Dane szczegółowe książki
Polska rewolucja a Kościół katolicki 1788-1792 / Butterwick, Richard (1968-); Ugniewski, Marek
Tytuł
Polska rewolucja a Kościół katolicki 1788-1792
Serie wydawnicze
Wydawnictwo
Kraków: Wydawnictwo Arcana, 2012
ISBN
9788360940228
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Wykaz skrótów … 11
Notatka o miarach i pieniądzach … 13
Od autora … 14
Wprowadzenie … 20
1. "Polska Rewolucja”, Kościół katolicki i historycy … 22
2. Proces decyzyjny w ustroju republikańskim … 37
Część I. Przed rewolucją … 53
I. Zachmurzone apogeum Rzeczypospolitej wyznaniowej 1764-1772 … 55
1. Te Deum laudamus: vivat rex! … 55
2. Ku katolickiej supremacji … 58
3. Katarzyna II, dysydenci i reakcja katolicka … 72
II. Rząd, społeczeństwo i Kościół katolicki po pierwszym rozbiorze … 82
1. Rada Nieustająca … 82
2. Sarmacka szlachta i kosmopolityczni magnaci? … 84
3. Gospodarka rolna i chłopstwo … 90
4. Miasta, Żydzi i "policja" … 94
5. Cezar i Bóg: podatki i suwerenność … 100
III. Duchowieństwo katolickie i jego sprawy doczesne … 109
1. Episkopat obrządku łacińskiego … 109
2. Diecezje, dekanaty i parafie w obrządku łacińskim … 118
3. Duchowieństwo zakonne … 133
4. Fundusze duchowieństwa łacińskiego … 140
5. Duchowieństwo unickie wobec zagrożenia prawosławnego … 148
6. Ostrzeżenia i przykłady: duchowieństwo katolickie na ziemiach zabranych … 162
IV. Oddziaływanie Oświecenia … 171
1. Państwowa pobożność a ludowy "zabobon" … 173
2. Duchowość i świeckość … 180
3. Eksjezuici i Komisja Edukacji Narodowej 189
V. Polityka i kultura polityczna 1772-1788 … 202
1. Rosja, król i opozycja 1772-1776 … 202
2. Kodeks Zamoyskiego i pat polityczny 1777-1780 … 210
3. Sprawa Sołtyka i wniesienie Michała Poniatowskiego 1781-1786 … 218
4. Opozycja, szlachta i wojsko 1785-1786 … 226
5. Polityka i pobożność: wyprawa Stanisława Augusta do Kaniowa i Krakowa w 1787 roku … 234
6. Zwłoka nad Newą, ferment w Polsce i ambicja prymasa 1787-1788 … 244
VI. Sejmiki sierpniowe 1788 roku … 257
1. Elekcje posłów … 257
2. Instrukcje poselskie … 266
3. Porównanie instrukcji z francuskimi "cahiers de doléances" … 274
4. "Zły humor przeciw duchownym" … 277
Część II. Grabież … 281
VII. Rewolucja republikańska: październik 1788 - styczeń 1789 roku … 283
1. Inauguracja i skonfederowanie sejmu … 283
2. Wojsko i departament wojskowy: 13 października - 3 listopada 1788 roku … 286
3. "Publiczność" rewolucyjnej Warszawy … 292
4. Zrzucenie gwarancji rosyjskiej: 5 listopada 1788 - 19 stycznia 1789 roku … 297
5. Konsekwencje dla Kościoła katolickiego … 302
VIII. Pierwsza fala polemik wokół Kościoła (do lata 1789 roku) … 305
1. Staszic, Nax, Kołłątaj, Pawlikowski … 305
2. Zarys polemik. Skarszewski, Jezierski, Baudouin … 315
3. Fundusze duchowne i użyteczność publiczna … 318
4. Między Oświeceniem a Anty-Oświeceniem … 325
5. Kazania … 329
6. Patriotyczny paradygmat … 331
IX. Intrygi wokół biskupstwa krakowskiego … 333
