Dane szczegółowe książki
Państwo wobec religii w szkole publicznej według orzecznictwa Sądu Najwyższego USA / Zieliński, Tadeusz J. (1966-)
Autorzy
Tytuł
Państwo wobec religii w szkole publicznej według orzecznictwa Sądu Najwyższego USA
Wydawnictwo
Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008
ISBN
9788376110875
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Wstęp … 13
1. Wprowadzenie … 13
2. Cel i zakres pracy … 15
3. Baza materiałowa pracy i stan badań … 17
4. Struktura pracy … 24
5. Podziękowania … 25
Rozdział I. Sąd Najwyższy USA - status prawny i rola w kwestii prawnoreligijnej … 26
1. Status prawny Sądu Najwyższego USA … 26
1.1. Podstawa prawna i pozycja ustrojowa SN … 26
1.2. Właściwość SN … 30
1.3. Skład i ustrój SN … 33
1.4. Tryb działania SN … 34
1.5. Sądowa kontrola (konstytucyjności) prawa (judicial review) … 38
2. Sąd Najwyższy a kwestia prawnoreligijna … 41
2.1. Specyfika amerykańskiego prawa wyznaniowego … 44
2.2. Testy konstytucyjności … 45
2.3. Normy prawnoreligijne z orzecznictwa SN a normy z ustawodawstwa 47
2.4. Normy prawnoreligijne z przepisów stanowionych przez egzekutywę … 49
2.5. Rola nauki prawa … 50
2.6. Zakres materii prawnoreligijnej … 50
2.7. Główne stanowiska orzecznicze odnośnie reżimu prawnoreligijnego … 52
Rozdział II. Geneza, rozwój historyczny oraz status prawny podstawowego
i średniego szkolnictwa publicznego w USA de lege lata … 59
1. Geneza i rozwój historyczny amerykańskiej szkoły publicznej … 59
1.1. Szkolnictwo w okresie kolonialnym … 59
1.2. Szkolnictwo w okresie powstawania Stanów Zjednoczonych … 60
1.3. XIX-wieczna idea "wspólnej szkoły" … 62
1.4. Powstanie prywatnego szkolnictwa religijnego jako alternatywy dla szkoły publicznej … 64
1.5. Początki szkolnictwa publicznego wśród ludności murzyńskiej i indiańskiej … 67
1.6. Sekularyzacja szkoły publicznej … 70
1.7. Współczesna szkoła publiczna w USA - kontrowersja konserwatywno-sekularna … 72
2. Status prawny podstawowego i średniego szkolnictwa publicznego … 73
2.1. Regulacje federalne … 73
2.1.1. Konstytucja i orzecznictwo konstytucyjne … 73
2.1.2. Ustawodawstwo … 74
2.1.3. Regulacje wykonawcze … 76
2.2. Regulacje stanowe i lokalne … 77
2.2.1. Konstytucje stanowe … 77
2.2.2. Ustawodawstwo stanowe … 78
2.2.3. Prawo wydziałów edukacji lub okręgów szkolnych … 79
Rozdział III. Przejawy religii w podstawowym i średnim szkolnictwie publicznym w judykaturze Sądu Najwyższego … 82
1. Plastyczne symbole i inskrypcje religijne … 83
1.1. Plastyczne symbole religijne w historii szkoły publicznej w USA … 83
1.2. Sąd Najwyższy o emblematach religijnych w szkołach … 84
1.2.1. Stan faktyczny w sprawie Stone … 84
1.2.2. Użycie testu konstytucyjności z wyroku Lemon … 85
1.2.3. Zastosowanie orzeczeń dotyczących ceremonialnej lektury Biblii … 86
1.2.4. Votum separatum W. Rehnquista wobec kryterium świeckiego celu … 87
1.2.5. Potwierdzenie dotychczasowej linii orzeczniczej w wyrokach SN z 2005 r. dotyczących ekspozycji Dekalogu … 88
1.3. Doniosłość orzeczeń o symbolach religijnych sankcjonowanych przez władze publiczne poza terenem szkół … 89
1.3.1. Symbole religijne instalowane na terenie publicznym … 90
1.3.2. Symbole religijne na nieruchomości niepublicznej finansowane przez władze publiczne … 91
1.3.3. Trwałość precedensów w sprawie symboli religijnych … 92
1.4. Podsumowanie … 92
1.4.1. Praktyki zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 92
