Dane szczegółowe książki

Spis treści
Wstęp 15
Obszar państwa i liczba ludności 17
CYWILIZACJA. KULTURA 25
I. INSTYTUCJE RZECZYPOSPOLITEJ 27
1. Ustrój państwa 27
„Jedyna i nieporównywalna?"— normalne państwo europejskie czy państwo pogranicza 27
Monarchia mieszana 30
Trzy porządki prawno-polityczne Rzeczypospolitej Obojga Narodów 33
2. Monarcha 35
Król jako prawodawca 35
Król jako najwyższy sędzia 36
Kierownik polityki zagranicznej 37
Król jako wódz naczelny 38
Król a kościoły 38
Władza rozdawnicza królów 39
Dwór królewski jako narzędzie władzy 40
Etykieta, ceremoniał i propaganda 43
Niezależność finansowa króla 47
Elekcyjność tronu 49
3. Sejm 50
Zakres władzy 51
Skład sejmu 53
Król w sejmie 55
Senatorowie 55
Posłowie 56
Obrady sejmowe 58
Obrady w izbach połączonych 59
Obrady w izbach rozłączonych 60
Problem liberum veto 61
Konkludowanie obrad — ponownie w izbach połączonych 63
Inne rodzaje sejmów 64
4. Sejmiki 65
Zwoływanie sejmików 65
Obrady sejmików 67
Sejmiki zrywane, rozdwojone i kradzione 69
Zakres działalności sejmików 70
Organy sejmikowe 71
5. Administracja 72
Rady senatu 73
Urzędy ministerialne i lokalne 74
Ministrowie 74
Urząd marszałkowski 74
Urząd kanclerski 75
Urząd podskarbiński i główne problemy skarbu Rzeczypospolitej 76
Podskarbi wielki 78
Urząd hetmański 79
Urzędy ziemskie 81
6. Kościoły Rzeczypospolitej — struktura organizacyjna 85
Kościół katolicki 85
Reforma Kościoła 89
Oświecenie katolickie 92
Kościół prawosławny i unicki (greckokatolicki) 93
Kościoły protestanckie 96
7. Wojsko Rzeczypospolitej 97
Pospolite ruszenie 97
Wojsko zawodowe 99
Piechota zaporoska 102
Husaria i inne formacje jazdy 102
Wojsko cudzoziemskiego autoramentu 105
Artyleria i flota 106
Koła i konfederacje wojskowe 106
II. SPOŁECZEŃSTWO 108
1. Mapa społeczna Rzeczypospolitej, narody i grupy etniczne 109
Podstawowe społeczności 109
Dwór i jego wieś 110
Miasto 111
Cechy 111
Kahał - getto 113
Punkty kontaktów społecznych 114
Sąsiedztwa 116
Małe ojczyzny 116
Rzeczpospolita wielu narodów 120
Języki 123
Religia a języki 124
Język polski, katolicyzm, naród etniczny 124
Język litewski, kalwinizm i katolicyzm 125
Język ruski, prawosławie i unici 126
Język niemiecki, luteranizm 128
Języki żydowskie, wyznanie mojżeszowe 129
Ormianie, Tatarzy, Karaimi, Cyganie, Szkoci, Wołosi, Holendrzy 132
2. Stany 134
Stan szlachecki 134
Granice stanowe 134
Przywileje szlacheckie 136
Liczba szlachty i jej zróżnicowanie 138
Możnowładcy, magnaci, arystokraci 139
Sarmatyzm, czyli ideologia szlachecka 142
Szlachcic ziemianin 142
Szlachcic obywatel 143
Ideały polityczne szlachty 144
Mieszczanie 147
Stan mieszczański 147
Podziały i konflikty społeczne 149
Stan mieszczański — uwagi ogólne 150
Ustrój miast 152
Mieszkańcy miast 154
Wielkie i małe miasta 156
Procesy urbanizacyjne 158
Właściciele miast 159
Chłopi 161
Poddaństwo 162
Gromada 164
Społeczność chłopska 165
Ludzie luźni 168
Życie biologiczne człowieka 172
Wyżywienie 175
Używki i uciechy stołu 176
Mieszkania 177
Warunki mieszkaniowe 181
Ubiory 183
Rodzina I86
Kobiety 188
