Dane szczegółowe książki
Socjologia zmian społecznych / Sztompka, Piotr (1944-); Konieczny, Jacek
Tytuł
Socjologia zmian społecznych
Tytuł oryginału
Socjologia zmian społecznych
Wydawnictwo
Kraków: "Znak", 2005
ISBN
83-240-0598-6
Hasła przedmiotowe
Informacje dodatkowe
stron 321
Spis treści
pokaż spis treści
Spis wykresów .......................................................... 9
Spis tabel.............................................................. 9
Przedmowa.............................................................13
Podziękowania..........................................................17
Nota do wydania polskiego ................................................18
CZĘŚĆ I. POJĘCIA I KATEGORIE
1. Podstawowe pojęcia w badaniu zmiany .................................19
Metafora organiczna: klasyczne podejście do zmiany społecznej...............19
Model systemowy i wywodzące się z niego pojęcie zmiany społecznej..........20
Wiązki zmian: odejście od prostej wizji dynamiki społecznej..................22
Model alternatywny: dynamiczne pole społeczne ...........................24
Różnorodność procesów społecznych: typologia............................27
2. Zmienne koleje idei postępu...........................................38
Krótka historia idei postępu ............................................38
Zdefiniowanie postępu ................................................41
Mechanizm postępu...................................................43
Upadek idei postępu ..................................................45
Alternatywne pojęcie postępu...........................................47
3. Czasowy wymiar społeczeństwa: czas społeczny..........................53
Czas jako wymiar życia społecznego .....................................53
Czas jako aspekt zmiany społecznej......................................55
Pomiar czasu ........................................................57
Czas w świadomości i kulturze..........................................58
Funkcje czasu społecznego.............................................61
Główne tradycje teoretyczne w badaniach nad czasem ........................64
4. Modalności tradycji historycznej .................................... 67
Procesualna natura społeczeństwa ..................................... 67
Pojęcie tradycji .................................................... 69
Powstanie i zmiana tradycji .......................................... 71
Funkcje tradycji.................................................... 74
Tradycjonalizm i anty tradycjonalizm ................................... 76
5. Nowoczesność i co dalej? ........................................... 78
Zdefiniowanie nowoczesności ........................................ 78
Aspekty nowoczesności ............................................. 82
Osobowość nowoczesna ............................................. 85
Rozczarowanie nowoczesnością....................................... 86
Ponowoczesność ................................................... 89
6. Globalizacja społeczeństwa ludzkiego ................................ 93
Od izolacji do globalizacji ........................................... 93
Klasyczne ujęcia globalizacji ......................................... 94
Najnowszy przedmiot zainteresowania: globalizacja kultury ................ 97
Wizje zglobalizowanego świata i ideologie globalizmu .................... 101
CZĘŚĆ II. TRZY WIELKIE WIZJE HISTORII
7. Klasyczny ewolucjonizm.............................................103
Pierwsza metafora: organizm i wzrost ...................................103
Założyciele ewolucjonizmu socjologicznego..............................105
Wspólne założenia teorii ewolucji ......................................110
Słabości klasycznego ewolucjonizmu....................................112
8. Neoewolucjonizm...................................................116
Odrodzenie się ewolucjonizmu.........................................116
Neoewolucjonizm w antropologii kulturowej .............................117
Neoewolucjonizm w socjologii.........................................120
Neofunkcjonalizm i debata na temat różnicowania .........................125
Zwrot w kierunku ewolucjonizmu biologicznego ..........................127
9. Teorie modernizacji: dawne i nowe....................................130
Ostatnie wcielenia ewolucjonizmu......................................130
Pojęcie modernizacji .................................................132
Mechanizmy modernizacji ............................................134
Krytyka idei modernizacji.............................................135
Teoria neomodernizacji i neokonwergencji ...............................137
10. Teorie cykli historycznych ...........................................142
Logika teorii cyklicznych .............................................142
Prekursorzy cyklicznej wizji dziejów....................................143
Historiozofie powstania i upadku cywilizacji .............................145
Socjologiczne teorie zmiany cyklicznej ..................................148
11. Materializm historyczny.............................................154
Ewolucjonistyczne i heglowskie korzenie ................................154
Marksowska wizja historii: trójpoziomowa rekonstrukcja ...................156
Poziom indywidualnych działań: teoria "istoty gatunkowej" .................160
Poziom struktur społecznych: teoria klas.................................166
Poziom historii światowej: teoria formacji społeczno-ekonomicznej ...........168
Wielowymiarowa teoria tworzenia historii................................170
