Dane szczegółowe książki

SPIS RZECZY
Od autora 19

Część pierwsza: CO TO JEST FILOZOFIA? 23
Wstęp 25
I. Potoczne pojmowanie filozofii 26
II. Pochodzenie nazwy „filozofia” 29
III. Z dziejów pojęcia filozofii 32
1. Platon: filozofia jako wiedza o prawdziwej rzeczywistości 32
2. Arystoteles: filozofia pierwsza jako nauka o ostatecznych zasadach i przyczynach bytu 32
3. Filozofia jako mądrość życiowa 33
4. Średniowiecze: filozofia jako służebnica teologii 34
5. Filozofia jako wiedza służąca praktyce 34
6. Filozofia jako teoria poznania 35
IV. Współczesne metody i style uprawiania filozofii 36
1. Nurty zorientowane fenomenologicznie 36
a. Klasyczna fenomenologia 36
b. Egzystencjalizm 39
c. Dialogika 41
d. Hermeneutyka 42
2. Filozofia analityczna 45
a. U źródeł filozofii analitycznej: pozytywizm klasyczny 46
b. Wittgenstein I 47
c. Neopozytywizm Koła Wiedeńskiego 49
d. Krytyczny racjonalizm 52
e. Wittgenstein II 55
3. W nurcie marksizmu 56
a. Karol Marks 57
b. Marksizm-leninizm 59
c. Neomarksizm 59
4. Uzupełnienie: inne orientacje 64
a. Neokantyzm 64
b. Filozofia życia 66
c. Pragmatyzm 67
d. Strukturalizm 68
e. Główne orientacje filozoficzne myśli religijnej 70
V. Dominujące prądy współczesnej filozofii polskiej 74
1. Filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska 74
2. Marksizm 77
3. Neotomizm i inne nurty myśli chrześcijańskiej 78
4. Orientacje fenomenologiczne 81
5. Uzupełnienie: inne drogi filozoficznego myślenia 84
VI. Filozofia a inne dziedziny kultury 87
1. Filozofia a nauki szczegółowe 87
2. Filzofia a religia 93
a. Religia i filozofia nie mają ze sobą nic wspólnego 94
b. Między filozofią a religią zachodzi sprzeczność 94
c. Filozofia i religia wzajemnie się warunkują i tworzą jedność 97
d. Filozofia i religia jako odrębne, wzbogacające się płaszczyzny sensu 97
e. Uzupełnienie: stanowisko Karola Wojtyły 98
3. Filozofia a sztuka 101
4. Filozofia a ideologia 104
a. Marksistowskie pojęcie ideologii 104
b. Pozytywistyczne pojęcie ideologii 105
c. Neutralne pojęcie ideologii 107
d. Pojmowanie ideologii przez współczesnych Polaków 107
VII. Filozofia = myślenie istotne 110
1. U źródeł myślenia istotnego 110
2. Radykalne zapytywanie 114
3. Bezzałożeniowość 116
4. Filozofia jako nauka uniwersalna, fundamentalna, racjonalna i krytyczna 116
5. Postawa otwartości i dialog 119
6. Historyczność myślenia 121
7. Służąc prawdzie i konkretnemu dobru konkretnego człowieka 122
VIII. Jedność myślenia a wielość dyscyplin filozoficznych 127
1. Język symboli i przypowieści 127
2. Przypowieść o jaskini 128
3. Dyscypliny filozoficzne 132
a. Filozofia poznania 132
b. Filzofia rzeczywistości 133
c. Filozofia człowieka 134
d. Filozofia wartości 135
e. Historia filozofii 136
f. Inne gałęzie filozofii 137
Pytania 141

Część druga: POZNANIE 149
Wstęp 151
a. Przedmiot filozofii poznania 151
b. Epistemologia a inne nauki o poznaniu 152
c. Sytuacja poznawcza 153
d. Geneza teorii poznania 154
e. Miejsce epistemologii w filozofii 154
f. Podstawowe pytania epistemologii 156
I. Elementy filozofii języka, logiki i filozofii nauki 158
1. Wstęp: logiki warto się uczyć 158
2. O metodach badania języka 160
3. Żyjemy w świecie znaków 161
a. Wyrażać — oznaczać — znaczyć 161
b. Znak i język 162
c. Kategorie semantyczne 162
4. Myślimy za pomocą pojęć 164
a. Pojęcie 164
