Dane szczegółowe książki
Elementy metodologii badań psychologicznych: [skrypt dla studentów psychologii i pokrewnych dyscyplin socjologii i pedagogiki] / Brzeziński, Jerzy (1947-); Brzezińska, Anna Izabela (1949-)
Tytuł
Elementy metodologii badań psychologicznych: [skrypt dla studentów psychologii i pokrewnych dyscyplin socjologii i pedagogiki]
Wydawnictwo
Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984
Numer wydania
4
ISBN
8301017007
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Wstęp 3
Część I.
CHARAKTERYSTYKA PROCESU BADAWCZEGO W PSYCHOLOGII 5
Rozdział 1.
Proces badania naukowego w psychologii 6
1.1. Wprowadzenie 6
1.2. Cele poznania naukowego 6
1.3. Ogólny schemat poznania naukowego 9
1.4. Etapy postępowania badawczego. 10
1.5. Nowe ujęcie procesu badawczego 11
Wskazówki bibliograficzne 17
Pytania i ćwiczenia kontrolne 17
Rozdział 2
Zmienne 18
2.1. Wprowadzenie 18
2.2. Pojęcie zmiennej 22
2.3. Zmienne zależne i niezależne 24
Wskazówki bibliograficzne 28
Pytania i ćwiczenia kontrolne 28
Rozdział 3.
Operacjonalizacja zmiennych 29
3.1. Wprowadzenie 29
3.2. Pojęcie wskaźnika. Wskaźniki rzeczowe
i definicyjne 30
3.3. Klasyfikacja wskaźników w ujęciu S. Nowaka 32
3.4. Moc rozdzielcza wskaźników 34
3.5. Wyniki uzyskane na skalach narzędzi badawczych jako wskaźniki zmiennych ilościowych 36
3.5.1. Założenia odnośnie do natury narzędzia badawczego π 36
3.5.2. Pojęcie funkcji operacyjnej. 37
3.5.3. Pojęcie narzędzia idealnego nti 37
Wskazówki bibliograficzne 38
Pytania i ćwiczenia kontrolne 38
Rozdział 4.
Zależności między zmiennymi (ilościowymi) 40
4.1. Wprowadzenie 40
4.2. Źródła wariancji zmiennej zależnej Υ 41
4.3. Charakterystyka twierdzeń o zależnościach między zmiennymi ilościowymi 43
Wskazówki bibliograficzne 48
Pytania i ćwiczenia kontrolne 49
Rozdział 5.
Problemy i hipotezy badawcze 50
5.1. Wprowadzenie. Ogólna postać problemu badawczego 50
5.2. Klasyfikacja problemów badawczych 55
5.3. Ogólna postać hipotezy badawczej 57
5.4. Klasyfikacja hipotez badawczych 58 Wskazówki bibliograficzne. 59
Pytania i ćwiczenia kontrolne 59 Rozdział 6. Procedura eksperymentalna 60
6.1. Wprowadzenie 60
6.2. Charakterystyka procedury eksperymentalnej i quasi-eksperymentalnej 60
6.3. Pojęcie planu eksperymentalnego i quasi-eksperymentalnego 62
6.4. Trafność planu eksperymentalnego i quasi-eksperymentalnego 65
6.5. Czynniki zakłócające trafność planu eksperymentalnego 66
6.6. Klasyfikacja planów eksperymentalnych
i quasi-eksperymentalnych 68
6.7. Uwagi o stosowaniu testów istotności 71
6.8. Przegląd typowych planów eksperymentalnych i quasi-eksperymentalnych 71
6.8.1. Plany eksperymentalne 72
6.8.2. Plany quasi-eksperymentalne 83
Wskazówki bibliograficzne 91
Pytania i ćwiczenia kontrolne 91
Rozdział 7.
Procedura ex post facto 93
7.1. Wprowadzenie 93
7.2. Charakterystyka procedury EPF - I 93
7.3. Charakterystyka procedury EPF - II 96
7.4. Charakterystyka procedury EPF ~ III 99
7.5. Ocena procedury EPF 102
Wskazówki bibliograficzne 103
Pytania i ćwiczenia kontrolne 103
Rozdział 8.
