Dane szczegółowe książki

Bogdan Szlachta — WSTĘP XI
PRZEDMOWA 1
ROZDZIAŁ I
Początki literatury politycznej, zmiana pojęć religijnych i politycznych
w Europie w ciągu wieku XIV i XV, początki literatury politycznej
w Polsce 7
1. Pisma w sprawach krzyżackich. Paweł, syn Włodzimierza. Jego traktat przeciw Krzyżakom. Okoliczności, które go spowodowały. Jego treść. Odpowiedź Falkenberga. Replika Pawła. Henryka z Góry traktacik przeciw Krzyżakom 11
2. Zmiana w położeniu Polski za panowania Kazimierza Jagiellończyka. Okoliczności, w których powstaje Monumentum Ostroroga. Jest ono wyrazem ogólnych dążności swego czasu i dążności Kazimierza Jagiellończyka w Polsce. Stosunek do Kościoła. Reformy wewnętrzne.
Treść. Charakterystyka dzieła i autora 26
3. Sprawa nadań królewskich za panowania króla Aleksandra.
Zaborowskiego Traktat o naturze praw i dóbr królewskich. Przełom
i nowy kierunek pojęć w Europie i w Polsce w końcu XV i na początku
XVI wieku 51
ROZDZIAŁ II 96
1. Zmiana w stanie wewnętrznym i w położeniu Polski na zewnątrz za panowania Zygmunta Starego. Stan polityczny i stan oświaty wywołuje literaturę polityczną. Okoliczności, wśród których ona powstaje 96
2. Pierwsze pisma polityczne tego okresu. Orzechowskiego Oratio Reipublicae Polonae, Fidelis subditus 109
3. Pierwsze pisma Modrzewskiego. Główna dążność i cecha jego reform. Dwie pierwsze oracje De poena homicidii, Philatetes, dwie drugie oracje: De Legalis ad concilium mittendis. Orzechowskiego pisma w sprawach kościelnych: De baptismo Ruthenorum,
De coelibatu i Diatriha 130
4. Śmierć Zygmunta Starego. Ożenienie Zygmunta Augusta.
Zamieszanie nim wywołane. Sprawa Orzechowskiego. Druga część
Wiernego poddanego, paszkwil na Barbarę. Ożenienie. List do
Juliusza III. Marycki o szkołach 143

ROZDZIAŁ III
Modrzewskiego Poprawa Rzeczypospolitej 178
1. Księga pierwsza O obyczajach. Wychowanie dzieci. Stanowisko
i obowiązki króla, izby poselskiej, senatu. Urzędy bezpieczeństwa
i porządku. Ministeria. Odwołalność i odpowiedzialność urzędów 184
2. Księga Oprawach. Porównanie stanów wobec prawa. Prawo
o mężobójstwie. Jurysdykcja pana nad poddanymi. Jedność sądów.
Projekt organizacji trybunału 202
3. Księga O wojnie. Rozróżnienie wojny godziwej i złej. Gotowość do wojny. Karność i ćwiczenie żołnierza. Kolonie wojskowe na Ukrainie. Hetman. Organizacja wojska. Organizacja skarbu 227
4. Księga O Kościele. Domysł, dlaczego nie od razu wydana. Stanowisko autora. Kwestia dogmatyczna. Organizacja Kościoła.
Wybór biskupów i proboszczów. Księga O szkole 238
5. O ile Poprawa Rzeczypospolitej jest dziełem oryginalnym? Jej
stosunek do starożytnych. Do literatury europejskiej, do opinii
i dążności polskich 249
ROZDZIAŁ IV 270
1. Statut Jakuba Przyłuskiego 272
2. Solikowskiego Idea apocalyptica. Wzrost dążności protestanckiej. Program protestancki na sejmie r. 1555. Pisma Modrzewskiego są jego odbiciem (De Ecclesia liber II). Opór katolików w literaturze świeckiej. Orzechowskiego Frieius i Chimaera 284
ROZDZIAŁ V 312
1. Dialog około egzekucji. System Orzechowskiego. Zależność władzy
świeckiej od duchownej. Przesady i sprzeczności. Zwrot dóbr i nadań.
Uboczne żądania Dialogu. Jego stosunek do ówczesnych wypadków
i wpływ. Sejm z r. 1562/1563 312
2. Quincunx. Gruntowniejszy wykład tych samych teorii. Królestwa
i księstwa. Inwektywa na Litwę. Układy o unii na sejmie r. 1563/1564.
