Dane szczegółowe książki
Eufemizmy współczesnego języka polskiego / Dąbrowska, Anna (1953-)
Autorzy
Tytuł
Eufemizmy współczesnego języka polskiego
Serie wydawnicze
Wydawnictwo
Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993
ISBN
8322910088
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
Wykaz skrótów … 5
Wstęp … 9
Tabu jako pojęcie ogólnokulturowe i językoznawcze … 14
Przyczyny pojawiania się tabu językowego … 23
Definicje eufemizmu … 33
Historia i znaczenie terminu … 33
Definicje zamieszczane w słownikach ogólnych … 39
Definicje ze słowników specjalistycznych … 40
Definiowanie eufemizmu przez językoznawców … 43
Definiowanie eufemizmu w pracach językoznawców polskich … 44
Definiowanie eufemizmu w pracach językoznawców niemieckich … 45
Definiowanie eufemizmu w pracach językoznawców angielskich i amerykańskich … 49
Eufemizm jako pojęcie retoryczne … 51
Eufemizm jako pojęcie semantyczne … 53
Eufemizm jako zjawisko leksykologiczne … 55
Eufemizm jako zjawisko stylistyczne … 57
Kakofemizm … 60
Dziedziny występowania eufemizmów … 63
1. Wierzenia religijne … 73
1.1. Nazwy Boga, Madonny, Jezusa … 73
Eufemizowanie nazw Boga, Madonny i Jezusa w językach obcych … 76
1.2. Nazwy diabła … 76
Eufemistyczne określenia diabła w językach obcych … 78
2. Nazwy niebezpiecznych zwierząt … 80
3. Nazwy chorób … 84
Eufemistyczne nazwy chorób w językach obcych … 87
4. Śmierć i zjawiska z nią związane … 90
4.1. Umieranie … 93
4.2. Śmierć gwałtowna … 101
4.3. Wyobrażenia śmierci … 105
4.4. Samobójstwo … 106
4.5. Trumna … 106
4.6. Cmentarz … 107
4.7. Pogrzeb … 107
Eufemizowanie śmierci i zjawisk z nią związanych w językach obcych … 108
5. Wady, nałogi i przywary ludzkie … 110
5.1. Głupota … 111
5.2. Kłamstwo … 115
5.3. Skąpstwo … 117
5.4. Nuda … 117
5.5. Złe wychowanie, chamstwo … 117
5.6. Nieuczciwość, fałszerstwo … 119
5.7. Różne inne cechy oceniane negatywnie … 120
5.8. Narkotyki i narkomania … 121
5.9. Pijaństwo … 122
5.10. Palenie papierosów … 134
Eufemistyczne określenia wad i przywar ludzkich w językach obcych … 134
6. Cechy fizyczne człowieka … 137
6.1. Wiek … 137
6.2. Brzydota … 139
6.3. Łysina … 140
6.4. Grubość … 141
6.5. Chudość … 142
6.6. Zbyt niski / wysoki wzrost … 143
6.7. Chwilowy niekorzystny wygląd … 143
6.8. Kalectwo … 144
6.9. Brud … 144
Eufemistyczne określenia niekorzystnego wyglądu zewnętrznego w językach obcych … 145
7. Status finansowy i nazwy pieniędzy … 145
7.1. Płacenie … 146
7.2. Nazwy pieniędzy i sum pieniędzy … 147
7.3. Dług i wyłudzanie pieniędzy … 150
7.4. Bogactwo i ubóstwo … 152
Eufemistyczne określenia statusu finansowego w językach obcych … 153
8. Etykieta językowa … 154
8.1. Formy zwracania się do drugich … 155
8.2. Oznaczanie 'ja' … 156
8.3. Tryb rozkazujący … 158
8.4. Negacja … 159