b. Nazwa 168
c. Definicja 168
5. Mówimy zdaniami 171
a. Zdanie i sąd 171
b. Struktura zdania 171
c. Rodzaje zdań prostych 172
d. Rodzaje zdań złożonych 173
6. Niestety, często nie możemy się porozumieć 174
7. Ważne jest, jak myślimy 176
a. Wartość logiczna zdań złożonych 176
b. Prawa logiki 179
8. Metoda 180
a. Metoda naukowa a metoda dydaktyczna 180
b. Metoda ściśle naukowa a metoda autorytetu 181
c. Metoda doświadczalna i metoda racjonalna 181
9. Drogi myślenia 182
a. Uzasadnienie 182
b. Rodzaje rozumowań 183
10. Owoce myślenia: systemy aksjornatyczne 184
11. Owoce obserwacji i myślenia: teorie empiryczne 185
a. Obserwacja — opis — hipoteza — prawo 185
b. Weryfikacja i falsyfikacja 186
c. Funkcje teorii empirycznych 187
d. Wyjaśnienie 188
e. Podsumowanie: kilka uwag o zdrowym stosunku do nauki 188
II. Prawda nas wyzwoli 191
1. Klasyczna definicja prawdy 192
2. Nieklasyczne definicje prawdy 193
a. Koncepcja oczywistości 194
b. Koncepcja powszechnej zgody 194
c. Konsensualna teoria prawdy 195
d. Koncepcja zdrowego rozsądku 197
e. Koherencyjna teoria prawdy 198
f. Utylitarystyczna teoria prawdy 199
3. Marksistowska teoria prawdy 201
4. Nowe ujęcie klasycznego pojęcia prawdy 204
5. Problem absolutności prawdy 206
6. Prawda na poziomie przedpredykatywnym 207
a. Prawda jako wspólne przedrozumienie 208
b. Prawda jako wyzwolenie 208
c. Prawda jako postawa wspaniałomyślności 209
d. Prawda jako światło Boże 209
7. Prawda w sensie ontologiczno-metafizycznym a prawda w sensie egzystencjalnym 211
8. Prawda w sensie dialogicznym 212
9. Etyczny wymiar prawdy 214
III. Spór o źródła poznania 220
1. Racjonalizm genetyczny a empiryzm genetyczny 221
2. Racjonalizm metodologiczny a empiryzm metodologiczny 225
a. Aprioryzm skrajny 226
b. Empiryzm skrajny 228
c. Empiryzm umiarkowany 229
d. Aprioryzm umiarkowany 230
3. Irracjonalizm — racjonalizm — mądrość 234
a. Rozumność nie jedno ma imię 234
b. Chaos i logos w człowieku 236
c. Irracjonalizm — racjonalizm — pluralizm racjonalizmów (mądrość) 238
IV. Granice poznania 245
1. Epistemologiczny idealizm immanentny 247
2. Epistemologiczny idealizm transcendentalny 249
a. Estetyka transcendentalna 250
b. Analityka transcendentalna 251
3. Agnostycyzm 255
4. Sceptycyzm 257
5. W kierunku epistemologicznego realizmu krytycznego 261
a. Drogi wiodące do realizmu krytycznego 262
b. Teoria odbicia 264
c. Realistyczny model poznania: koncepcja arystotelesowsko-to-mistyczna 265
d. Realistyczny model poznania: koncepcja fenomenologiczna 268
V. Poznaj samego siebie! 272
1. Czy samopoznanie jest możliwe? 273
a. Kartezjusz: samopoznanie jest możliwe 273
b. „Mistrzowie podejrzeń”: żyjemy w świecie ułud 274
2. Spostrzeżenie immanentne i intuicja przeżywania 276
3. Spostrzeżenie wewnętrzne 279
4. Rozumienie siebie samego 280
5. Rozświetlenie egzystencji w sytuacjach granicznych 281
6. Mechanizmy samoobronne 282
VI. Zrozumieć drugiego człowieka 286
1. Poznanie pośrednie 287
a. Poznanie przez wnioskowanie poprzez analogię 287
b. Poznanie przez kojarzenie 288
c. Poznanie przez naśladowanie 289
d. Poznanie poprzez wczucie się 290
2. Doświadczenie drugiego człowieka 291
Pytania 295

Część trzecia: RZECZYWISTOŚĆ 303
Wstęp 305
a. Sens pytań ontologiczno-metafizycznych 306
b. Od Talesa do Levinasa 307
c. Polska myśl ontologiczno-metafizyczna 309