1. "Patrimonium Reipublicae"? … 333
2. Stanisław August między Lucchesinim a Stackelbergiem … 336
X. Podatek czy ofiara? … 351
1. Reakcja episkopatu na zagrożenie … 351
2. "Któż iest uboższy nad Oyczyznę"? 12-16 marca 1789 roku … 357
3. Spory o ulgi i zwolnienia podatkowe: 17-20 marca 1789 roku … 370
4. Dokuczanie prymasowi: 19, 23 i 24 marca 1789 roku … 375
5. Katharsis i kontrowersja: "Ofiara wieczysta" i chłopi … 380
6. Realizacja i echa "Ofiary wieczystej" … 385
XI. Bunty na Rusi? Przyczyny i następstwa paniki … 390
1. "Bunty, bunty, alleluja, alleluja” … 390
2. "Fanatyzm panujący na prowincji”: reakcje i represje … 395
3. Jedna wiara, jeden Kościół, dwa obrządki: reakcja hierarchii unickiej … 402
4. Reakcje na "fanatyzm” ludu w publicystyce … 405
5. Zapobieganie buntom i ułatwianie aliansu … 411
XII. W poszukiwaniu źródeł dochodów … 417
1. Fundusz edukacyjny … 417
2. Kawalerowie maltańscy … 420
3. Klasztor i twierdza częstochowska … 424
4. Dysydenci i "dyzunici : opodatkowanie duchowieństwa różnowierczego … 426
XIII. Sekularyzacja biskupstwa krakowskiego … 431
1. Targi o biskupstwo krakowskie … 431
2. Rozstrzygnięcie: 17 lipca 1789 roku … 436
3. "Rzeczpospolita iest Samowładna Pani": 20-24 lipca 1789 roku … 445
4. "Zdjęcie z krzyża” Stanisława Augusta: 22-23 lipca 1789 roku … 450
5. "To ukroci wszelką kabałę”: zrównanie biskupstw: 22-24 lipca 1789 roku … 454
6. Przełom polityczny … 457
Część III. Kompromis … 469
XIV. Publicyści, gazeciarze i Kościół: lato 1789 - wiosna 1791 roku … 471
1. Pawlikowski, Kołłątaj, Staszic … 471
2. Dyskurs skandalu: pamflety antyklerykalne … 480
3. Obrona duchowieństwa: kanonicy Skarszewski i Jezierski … 484
4. Na łamach prasy: Francja i Monarchia Habsburska w stanie zamętu … 488
5. Opatrzność i przymierze w listach pasterskich i kazaniach … 492
XV. Po "Funduszu dla woyska”: 1789-1790 … 499
1. Wyważona reakcja Rzymu … 499
2. "Temporalia Kościoła krakowskiego" … 509
3. Rekrutacja, komisje porządkowe i ambicje oświatowe … 511
4. Kwestia miejska i kwestia żydowska: wymiary religijne … 519
5. Ku nowej formie rządu … 526
XVI. "Deputacja duchowna", collegium episcoporum i nuncjusz … 529
1. Projekty przedkładane deputacji … 530
2. Pierwsze wymiany zdań: październik 1789 - luty 1790 roku … 535
3. Ku kompromisowi: marzec - kwiecień 1790 roku … 551
4. Ostateczny projekt deputacji i niespodziewana szansa: maj 1790 … 555
XVII. Własność biskupia i reforma episkopatu: obrządek łaciński … 562
1. Pensje czy dobra biskupie? 25 maja 1790 roku … 562
2. Opodatkować czy nie opodatkować dochodów biskupów? 26 maja 1790 roku … 566
3. Suwerenność, równość i Księstwo Siewierskie: 27-29 maja 1790 roku … 567
4. Ograniczona reforma episkopatu: 29 maja -1 czerwca 1790 roku … 572
XVIII. Dalsze debaty nad reformą Kościoła: obrządek ruski … 580
1. "Wisi nad nami na włosku woyna” … 580
2. Wśród "pomnieyszych materyi”: dopuszczenie metropolity do senatu … 582