1.4.2. Praktyki nie zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 93
2. Modlitwa … 94
2.1. Zredagowana i zorganizowana przez władze publiczne "bezstronna" modlitwa w szkole … 94
2.1.1. Stan faktyczny sprawy Engel … 94
2.1.2. Praktyki religijne jako konstytucyjnie zakazany obszar angażowania się państwa … 96
2.1.3. Dezintegrujący charakter unii państwa i religii … 97
2.1.4. Zakaz modlitwy urzędowej nie jest przejawem wrogości względem religii … 98
2.1.5. Deklarowana dobrowolność udziału w urzędowej modlitwie nie usuwa presji wywieranej na uczniów … 100
2.1.6. "Pochwycone grono słuchaczy" ("captive audience") … 100
2.1.7. "Bezstronność" modlitwy i brak nakładów budżetowych nie uchylają jej niekonstytucyjności … 102
2.1.8. Zdanie odrębne przeciw szerokiej interpretacji Klauzuli Ustanowienia … 102
2.2. Organizowana przez władze publiczne modlitwa o zapożyczonej treści … 104
2.2.1. Abington v. Schempp - ekspansja postanowień z wyroku Engel v. Vitale … 104
2.2.2. Modlitwa urzędowa sprzeczna z zasadą separacji i neutralności … 105
2.2.3. Pochodzenie treści modlitwy urzędowej bez znaczenia dla oceny jej konstytucyjności … 106
2.2.4. Ochrona mniejszości celem Pierwszej Poprawki … 106
2.3. Organizowana przez władze publiczne modlitwa odmawiana przez osobę (duchownego) spoza szkoły … 107
2.3.1. Wyrok z Lee v. Weisman potwierdza precedensy dotyczące modlitwy … 107
2.3.2. Destrukcyjne skutki zaangażowania władz szkolnych w praktykę modlitwy … 110
2.3.3. Przyczynek do uściślenia zasady rozdziału i neutralności … 111
2.3.4. Presja wywierana na uczniów a szczególny status podstawowych i średnich szkół publicznych … 112
2.3.5. Oddalenie tez mających usprawiedliwiać modlitwę urzędową … 115
2.3.6. "Zapewniamy największy z możliwych zakres wolności religijnej i tolerancji dla wszystkich" … 117
2.3.7. Zakaz modlitwy urzędowej nie usuwa modlitwy prywatnej … 118
2.3.8. Kontestacja wyroku Lee v. Weisman przez mniejszość składu orzekającego - argument z tradycji … 118
2.4. Sankcjonowana przez władze publiczne modlitwa ułożona i odmawiana przez ucznia … 121
2.4.1. Stan faktyczny w sprawie Santa Fe … 121
2.4.2. Niekonstytucyjność uczniowskiej modlitwy urzędowej na organizowanych przez szkołę zajęciach pozalekcyjnych … 122
2.4.3. "Majorytarianizm" jako obraza Pierwszej Poprawki … 123
2.4.4. Sankcjonując modlitwę przed meczem szkoła popiera religię … 124
2.4.5. Przymus do udziału w praktyce religijnej, obraza, izolacja, outsiderzy … 125
2.4.6. Rozłamowość modlitwy krzewionej przez szkołę … 128
2.4.7. Zakaz oficjalnej modlitwy przed meczem szkolnym przejawem wrogości wobec religii - votum separatum sędziego Rehnquista … 128
2.5. Podsumowanie … 129
2.5.1. Praktyki zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 129
2.5.2. Praktyki nie zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 130
3. Chwila ciszy … 131
3.1. Ustawy stanowe odnośnie chwili ciszy … 131
3.2. Rozstrzygnięcie SN w sprawie Wallace … 133
3.3. Niedopuszczalność praktyk dzielących uczniów na "swojaków" i "outsiderów" (sędzia O'Connor) … 134
3.4. Zdania odrębne na rzecz koncepcji akomodacjonizmu … 135
3.5. Podsumowanie … 138
3.5.1. Praktyki zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 138
3.5.2. Praktyki nie zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 139
4. Ceremonialne czytanie lub recytacja tekstów religijnych … 139