Procedura korelacyjna 105
8.1. Wprowadzenie 105
8.2. Etapy stosowania procedury korelacyjnej 107
8.3. Charakterystyka współczynników korelacji 108
Wskazówki bibliograficzne 122
Pytania i ćwiczenia kontrolne 122
Rozdział 9.
Procedury manipulowania zmiennymi niezależnymi 123
9.1. Wprowadzenie 123
9.2. Dwie dyrektywy manipulowania zmiennymi 123
9.3. Charakterystyka procedur manipulowania zmiennymi niezależnymi. 124
9.4. Charakterystyka procedur eksperymentalnych 124
9.5. Charakterystyka procedur semi-eksperymentalnych 127
9.6. Charakterystyka procedur statystycznych 131
Wskazówki bibliograficzne 134
Pytania i ćwiczenia kontrolne 134
Rozdział 10.
Dobór próby losowej 135
10.1. Wprowadzenie. Dobór losowy a dobór celowy 135
10.2. Losowanie nieograniczone indywidualne 136
10.3. Losowanie systematyczne indywidualne 137
10.4. Losowanie warstwowe 138
10.5. Losowanie grupowe 139
10.6. Losowanie wielostopniowe 140
10.7. Testowanie losowości próby 141
10.8. Wyznaczanie niezbędnej wielkości próby 142
Wskazówki bibliograficzne 144
Pytania i ćwiczenia kontrolne 144
Rozdział 11.
Testowanie hipotezy badawczej 146
11.1. Wprowadzenie 146
11.2. Etapy wnioskowania statystycznego 147
11.3. Sformułowanie hipotez H0 i H1 147 11.4.Określenie skali pomiarowej zmiennej
zależnej Y 148
11.5. Wybór testu statystycznego 149
11.6. Określenie poziomu istotności α i wielkości próby N 151
11.7. Określenie rozkładu statystyki testu 154
11.8. Określenie obszaru odrzuceń H0 155
11.9. Obliczenie wartości statystyki testu oraz podjęcie decyzji odnośnie do H0 156
ll.lO.Analiza przykładu 157
Wskazówki bibliograficzne 158
Pytania i ćwiczenia kontrolne 158
Część II.
KONSTRUKCJA WYBRANYCH NARZĘDZI BADAWCZYCH PSYCHOLOGII 161
Rozdział 1.
Zasady konstruowania testów psychologicznych
-I 162
1.1. Wprowadzenie 162
1.2. Standaryzacja i obiektywność testu 165
1.3. Moc dyskryminacyjna 168
1.3.1. Współczynnik korelacji punktowo-dwuseryjnej 168
1.3.2. Współczynnik korelacji dwuseryjnej 169
1.3.3. Współczynnik korelacji punktowo-czteropolowej 170
1.4. Normalizacja. Transformacja wyników testu na wyniki skali stenowej i tenowej 173
1.4.1. Skala stenowa 175
1.4.2. Skala tenowa 177
Wskazówki bibliograficzne 179
Pytania i ćwiczenia kontrolne 179
Rozdział 2.
Zasady konstruowania testów psychologicznych -II 181
2.1. Rzetelność testu 181
2.1.1. Technika estymacji wewnętrznej zgodności testu na podstawie analizy wariancyjnej 185
2.1.2. Technika estymacji zgodności wewnętrznej testu według wzoru Kudera-Richardsona 187
2.1.3. Technika estymacji zgodności wewnętrznej testu według wzoru Spearmana-Browna 189
2.2. Trafność testu 190
Wskazówki bibliograficzne 196
Pytania i ćwiczenia kontrolne 196
Rozdział 3.
Współczynnik zgodności sędziów W-Kendalla 198
3.1. Wprowadzenie 198
3.2. Technika obliczania współczynnika W 200 3.3. Testowanie istotności W 202
Wskazówki bibliograficzne 202
Pytania i ćwiczenia kontrolne 202
Rozdział 4.