3. Niepowodzenie w ustanowieniu nowych biskupstw … 587
4. Przeznaczenie nadwyżki dochodów: szpitale, seminaria czy wojsko? … 589
5. Opaci w opałach i granice reform … 591
XIX. Wprowadzenie reform i uniknięcie schizmy … 597
1. Zwłoka w Rzymie i "zgorszenie in publico”: episkopat łaciński … 597
2. Spóźnione i częściowe uznanie: episkopat ruski … 606
3. Porównania z Francją i Monarchią Habsburską … 609
XX. Sceny z życia religijnego podczas Polskiej Rewolucji … 621
1. Biskupi i ich diecezje: Poniatowski, Massalski, Skarszewski … 621
2. Obyczaje warszawskie i mazowieckie pomruki … 630
3. "Chwalebne i pożyteczne”? Zakonnice, zakonnicy i publiczność … 634
XXI. Wokół Projektu do formy rządu … 643
1. Kryzys oświeconego republikanizmu … 643
2. Wiara panująca i wiary tolerowane … 649
XXII. "Une renaissance de barbarie"?. Sejmiki listopadowe 1790 roku … 660
1. Kontrowersje wokół sukcesji, biskupa Sołtyka i eksjezuitów … 660
2. "Przeciwko edukacyi […] zburzenia" i wołania o wskrzeszenie jezuitów … 664
3. Między antyklerykalizmem a lokalnymi interesami szlachty … 675
4. Sprawy społeczne, kulturalne, polityczne i fiskalne … 680
5. Nowi posłowie: niedoświadczeni, ale oświeceni? … 690
Część IV. Opatrznościowa rewolucja … 693
XXIII. Prawo o Miastach Królewskich i Konstytucja 3 Maja … 695
1. Zajęcia sejmu: grudzień 1790 - marzec 1791 roku … 695
2. Prawo o Miastach Królewskich: obywatelstwo, tolerancja i religia … 700
3. Rewolucja 3 maja … 712
XXIV. Przywództwo Polskiej Rewolucji wobec Kościoła katolickiego … 719
1. Ksiądz podkanclerzy Kołłątaj … 721
2. Powrót prymasa 726
XXV. Propagowanie i sakralizacja Opatrznościowej Rewolucji … 738
1. "Cud ręki boskiej, wyrwającej nas z ostatniego nieszczęścia i zguby” … 738
2. Referendum: sejmiki lutowe 1792 roku … 746
3. Apoteoza: 3 maja 1792 roku … 758
XXVI. Moralna domena Cezara … 770
1. Stolica Apostolska a Kodeks Stanisława Augusta … 771
2. Kwestia deputatów duchownych na trybunały … 778
3. Projekty "edukacji jednostajnej i powszechnej" … 785
4. Sprawa wskrzeszenia zakonu jezuickiego na sejmie 788
5. Opowieści szkolne … 794
6. Komisja Policji a Kościół katolicki … 798
7. Walka o cenzurę duchowną … 802
XXVII. Antychryst przychodzi z Francji … 807
1. Gandżara, kropidło, fajerka i pilnik … 807
2. "Ah! wieku osiemnasty! gdzież twoie oświecenie?” … 812
3. "Zaraza francuska” … 817
XXVIII. Unikanie dalszych reform kościelnych … 825
1. "Aby żaden Duchowny nieużytecznym w kondycyi swoiey nieznaydował się" … 827
2. Ostatnie starania o fundamentalną reformę duchowieństwa … 830
3. Wzorcowe parafie łacińskie na Ukrainie … 836
XXIX. Autokefalia dla prawosławnych … 839
1. Kongregacja pińska … 839
2. Racja stanu a racja Kościoła … 842
3. Konfrontacja: maj 1792 roku … 847
XXX. Kontrrewolucja … 858
1. "Niewinność i dobroć": obrona Polskiej Rewolucji … 858
2. Religia w dyskursie Kontrrewolucji … 862
3. Przystosowanie do nowego porządku … 870