Eufemizowanie spowodowane etykietą w językach obcych … 163
9. Przewinienia, przekroczenia i kary … 164
9.1. Kradzież … 165
9.2. Łapownictwo i przekupstwo … 168
9.3. Nazwy policjanta (milicjanta), tajniaka, donosiciela … 172
9.4. Podsłuchiwanie, podsłuch … 174
9.5. Przesłuchanie, aresztowanie … 174
9.6. Więzienie … 175
Eufemizowanie przewinień, przekroczeń i kar w językach obcych … 176
10. Połajanki, przekleństwa i wyzwiska … 177
10.1. Kląć, mówić brzydkie wyrazy … 178
10.2. Poszczególne przekleństwa … 179
10.3. Łagodzenie ostrości niektórych ekspresywnych zwrotów … 190
Eufemizowanie przekleństw i wyzwisk w językach obcych … 191
11. Nazwy części ciała … 192
11.1. Pośladki … 195
11.2. Nazwy piersi kobiecych … 199
11.3. Narządy płciowe męskie … 201
11.4. Narządy płciowe żeńskie … 207
Eufemizowanie nazw części ciała w językach obcych … 210
12. Nazwy części garderoby … 214
Eufemizowanie nazw części garderoby w językach obcych … 216
13. Nagość … 216
Eufemizowanie nagości w językach obcych … 217
14. Nazwy czynności fizjologicznych … 218
14.1. Przemiana materii … 218
14.1.1. Ogólnie wydalanie … 218
14.1.2. Oddawanie moczu … 219
14.1.3. Wypróżnianie … 221
14.1.4. Nazwy miejsc związanych z wydalaniem … 223
14.1.5. Ekskrementy … 224
14.1.6. Wymiotowanie … 225
14.2. Zapachy ciała … 228
14.2.1. Puszczanie wiatrów … 228
14.2.2. Pocenie się … 229
14.3. Stany fizjologiczne kobiety … 230
14.3.1. Dziewictwo … 230
14.3.2. Menstruacja … 231
14.3.3. Ciąża i poród … 231
14.3.4. Aborcja … 233
14.3.5. Zapobieganie ciąży … 235
Eufemistyczne nazwy czynności fizjologicznych w językach obcych … 236
15. Życie seksualne … 241
15.1. Nazwy pożądania seksualnego … 242
15.2. Nazwy stosunku płciowego … 242
15.3. Prostytucja i prostytutka … 250
15.4. Kochanka i kochanek … 255
15.5. Konkubinat … 256
15.6. Homoseksualizm … 257
15.7. Zdrada małżeńska … 258
15.8. Pornografia … 258
Eufemistyczne słownictwo związane z erotyką w językach obcych … 259
Językowe sposoby eufemizowania … 262
1. Środki fonologiczne … 269
1.1. Ucięcie … 270
1.2. Metateza … 271
1.3. Substytucja … 271
1.4. Aluzja fonetyczna … 272
1.5. Nazwa pierwszej litery … 273
1.6. Zmiana dźwięczności głoski … 273
1.7. Zmiana sposobu wymawiania … 273
Eufemizowanie środkami fonologiczny mi w językach obcych … 274
2. Środki morfologiczne … 275
2.1. Środki fleksyjne … 276
2.1.1. Stopniowanie przymiotników … 276
2.1.2. Zamiana liczby pojedynczej na mnogą … 276
2.1.3. Zamiana trybu rozkazującego na oznajmujący lub przypuszczający … 276
2.1.4. Zmiana rodzaju lub paradygmatu fleksyjnego … 277
2.2. Środki słowotwórcze … 277
2.2.1. Zdrobnienia … 277
2.2.2. Zgrubienia … 279
2.2.3. Inne sufiksy … 279
2.2.4. Prefiksacja … 279
2.2.5. Odrzucenie prefiksu … 281
2.2.6. Zmiana jednego członu w złożeniu (lub we frazie) . . . 282
2.2.7. Skróty i skrótowce … 282