Skale szacunkowe 204
4.1. Wprowadzenie 204
4.2. Rodzaje skal szacunkowych 205
4.2.1. Skale numeryczne i graficzne 205
4.2.2. Skale skumulowanych ocen 211
4.3. Zasady konstruowania skal szacunkowych 212
4.3.1. Zasady opisywania szacowanych cech i zachowań 212
4.3.2. Zakotwiczenie skali 213
4.3.3. Optymalna liczba punktów skali 214
4.3.4. Poziom pomiaru oszacowań 214
4.3.5. Rzetelność skal szacunkowych 215 4.4. Błędy popełniane przy szacowaniu 215
Wskazówki bibliograficzne 220
Pytania i ćwiczenia kontrolne 220
Rozdział 5.
Skala z wymuszonym wyborem 221
5.1. Wprowadzenie 221
5.2. Charakterystyka skal szacunkowych z wymuszonym wyborem 221
5.3. Wybór czynników i dobór stwierdzeń
do pozycji 222
5.4. Obliczanie wskaźników preferencji i różnicowania dla poszczególnych stwierdzeń 225
5.5. Konstrukcja pozycji skali 228
5.6. Przebieg badania i analiza wyników 228 Pytania i ćwiczenia kontrolne 230
Rozdział 6.
Kwestionariusze osobowości 232
6.1. Wprowadzenie 232
6.1.1. Rozmowa kliniczna 233
6.1.2. Testy projekcyjne 236
6.1.3. Metoda eksperymentu laboratoryjnego 237
6.2. Teoretyczne podstawy stosowania kwestionariuszy do badania osobowości 238
6.3. Optymalna liczba kategorii odpowiedzi 241
6.4. Zmienność wyników kwestionariuszowych w czasie 242
6.5. Czynniki wpływające na odpowiedzi na pytania kwestionariuszowe 244
6.6. Trafność i rzetelność kwestionariuszy 247
6.7. Interpretacja profilu osobowości 248
6.8. Etapy konstruowania kwestionariusza
osobowości 252
Wskazówki bibliograficzne 255
Pytania i ćwiczenia kontrolne 255
Rozdział 7.
Skale postaw Thurstone'a i Likerta 257
7.1. Wprowadzenie 257
7.2. Rodzaje pozycji składających się na skalę postaw ' 258
7.3. Skala Thurstone'a 260
7.4. Skala Likerta 264
Wskazówki bibliograficzne 269
Pytania i ćwiczenia kontrolne 269
Rozdział 8.
Technika Q 271
8.1. Wprowadzenie 271
8.2. Kryterium i dobór pozycji. 272
8.3. Charakterystyka rozkładu pozycji 275
8.4. Przebieg badania 278
8.5. Zasady obliczania wyników 280
8.6. Analiza procedury budowy Skali Samoakceptacji SQ 284
8.7. Uwagi końcowe 285
Wskazówki bibliograficzne 285
Pytania i ćwiczenia kontrolne 286
Rozdział 9. Technika socjometrii 287
9.1. Wprowadzenie 287
9.2. Przygotowanie i przebieg badania socjometrycznego 290
9.2.1. Czynności przygotowawcze 290
9.2.2. Przebieg badania 292
9.3. Tabela socjometryczna 293
9.4. Graficzna prezentacja materiału socjometrycznego 295
9.4.1. Uwagi ogólne 295
9.4.2. Socjogram nieuporządkowany 298
9.4.3. Socjogram kołowy (tarczowy) 300
9.4.4. Socjogram hierarchiczny 301
9.5. Ilościowa analiza materiału socjometrycznego 303
9.5.1. Wskaźniki indywidualne. 303
9.5.2. Wskaźniki grupowe , 304
9.5.3. Analiza statusu socjometrycznego 306
Wskazówki bibliograficzne 307
Pytania i ćwiczenia kontrolne 308
Rozdział 10.
Testy wiadomości 309
10.1. Wprowadzenie 309
10.2. Ogólna charakterystyka testów wiadomości 309
10.3. Formułowanie zadań testowych 310
10.3.1. Rodzaje zadań testowych 310
10.3.2. Wskazówki dla układającego zadania 315
10.4. Analiza mocy dyskryminacyjnej zadań 315
10.5. Analiza trudności zadań 316
10.6. Obliczanie poprawki na zgadywanie 317
10.7. Skrócona metoda analizy zadań i obliczania rzetelności testu wiadomości 318
10.8. Normalizacja wyników testu wiadomości 319
10.9. Konstrukcja równoległych form testu
wiadomości 320
Wskazówki bibliograficzne 321
Pytania i ćwiczenia kontrolne 321
Załączniki 323
Literatura 333
Spisy 343
Bloki rozszerzające 343
Ryciny 343
Tablice 344
Część I.