Seks 190
Dzieci 191
Dzieci niechciane 191
Edukacja dzieci 193
System szkolny 194
Komisja Edukacji Narodowej 198
Szkoły wyższe 199
Podróż edukacyjna oraz służba dworska i wojskowa 201
Śmierć 202
III. GOSPODARKA 204
1. Charakterystyka ogólna 204
2. Rolnictwo — organizacja produkcji rolnej 208
Wielkie Księstwo Litewskie 212
Ukraina 213
Prusy 214
Gospodarstwo wiejskie 215
Uprawa roślin 215
Hodowla 218
Stawy 222
Rybołówstwo 223
Gospodarka leśna 223
3. Przemysł 224
Przemysł wiejski — organizacja produkcji 224
Przemysł miejski — organizacja produkcji 225
Chałupnictwo albo nakład 227
Manufaktury 228
Gałęzie przemysłu 229
Produkcja tekstylna 229
Budownictwo 230
Górnictwo soli 231
Górnictwo rud metali 232
Przemysł metalurgiczny 233
Inne gałęzie przemysłu 234
4. Handel 235
Transport 235
Transport lądowy 235
Transport wodny 237
Formy handlu 239
Operacje finansowe i pieniądz 241
System monetarny 243
Rzeczpospolita w handlu europejskim 244
Polityka handlowa i problem rynku wewnętrznego 247
IV KULTURA 249
1. Odrodzenie 249
Humanizm renesansowy 250
Literatura 251
Literatura sowizdrzalska i Rzeczpospolita Babińska 253
Nauka 254
Astrologia, alchemia i biała magia 256
Sztuka i architektura 257
Muzyka 262
2. Katolicyzm — problem konfesjonalizacji państwa 262
Reformacja 263
Przyczyny 263
Luteranizm 264
Kalwinizm 266
Protestanci polscy 268
Bracia polscy i bracia czescy 269
Tolerancja 273
3. Barok 274
Sytuacja religyna. „Kontrreformacja" czy konfesjonalizacja 275
Literatura 278
Teatr 282
Nauka 283
Magia 284
Sztuka barokowa 285
Muzyka 296
4. Oświecenie 297
Początki oświecenia w Polsce 299
Nauka 302
Literatura 303
Klasycyzm 304
Rokoko 305
Sentymentalizm 306
Architektura 307
Rzeźba 309
Malarstwo 309
Muzyka 309
Świat dwóch kultur — uwagi końcowe 310

DZIEJE NOWOŻYTNE. KRONIKA WYDARZEŃ POLITYCZNYCH 311
I. PANOWANIE JAGIELLONÓW 313
1. Jan Olbracht 314
Elekcja i objęcie władzy 314
Zjazd w Lewoczy 315
Wyprawa przeciwko Turcji 316
Rządy Aleksandra na Litwie 319
Wojny z Moskwą 1493-1494 i 1500-1503. 320
2. Aleksander królem Polski 321
3. Zygmunt I Stary 324
Wojna z Moskwą 1507-1508. 324
Wojna z Mołdawią 1509-1510. 325
Początek aktywnej polityki wewnętrznej — próby reform skarbowych 326
Polityka zagraniczna — rywalizacja z Habsburgami 328
Wojna z Moskwą 1512-1522. W cieniu konfliktu z Habsburgami i zakonem krzyżackim 329
Zjazd wiedeński 1515. 331
Dalszy ciąg wojny z Moskwą 334
Wojna z zakonem krzyżackim 1519-1520. 334
Wojny z Moskwą ciąg dalszy 335
Sojusz z Francją 1524. 335
Styl rządów Zygmunta I Starego 335
Sprawa węgierska 336
Hołd Pruski 1525. 337
Prusy Królewskie 339
Inkorporacja Mazowsza 341
Królowa Bona — nowe elementy w polityce dworu polskiego 342
Polityka węgierska po bitwie pod Mohaczem 345
Sprawa mołdawska — wojna o Pokucie 1530-1531. 346
Pokój z Turcją 1533. 347
Wojna z Moskwą 1534-1537. 347
Ruch egzekucyjny 348
Rokosz lwowski albo wojna kokoszą 351
Wojna z Mołdawią — koniec sporu o Pokucie 1535-1538. 352
Polityka węgierska 353
Polityka Zygmunta I w latach czterdziestych 354
Rządy Zygmunta Augusta na Litwie. Śmierć Zygmunta I 354