2.2.8. Neologizmy … 283
Eufemizujące środki morfologiczne w językach obcych … 284
3. Środki leksykalne … 287
3.1. Synonimy … 288
3.2. Antonimy … 289
3.3. Hiperonimy … 290
3.4. Wyrazy obce - zapożyczenia i cytaty … 300
3.5. Zapożyczenia wewnętrzne … 304
Środki leksykalne służące eufemizowaniu w językach obcych … 308
4. Środki semantyczne … 312
4.1. Metafora … 314
Metafora w językach obcych … 331
4.2. Metonimia … 333
Metonimie w językach obcych … 336
4.3. Peryfraza … 337
Peryfrazy w językach obcych … 352
4.4. Antonomazja … 354
Antonomazje w językach obcych … 355
4.5. Litota … 356
4.6. Ironia … 356
4.7. Aposjopeza … 358
Aposjopeza w językach obcych … 362
4.8. Aluzja … 362
4.9. Understatement (niedomówienie) … 365
5. Środki na poziomie wypowiedzenia i tekstu … 366
5.1. Zamienne stosowanie frazy "ty-już-wiesz-co" … 367
5.2. Wtrącenia sygnalizujące wyrazy lub wyrażenia eufemistyczne … 368
5.3. Zaznaczenie, że używa się eufemizmu … 369
5.4. Formuły przepraszające … 369
Eufemizowanie na poziomie wypowiedzenia i tekstu w językach obcych 370
6. Graficzne środki eufemizowania … 371
6.1. Wielokropek … 371
6.2. Cudzysłów … 372
6.3. Zmiany ortograficzne … 373
6.4. Inne znaki interpunkcyjne … 373
Graficzne środki eufemizowania w językach obcych … 373
7. Zabiegi metajęzykowe … 374
Eufemizowanie metajęzykowe w innych językach … 375
8. Środki suprasegmentalne … 375
Wnioski … 377
Wykaz źródeł … 379
Bibliografia … 382
Encyklopedie i słowniki … 382
Literatura przedmiotu … 383
Summary … 390
Indeks wyrazów i wyrażeń eufemistycznych … 391
Wstęp … 9
Tabu jako pojęcie ogólnokulturowe i językoznawcze … 14
Przyczyny pojawiania się tabu językowego … 23
Definicje eufemizmu … 33
Historia i znaczenie terminu … 33
Definicje zamieszczane w słownikach ogólnych … 39
Definicje ze słowników specjalistycznych … 40
Definiowanie eufemizmu przez językoznawców … 43
Definiowanie eufemizmu w pracach językoznawców polskich … 44
Definiowanie eufemizmu w pracach językoznawców niemieckich … 45
Definiowanie eufemizmu w pracach językoznawców angielskich i amerykańskich … 49
Eufemizm jako pojęcie retoryczne … 51
Eufemizm jako pojęcie semantyczne … 53
Eufemizm jako zjawisko leksykologiczne … 55
Eufemizm jako zjawisko stylistyczne … 57
Kakofemizm … 60
Dziedziny występowania eufemizmów … 63
1. Wierzenia religijne … 73
1.1. Nazwy Boga, Madonny, Jezusa … 73
Eufemizowanie nazw Boga, Madonny i Jezusa w językach obcych … 76
1.2. Nazwy diabła … 76
Eufemistyczne określenia diabła w językach obcych … 78
2. Nazwy niebezpiecznych zwierząt … 80
3. Nazwy chorób … 84
Eufemistyczne nazwy chorób w językach obcych … 87
4. Śmierć i zjawiska z nią związane … 90
4.1. Umieranie … 93
4.2. Śmierć gwałtowna … 101
4.3. Wyobrażenia śmierci … 105
4.4. Samobójstwo … 106
4.5. Trumna … 106
4.6. Cmentarz … 107