4.1. Ceremonialna lektura Biblii … 140
4.1.1. Organizowana przez szkołę kultyczna lektura Biblii jako dezintegrująca szkołę praktyka religijna … 140
4.1.2. Zakaz organizowanej przez władze publiczne kultycznej lektury tekstów nie jest wykluczeniem ich z życia szkoły … 141
4.2. Przysięga Wierności Fladze … 142
4.2.1. Dzieje "Piedge of Allegiance" … 142
4.2.2. Trzy powody kwestionowania Przysięgi … 144
4.2.3. Pierwszy werdykt SN w sprawie Przysięgi … 145
4.2.4. Werdykt Barnette- przełamanie precedensu z Gobitis … 146
Sprzeciw oponentów Przysięgi kolizją wyłącznie z zadaniowi władzy … 147
Powinność miarkowania środków w procesie budowania jedności narodowej … 148
Demokracja nie jest uniformizacją, a wolność w demokracji nie obejmuje tylko spraw błahych … 149
Wolność ma swoje granice, lecz są one rozleglejsze niż możliwość odmowy składania Przysięgi … 151
Problem konstytucyjności teistycznego elementu w obecnej wersji Przysięgi … 152
4.3. Inne formy odtwarzania tekstów i gestów o treściach religijnych … 156
4.4. Podsumowanie … 157
4.4.1. Praktyki zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 157
4.4.2. Praktyki nie zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 158
5. Nauczanie dotyczące religii … 159
5.1. Kwestie terminologiczne … 159
5.2. Nauczanie dotyczące religii a inne przejawy religii w szkole … 159
5.3. Nauczanie religii (nauczanie subiektywistyczne) … 161
5.3.1. Sekularyzacja sprotestantyzowanej szkoły publicznej i zanik nauki religii … 161
5.3.2. Zwalnianie z zajęć szkoły publicznej na naukę religii na terenie tej szkoły … 163
Stan faktyczny i rozstrzygnięcie sprawy McCollum … 163
Odwołanie do zasady rozdziału kościoła i państwa wyeksplikowanej w wyroku Everson … 166
Postaci niedopuszczalnego poparcia religii w ramach programu zwolnień … 169
Nieporuszalność krzyżowania się elementów religijnych i świeckich w szkole … 171
Religia jako czynnik konfliktujący w szkole … 173
Presja, wykluczenie i poniżenie za sprawą religii w szkole … 174
Program zwolnień a istota i cele świeckiej szkoły publicznej … 175
Niedopuszczalność subiektywistycznej nauki religii na terenie szkoły … 176
5.3.3. Zwalnianie z zajęć szkoły publicznej na naukę religii poza terenem szkoły … 177
Reakcjo na werdykt McCollum … 177
Zgodność programu zwolnień pozaszkolnych z Konstytucją … 178
Projekt umiarkowanego rozdziału religii i państwa - częściowa akomodacja i neutralność … 179
łagodnienie presji i manipulacji w kontekście programu zwolnień … 180
Zdania odrębne: wyrok Zorach łamie precedensy … 181
Wolność religijna a wolność do bycia niereligijnym … 187
5.4. Nauczanie na temat religii (nauczanie obiektywistyczne) … 190
5.4.1. Sąd Najwyższy o cywilizacyjnej doniosłości religii … 190
5.4.2. Uznanie dla obiektywistycznego nauczania religii w wyroku Abington v. Schempp … 93
5.4.3. Zakres treściowy pojęcia "nauczanie na temat religii" … 196
5.4.4. Formy nauczania na temat religii … 198
Nauczanie na temat Biblii … 199
Nauczanie na temat roli religii w historii i we współczesnym życiu … 201
społecznym … 201
Miejsce wątków religijnych w nauce o pochodzeniu świata i człowieka … 202
Wykonywanie muzyki religijnej … 211
Wykonywanie inscenizacji o wydźwięku religijnym … 214
Prezentacja zwyczajów właściwych świętom religijnym … 214
Uczniowskie prace zaliczeniowe zawierające treści religijne … 218