CHARAKTERYSTYKA PROCESU BADAWCZEGO W PSYCHOLOGII 5
Rozdział 1.
Proces badania naukowego w psychologii 6
1.1. Wprowadzenie 6
1.2. Cele poznania naukowego 6
1.3. Ogólny schemat poznania naukowego 9
1.4. Etapy postępowania badawczego. 10
1.5. Nowe ujęcie procesu badawczego 11
Wskazówki bibliograficzne 17
Pytania i ćwiczenia kontrolne 17
Rozdział 2
Zmienne 18
2.1. Wprowadzenie 18
2.2. Pojęcie zmiennej 22
2.3. Zmienne zależne i niezależne 24
Wskazówki bibliograficzne 28
Pytania i ćwiczenia kontrolne 28
Rozdział 3.
Operacjonalizacja zmiennych 29
3.1. Wprowadzenie 29
3.2. Pojęcie wskaźnika. Wskaźniki rzeczowe
i definicyjne 30
3.3. Klasyfikacja wskaźników w ujęciu S. Nowaka 32
3.4. Moc rozdzielcza wskaźników 34
3.5. Wyniki uzyskane na skalach narzędzi badawczych jako wskaźniki zmiennych ilościowych 36
3.5.1. Założenia odnośnie do natury narzędzia badawczego π 36
3.5.2. Pojęcie funkcji operacyjnej. 37
3.5.3. Pojęcie narzędzia idealnego nti 37
Wskazówki bibliograficzne 38
Pytania i ćwiczenia kontrolne 38
Rozdział 4.
Zależności między zmiennymi (ilościowymi) 40
4.1. Wprowadzenie 40
4.2. Źródła wariancji zmiennej zależnej Υ 41
4.3. Charakterystyka twierdzeń o zależnościach między zmiennymi ilościowymi 43
Wskazówki bibliograficzne 48
Pytania i ćwiczenia kontrolne 49
Rozdział 5.
Problemy i hipotezy badawcze 50
5.1. Wprowadzenie. Ogólna postać problemu badawczego 50
5.2. Klasyfikacja problemów badawczych 55
5.3. Ogólna postać hipotezy badawczej 57
5.4. Klasyfikacja hipotez badawczych 58 Wskazówki bibliograficzne. 59
Pytania i ćwiczenia kontrolne 59 Rozdział 6. Procedura eksperymentalna 60
6.1. Wprowadzenie 60
6.2. Charakterystyka procedury eksperymentalnej i quasi-eksperymentalnej 60
6.3. Pojęcie planu eksperymentalnego i quasi-eksperymentalnego 62
6.4. Trafność planu eksperymentalnego i quasi-eksperymentalnego 65
6.5. Czynniki zakłócające trafność planu eksperymentalnego 66
6.6. Klasyfikacja planów eksperymentalnych
i quasi-eksperymentalnych 68
6.7. Uwagi o stosowaniu testów istotności 71
6.8. Przegląd typowych planów eksperymentalnych i quasi-eksperymentalnych 71
6.8.1. Plany eksperymentalne 72
6.8.2. Plany quasi-eksperymentalne 83
Wskazówki bibliograficzne 91
Pytania i ćwiczenia kontrolne 91
Rozdział 7.
Procedura ex post facto 93
7.1. Wprowadzenie 93
7.2. Charakterystyka procedury EPF - I 93
7.3. Charakterystyka procedury EPF - II 96
7.4. Charakterystyka procedury EPF ~ III 99
7.5. Ocena procedury EPF 102
Wskazówki bibliograficzne 103
Pytania i ćwiczenia kontrolne 103
Rozdział 8.
Procedura korelacyjna 105
8.1. Wprowadzenie 105
8.2. Etapy stosowania procedury korelacyjnej 107
8.3. Charakterystyka współczynników korelacji 108
Wskazówki bibliograficzne 122
Pytania i ćwiczenia kontrolne 122
Rozdział 9.