Epilogi … 878
Zakończenie … 889
Bibliografia … 899
Spis ilustracji … 952
Drzewo genealogiczne … 954
Indeks osób … 955
Indeks nazw geograficznych … 980
Notatka o miarach i pieniądzach … 13
Od autora … 14
Wprowadzenie … 20
1. "Polska Rewolucja”, Kościół katolicki i historycy … 22
2. Proces decyzyjny w ustroju republikańskim … 37
Część I. Przed rewolucją … 53
I. Zachmurzone apogeum Rzeczypospolitej wyznaniowej 1764-1772 … 55
1. Te Deum laudamus: vivat rex! … 55
2. Ku katolickiej supremacji … 58
3. Katarzyna II, dysydenci i reakcja katolicka … 72
II. Rząd, społeczeństwo i Kościół katolicki po pierwszym rozbiorze … 82
1. Rada Nieustająca … 82
2. Sarmacka szlachta i kosmopolityczni magnaci? … 84
3. Gospodarka rolna i chłopstwo … 90
4. Miasta, Żydzi i "policja" … 94
5. Cezar i Bóg: podatki i suwerenność … 100
III. Duchowieństwo katolickie i jego sprawy doczesne … 109
1. Episkopat obrządku łacińskiego … 109
2. Diecezje, dekanaty i parafie w obrządku łacińskim … 118
3. Duchowieństwo zakonne … 133
4. Fundusze duchowieństwa łacińskiego … 140
5. Duchowieństwo unickie wobec zagrożenia prawosławnego … 148
6. Ostrzeżenia i przykłady: duchowieństwo katolickie na ziemiach zabranych … 162
IV. Oddziaływanie Oświecenia … 171
1. Państwowa pobożność a ludowy "zabobon" … 173
2. Duchowość i świeckość … 180
3. Eksjezuici i Komisja Edukacji Narodowej 189
V. Polityka i kultura polityczna 1772-1788 … 202
1. Rosja, król i opozycja 1772-1776 … 202
2. Kodeks Zamoyskiego i pat polityczny 1777-1780 … 210
3. Sprawa Sołtyka i wniesienie Michała Poniatowskiego 1781-1786 … 218
4. Opozycja, szlachta i wojsko 1785-1786 … 226
5. Polityka i pobożność: wyprawa Stanisława Augusta do Kaniowa i Krakowa w 1787 roku … 234
6. Zwłoka nad Newą, ferment w Polsce i ambicja prymasa 1787-1788 … 244
VI. Sejmiki sierpniowe 1788 roku … 257
1. Elekcje posłów … 257
2. Instrukcje poselskie … 266
3. Porównanie instrukcji z francuskimi "cahiers de doléances" … 274
4. "Zły humor przeciw duchownym" … 277
Część II. Grabież … 281
VII. Rewolucja republikańska: październik 1788 - styczeń 1789 roku … 283
1. Inauguracja i skonfederowanie sejmu … 283
2. Wojsko i departament wojskowy: 13 października - 3 listopada 1788 roku … 286
3. "Publiczność" rewolucyjnej Warszawy … 292
4. Zrzucenie gwarancji rosyjskiej: 5 listopada 1788 - 19 stycznia 1789 roku … 297
5. Konsekwencje dla Kościoła katolickiego … 302
VIII. Pierwsza fala polemik wokół Kościoła (do lata 1789 roku) … 305
1. Staszic, Nax, Kołłątaj, Pawlikowski … 305
2. Zarys polemik. Skarszewski, Jezierski, Baudouin … 315
3. Fundusze duchowne i użyteczność publiczna … 318
4. Między Oświeceniem a Anty-Oświeceniem … 325
5. Kazania … 329
6. Patriotyczny paradygmat … 331
IX. Intrygi wokół biskupstwa krakowskiego … 333
1. "Patrimonium Reipublicae"? … 333
2. Stanisław August między Lucchesinim a Stackelbergiem … 336
X. Podatek czy ofiara? … 351
1. Reakcja episkopatu na zagrożenie … 351