4. Zygmunt II August 356
Walka o tron i godność królewską dla Barbary 356
Polityka wewnętrzna na Litwie 357
Polityka zagraniczna — zamknięcie spraw węgierskich i odnowienie pokoju z Turcją 359
Polityczne reperkusje reformacji 361
Ruch egzekucyjny w latach pięćdziesiątych XVI w. 363
Polityka zagraniczna — początek walki o Bałtyk 364
Rywale 365
Geneza pierwszej wojny północnej i jej przebieg 1558-1570. 368
Zmiana polityki wewnętrznej — król z ruchem egzekucyjnym 371
Egzekucja dóbr 372
Unia z Litwą 1569. 373
Pierwsza faza rokowań 374
Reformy w Wielkim Księstwie Litewskim 375
Sejm lubelski — zawarcie unii 375
Warunki unii lubelskiej 377
Inne procesy unifikacyjne 378
Pierwsza wojna północna 1558-1570. Ciąg dalszy 379
Ostatnie lata ostatniego Jagiellona 381
II PIERWSZE BEZKRÓLEWIA I PIERWSI WŁADCY ELEKCYJNI 383
1. Pierwsze bezkrólewie 1572-1574. 384
Kandydaci 386
Sejm konwokacyjny 388
Elekcja 389
Artykuły henrykowskie 390
Pacta conventa 392
Finał elekcji 393
2. Henryk Walezy 393
Po odjeździe króla 395
3. Drugie bezkrólewie 396
Elekcja, dwukrólewie i pacyfikacja 397
4. Stefan Batory królem Polski 399
Wojna z Gdańskiem 400
Sprawa pruska 402
Wojna w Inflantach 403
Sejm w 1578 — powstanie Trybunału Koronnego 403
Przygotowania do wojny 405
Trzy kampanie — Połock, Wielkie Łuki, Psków 407
Połock 1579. 407
Wielkie Łuki 1580. 407
Psków 1581/1582. 408
Uderzenia pomocnicze — wyprawa nad Wołgę 409
Rozejm w Jamie Zapolskim 15 1 1582. Projekty królewskie 410
Rzeczpospolita po wojnie. Sprawa Zborowskich 411
Sprawy wewnętrzne — podsumowanie 413
Śmierć króla 414
5. Trzecia wolna elekcja 415
Kandydaci 415
Elekcja 417
Wyścig po koronę 418
III. WAZOWIE NA TRONIE POLSKIM 420
1. Zygmunt III Waza 420
Pacyfikacja 422
O kształt ustrojowy Rzeczpospolitej 423
Król i hetman. Pierwsza faza walki o kształt ustrojowy państwa 424
Położenie międzynarodowe Rzeczypospolitej 428
Od unii do wojny ze Szwecją 428
Unia 428
Zbrojna wyprawa Zygmunta III do Szwecji 429
Pierwsza faza wojny 1600-1605. 430
Od Cecory do Cecory 432
Mołdawia, Wołoszczyzna, Siedmiogród 432
Pierwsza interwencja Jana Zamoyskiego 433
Druga interwencja Jana Zamoyskiego 434
Problem ukraiński za Zygmunta III 435
Chanat Krymski 436
Kozaczyzna 437
Powstanie kozackie 439
Doba heroiczna Kozaczyzny 439
Unia brzeska 440
Rokosz Zebrzydowskiego. Druga faza konfliktu konstytucyjnego 443
Zygmunt III i stronnictwo regalistyczne 443
Na drodze do wojny domowej 444
Sejm 1606 i Zjazd stężycki 445
Zjazdy lubelski, sandomierski i wiślicki oraz ugoda janowska 447
Wielka smuta — walka o tron moskiewski 450
Początek wielkiej smuty 450
Patriarchart moskiewski 450
Polityka Rzeczypospolitej wobec Moskwy 451
Dymitr Samozwaniec I 452
Dymitr Samozwaniec II 455
Początek wojny z Moskwą 455
Wojna polsko-moskiewska 1609-1619. 456
Kłuszyn 456
Władysław carem moskiewskim 457
Rozejm w Dywilinie 459
Polityka zagraniczna Zygmunta III 459
Sprawa Prus Książęcych 460
Sojusz z Habsburgami 461
Rzeczpospolita wobec wojny trzydziestoletniej 461
Od Cecory do Cecory — ciąg dalszy 462