CZĘŚĆ III. WIZJA ALTERNATYWNA: TWORZENIE HISTORII
12. Przeciwko progresy wizmowi: współczesna krytyka......................174
Odrzucenie "historycyzmu": Karl R. Popper..............................174
Zwodnicza metafora wzrostu: Robert Nisbet..............................176
"Szkodliwe postulaty": Charles Tilly ....................................179
"Zapominanie" XIX wieku: Immanuel Wallerstein.........................180
13. Historia jako wytwór człowieka: rozwój teorii podmiotowości.............183
W poszukiwaniu podmiotowości .......................................183
Nowoczesne teorie podmiotowości .....................................185
Współczynnik podmiotowy ...........................................191
14. Nowa socjologia historyczna: konkretność i uwarunkowanie..............192
Rozkwit socjologii historycznej ........................................192
Nowy historyzm ....................................................195
Współczynnik historyczny ............................................199
15. Stawanie się społeczeństwa: sedno zmiany historycznej ..................202
Poziomy rzeczywistości społecznej .....................................202
Poziom pośredni: podmiotowość i praxis.................................204
Środowisko naturalne i świadomość.....................................208
Wprowadzenie czasu i historii .........................................212
Stawanie się stawania się społeczeństwa .................................218
CZĘŚĆ IV. ASPEKTY STAWANIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA
16. Idee jako siły historyczne ............................................220
Imponderabilia w historii .............................................220
Duch kapitalizmu....................................................221
Etos protestancki ....................................................222
Osobowość innowacyjna..............................................224
Motywacja do osiągnięć ..............................................227
Kłopotliwa "mentalność socjalistyczna" .................................228
17. Wyłanianie się norm: uniki i innowacje ................................234
Normatywny rdzeń struktury społecznej .................................234
Zinstytucjonalizowane omijanie reguł ...................................234
Innowacje normatywne...............................................238
18. Wielkie jednostki jako podmioty zmiany ...............................242
Historia jako wytwór człowieka........................................242
Konkurujące teorie ..................................................245
Stawanie się bohaterem...............................................249
Bycie bohaterem ....................................................252
Wpływając na historię................................................253
19. Ruchy społeczne jako siły zmiany .....................................255
Ruchy społeczne wśród innych podmiotów zmiany ........................255
Zdefiniowanie ruchów społecznych .....................................256
Ruchy społeczne i nowoczesność.......................................259
Typy ruchów społecznych.............................................261
Wewnętrzna dynamika ruchów społecznych ..............................265
Zewnętrzna dynamika ruchów społecznych...............................271
Stan teorii ruchów społecznych ........................................274
20. Rewolucje: szczytowy przejaw zmiany społecznej .......................279
Rewolucja jako forma zmiany .........................................279
Krótka historia idei rewolucji ..........................................279
Współczesne pojecie rewolucji.........................................281
Przebieg rewolucji...................................................283
Modele rewolucji....................................................285
Główne teorie rewolucji ..............................................286
Zdefiniowana ignorancja w badaniu rewolucji ............................294
Bibliografia ...........................................................297
Indeks ................................................................ 317
SPIS WYKRESÓW
1.1. Proces unilineamy lub liniowy kierunek zmiany .........................29
1.2. Proces multilinearny albo gałąź alternatywnych kierunków zmiany..........30
1.3. Funkcja skokowa lub zmiana jakościowa...............................30
1.4. Proces cykliczny ..................................................31
1.5. Proces spiralny....................................................32
1.6. Stagnacja ........................................................33
1.7. Proces losowy ....................................................33
8.1. Wizja systemu społecznego Stewarda {źródło: Kapłan i Manners, 1972: 47) . . 119
8.2. Schemat ewolucji Lenskiego {źródło: Lenski, 1966: 92) ..................122
11.1. Formacja społeczno-ekonomiczna ...................................169
15.1. Wymiary i poziomy procesu społecznego..............................206
15.2. Podmiotowość ipraxis w funkcjonowaniu.............................208
15.3. Przebieg procesu dziejowego .......................................215
15.4. Różny zakres czasowy samoprzekształcania się społeczeństwa ............215
17.1. Kolejność etapów dyfuzji innowacji..................................239
20.1. Deprywacja aspiracyjna {źródło: Gurr, 1970: 51)........................289
20.2. Deprywacja kryzysowa {źródło: Gurr, 1970: 47) ........................289
20.3. Deprywacja progresywna {źródło: Gurr, 1970: 53) ......................289
SPIS TABEL
5.1. Weberowska opozycja dwóch typów społeczeństwa ......................80