2. "Któż iest uboższy nad Oyczyznę"? 12-16 marca 1789 roku … 357
3. Spory o ulgi i zwolnienia podatkowe: 17-20 marca 1789 roku … 370
4. Dokuczanie prymasowi: 19, 23 i 24 marca 1789 roku … 375
5. Katharsis i kontrowersja: "Ofiara wieczysta" i chłopi … 380
6. Realizacja i echa "Ofiary wieczystej" … 385
XI. Bunty na Rusi? Przyczyny i następstwa paniki … 390
1. "Bunty, bunty, alleluja, alleluja” … 390
2. "Fanatyzm panujący na prowincji”: reakcje i represje … 395
3. Jedna wiara, jeden Kościół, dwa obrządki: reakcja hierarchii unickiej … 402
4. Reakcje na "fanatyzm” ludu w publicystyce … 405
5. Zapobieganie buntom i ułatwianie aliansu … 411
XII. W poszukiwaniu źródeł dochodów … 417
1. Fundusz edukacyjny … 417
2. Kawalerowie maltańscy … 420
3. Klasztor i twierdza częstochowska … 424
4. Dysydenci i "dyzunici : opodatkowanie duchowieństwa różnowierczego … 426
XIII. Sekularyzacja biskupstwa krakowskiego … 431
1. Targi o biskupstwo krakowskie … 431
2. Rozstrzygnięcie: 17 lipca 1789 roku … 436
3. "Rzeczpospolita iest Samowładna Pani": 20-24 lipca 1789 roku … 445
4. "Zdjęcie z krzyża” Stanisława Augusta: 22-23 lipca 1789 roku … 450
5. "To ukroci wszelką kabałę”: zrównanie biskupstw: 22-24 lipca 1789 roku … 454
6. Przełom polityczny … 457
Część III. Kompromis … 469
XIV. Publicyści, gazeciarze i Kościół: lato 1789 - wiosna 1791 roku … 471
1. Pawlikowski, Kołłątaj, Staszic … 471
2. Dyskurs skandalu: pamflety antyklerykalne … 480
3. Obrona duchowieństwa: kanonicy Skarszewski i Jezierski … 484
4. Na łamach prasy: Francja i Monarchia Habsburska w stanie zamętu … 488
5. Opatrzność i przymierze w listach pasterskich i kazaniach … 492
XV. Po "Funduszu dla woyska”: 1789-1790 … 499
1. Wyważona reakcja Rzymu … 499
2. "Temporalia Kościoła krakowskiego" … 509
3. Rekrutacja, komisje porządkowe i ambicje oświatowe … 511
4. Kwestia miejska i kwestia żydowska: wymiary religijne … 519
5. Ku nowej formie rządu … 526
XVI. "Deputacja duchowna", collegium episcoporum i nuncjusz … 529
1. Projekty przedkładane deputacji … 530
2. Pierwsze wymiany zdań: październik 1789 - luty 1790 roku … 535
3. Ku kompromisowi: marzec - kwiecień 1790 roku … 551
4. Ostateczny projekt deputacji i niespodziewana szansa: maj 1790 … 555
XVII. Własność biskupia i reforma episkopatu: obrządek łaciński … 562
1. Pensje czy dobra biskupie? 25 maja 1790 roku … 562
2. Opodatkować czy nie opodatkować dochodów biskupów? 26 maja 1790 roku … 566
3. Suwerenność, równość i Księstwo Siewierskie: 27-29 maja 1790 roku … 567
4. Ograniczona reforma episkopatu: 29 maja -1 czerwca 1790 roku … 572
XVIII. Dalsze debaty nad reformą Kościoła: obrządek ruski … 580
1. "Wisi nad nami na włosku woyna” … 580
2. Wśród "pomnieyszych materyi”: dopuszczenie metropolity do senatu … 582
3. Niepowodzenie w ustanowieniu nowych biskupstw … 587
4. Przeznaczenie nadwyżki dochodów: szpitale, seminaria czy wojsko? … 589