Udział przedstawicieli kleru w realizacji programu szkolnego … 220
Problem tzw. świeckiego humanizmu … 222
Prawo do zwolnienia z zajęć powodujących sprzeciw religijny … 226
5.5. Podsumowanie … 229
5.5.1. Praktyki zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 229
5.5.2. Praktyki nie zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 230
6. Ekspresja religijna na terenie szkoły publicznej poza czasem zajęć szkolnych … 231
6.1. Ekspresja uczniowskich grup religijnych w szkole średniej … 231
6.1.1. Ustawa o równym dostępie z 1984 r. i kontrola jej konstytucyjności … 231
6.1.2. Warunki organizowania zajęć religijnych w czasie pozalekcyjnym według Mergens … 233
6.1.3. Zastrzeżenia wobec ekspresji religijnej w czasie pozalekcyjnym … 240
6.1.4. Sędzia Marshall o potrzebie dystansowania się szkoły od uczniowskich grup religijnych … 241
6.1.5. Obiekcje sędziego Stevensa: szkoła średnia nie jest podobna do uniwersytetu … 243
6.1.6. Mergens jako przejaw zwrotu w judykaturze SN USA … 244
6.2. Ekspresja nieuczniowskich grup religijnych w szkole średniej … 246
6.2.1. Rozszerzenie postanowień wyroku Mergens na osoby spoza szkoły … 246
6.2.2. Lamb's Chapel- odstąpienie przez SN USA od tradycyjnego wzorca kontroli w sprawach prawnoreligijnych … 247
6.3. Ekspresja nieuczniowskich grup religijnych w szkole podstawowej … 248
6.3.1. Good News Club v. Milford Central School- rozszerzenie na szkołę podstawową postanowień Mergens i Lamb's Chapel … 248
6.3.2. Praktyka religijna jako chroniona Konstytucją mowa (speech) … 250
6.3.3. Zagadnienie presji wywieranej na rodziców i uczniów … 253
6.3.4. Nowe ujęcie doktryny neutralności państwa wobec religii … 256
6.4. Podsumowanie … 256
6.4.1. Praktyki zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 256
6.4.2. Praktyki nie zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 257
Rozdział IV. Założenia judykatury Sądu Najwyższego w sprawie przejawów religii w podstawowym i średnim szkolnictwie publicznym … 258
1. Szkoła publiczna - jej rola i charakter … 261
1.1. "Wspólna szkoła" jako inkubator amerykańskiej demokracji … 262
1.2. Szkoła publiczna oddzielona od wspólnot religijnych … 263
1.3. Świeckość szkoły publicznej jako gwarancja jej obywatelskiej roli … 266
1.4. Świeckość szkoły publicznej nie wynika z wrogości względem religii … 266
1.5. Neutralność szkoły publicznej względem religii i akomodacja religii … 268
1.6. Specyfika podstawowej i średniej szkoły publicznej w zestawieniu z innymi forami publicznymi … 270
1.7. Autonomia programowa szkoły publicznej … 271
2. Religia - jako zjawisko rozłamowe i doniosłe cywilizacyjnie … 272
2.1. Religia powiązana z władzą publiczną powoduje podziały … 273
2.2. Religia jako rzecz dla wielu obywateli drogocenna nie powinna być zespolona z władzą publiczną … 276
3. Uczeń - jego kondycja psychiczna i zakazane formy poddawania presji … 277
3.1. Podatność uczniów szkół podstawowych i średnich na wpływy - "impressionability" … 278
3.2. Niedopuszczalność przymusu państwowego w sprawach religii w szkole … 281
3.3. Bezpośrednia presja religijna przy użyciu machiny państwowej … 282
3.4. Presja społeczna (presja publiczna) w sprawie religii wpisana w działanie państwa … 283
3.5. Presja rówieśnicza w sprawie religii wpisana w działanie państwa … 288
Zakończenie … 290
Wykaz źródeł … 294
1. Konstytucja USA … 294
2. Orzeczenia Sądu Najwyższego USA … 294