Procedury manipulowania zmiennymi niezależnymi 123
9.1. Wprowadzenie 123
9.2. Dwie dyrektywy manipulowania zmiennymi 123
9.3. Charakterystyka procedur manipulowania zmiennymi niezależnymi. 124
9.4. Charakterystyka procedur eksperymentalnych 124
9.5. Charakterystyka procedur semi-eksperymentalnych 127
9.6. Charakterystyka procedur statystycznych 131
Wskazówki bibliograficzne 134
Pytania i ćwiczenia kontrolne 134
Rozdział 10.
Dobór próby losowej 135
10.1. Wprowadzenie. Dobór losowy a dobór celowy 135
10.2. Losowanie nieograniczone indywidualne 136
10.3. Losowanie systematyczne indywidualne 137
10.4. Losowanie warstwowe 138
10.5. Losowanie grupowe 139
10.6. Losowanie wielostopniowe 140
10.7. Testowanie losowości próby 141
10.8. Wyznaczanie niezbędnej wielkości próby 142
Wskazówki bibliograficzne 144
Pytania i ćwiczenia kontrolne 144
Rozdział 11.
Testowanie hipotezy badawczej 146
11.1. Wprowadzenie 146
11.2. Etapy wnioskowania statystycznego 147
11.3. Sformułowanie hipotez H0 i H1 147 11.4.Określenie skali pomiarowej zmiennej
zależnej Y 148
11.5. Wybór testu statystycznego 149
11.6. Określenie poziomu istotności α i wielkości próby N 151
11.7. Określenie rozkładu statystyki testu 154
11.8. Określenie obszaru odrzuceń H0 155
11.9. Obliczenie wartości statystyki testu oraz podjęcie decyzji odnośnie do H0 156
ll.lO.Analiza przykładu 157
Wskazówki bibliograficzne 158
Pytania i ćwiczenia kontrolne 158
Część II.
KONSTRUKCJA WYBRANYCH NARZĘDZI BADAWCZYCH PSYCHOLOGII 161
Rozdział 1.
Zasady konstruowania testów psychologicznych
-I 162
1.1. Wprowadzenie 162
1.2. Standaryzacja i obiektywność testu 165
1.3. Moc dyskryminacyjna 168
1.3.1. Współczynnik korelacji punktowo-dwuseryjnej 168
1.3.2. Współczynnik korelacji dwuseryjnej 169
1.3.3. Współczynnik korelacji punktowo-czteropolowej 170
1.4. Normalizacja. Transformacja wyników testu na wyniki skali stenowej i tenowej 173
1.4.1. Skala stenowa 175
1.4.2. Skala tenowa 177
Wskazówki bibliograficzne 179
Pytania i ćwiczenia kontrolne 179
Rozdział 2.
Zasady konstruowania testów psychologicznych -II 181
2.1. Rzetelność testu 181
2.1.1. Technika estymacji wewnętrznej zgodności testu na podstawie analizy wariancyjnej 185
2.1.2. Technika estymacji zgodności wewnętrznej testu według wzoru Kudera-Richardsona 187
2.1.3. Technika estymacji zgodności wewnętrznej testu według wzoru Spearmana-Browna 189
2.2. Trafność testu 190
Wskazówki bibliograficzne 196
Pytania i ćwiczenia kontrolne 196
Rozdział 3.
Współczynnik zgodności sędziów W-Kendalla 198
3.1. Wprowadzenie 198
3.2. Technika obliczania współczynnika W 200 3.3. Testowanie istotności W 202
Wskazówki bibliograficzne 202
Pytania i ćwiczenia kontrolne 202
Rozdział 4.
Skale szacunkowe 204
4.1. Wprowadzenie 204
4.2. Rodzaje skal szacunkowych 205
4.2.1. Skale numeryczne i graficzne 205
4.2.2. Skale skumulowanych ocen 211
4.3. Zasady konstruowania skal szacunkowych 212
4.3.1. Zasady opisywania szacowanych cech i zachowań 212
4.3.2. Zakotwiczenie skali 213
4.3.3. Optymalna liczba punktów skali 214
4.3.4. Poziom pomiaru oszacowań 214
4.3.5. Rzetelność skal szacunkowych 215 4.4. Błędy popełniane przy szacowaniu 215
Wskazówki bibliograficzne 220
Pytania i ćwiczenia kontrolne 220
Rozdział 5.
