 20
Od jedności do podziału Cesarstwa Rzymskiego (395-410).
Goci i Wandalowie na Zachodzie oraz zdobycie Rzymu (410) 26
Cesarstwo Wschodnie pod rządami Teodozjusza II (408-450):
prawowierność i ocalenie Cesarstwa 29
Następcy Teodozjusza II. Goci i Izauryjczycy u władzy w Konstantynopolu (450-491) 32
Koniec Cesarstwa Zachodniego. Teodoryk i Ostrogoci w Italii 35
Stabilizacja na początku VI wieku (491-527) 37
Justynian: pierwsze lata, Kodeks i powstanie Nika (527-532) 39
Początki ponownego poszerzania Cesarstwa: wojna z Wandalami i pierwsze sukcesy w Italii (533-540) 40
Zaraza, wojna perska i początek wojen gockich. Pierwsze najazdy sklawińskie i kutrigurskie na Bałkanach (540-554) 42
Nowe najazdy na Bałkanach. Pokój z Persją (554-565) 45
Justn II i Tyberiusz. Nadejście Longobardów i Słowian (565-582) 46
Maurycjusz i powrót równowagi sił na granicy wschodniej i bałkańskiej (582-602) 49
Fokas i początek ostatniej wojny perskiej (602-610) 51
Herakliusz wobec zdobycia przez Persję Syrii i Egiptu (610-623) 54
Kontrofensywa Herakliusza w Armenii i zwycięstwo nad Persami (626-630).
Slawizacja Bałkanów 56
Pojawienie się islamu i początek podbojów arabskich (631-641) 59
Rozdział II
TRYUMF CHRZEŚCIJAŃSTWA I OKREŚLENIE PRAWOWIERNOŚCI
(.Bernard Flusiń) 63
Chrystianizacja Cesarstwa 63
Walka z pogaństwem 63
Przeciwnicy chrześcijaństwa 64
Cesarska polityka i ustawodawstwo 65
Wyniki 68
Judaizm 69
Manicheizm, gnostycy, chrześcijańscy dysydenci 71
Zdefiniowanie prawowierności 73
Kryzys ariański 73
Stawka teologiczna: boskość Syna 74
Linie sił 75
Przebieg kryzysu 76
Spory chrystologiczne: Efez i Chalcedon (431-451) 80
Chrystus, człowiek i Bóg 81
Walka wpływów 82
Nestoriusz, Sobór Efeski (431) i unia z 433 roku 84
Synod „zbójecki" w Efezie (449) 85
Sobór Chalcedoński (451) 86
Kryzys chalcedoński 87
Marcjan i Leon I 87
Czasy Henotikonu: Zenon i Anastazjusz 88
Justynian i niepowodzenie zjednoczenia 90
Kryzys monoteletyczny 92
Część druga INSTYTUCJE CESARSTWA
Rozdział III
CESARZ I ADMINISTRACJA CESARSKA (Denis Feissel) 97
Wprowadzenie: władza cesarska i zadania państwa 97
Cesarz i jego funkcje 100
Podwaliny władzy cesarskiej 100
Cesarz w swojej stolicy 103
Cesarz ustawodawca 105
Cesarz chrześcijański 107
Stan senatorski na służbie państwa 109
Funkcje i organy rządu centralnego 112
Prymat systemu podatkowego 113
Kompletny organigram 115
Prefektura pretorium 116
Ministerstwa pałacowe 118
Magister Officiorum 118
Kwestor Pałacu 120
Komesowie do spraw finansowych 121
Izba cesarska 122
Ramy terytorialne i administracja lokalna 123
Ośrodki miejskie i instytucje miejskie 124
Prowincje i namiestnicy 127
Okręgi ponadprowincjalne: diecezje i prefektury 130
Rozdział IV
STRUKTURY KOŚCIOŁA CESARSKIEGO (Bernard Flusin) 133
Biskup, jego Kościół, jego miasto 133
Kościół lokalny i miasto 133
Świeccy i duchowni 134
Biskup 137
Prezbiterzy, diakoni i duchowieństwo niższe 139
Finanse i dobra Kościoła 140
Instytucje miłosierdzia 142