Mołdawia — faza druga 462
Cecora 465
Chocim 465
Druga faza wojny w Inflantach 467
Gustaw Adolf — budowniczy imperium szwedzkiego 467
Ciąg dalszy wojny 469
Sytuacja dyplomatyczna 469
Kampania 1625-1626. 470
Wojna w Prusach 1626-1629. 470
Rozejm w Starym Targu 472
Sprawy wewnętrzne i śmierć króla 472
2. Władysław IV Waza 474
Od elekcji do koronacji 474
Konflikty międzynarodowe 478
Wojna z Moskwą 479
Konflikt z Turcją 480
Konflikt szwedzki 481
Konflikt ukraiński 483
Polityka zagraniczna Władysława IV 484
Sprawy wewnętrzne 486
Sposób rządzenia 486
Reformy wojskowe 487
Problem ceł morskich 489
Order Niepokalanego Poczęcia 489
Polityka religijna króla 490
Plany wojny z Turcją i geneza powstania Chmielnickiego 492
3. Bezkrólewie po śmierci Władysława IV 498
Kandydaci 500
Piławce 501
Elekcja 501
4. Jan Kazimierz 502
Próby rozwiązania konfliktu na Ukrainie 504
Zbaraż i Zborów 504
Budowa państwa kozackiego 506
Początek rządów Jana Kazimierza 508
Beresteczko, Biała Cerkiew i Batoh 509
Konflikt z Hieronimem Radziejowskim. Dwa sejmy 1652. 512
Od konflikt ukraińskiego do wojny z Moskwą 514
Wojna z Moskwą 517
Zapomniana wojna 518
Wojna na Ukrainie 519
Przed „potopem" 519
Kryzys polityczny w Rzeczypospolitej 519
Imperium szwedzkie w przeddzień „potopu" 521
„Potop" — pierwsza faza. Karol X Gustaw nowym królem polskim i wielkim księciem litewskim 524
Koniec łatwych sukcesów szwedzkich 527
Kampania wojenna 1656. Druga faza „potopu" 530
Szukanie nowych sprzymierzeńców 533
Kampania wojenna 1657. Trzecia faza „potopu" 534
Zmiana sytuacji politycznej w latach 1657/1658. 536
Front północny 537
Konflikt ukraiński — unia hadziacka 539
Wznowienie wojny z Moskwą 540
Próby zmian ustrojowych w Rzeczypospolitej 541
Wypędzenie braci polskich z Rzeczypospolitej 544
Pierwsza faza wojny o elekcję vivente rege 545
Konfederacje wojskowe 546
Wyprawa na Moskwę 549
Rokosz Jerzego Lubomirskiego 551
Na froncie wschodnim, rozejm andruszowski i dalsza wojna na Ukrainie 554
Abdykacja 555
IV. KRÓLOWIE RODACY 557
1. Bezkrólewie 1668-1669. 557
Kandydaci 558
Konwokacja i elekcja 558
2. Michał Korybut Wiśniowiecki 560
Król Michał i malkontenci 560
Ukraina 563
Kampania ukraińska 1671. 564
Turcja 564
Rok 1672 565
Upadek Kamieńca 566
Konfederacja gołąbska 567
Pacyfikacja 569
Wojna z Turcją 569
Bitwa chocimska 570
3. Bezkrólewie po śmierci króla Michała 571
Kandydaci 571
Elekcja 572
4. Jan III Sobieski 572
Wojna z Turcją. Kampanie z lat 1674, 1675 i 1676. 573
Polityka bałtycka 575
Zmiana polityki zagranicznej i walka z opozycją 578
Wojna z Turcją 1683-1699. 580
Początek wojny i odsiecz wiedeńska 581
Bitwa pod Wiedniem 582
Święta Liga 584
Pokój Grzymułtowskiego 585
Plany dynastyczne — wyprawy mołdawskie 585
Plany dynastyczne — polityka wewnętrzna 586
Ostatnie lata panowania Jana III i początek wielkiego konfliktu na Litwie 587
V CZASY SASKIE 589
1. Bezkrólewie 1696-1697. 589
2. August II Wettyn 591
Saksonia — państwo dziedziczne nowego króla 592
Koniec wojny z Turcją 594
Sprawa elbląska 595
Litwa 595
Wielka wojna północna 596