d. Stopnie bytu: materia i życie 310
I. Fundamentalne pytania ontologiczno-metafizyczne 311
1. Co to znaczy „być”? 311
a. Analiza słówka „jest” 311
b. Doświadczyć istnienia 313
c. Bycie a byt 314
2. Pytanie o arche 317
a. U źródeł pytania o arche 318
b. Różne znaczenia słowa arche 319
3. Spór o naturę rzeczywistości 320
a. Spór o substancję: monizm — dualizm — pluralizm 321
b. Spór o przyczynową strukturę świata: determinizm — indeter-minizm 322
c. Spór o celową strukturę świata 322
d. Problem rozwoju rzeczywistości 323
4. Spór o istnienie świata: idealizm — realizm 323
a. Metafizyczny idealizm immanentny 325
b. Metafizyczny idealizm transcendentalny 326
c. Metafizyczny idealizm obiektywny 326
d. Metafizyczny realizm 327
II. Wielkie systemy ontologiczno-metafizyczne 330
1. Presokratycy w poszukiwaniu arche 331
2. Platon: od rzeczy konkretnych do idei 335
a. Pradoświadczenie 336
b. Rzeczy i idee 338
c. Spór o naturę idei 339
3. Arystoteles: pozostając w świecie konkretu 341
a. Byt właściwy: substancja 341
b. Substancja ukazuje się w przypadłościach 342
c. Materia a forma (hylemorfizm) 344
d. Dynamiczny aspekt bytu: potencja i akt 345
4. Św. Tomasz z Akwinu: istnienie jest najdoskonalsze 348
a. Istota jest sposobem istnienia bytu przygodnego 348
b. Struktura bytu 350
c. Byt przygodny — Byt Konieczny 350
5. Kartezjusz: zwrot ku podmiotowi 352
a. Punkt wyjścia filozofii Kartezjusza 352
b. Cogito, ergo sum 353
c. Człowiek — centrum rzeczywistości 354
d. Dualizm Kartezjusza: substancja myśląca — substancja rozciągła 355
6. Spinoza: myślenie i rozciągłość jako atrybuty jednej substancji 358
a. Substancja = Bóg = świat 358
b. Substancja przejawia się poprzez atrybuty 358
7. Leibniz: monadologia 360
a. Granice nauki i konieczność filozofii 360
b. Krytyka Kartezjusza i Spinozy 361
c. Byt właściwy — monada 362
d. Jedność i różnorodność świata nie wykluczają się 363
e. Przejście od możliwości do istnienia faktycznego 363
f. Stwórca świata najlepszego z możliwych 364
8. Kant: krytyka metafizyki tradycyjnej 365
a. Krytyka psychologii racjonalnej 366
b. Krytyka kosmologii racjonalnej 366
c. Krytyka teologii naturalnej 367
9. Hegel: idealizm absolutny 369
a. Natura bytu: rozumność, ogólność, całość i zmienność 369
b. Prawo dialektyczne 370
c. Dwie interpretacje ontologii Hegla 373
10. Schopenhauer: istotą świata jest wola 375
a. Wola bycia 375
b. Co uczynić z okrutnym życiem? 376
11. Materializm dialektyczny 378
12. Bergson: ewolucja twórcza 380
a. Intuicja kluczem do rzeczywistości 381
b. Metafizyka duszy ludzkiej 382
c. Ewolucja dzieckiem pędu życiowego 383
d. Religia dynamiczna i statyczna 384
13. Whitehead: filozofia procesu 385
a. O godności filozofowania 386
b. Przejście od modelu-obiektu do modelu-ja 387
c. Świat jako samowytwarzająca się rzeczywistość 388
d. Panenteizm 389
e. Znaczenie myśli Whiteheada 389
14. Teilhard de Chardin: ewolucjonizm chrześcijański 391
15. Hartmann: realistyczna ontologia fenomenologiczna 393
a. Myślenie problemowe 393
b. Realizm bezpośredni 395
c. Pluralizm ontologiczny 395
16. Jaspers: odczytywanie szyfrów Transcendencji 397
a. Od filozofii egzystencji do filozofii świata 398
b. Sytuacje graniczne 399
c. W obliczu szyfrów Transcendencji 401
17. Heidegger: bycie jest cudem cudów 403