3. Inne niż Konstytucja federalna akty prawa stanowionego w USA … 296
Ustawy federalne … 296
Ustawa stanowa … 297
Dyrektywy Sekretarza Departamentu Edukacji USA … 297
Prawo lokalne … 297
4. Literatura … 297
1. Wprowadzenie … 13
2. Cel i zakres pracy … 15
3. Baza materiałowa pracy i stan badań … 17
4. Struktura pracy … 24
5. Podziękowania … 25
Rozdział I. Sąd Najwyższy USA - status prawny i rola w kwestii prawnoreligijnej … 26
1. Status prawny Sądu Najwyższego USA … 26
1.1. Podstawa prawna i pozycja ustrojowa SN … 26
1.2. Właściwość SN … 30
1.3. Skład i ustrój SN … 33
1.4. Tryb działania SN … 34
1.5. Sądowa kontrola (konstytucyjności) prawa (judicial review) … 38
2. Sąd Najwyższy a kwestia prawnoreligijna … 41
2.1. Specyfika amerykańskiego prawa wyznaniowego … 44
2.2. Testy konstytucyjności … 45
2.3. Normy prawnoreligijne z orzecznictwa SN a normy z ustawodawstwa 47
2.4. Normy prawnoreligijne z przepisów stanowionych przez egzekutywę … 49
2.5. Rola nauki prawa … 50
2.6. Zakres materii prawnoreligijnej … 50
2.7. Główne stanowiska orzecznicze odnośnie reżimu prawnoreligijnego … 52
Rozdział II. Geneza, rozwój historyczny oraz status prawny podstawowego
i średniego szkolnictwa publicznego w USA de lege lata … 59
1. Geneza i rozwój historyczny amerykańskiej szkoły publicznej … 59
1.1. Szkolnictwo w okresie kolonialnym … 59
1.2. Szkolnictwo w okresie powstawania Stanów Zjednoczonych … 60
1.3. XIX-wieczna idea "wspólnej szkoły" … 62
1.4. Powstanie prywatnego szkolnictwa religijnego jako alternatywy dla szkoły publicznej … 64
1.5. Początki szkolnictwa publicznego wśród ludności murzyńskiej i indiańskiej … 67
1.6. Sekularyzacja szkoły publicznej … 70
1.7. Współczesna szkoła publiczna w USA - kontrowersja konserwatywno-sekularna … 72
2. Status prawny podstawowego i średniego szkolnictwa publicznego … 73
2.1. Regulacje federalne … 73
2.1.1. Konstytucja i orzecznictwo konstytucyjne … 73
2.1.2. Ustawodawstwo … 74
2.1.3. Regulacje wykonawcze … 76
2.2. Regulacje stanowe i lokalne … 77
2.2.1. Konstytucje stanowe … 77
2.2.2. Ustawodawstwo stanowe … 78
2.2.3. Prawo wydziałów edukacji lub okręgów szkolnych … 79
Rozdział III. Przejawy religii w podstawowym i średnim szkolnictwie publicznym w judykaturze Sądu Najwyższego … 82
1. Plastyczne symbole i inskrypcje religijne … 83
1.1. Plastyczne symbole religijne w historii szkoły publicznej w USA … 83
1.2. Sąd Najwyższy o emblematach religijnych w szkołach … 84
1.2.1. Stan faktyczny w sprawie Stone … 84
1.2.2. Użycie testu konstytucyjności z wyroku Lemon … 85
1.2.3. Zastosowanie orzeczeń dotyczących ceremonialnej lektury Biblii … 86
1.2.4. Votum separatum W. Rehnquista wobec kryterium świeckiego celu … 87
1.2.5. Potwierdzenie dotychczasowej linii orzeczniczej w wyrokach SN z 2005 r. dotyczących ekspozycji Dekalogu … 88
1.3. Doniosłość orzeczeń o symbolach religijnych sankcjonowanych przez władze publiczne poza terenem szkół … 89
1.3.1. Symbole religijne instalowane na terenie publicznym … 90
1.3.2. Symbole religijne na nieruchomości niepublicznej finansowane przez władze publiczne … 91
1.3.3. Trwałość precedensów w sprawie symboli religijnych … 92
1.4. Podsumowanie … 92
1.4.1. Praktyki zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 92
1.4.2. Praktyki nie zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 93
2. Modlitwa … 94
2.1. Zredagowana i zorganizowana przez władze publiczne "bezstronna" modlitwa w szkole … 94