4.7. Pogrzeb … 107
Eufemizowanie śmierci i zjawisk z nią związanych w językach obcych … 108
5. Wady, nałogi i przywary ludzkie … 110
5.1. Głupota … 111
5.2. Kłamstwo … 115
5.3. Skąpstwo … 117
5.4. Nuda … 117
5.5. Złe wychowanie, chamstwo … 117
5.6. Nieuczciwość, fałszerstwo … 119
5.7. Różne inne cechy oceniane negatywnie … 120
5.8. Narkotyki i narkomania … 121
5.9. Pijaństwo … 122
5.10. Palenie papierosów … 134
Eufemistyczne określenia wad i przywar ludzkich w językach obcych … 134
6. Cechy fizyczne człowieka … 137
6.1. Wiek … 137
6.2. Brzydota … 139
6.3. Łysina … 140
6.4. Grubość … 141
6.5. Chudość … 142
6.6. Zbyt niski / wysoki wzrost … 143
6.7. Chwilowy niekorzystny wygląd … 143
6.8. Kalectwo … 144
6.9. Brud … 144
Eufemistyczne określenia niekorzystnego wyglądu zewnętrznego w językach obcych … 145
7. Status finansowy i nazwy pieniędzy … 145
7.1. Płacenie … 146
7.2. Nazwy pieniędzy i sum pieniędzy … 147
7.3. Dług i wyłudzanie pieniędzy … 150
7.4. Bogactwo i ubóstwo … 152
Eufemistyczne określenia statusu finansowego w językach obcych … 153
8. Etykieta językowa … 154
8.1. Formy zwracania się do drugich … 155
8.2. Oznaczanie 'ja' … 156
8.3. Tryb rozkazujący … 158
8.4. Negacja … 159
Eufemizowanie spowodowane etykietą w językach obcych … 163
9. Przewinienia, przekroczenia i kary … 164
9.1. Kradzież … 165
9.2. Łapownictwo i przekupstwo … 168
9.3. Nazwy policjanta (milicjanta), tajniaka, donosiciela … 172
9.4. Podsłuchiwanie, podsłuch … 174
9.5. Przesłuchanie, aresztowanie … 174
9.6. Więzienie … 175
Eufemizowanie przewinień, przekroczeń i kar w językach obcych … 176
10. Połajanki, przekleństwa i wyzwiska … 177
10.1. Kląć, mówić brzydkie wyrazy … 178
10.2. Poszczególne przekleństwa … 179
10.3. Łagodzenie ostrości niektórych ekspresywnych zwrotów … 190
Eufemizowanie przekleństw i wyzwisk w językach obcych … 191
11. Nazwy części ciała … 192
11.1. Pośladki … 195
11.2. Nazwy piersi kobiecych … 199
11.3. Narządy płciowe męskie … 201
11.4. Narządy płciowe żeńskie … 207
Eufemizowanie nazw części ciała w językach obcych … 210
12. Nazwy części garderoby … 214
Eufemizowanie nazw części garderoby w językach obcych … 216
13. Nagość … 216
Eufemizowanie nagości w językach obcych … 217
14. Nazwy czynności fizjologicznych … 218
14.1. Przemiana materii … 218
14.1.1. Ogólnie wydalanie … 218
14.1.2. Oddawanie moczu … 219
14.1.3. Wypróżnianie … 221
14.1.4. Nazwy miejsc związanych z wydalaniem … 223
14.1.5. Ekskrementy … 224
14.1.6. Wymiotowanie … 225
14.2. Zapachy ciała … 228
14.2.1. Puszczanie wiatrów … 228
14.2.2. Pocenie się … 229
14.3. Stany fizjologiczne kobiety … 230
14.3.1. Dziewictwo … 230
14.3.2. Menstruacja … 231
14.3.3. Ciąża i poród … 231
14.3.4. Aborcja … 233
14.3.5. Zapobieganie ciąży … 235
Eufemistyczne nazwy czynności fizjologicznych w językach obcych … 236