a. Krytyka onto-teologii 403
b. Ocalenie: powrót do podłoża metafizyki 404
c. Drogi do bycia 405
d. Milczenie wobec Boga 406
18. Rosenzweig: od myśli totalizującej do metafizyki miłości 408
a. „Nowe myślenie”: filozofia spotkania i dialogu 409
b. Przeciw totalizującemu dążeniu filozofii 409
c. Wewnętrzny żar gwiazdy i jej promieniowanie 410
19. Levinas: wobec Innego 412
a. Przeciw metafizyce klasycznej 412
b. Metafizyka = etyka 413
c. Doświadczenie twarzy odkryciem odpowiedzialności 413
d. Śladami Nieskończonego 414
III. Współczesna polska myśl ontologiczna i metafizyczna 417
1. Kotarbiński: reizm (konkretyzm) 418
2. Ingarden: afirmacja bytu 419
a. Filozofia pierwsza = ontologia = nauka o czystych możliwościach 419
b. Sposoby istnienia 421
3. Stróżewski: istnienie i wartość 424
a. „Warstwy ontologiczne” 425
b. Rzeczywistość 425
c. Homo dialecticus 425
IV. Wybrane problemy ontologiczno-metafizyczne 427
1. Materia 427
2. Życie 432
a. Istota życia 433
b. Pochodzenie życia 437
Pytania 441

Część czwarta: BÓG 443
Wstęp 445
a. W stronę gruntu istnienia i bytu oraz poznania 445
b. Filozofia Boga dziś 445
c. Płaszczyzny rozmowy o Bogu 446
d. Podstawowe pytania filozofii Boga 446
I. Idea Boga w myśli Zachodu 449
1. Bóg w myśli greckiej 449
2. Średniowiecze o Bogu 451
3. Nowożytność: od Kartezjusza do „mistrzów podejrzeń” 454
4. Idea Boga w myśli współczesnej 454
II. Drogi dowodzenia istnienia Boga 457
1. Ontologiczny dowód na istnienie Boga 457
a. Anzelmiańska wersja dowodu ontologicznego 457
b. Kartezjańska wersja dowodu ontologicznego 458
2. Św. Tomasza z Akwinu „pięć dróg” na istnienie Boga 459
3. Kantowska filozofia Boga 460
a. Krytyka tradycyjnej filozofii Boga 461
b. Istnienie Boga jako postulat rozumu praktycznego 461
4. Inne filozoficzne drogi do Boga 463
III. Krytyka religii 466
1. Ateizm dyskretny — ateizm krzykliwy — ateizm mas 466
2. Człowiek twórcą Boga 467
3. Na tej glebie wyrośli bogowie 469
4. W imię pełni człowieczeństwa? 471
IV. Bóg we współczesnej filozofii polskiej 474
1. Filozofia Boga 474
a. Tomizm lowański: Kłósak 475
b. W duchu augustynizmu: Kowalczyk 475
c. Fenomenologia religii: Jaworski 475
d. Na pograniczu nauk przyrodniczych, filozofii i teologii: Heller i Życiński 476
2. Kołakowski: religia ocaleniem czy zniewoleniem? 477
V. Od filozofii do wiary 480
1. Wiara: niewiedza — przekonanie — zawierzenie 480
2. Wiara potrzebuje filozofii 480
3. Otwarcie się na Słowo 481
4. W obliczu Gruntu Sensu Całości 482
Pytania 484

Część piąta: CZŁOWIEK 489
Wstęp 491
a. Terminologia 491
b. Geneza antropologii filozoficznej 492
c. Przedmiot antropologii filozoficznej 493
d. Stosunek antropologii filozoficznej do nauk szczegółowych 494
I. Wielkie systemy antropologiczne 496
1. Dualizm antropologiczny Platona 496
2. Hylemorfizm antropologiczny Arystotelesa 498
3. Chrześcijańska koncepcja człowieka 499
a. Filozofia ludzkiego dramatu św. Augustyna 500
b. Personalizm św. Tomasza z Akwinu 502
4. Dualizm antropologiczny Kartezjusza 505
5. Homo historicus Hegla 507
a. Samoświadomość 507
b. Pan i niewolnik 508
6. Marksistowska koncepcja człowieka 510
7. Psychoanalityczna teoria człowieka 512
a. Id — ego — superego 513
b. Eros i tanatos 514
8. Człowiek w ujęciu psychoanalizy humanistycznej Fromma 515
a. Narodziny człowieka 515
b. Specyficznie ludzkie potrzeby 516