5. Opaci w opałach i granice reform … 591
XIX. Wprowadzenie reform i uniknięcie schizmy … 597
1. Zwłoka w Rzymie i "zgorszenie in publico”: episkopat łaciński … 597
2. Spóźnione i częściowe uznanie: episkopat ruski … 606
3. Porównania z Francją i Monarchią Habsburską … 609
XX. Sceny z życia religijnego podczas Polskiej Rewolucji … 621
1. Biskupi i ich diecezje: Poniatowski, Massalski, Skarszewski … 621
2. Obyczaje warszawskie i mazowieckie pomruki … 630
3. "Chwalebne i pożyteczne”? Zakonnice, zakonnicy i publiczność … 634
XXI. Wokół Projektu do formy rządu … 643
1. Kryzys oświeconego republikanizmu … 643
2. Wiara panująca i wiary tolerowane … 649
XXII. "Une renaissance de barbarie"?. Sejmiki listopadowe 1790 roku … 660
1. Kontrowersje wokół sukcesji, biskupa Sołtyka i eksjezuitów … 660
2. "Przeciwko edukacyi […] zburzenia" i wołania o wskrzeszenie jezuitów … 664
3. Między antyklerykalizmem a lokalnymi interesami szlachty … 675
4. Sprawy społeczne, kulturalne, polityczne i fiskalne … 680
5. Nowi posłowie: niedoświadczeni, ale oświeceni? … 690
Część IV. Opatrznościowa rewolucja … 693
XXIII. Prawo o Miastach Królewskich i Konstytucja 3 Maja … 695
1. Zajęcia sejmu: grudzień 1790 - marzec 1791 roku … 695
2. Prawo o Miastach Królewskich: obywatelstwo, tolerancja i religia … 700
3. Rewolucja 3 maja … 712
XXIV. Przywództwo Polskiej Rewolucji wobec Kościoła katolickiego … 719
1. Ksiądz podkanclerzy Kołłątaj … 721
2. Powrót prymasa 726
XXV. Propagowanie i sakralizacja Opatrznościowej Rewolucji … 738
1. "Cud ręki boskiej, wyrwającej nas z ostatniego nieszczęścia i zguby” … 738
2. Referendum: sejmiki lutowe 1792 roku … 746
3. Apoteoza: 3 maja 1792 roku … 758
XXVI. Moralna domena Cezara … 770
1. Stolica Apostolska a Kodeks Stanisława Augusta … 771
2. Kwestia deputatów duchownych na trybunały … 778
3. Projekty "edukacji jednostajnej i powszechnej" … 785
4. Sprawa wskrzeszenia zakonu jezuickiego na sejmie 788
5. Opowieści szkolne … 794
6. Komisja Policji a Kościół katolicki … 798
7. Walka o cenzurę duchowną … 802
XXVII. Antychryst przychodzi z Francji … 807
1. Gandżara, kropidło, fajerka i pilnik … 807
2. "Ah! wieku osiemnasty! gdzież twoie oświecenie?” … 812
3. "Zaraza francuska” … 817
XXVIII. Unikanie dalszych reform kościelnych … 825
1. "Aby żaden Duchowny nieużytecznym w kondycyi swoiey nieznaydował się" … 827
2. Ostatnie starania o fundamentalną reformę duchowieństwa … 830
3. Wzorcowe parafie łacińskie na Ukrainie … 836
XXIX. Autokefalia dla prawosławnych … 839
1. Kongregacja pińska … 839
2. Racja stanu a racja Kościoła … 842
3. Konfrontacja: maj 1792 roku … 847
XXX. Kontrrewolucja … 858
1. "Niewinność i dobroć": obrona Polskiej Rewolucji … 858
2. Religia w dyskursie Kontrrewolucji … 862
3. Przystosowanie do nowego porządku … 870
Epilogi … 878
Zakończenie … 889
Bibliografia … 899
Spis ilustracji … 952
Drzewo genealogiczne … 954
Indeks osób … 955
Indeks nazw geograficznych … 980