Skala z wymuszonym wyborem 221
5.1. Wprowadzenie 221
5.2. Charakterystyka skal szacunkowych z wymuszonym wyborem 221
5.3. Wybór czynników i dobór stwierdzeń
do pozycji 222
5.4. Obliczanie wskaźników preferencji i różnicowania dla poszczególnych stwierdzeń 225
5.5. Konstrukcja pozycji skali 228
5.6. Przebieg badania i analiza wyników 228 Pytania i ćwiczenia kontrolne 230
Rozdział 6.
Kwestionariusze osobowości 232
6.1. Wprowadzenie 232
6.1.1. Rozmowa kliniczna 233
6.1.2. Testy projekcyjne 236
6.1.3. Metoda eksperymentu laboratoryjnego 237
6.2. Teoretyczne podstawy stosowania kwestionariuszy do badania osobowości 238
6.3. Optymalna liczba kategorii odpowiedzi 241
6.4. Zmienność wyników kwestionariuszowych w czasie 242
6.5. Czynniki wpływające na odpowiedzi na pytania kwestionariuszowe 244
6.6. Trafność i rzetelność kwestionariuszy 247
6.7. Interpretacja profilu osobowości 248
6.8. Etapy konstruowania kwestionariusza
osobowości 252
Wskazówki bibliograficzne 255
Pytania i ćwiczenia kontrolne 255
Rozdział 7.
Skale postaw Thurstone'a i Likerta 257
7.1. Wprowadzenie 257
7.2. Rodzaje pozycji składających się na skalę postaw ' 258
7.3. Skala Thurstone'a 260
7.4. Skala Likerta 264
Wskazówki bibliograficzne 269
Pytania i ćwiczenia kontrolne 269
Rozdział 8.
Technika Q 271
8.1. Wprowadzenie 271
8.2. Kryterium i dobór pozycji. 272
8.3. Charakterystyka rozkładu pozycji 275
8.4. Przebieg badania 278
8.5. Zasady obliczania wyników 280
8.6. Analiza procedury budowy Skali Samoakceptacji SQ 284
8.7. Uwagi końcowe 285
Wskazówki bibliograficzne 285
Pytania i ćwiczenia kontrolne 286
Rozdział 9. Technika socjometrii 287
9.1. Wprowadzenie 287
9.2. Przygotowanie i przebieg badania socjometrycznego 290
9.2.1. Czynności przygotowawcze 290
9.2.2. Przebieg badania 292
9.3. Tabela socjometryczna 293
9.4. Graficzna prezentacja materiału socjometrycznego 295
9.4.1. Uwagi ogólne 295
9.4.2. Socjogram nieuporządkowany 298
9.4.3. Socjogram kołowy (tarczowy) 300
9.4.4. Socjogram hierarchiczny 301
9.5. Ilościowa analiza materiału socjometrycznego 303
9.5.1. Wskaźniki indywidualne. 303
9.5.2. Wskaźniki grupowe , 304
9.5.3. Analiza statusu socjometrycznego 306
Wskazówki bibliograficzne 307
Pytania i ćwiczenia kontrolne 308
Rozdział 10.
Testy wiadomości 309
10.1. Wprowadzenie 309
10.2. Ogólna charakterystyka testów wiadomości 309
10.3. Formułowanie zadań testowych 310
10.3.1. Rodzaje zadań testowych 310
10.3.2. Wskazówki dla układającego zadania 315
10.4. Analiza mocy dyskryminacyjnej zadań 315
10.5. Analiza trudności zadań 316
10.6. Obliczanie poprawki na zgadywanie 317
10.7. Skrócona metoda analizy zadań i obliczania rzetelności testu wiadomości 318
10.8. Normalizacja wyników testu wiadomości 319
10.9. Konstrukcja równoległych form testu
wiadomości 320
Wskazówki bibliograficzne 321
Pytania i ćwiczenia kontrolne 321
Załączniki 323
Literatura 333
Spisy 343
Bloki rozszerzające 343
Ryciny 343
Tablice 344