Hierarchia biskupia: metropolici i patriarchowie 142
Prowincje i metropolie 143
Instancje ponadmetropolitalne 144
Rzym a Konstantynopol 146
Rzym 146
Prymat 146
„Patriarchat" Rzymu po rekonkwiście 148
Papież i cesarz 149
Konstantynopol 151
Narodziny i rozwój patriarchatu 152
Obszar 153
Struktury centralne 154
Wielki Kościół 156
Patriarcha „ekumeniczny" 156
Aleksandria, Antiochia, Jerozolima; inne okręgi 157
Aleksandria 157
Antiochia 159
Jerozolima 161
Cypr, Afryka 162
Cesarz, sobory i prawo kanoniczne 163
Cesarz 163
Sobory powszechne (ekumeniczne) 165
Prawo kanoniczne 166
Rozdział V
ARMIA (Constantin Zuckerman) 169
Struktury armii: uregulowania prawne a stan rzeczywisty 170
Ufortyfikowana granica 170
Armia operacyjna: piechota i konnica 174
Legiony i auxilia 175
Wzrost znaczenia konnicy 178
Żołnierze przygraniczni: upadek pewnego modelu społeczno-wojskowego 182
Status „żołnierzy przygranicznych" 183
Schyłek limes 187
Ku nowemu systemowi obrony terytorialnej 190
Flota polowa 193
Pomniejszanie się stanu osobowego 193
Nowa armia polowa 194
Federaci 195
Warunki służby 199
Pobór 199
Pobór dziedziczny 199
Pobór miejski 200
Wyposażenie, utrzymanie i żołd 202
Przebieg kariery i przejście w stan spoczynku 205
Kościół wobec służby wojskowej 208
Epilog. Ku epoce średniobizantyńskiej 210
Część trzecia CYWILIZACJA BIZANTYŃSKA I JEJ PODWALINY
Rozdział VI
STOLICA (Cecile Morrissoń) 215
Od Bizancjum do Konstantynopola: źródła (330-360) 215
Rozwój stolicy (360-542) 220
Regres i upadek (od połowy VI do połowy VII wieku) 224
Rozdział VII
ZALUDNIENIE, GOSPODARKA I SPOŁECZEŃSTWO WSCHODU
BIZANTYŃSKIEGO (Cecile Morrissoń) 225
Warunki geograficzne i klimat, zaludnienie i demografia 225
Warunki geograficzne i klimat 225
Bogactwa naturalne i kopalnie 226
Drewno i surowce kopalne 226
Liczna i zróżnicowana populacja 228
Rozmieszczenie ludności 229
Miasta 229
Miasteczka, wioski oraz villae 229
Nierównomierna gęstość zaludnienia w czasie i przestrzeni 230
Migracje 231
Demografia 232
Zaraza w czasach Justyniana i zmniejszenie się liczny ludności 232
Gospodarka i społeczeństwo rolnicze 234
Produkty rolne 234
Uprawy 234
Hodowla 235
Rzemiosło wiejskie 236
Narzędzia i technologie 236
Własność i eksploatacja 237
Organizacja społeczna 239
Gospodarka i społeczeństwo miejskie 240
Społeczeństwo miejskie, różnorodność, nierówności, opieka i przemoc 241
Nierówności społeczne 241
Opieka: od dobroczynności do miłosierdzia 242
Napięcia i niepokoje: przemoc w miastach 243
Miasta i ich schyłek 244
Gospodarka miejska i jej organizacja 244
„Korporacje" 245
Relacje miasta - wieś 246
Handel i wymiana 246
Drogi i transport drogowy 246
Drogi rzeczne i morskie 247
Wymiana handlowa na podstawie dokumentów i ceramiki 249
Annona i jej transport 250
Handel 251
Pieniądz, narzędzie cesarskich finansów i wymiany gospodarczej 252
Podsumowanie 255
Rozdział VIII
ŻYCIE RELIGIJNE. CHRZEŚCIJANIE W ŚWIECIE - MONASTYCYZM (Bernard Flusiri) 257
Chrześcijanie w świecie 257