Wróżby. Co jest prawdy w Quincunxiel Ziemianin. Policja 327
3. Charakterystyka Orzechowskiego 353
4. Modrzewskiego Sylwy. Charakterystyka ogólna. Podobieństwa
i różnice w pojęciach stronnictw ówczesnych 368

ROZDZIAŁ VI 388
1. Pisma pomniejsze. Beja Wspólne narzekanie wszej Korony. Goślickiego De opłimo senatore 388
2. Kochanowskiego Wróżki. Wolana De libertate politica 409
3. Projekt elekcji na sejmie roku 1559 424
ROZDZIAŁ VII 438
1. Literatura wobec pierwszej elekcji. Przed śmiercią Zygmunta Augusta. Ciesielskiego Oracja. Dwa pisma bezimienne. Mycielskiego Przestroga. Elekcja niritim jako wynik poprzednich pojęć i dążności 438
2. Podczas bezkrólewia. Kandydatura moskiewska. Panegiryki elekcji. Zamoyskiego Oracja i Karnkowskiego List do Kromera. Krytyka. Solikowskiego Rozsądek. Skargi Proces na konfederację. Szujski
o elekcji 449
ROZDZIAŁ VIII 478
1. Milczenie literatury polskiej za Batorego. Paprockiego Hetman.
Warszewickiego Wenecja, Paradoksa. Bezkrólewie. Warszewickiego
Mowa na zjeździe mazowieckim. Rozmowa Czecha z Polakiem. Inne
pisma w sprawie Maksymiliana. Paprockiego paszkwile. Wolan
podczas układów będzińskich 478
2. Pisma treści ekonomicznej. Sokołowskiego Quaestor. Gostomskiego Gospodarstwo 499
3. Początek spraw szwedzkich. Kamkowski O odjeździe króla do Szwecji. Sprawa wschodnia. Idea ligi przeciw Turkom. Warszewickiego Turcyki. Pisma bezimienne przeciw wojnie i za nią 505
ROZDZIAŁ IX
Sprawa wschodnia 534
1. Biskup Wereszczyński. Dzieje rodziny. Jego pierwsze pisma: Ekscytarz, Pobudka, Publika. Plan szkoły rycerskiej i rycerskiego zakonu 534
2. Votum — organizacja wojska. Nowy Kijów, środek zabezpieczenia granic wschodnich. Reguła dla króla chrześcijańskiego. Zakończenie 550
3. Ksiądz Piotr Grabowski. Zdanie syna koronnego. Polityka Turcji względem Polski. Potrzeba koalicji. Organizacja skarbu i wojska. Widoki zwycięstwa. Jego skutki. Plan podziału Turcji. Krym miałby przypaść Polsce 564
4. Polska Niżna. Plan kolonizacji ziem zadnieprskich. Bractwo rycerskie. Jego organizacja. Sposoby utrzymania. Korzyści 595
5. Grabowski o sprawach wewnętrznych. Zwierciadło Rzplitej. Różne rodzaje jej lekarzy. Powody chorób. Plan uporządkowania sejmów. Zakończenie 610
ROZDZIAŁ X
Pisma w materiach rządowych. Zmiana w kierunku literatury
politycznej w następstwie elekcji 627
1. Warszewickiego De legato. Rzadkość pism o służbie dyplomatycznej
w naszej literaturze. Stanowisko posła. Jak się winien zachować
względem obcego dworu, rządu i narodu? Względem rządu własnego?
Jak rząd względem posła? 631
2. De optimo statu libertatis. Wstęp do rozmowy. Złe prawa. Wolna
elekcja. Sejmy. Posłowie. Uporządkowanie sejmów. Herezje. Rady dla
króla. Dla poddanych. Jeszcze raz sejm. Nauki przewrotne. Zdanie
o książce 643
3. Charakterystyka Warszewickiego jako pisarza i człowieka 664
4. Górnicki. Późne wydanie jego pism. Rozmowa Polaka z Włochem. Dzień pierwszy: o elekcji — argumenty przeciw niej, żądanie elekcji ograniczonej. 0 zbytecznej wolności — bezkarności występków
i nadużyć. Żądanie uchylenia neminem captivabimus. Sądy duchowne.