2.1.1. Stan faktyczny sprawy Engel … 94
2.1.2. Praktyki religijne jako konstytucyjnie zakazany obszar angażowania się państwa … 96
2.1.3. Dezintegrujący charakter unii państwa i religii … 97
2.1.4. Zakaz modlitwy urzędowej nie jest przejawem wrogości względem religii … 98
2.1.5. Deklarowana dobrowolność udziału w urzędowej modlitwie nie usuwa presji wywieranej na uczniów … 100
2.1.6. "Pochwycone grono słuchaczy" ("captive audience") … 100
2.1.7. "Bezstronność" modlitwy i brak nakładów budżetowych nie uchylają jej niekonstytucyjności … 102
2.1.8. Zdanie odrębne przeciw szerokiej interpretacji Klauzuli Ustanowienia … 102
2.2. Organizowana przez władze publiczne modlitwa o zapożyczonej treści … 104
2.2.1. Abington v. Schempp - ekspansja postanowień z wyroku Engel v. Vitale … 104
2.2.2. Modlitwa urzędowa sprzeczna z zasadą separacji i neutralności … 105
2.2.3. Pochodzenie treści modlitwy urzędowej bez znaczenia dla oceny jej konstytucyjności … 106
2.2.4. Ochrona mniejszości celem Pierwszej Poprawki … 106
2.3. Organizowana przez władze publiczne modlitwa odmawiana przez osobę (duchownego) spoza szkoły … 107
2.3.1. Wyrok z Lee v. Weisman potwierdza precedensy dotyczące modlitwy … 107
2.3.2. Destrukcyjne skutki zaangażowania władz szkolnych w praktykę modlitwy … 110
2.3.3. Przyczynek do uściślenia zasady rozdziału i neutralności … 111
2.3.4. Presja wywierana na uczniów a szczególny status podstawowych i średnich szkół publicznych … 112
2.3.5. Oddalenie tez mających usprawiedliwiać modlitwę urzędową … 115
2.3.6. "Zapewniamy największy z możliwych zakres wolności religijnej i tolerancji dla wszystkich" … 117
2.3.7. Zakaz modlitwy urzędowej nie usuwa modlitwy prywatnej … 118
2.3.8. Kontestacja wyroku Lee v. Weisman przez mniejszość składu orzekającego - argument z tradycji … 118
2.4. Sankcjonowana przez władze publiczne modlitwa ułożona i odmawiana przez ucznia … 121
2.4.1. Stan faktyczny w sprawie Santa Fe … 121
2.4.2. Niekonstytucyjność uczniowskiej modlitwy urzędowej na organizowanych przez szkołę zajęciach pozalekcyjnych … 122
2.4.3. "Majorytarianizm" jako obraza Pierwszej Poprawki … 123
2.4.4. Sankcjonując modlitwę przed meczem szkoła popiera religię … 124
2.4.5. Przymus do udziału w praktyce religijnej, obraza, izolacja, outsiderzy … 125
2.4.6. Rozłamowość modlitwy krzewionej przez szkołę … 128
2.4.7. Zakaz oficjalnej modlitwy przed meczem szkolnym przejawem wrogości wobec religii - votum separatum sędziego Rehnquista … 128
2.5. Podsumowanie … 129
2.5.1. Praktyki zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 129
2.5.2. Praktyki nie zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 130
3. Chwila ciszy … 131
3.1. Ustawy stanowe odnośnie chwili ciszy … 131
3.2. Rozstrzygnięcie SN w sprawie Wallace … 133
3.3. Niedopuszczalność praktyk dzielących uczniów na "swojaków" i "outsiderów" (sędzia O'Connor) … 134
3.4. Zdania odrębne na rzecz koncepcji akomodacjonizmu … 135
3.5. Podsumowanie … 138
3.5.1. Praktyki zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 138
3.5.2. Praktyki nie zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 139
4. Ceremonialne czytanie lub recytacja tekstów religijnych … 139
4.1. Ceremonialna lektura Biblii … 140
4.1.1. Organizowana przez szkołę kultyczna lektura Biblii jako dezintegrująca szkołę praktyka religijna … 140