c. Typologia charakterów nietwórczych 517
d. Rozkwit człowieczeństwa: rozum i miłość 519
9. Egzystencjalistyczne spojrzenie na człowieka 520
a. Egzystencja 520
b. Transcendencje 521
II. Współczesna polska myśl antropologiczna 523
1. Wojtyła: człowiek jest osobą 524
a. U źródeł zainteresowań antropologicznych Wojtyły 524
b. Punkt wyjścia antropologii: doświadczenie człowieka 525
c. Metoda: od fenomenologii do personalistycznej ontologii 526
d. Osoba ludzka — byt zdolny do samostanowienia 526
2. Tischner: filozofia dramatu 529
a. Inspiracje 529
b. Teoria Ja aksjologicznego 530
c. Fenomenologia spotkania 531
d. W kierunku filozofii dramatu 531
III. Wybrane problemy antropologiczne 534
1. Ciało 534
a. Terminologia 535
b. Fenomenologia ciała 535
2. Wolność 538
a. Wolność jako niezależność 540
b. Wolność jako twórczość 541
c. Wolność jako wybór 542
d. Wolność fundamentalna 542
e. Samostanowienie 543
f. Tradycyjne a współczesne spojrzenie na wolność 544
g. Wolność jako wartość 544
h. Wolność odpowiedzialna 546
i. Wolność a bliźni 547
3. Spotkanie 549
a. Transcendentalny subiektywizm: ego i alter-ego 551
b. Dialogika: my 552
c. Levinas: bliźni 554
Pytania 557

Część szósta: ZAKORZENIĆ SIĘ W DOBRU 565
Wstęp 567
I. Fundamentalne pytania filozofii wartości 568
1. Kłopoty z określeniem wartości 569
2. Sposób istnienia wartości 571
a. Subiektywizm aksjologiczny 572
b. Obiektywizm aksjologiczny 573
3. Ład aksjologiczny 574
a. Ujęcie Tatarkiewicza 574
b. Ujęcie Schelera 575
c. Ujęcie Ingardena 576
d. Ujęcie Hildebranda 576
4. Poznanie wartości 579
a. Doświadczenie wartości 580
b. Wspaniałomyślność 580
c. Patologia „zmysłu aksjologicznego” 581
II. Kierunki i szkoły w etyce 584
Wstęp 584
a. Etymologia słowa „etyka” 584
b. Moralność — nauka o moralności — etyka 585
c. Źródła etyki 586
d. Cel życia 586
e. Wartości moralne 587
f. Przeżycie moralnej powinności 587
g. Inne problemy 588
1. Intelektualizm etyczny Sokratesa 588
2. Eudajmonizm agatyczny Platona 591
3. Eudajmonizm perfekcjonistyczny Arystotelesa 592
4. Moralizm cyników i stoików 596
5. Hedonizm 598
6. Etyka chrześcijańska 599
7. Etyka formalna Kanta 603
8. Etyka utylitarystyczna 605
9. Etyka komunistyczna 607
10. Etyka wartości Schelera 609
11. Poschelerowska myśl etyczna 611
III. Polska myśl etyczna 617
1. Etyka niezależna Kotarbińskiego oraz myśl etyczna innych przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej 617
2. Etyka heroizmu Elzenberga 618
3. Etyka tomistyczna: Woroniecki i Ślipko 619
4. Orientacje fenomenologiczne i personalistyczne 619
a. Ingarden 619
b. Wojtyła 620
c. Styczeń 620
d. Tischner 621
e. Inni myśliciele 621
5. Pozostałe orientacje i inni myśliciele 622
IV. Etyka społeczna 624
1. Liberalizm: pozostawić rzeczy swojemu biegowi 625
a. Jednostka a państwo 625
b. Konsekwencje: dobrobyt 625
c. Liberalizm dzisiaj 626
d. Zarzuty 626
2. Socjalizm: poprzez równość do sprawiedliwości 626
a. Jądro socjalizmu 627
b. Dwie drogi do jednego celu 627
c. Zarzuty 628
3. Personalizm: prymat osoby 628
Pytania 630

Część siódma: DODATEK 635
I. Podstawowa literatura podręcznikowa 637
II. Biblioteczka filozoficzna ucznia 647
III. Literatura do wybranych problemów z filozofii i jej pogranicza 648
IV. Czy wiesz, że istnieją? 662
V. Słowniczek pojęć 664
VI. Słowniczek filozofów 690