Sakramenty i liturgia 258
Nowe formy pobożności 261
Kult świętych 261
Theotokos 264
Święte miejsca i pielgrzymki 265
Obrazy 266
Ku chrześcijańskiemu społeczeństwu? 268
Chrystianizacja przestrzeni 269
Chrześcijański Konstantynopol 270
Chrześcijaństwo i społeczeństwo 272
Monastycyzm 274
Egipt i jego wzory: anachoretyzm i cenobityzm 275
Asceta, mnich, anachoreta 275
Antoni, ojciec wszystkich mnichów 276
Kolonie anachoretów 277
Duchowość anachoretyczna 278
Pachomiusz i cenobityzm pachomiański 279
Ruch monastyczny a Egipt 280
Syria 282
Prąd mesalianistyczny i jego obrzeża 282
Ascetyzm syryjski; Symeon Stylita (Szymon Słupnik) 283
Wspólnoty monastyczne i cenobia 284
Palestyna i Jerozolima 286
Gaza i Synaj 286
Święte Miasto 287
Laury i monastery pustynne 288
Kryzysy i promieniowanie 290
Azja Mniejsza 291
Konstantynopol 292
Instytucjonalizacja: monastyczna tagma (warstwa) 294
Rozdział IX
KULTURA PISANA (Bernard Flusiń) 297
Dominująca kultura: chrześcijański hellenizm 298
Paideia hellenistyczna i chrześcijaństwo 298
Przekaz ustny i pisany 299
Dominacja języka greckiego 301
Nauczanie i związane z nim instytucje 303
Trzy stopnie nauczania 303
Rola miasta i państwa 305
Główne ośrodki kształcenia 307
Literatura w języku greckim 309
Znaczenie literatury świeckiej 310
Żywotność pism chrześcijańskich 312
Literatura koptyjska i syryjska 315
Literatura kop tyj ska 315
Literatura syryjska 317
Ku mrocznym wiekom 319
Rozdział X
SZTUKA CESARSKA I SZTUKA CHRZEŚCIJAŃSKA, JEDNOŚĆ I ZRÓŻNICOWANIE (Jean-Michel Spieser) 323
Sztuka zwana świecką 325
Sztuka w miastach 325
Sztuka cesarska 327
Sztuka dla wykształconej elity 329
Chrześcijaństwo w sztuce 331
Rozwój architektury chrześcijańskiej 333
Bazylika i plan centralny 333
Kościoły, martyriony i pielgrzymki 335
Kościół świętej Mądrości Bożej (Hagia Sophia) i rozwój kopuły 336
Wystrój kościołów 338
Wizerunki w absydach 338
Obrazy z kopuł i programy narratywne 340
Mozaiki posadzkowe 341
Sztuka nieużytkowa 343
Od końca VI do połowy VII wieku 345
Ikony i eulogie 345
Nowa chrześcijańska wrażliwość 348
Część czwarta PROWINCJE
Rozdział XI
ILIRIA [Bernard Bavant) 353
Iliria i jej miejsce w strukturach administracyjnych 353
Iliria w Cesarstwie: wahania urzędników administracji 354
Administracyjne struktury od końca IV wieku do początku wieku VII 357
Prowincje 357
Geografia kościelna 360
Stałe dane dotyczące życia regionu aż do czasu najazdów słowiańskich 363
Środowisko naturalne i komunikacja 363
Podział obszaru przegrodami naturalnymi i przeszkody wynikające
z rzeźby terenu 363
Połączenia lądowe, rzeczne i morskie 364
Zajęcia ludności 366
Sieć miast 366
Zaludnienie 368
Przyjmowanie się chrześcijaństwa 369
Od końca IV do początku VI wieku: wątła i chwiejna pomyślność w regionie 372 Wydarzenia: najazdy Gotów i Hunów 372
Miasta i środowisko miejskie 374
Urbanistyka (miejskie otoczenie, umocnienia) 374
Obiekty publiczne i powiększanie się liczby kościołów 375
Miejskie budownictwo mieszkaniowe 378