Powstanie Paleja 599
Na drodze do dwukrólewia 599
Reakcja Augusta II na detronizację 601
3. Koronacja Stanisława Leszczyńskiego 601
Od Altranstadtu do Połtawy 603
Iwan Mazepa 605
Połtawa 606
4. Powrót Augusta II 606
Pacyfikacja 607
Zagrożenie wewnętrzne 608
Sytuacja wewnętrzna — geneza konfederacji tarnogrodzkiej 610
Konfederacja tarnogrodzka 612
Sejm Niemy 613
Unia polsko-saska 614
Reforma skarbowo-wojskowa 614
Inne zmiany ustrojowe 615
Zmiany w sprawach religii 615
Rok 1717 — prawdziwy koniec siedemnastego stulecia 616
„Łagodna polityka" 618
Polityka zagraniczna — polityka emancypacyjna 620
Sprawa toruńska 620
Sprawa kurlandzka 621
O sukcesję tronu w Rzeczypospolitej 621
5. Pierwsze bezkrólewie w XVIII w. 623
Sytuacja międzynarodowa 623
Wydarzenia w Rzeczypospolitej 625
Wojna o tron polski 626
W Rzeczypospolitej 627
Pacyfikacja 629
6. August III Wettyn 629
Sposób rządzenia 629
Stronnictwa polityczne 631
Sytuacja międzynarodowa — aktywna polityka Saksonii i neutralna Rzeczpospolita 632
Walka o aukcję wojska w cieniu wielkich wojen europejskich 632
Wojna turecka 1735-1739. 632
Wojna o sukcesję austriacką — pierwsza wojna śląska 633
Wojna szwedzko-rosyjska 1741-1743. 635
W Rzeczypospolitej 635
Druga faza wojny o sukcesję austriacką — druga wojna śląska 636
Sprawy wewnętrzne w Rzeczypospolitej 637
Krótka przerwa w wojnach europejskich i zmiany w układzie sił politycznych w Rzeczypospolitej 640
Wojna siedmioletnia 1756-1763. 642
Rzeczpospolita neutralna wobec wojny siedmioletniej czy „karczma zajezdna" 644
Sytuacja polityczna w Rzeczypospolitej 645
Koniec wojny i śmierć Augusta III 646
Próby reform za panowania Augusta III 647
VI. OSTATNI KRÓL RZECZYPOSPOLITEJ 651
1. Pierwsze reformy 651
2. Stanisław August Poniatowski 655
Konfederacja barska 661
Pierwszy rozbiór 666
Porządkowanie Rzeczypospolitej. Rada Nieustająca 672
Prokonsul 675
Sejm Wielki 680
Przygotowania do sejmu 680
Opozycja i wybory 683
Początek obrad — destrukcja reform narzuconych przez Rosję 684
Pierwsze pomysły reform 686
Sprawa miejska 686
Przedłużenie obrad sejmowych 687
Sytuacja międzynarodowa 687
Sprawa sukcesji tronu i inne reformy 689
Sejm w podwójnym składzie 690
Ustawy o sejmikach i miastach 691
Uchwalenie Konstytucji 3 maja 692
Konstytucja 3 maja 693
Rok monarchii konstytucyjnej 696
Dalsze prace ustawodawcze i działalność administracyjna 696
„Majowa jutrzenka" 697
Wojna w obronie konstytucji 699
Działania wojenne 702
Targowica i drugi rozbiór Polski 703
Rządy targowickie 703
Drugi rozbiór Polski 704
Powstanie kościuszkowskie 706
Wybuch powstania 708
Działania zbrojne 708
Powstania regionalne 709
Sytuacja międzynarodowa 710
Działania porządkujące — organizacja władz powstańczych 711
Uniwersał połaniecki 712
Rada Najwyższa Narodowa 712
Działania militarne 713
Oblężenie Warszawy 13 VII-6 X 1794. 713
Ostatnie walki 715
Agonia 715
Trzeci rozbiór 716
Bibliografia 720
Opracowania ogólne 720
Opracowania szczegółowe 723
Indeks osób 729
Indeks nazw geograficznych, administracyjnych i etnicznych 748
Spis map 759
Spis tabel 759