4.1.2. Zakaz organizowanej przez władze publiczne kultycznej lektury tekstów nie jest wykluczeniem ich z życia szkoły … 141
4.2. Przysięga Wierności Fladze … 142
4.2.1. Dzieje "Piedge of Allegiance" … 142
4.2.2. Trzy powody kwestionowania Przysięgi … 144
4.2.3. Pierwszy werdykt SN w sprawie Przysięgi … 145
4.2.4. Werdykt Barnette- przełamanie precedensu z Gobitis … 146
Sprzeciw oponentów Przysięgi kolizją wyłącznie z zadaniowi władzy … 147
Powinność miarkowania środków w procesie budowania jedności narodowej … 148
Demokracja nie jest uniformizacją, a wolność w demokracji nie obejmuje tylko spraw błahych … 149
Wolność ma swoje granice, lecz są one rozleglejsze niż możliwość odmowy składania Przysięgi … 151
Problem konstytucyjności teistycznego elementu w obecnej wersji Przysięgi … 152
4.3. Inne formy odtwarzania tekstów i gestów o treściach religijnych … 156
4.4. Podsumowanie … 157
4.4.1. Praktyki zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 157
4.4.2. Praktyki nie zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 158
5. Nauczanie dotyczące religii … 159
5.1. Kwestie terminologiczne … 159
5.2. Nauczanie dotyczące religii a inne przejawy religii w szkole … 159
5.3. Nauczanie religii (nauczanie subiektywistyczne) … 161
5.3.1. Sekularyzacja sprotestantyzowanej szkoły publicznej i zanik nauki religii … 161
5.3.2. Zwalnianie z zajęć szkoły publicznej na naukę religii na terenie tej szkoły … 163
Stan faktyczny i rozstrzygnięcie sprawy McCollum … 163
Odwołanie do zasady rozdziału kościoła i państwa wyeksplikowanej w wyroku Everson … 166
Postaci niedopuszczalnego poparcia religii w ramach programu zwolnień … 169
Nieporuszalność krzyżowania się elementów religijnych i świeckich w szkole … 171
Religia jako czynnik konfliktujący w szkole … 173
Presja, wykluczenie i poniżenie za sprawą religii w szkole … 174
Program zwolnień a istota i cele świeckiej szkoły publicznej … 175
Niedopuszczalność subiektywistycznej nauki religii na terenie szkoły … 176
5.3.3. Zwalnianie z zajęć szkoły publicznej na naukę religii poza terenem szkoły … 177
Reakcjo na werdykt McCollum … 177
Zgodność programu zwolnień pozaszkolnych z Konstytucją … 178
Projekt umiarkowanego rozdziału religii i państwa - częściowa akomodacja i neutralność … 179
łagodnienie presji i manipulacji w kontekście programu zwolnień … 180
Zdania odrębne: wyrok Zorach łamie precedensy … 181
Wolność religijna a wolność do bycia niereligijnym … 187
5.4. Nauczanie na temat religii (nauczanie obiektywistyczne) … 190
5.4.1. Sąd Najwyższy o cywilizacyjnej doniosłości religii … 190
5.4.2. Uznanie dla obiektywistycznego nauczania religii w wyroku Abington v. Schempp … 93
5.4.3. Zakres treściowy pojęcia "nauczanie na temat religii" … 196
5.4.4. Formy nauczania na temat religii … 198
Nauczanie na temat Biblii … 199
Nauczanie na temat roli religii w historii i we współczesnym życiu … 201
społecznym … 201
Miejsce wątków religijnych w nauce o pochodzeniu świata i człowieka … 202
Wykonywanie muzyki religijnej … 211
Wykonywanie inscenizacji o wydźwięku religijnym … 214
Prezentacja zwyczajów właściwych świętom religijnym … 214
Uczniowskie prace zaliczeniowe zawierające treści religijne … 218
Udział przedstawicieli kleru w realizacji programu szkolnego … 220
Problem tzw. świeckiego humanizmu … 222
Prawo do zwolnienia z zajęć powodujących sprzeciw religijny … 226
5.5. Podsumowanie … 229