15. Życie seksualne … 241
15.1. Nazwy pożądania seksualnego … 242
15.2. Nazwy stosunku płciowego … 242
15.3. Prostytucja i prostytutka … 250
15.4. Kochanka i kochanek … 255
15.5. Konkubinat … 256
15.6. Homoseksualizm … 257
15.7. Zdrada małżeńska … 258
15.8. Pornografia … 258
Eufemistyczne słownictwo związane z erotyką w językach obcych … 259
Językowe sposoby eufemizowania … 262
1. Środki fonologiczne … 269
1.1. Ucięcie … 270
1.2. Metateza … 271
1.3. Substytucja … 271
1.4. Aluzja fonetyczna … 272
1.5. Nazwa pierwszej litery … 273
1.6. Zmiana dźwięczności głoski … 273
1.7. Zmiana sposobu wymawiania … 273
Eufemizowanie środkami fonologiczny mi w językach obcych … 274
2. Środki morfologiczne … 275
2.1. Środki fleksyjne … 276
2.1.1. Stopniowanie przymiotników … 276
2.1.2. Zamiana liczby pojedynczej na mnogą … 276
2.1.3. Zamiana trybu rozkazującego na oznajmujący lub przypuszczający … 276
2.1.4. Zmiana rodzaju lub paradygmatu fleksyjnego … 277
2.2. Środki słowotwórcze … 277
2.2.1. Zdrobnienia … 277
2.2.2. Zgrubienia … 279
2.2.3. Inne sufiksy … 279
2.2.4. Prefiksacja … 279
2.2.5. Odrzucenie prefiksu … 281
2.2.6. Zmiana jednego członu w złożeniu (lub we frazie) . . . 282
2.2.7. Skróty i skrótowce … 282
2.2.8. Neologizmy … 283
Eufemizujące środki morfologiczne w językach obcych … 284
3. Środki leksykalne … 287
3.1. Synonimy … 288
3.2. Antonimy … 289
3.3. Hiperonimy … 290
3.4. Wyrazy obce - zapożyczenia i cytaty … 300
3.5. Zapożyczenia wewnętrzne … 304
Środki leksykalne służące eufemizowaniu w językach obcych … 308
4. Środki semantyczne … 312
4.1. Metafora … 314
Metafora w językach obcych … 331
4.2. Metonimia … 333
Metonimie w językach obcych … 336
4.3. Peryfraza … 337
Peryfrazy w językach obcych … 352
4.4. Antonomazja … 354
Antonomazje w językach obcych … 355
4.5. Litota … 356
4.6. Ironia … 356
4.7. Aposjopeza … 358
Aposjopeza w językach obcych … 362
4.8. Aluzja … 362
4.9. Understatement (niedomówienie) … 365
5. Środki na poziomie wypowiedzenia i tekstu … 366
5.1. Zamienne stosowanie frazy "ty-już-wiesz-co" … 367
5.2. Wtrącenia sygnalizujące wyrazy lub wyrażenia eufemistyczne … 368
5.3. Zaznaczenie, że używa się eufemizmu … 369
5.4. Formuły przepraszające … 369
Eufemizowanie na poziomie wypowiedzenia i tekstu w językach obcych 370
6. Graficzne środki eufemizowania … 371
6.1. Wielokropek … 371
6.2. Cudzysłów … 372
6.3. Zmiany ortograficzne … 373
6.4. Inne znaki interpunkcyjne … 373
Graficzne środki eufemizowania w językach obcych … 373
7. Zabiegi metajęzykowe … 374
Eufemizowanie metajęzykowe w innych językach … 375
8. Środki suprasegmentalne … 375
Wnioski … 377
Wykaz źródeł … 379
Bibliografia … 382
Encyklopedie i słowniki … 382
Literatura przedmiotu … 383
Summary … 390
Indeks wyrazów i wyrażeń eufemistycznych … 391