Zamknięcie rozmowy dnia pierwszego 675
5. Rozmowa dnia drugiego. Złe prawa. Kara za mężobójstwo. Krytyka i żądanie niedostateczne. Argumenty Polaka za karą pieniężną. Postępowanie sądowe: pozew, zeznanie woźnego, przysięga. Przykłady. Żądanie kar na krzywoprzysięstwo, śledztwa, dochodzenia przez świadków, pozywania z urzędu i innych zmian w procedurze. Zamknięcie rozmowy drugiej 698
6. Rozmowa dnia trzeciego. Środki naprawy. Dyktatura Niedorzeczność tego pomysłu. Reformy. Poprawa praw i procedury. Trybunał. Pozywanie z urzędu. Sądy deputackie. Sejm ustawiczny
i jednoizbowy. Ordynacje. Zaopatrzenie młodszych synów.
Kolonie na kresach. Pożytki z nich. Miasta. Zakończenie książki.
Przepowiednia 714
7. Droga do zupełnej wolności. Zmiana konstytucji. Sejm ustawiczny,
jednoizbowy. Zmiana prawa wyborczego. Rozdawnictwo urzędów przy
sejmie. Powody. Nowe urzędy: górny i dwunastu. Sposób ich wyboru.
Atrybucje górnego urzędu. Bezwładność sejmu. Krytyka. Urząd
dwunastu. Ich atrybucje. Krytyka. Naśladowanie Wenecji. Król — doża.
Ocenienie tego systemu. Jego szczegóry: sądy, sposób głosowania na
sejmie. Reforma skarbu i wojska 727
8. Ocenienie Górnickiego jako politycznego umysłu i pisarza. Zbyt
surowe o nim sądy. Obrona. Skąd jego podziwienie dla Wenecji. Nowe
i jego własne pojęcia i pomysły. Jego zasługi 745
ROZDZIAŁ XI
Petrycego przekład Arystotelesa 763
1. Ekonomika. Zarząd domu. Stosunek męża do żony i ich wzajemne obowiązki. Wybór żony. Stosunek rodziców do dzieci. Wychowanie synów. Wychowanie córek. Majętność. Perski i grecki sposób gospodarowania. Budowa i urządzenie domu 767
2. Polityka. Przedmowa: cel przekładu. Jego wartość. Własne dodatki. Formy rządu. Zasady wszelkiego rządu dobrego. Zalety monarchii. Stanowisko Petrycego w kwestii elekcji. W kwestii jurysdykcji duchownych. W kwestii społecznego składu i stanów. Kto jest obywatelem. Czy mieszczanie i rzemieślnicy mają mieć prawa polityczne? Kwestia poddanych. Własność. Wolność. Wyłączenie obcej krwi od urzędów. Żydzi i Ormianie. Warunki bezpieczeństwa. Sposób odbywania sejmów. Większość głosów. Skarb. Dodane rozdziały o wojnie. Która wojna słuszna. Wojsko stałe i płatne. Hetman. Fortece. Przymierza. Wychowanie młodzieży. Domowe. Publiczne. Podróże. Języki. Nauki wyzwolone. Muzyka. Malarstwo. Powaga Akademii
i uczonych. Powaga i wolność historii. Wpływ gwiazd. Czary. Z Petrycym
kończy się wpływ filozofii starożytnej 779
ROZDZIAŁ XII
Kazania sejmowe Skargi 822
1. Kazania sejmowe należą do literatury politycznej. Skupiają w sobie
jej pierwiastek moralny, jej dążenie do wzmocnienia władzy, jej
przeczucia upadku Rzplitej. Ostatnią przestrogę musiał dać ksiądz
i człowiek należący do katolickiego i rządowego stronnictwa.
Kaznodziejstwo polskie w stosunku do spraw politycznych.
Sokołowskiego Omtianes ecclesiasticae. Ich treść. Kazania sejmowe
Skargi. Jego metoda 822
2. Niepewność, kiedy Kazania sejmowe były mówione. Ich przedmowa
i plan. Pierwsze kazanie: założenie, niebezpieczeństwa Rzplitej, ratunek na nie. Sześć chorób Rzplitej. Drugie kazanie: O miłości ojczyzny i o pierwszej chorobie „nieżyczliwości ku ojczyźnie". Rodzaje i objawy tej nieżyczliwości. Nauka dla wielkich panów polskich. Kazanie trzecie: O niezgodne domowej. Jej powody. Skutki. Sejmy. Przepowiednia.