5.5.1. Praktyki zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 229
5.5.2. Praktyki nie zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 230
6. Ekspresja religijna na terenie szkoły publicznej poza czasem zajęć szkolnych … 231
6.1. Ekspresja uczniowskich grup religijnych w szkole średniej … 231
6.1.1. Ustawa o równym dostępie z 1984 r. i kontrola jej konstytucyjności … 231
6.1.2. Warunki organizowania zajęć religijnych w czasie pozalekcyjnym według Mergens … 233
6.1.3. Zastrzeżenia wobec ekspresji religijnej w czasie pozalekcyjnym … 240
6.1.4. Sędzia Marshall o potrzebie dystansowania się szkoły od uczniowskich grup religijnych … 241
6.1.5. Obiekcje sędziego Stevensa: szkoła średnia nie jest podobna do uniwersytetu … 243
6.1.6. Mergens jako przejaw zwrotu w judykaturze SN USA … 244
6.2. Ekspresja nieuczniowskich grup religijnych w szkole średniej … 246
6.2.1. Rozszerzenie postanowień wyroku Mergens na osoby spoza szkoły … 246
6.2.2. Lamb's Chapel- odstąpienie przez SN USA od tradycyjnego wzorca kontroli w sprawach prawnoreligijnych … 247
6.3. Ekspresja nieuczniowskich grup religijnych w szkole podstawowej … 248
6.3.1. Good News Club v. Milford Central School- rozszerzenie na szkołę podstawową postanowień Mergens i Lamb's Chapel … 248
6.3.2. Praktyka religijna jako chroniona Konstytucją mowa (speech) … 250
6.3.3. Zagadnienie presji wywieranej na rodziców i uczniów … 253
6.3.4. Nowe ujęcie doktryny neutralności państwa wobec religii … 256
6.4. Podsumowanie … 256
6.4.1. Praktyki zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 256
6.4.2. Praktyki nie zakwestionowane przez Sąd Najwyższy jako niekonstytucyjne … 257
Rozdział IV. Założenia judykatury Sądu Najwyższego w sprawie przejawów religii w podstawowym i średnim szkolnictwie publicznym … 258
1. Szkoła publiczna - jej rola i charakter … 261
1.1. "Wspólna szkoła" jako inkubator amerykańskiej demokracji … 262
1.2. Szkoła publiczna oddzielona od wspólnot religijnych … 263
1.3. Świeckość szkoły publicznej jako gwarancja jej obywatelskiej roli … 266
1.4. Świeckość szkoły publicznej nie wynika z wrogości względem religii … 266
1.5. Neutralność szkoły publicznej względem religii i akomodacja religii … 268
1.6. Specyfika podstawowej i średniej szkoły publicznej w zestawieniu z innymi forami publicznymi … 270
1.7. Autonomia programowa szkoły publicznej … 271
2. Religia - jako zjawisko rozłamowe i doniosłe cywilizacyjnie … 272
2.1. Religia powiązana z władzą publiczną powoduje podziały … 273
2.2. Religia jako rzecz dla wielu obywateli drogocenna nie powinna być zespolona z władzą publiczną … 276
3. Uczeń - jego kondycja psychiczna i zakazane formy poddawania presji … 277
3.1. Podatność uczniów szkół podstawowych i średnich na wpływy - "impressionability" … 278
3.2. Niedopuszczalność przymusu państwowego w sprawach religii w szkole … 281
3.3. Bezpośrednia presja religijna przy użyciu machiny państwowej … 282
3.4. Presja społeczna (presja publiczna) w sprawie religii wpisana w działanie państwa … 283
3.5. Presja rówieśnicza w sprawie religii wpisana w działanie państwa … 288
Zakończenie … 290
Wykaz źródeł … 294
1. Konstytucja USA … 294
2. Orzeczenia Sądu Najwyższego USA … 294
3. Inne niż Konstytucja federalna akty prawa stanowionego w USA … 296
Ustawy federalne … 296
Ustawa stanowa … 297
Dyrektywy Sekretarza Departamentu Edukacji USA … 297
Prawo lokalne … 297
4. Literatura … 297