Sprzeczność? 379
Obszary wiejskie 380
Budowa wielkich villae 380
Stan wiedzy co do budownictwa mieszkalnego zbiorowego 380
Czy to już problem demograficzny? 381
Produkcja i handel 382
Produkcja rolnicza 382
Rzemiosło miejskie 382
Kopalnie 384
Handel 385
Polityka i obrona: rola limes i obrona wnętrza kraju 386
Od Justyniana do Herakliusza: epoka wstrząsów 388
Najazdy, a potem stopniowe osiedlanie się Słowian 388
Wielkie etapy najazdów bułgarskich i awaro-słowiańskich 388
Konkretne warunki związane z osiedleniem się Słowian 391
Miejsce Ilirii w polityce cesarskiej 395
Zmiany w polityce od Justyniana do Herakliusza? 395
Przyczyny tych zmian 399
Konsekencje osiedlenia się Słowian 399
Demografia i struktura zaludnienia 400
Los miast i stosunki społeczne 401
Uprawa ziemi i produkcja 402
Rozdział XII
AZJA MNIEJSZA (Jean-Pierre Sodini) 403
Półwysep anatolijski: ziemia i ludzie 403
Usytuowanie geograficzne: obszar i jego zróżnicowanie 403
Różnorodność zaludnienia 404
Administracja 406
Administracja centralna i regionalna 406
Komunikacyjne szlaki lądowe, administracja i obronność obszaru
Azji Mniejszej 407
Administracja lokalna: miasta i wioski 409
Chrześcijaństwo 416
Walka z pogaństwem 416
Walka z judaizmem 418
Sekty i herezje 419
Rozwój monastycyzmu 420
Duchowe znaczenie miejsc pielgrzymkowych 421
Produkcja, demografia i życie gospodarcze 422
Produkcja rolnicza 422
Produkcja rzemieślnicza 424
Kopalnie i rzemiosło w metalu 424
Kamieniołomy marmuru 425
Ceramika 425
Szkło 426
Tekstylia 427
Skóry i futra 427
Import i morskie szlaki handlowe 427
Wnioski 428
Rozdział XIII
SYRO-PALESTYNA (Georges Tate) 429
Niezmienne czynniki: jedność i różnorodność warunków naturalnych
i demograficznych 429
Warunki naturalne 429
Języki i tożsamość 430
Ramy administracyjne 433
Pejzaże 434
Miasta Syrii 434
Wioski 437
Krajobraz rolniczy 441
Gospodarka i społeczeństwo 442
Miasta 443
Sieć miast i ich znacząca różnorodność 443
Hierarchia stanów w miastach 446
Rola miast w wymianie handlowej 447
Wioski 448
Relacje miasta - wieś 450
Ekspansja i przemiany (od roku 330 do połowy VI wieku) 451
Ekspansja demograficzna i gospodarcza 451
Ekspansja i podziały chrześcijaństwa 452
Zmiany w stosunkach społecznych 454
Wzrost zamieszek wewnętrznych 454
Trudności i upadek Syrii bizantyńskiej (lata 540-550 do 636) 455
Plagi 455
Zmiany 458
Podsumowanie 461
Rozdział XIV
EGIPT BIZANTYŃSKI (284-64\)(Jean Gascou) 463
Periodyzacja, historia ogólna 463
Środowisko geograficzne 467
Życie na uboczu 469
Życie wiejskie 469
Praca i usługi 471
Stosunki etniczne 472
Grecy i Koptowie 473
Greka i koptyjski 474
Latynizacja i romanizacja 476
Podział na prowincje 477
Rządy w Egipcie 478
Miasta 480
Finanse publiczne 482
Armia 484
Społeczeństwo 486
Edukacja i życie umysłowe 488
Chrześcijaństwo 490
Monastycyzm 492
Konkurenci chrześcijaństwa 495
Aleksandria 497
Egipt a Bizancjum 499
WNIOSKI 503
CHRONOLOGIA 507
SŁOWNIK 511
DODATEK METODOLOGICZNY I BIBLIOGRAFICZNY 515
INDEKS OSÓB 575