5.2. "Zmienne porządkujące" Parsonsa ....................................81
7.1. Społeczeństwo militarne versus społeczeństwo industrialne ...............107
7.2. Solidarność mechaniczna versus organiczna ...........................109
7.3. Gemeinschaft (wspólnota) versus Gesellschaft (społeczeństwo)............109
10.1. Periodyzacja historii według Sorokina ................................152
15.1. Podmiotowość jednostkowa i społeczna...............................202
16.1. Osobowość autorytarna versus innowacyjna ...........................225
19.1. Typologia zmiany.................................................256
Spis wykresów .......................................................... 9
Spis tabel.............................................................. 9
Przedmowa.............................................................13
Podziękowania..........................................................17
Nota do wydania polskiego ................................................18
CZĘŚĆ I. POJĘCIA I KATEGORIE
1. Podstawowe pojęcia w badaniu zmiany .................................19
Metafora organiczna: klasyczne podejście do zmiany społecznej...............19
Model systemowy i wywodzące się z niego pojęcie zmiany społecznej..........20
Wiązki zmian: odejście od prostej wizji dynamiki społecznej..................22
Model alternatywny: dynamiczne pole społeczne ...........................24
Różnorodność procesów społecznych: typologia............................27
2. Zmienne koleje idei postępu...........................................38
Krótka historia idei postępu ............................................38
Zdefiniowanie postępu ................................................41
Mechanizm postępu...................................................43
Upadek idei postępu ..................................................45
Alternatywne pojęcie postępu...........................................47
3. Czasowy wymiar społeczeństwa: czas społeczny..........................53
Czas jako wymiar życia społecznego .....................................53
Czas jako aspekt zmiany społecznej......................................55
Pomiar czasu ........................................................57
Czas w świadomości i kulturze..........................................58
Funkcje czasu społecznego.............................................61
Główne tradycje teoretyczne w badaniach nad czasem ........................64
4. Modalności tradycji historycznej .................................... 67
Procesualna natura społeczeństwa ..................................... 67
Pojęcie tradycji .................................................... 69
Powstanie i zmiana tradycji .......................................... 71
Funkcje tradycji.................................................... 74
Tradycjonalizm i anty tradycjonalizm ................................... 76
5. Nowoczesność i co dalej? ........................................... 78
Zdefiniowanie nowoczesności ........................................ 78
Aspekty nowoczesności ............................................. 82
Osobowość nowoczesna ............................................. 85
Rozczarowanie nowoczesnością....................................... 86
Ponowoczesność ................................................... 89
6. Globalizacja społeczeństwa ludzkiego ................................ 93
Od izolacji do globalizacji ........................................... 93
Klasyczne ujęcia globalizacji ......................................... 94
Najnowszy przedmiot zainteresowania: globalizacja kultury ................ 97
Wizje zglobalizowanego świata i ideologie globalizmu .................... 101
CZĘŚĆ II. TRZY WIELKIE WIZJE HISTORII
7. Klasyczny ewolucjonizm.............................................103
Pierwsza metafora: organizm i wzrost ...................................103
Założyciele ewolucjonizmu socjologicznego..............................105
Wspólne założenia teorii ewolucji ......................................110
Słabości klasycznego ewolucjonizmu....................................112
8. Neoewolucjonizm...................................................116
Odrodzenie się ewolucjonizmu.........................................116
Neoewolucjonizm w antropologii kulturowej .............................117
Neoewolucjonizm w socjologii.........................................120
Neofunkcjonalizm i debata na temat różnicowania .........................125
Zwrot w kierunku ewolucjonizmu biologicznego ..........................127
9. Teorie modernizacji: dawne i nowe....................................130
Ostatnie wcielenia ewolucjonizmu......................................130
Pojęcie modernizacji .................................................132
Mechanizmy modernizacji ............................................134
Krytyka idei modernizacji.............................................135
Teoria neomodernizacji i neokonwergencji ...............................137
10. Teorie cykli historycznych ...........................................142
Logika teorii cyklicznych .............................................142
Prekursorzy cyklicznej wizji dziejów....................................143
Historiozofie powstania i upadku cywilizacji .............................145
Socjologiczne teorie zmiany cyklicznej ..................................148
11. Materializm historyczny.............................................154
Ewolucjonistyczne i heglowskie korzenie ................................154
Marksowska wizja historii: trójpoziomowa rekonstrukcja ...................156
Poziom indywidualnych działań: teoria "istoty gatunkowej" .................160
Poziom struktur społecznych: teoria klas.................................166
Poziom historii światowej: teoria formacji społeczno-ekonomicznej ...........168
Wielowymiarowa teoria tworzenia historii................................170
CZĘŚĆ III. WIZJA ALTERNATYWNA: TWORZENIE HISTORII
12. Przeciwko progresy wizmowi: współczesna krytyka......................174
Odrzucenie "historycyzmu": Karl R. Popper..............................174
Zwodnicza metafora wzrostu: Robert Nisbet..............................176
"Szkodliwe postulaty": Charles Tilly ....................................179
"Zapominanie" XIX wieku: Immanuel Wallerstein.........................180
13. Historia jako wytwór człowieka: rozwój teorii podmiotowości.............183
W poszukiwaniu podmiotowości .......................................183
Nowoczesne teorie podmiotowości .....................................185
Współczynnik podmiotowy ...........................................191
14. Nowa socjologia historyczna: konkretność i uwarunkowanie..............192
Rozkwit socjologii historycznej ........................................192
Nowy historyzm ....................................................195
Współczynnik historyczny ............................................199
15. Stawanie się społeczeństwa: sedno zmiany historycznej ..................202
Poziomy rzeczywistości społecznej .....................................202
Poziom pośredni: podmiotowość i praxis.................................204
Środowisko naturalne i świadomość.....................................208
Wprowadzenie czasu i historii .........................................212
Stawanie się stawania się społeczeństwa .................................218
CZĘŚĆ IV. ASPEKTY STAWANIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA
16. Idee jako siły historyczne ............................................220
Imponderabilia w historii .............................................220
Duch kapitalizmu....................................................221
Etos protestancki ....................................................222
Osobowość innowacyjna..............................................224
Motywacja do osiągnięć ..............................................227
Kłopotliwa "mentalność socjalistyczna" .................................228
17. Wyłanianie się norm: uniki i innowacje ................................234
Normatywny rdzeń struktury społecznej .................................234
Zinstytucjonalizowane omijanie reguł ...................................234
Innowacje normatywne...............................................238
18. Wielkie jednostki jako podmioty zmiany ...............................242
Historia jako wytwór człowieka........................................242
Konkurujące teorie ..................................................245
Stawanie się bohaterem...............................................249
Bycie bohaterem ....................................................252
Wpływając na historię................................................253
19. Ruchy społeczne jako siły zmiany .....................................255
Ruchy społeczne wśród innych podmiotów zmiany ........................255
Zdefiniowanie ruchów społecznych .....................................256
Ruchy społeczne i nowoczesność.......................................259
Typy ruchów społecznych.............................................261
Wewnętrzna dynamika ruchów społecznych ..............................265
Zewnętrzna dynamika ruchów społecznych...............................271
Stan teorii ruchów społecznych ........................................274
20. Rewolucje: szczytowy przejaw zmiany społecznej .......................279
Rewolucja jako forma zmiany .........................................279
Krótka historia idei rewolucji ..........................................279
Współczesne pojecie rewolucji.........................................281
Przebieg rewolucji...................................................283
Modele rewolucji....................................................285
Główne teorie rewolucji ..............................................286
Zdefiniowana ignorancja w badaniu rewolucji ............................294
Bibliografia ...........................................................297
Indeks ................................................................ 317
SPIS WYKRESÓW
1.1. Proces unilineamy lub liniowy kierunek zmiany .........................29
1.2. Proces multilinearny albo gałąź alternatywnych kierunków zmiany..........30
1.3. Funkcja skokowa lub zmiana jakościowa...............................30
1.4. Proces cykliczny ..................................................31
1.5. Proces spiralny....................................................32
1.6. Stagnacja ........................................................33
1.7. Proces losowy ....................................................33
8.1. Wizja systemu społecznego Stewarda {źródło: Kapłan i Manners, 1972: 47) . . 119
8.2. Schemat ewolucji Lenskiego {źródło: Lenski, 1966: 92) ..................122
11.1. Formacja społeczno-ekonomiczna ...................................169
15.1. Wymiary i poziomy procesu społecznego..............................206
15.2. Podmiotowość ipraxis w funkcjonowaniu.............................208
15.3. Przebieg procesu dziejowego .......................................215
15.4. Różny zakres czasowy samoprzekształcania się społeczeństwa ............215
17.1. Kolejność etapów dyfuzji innowacji..................................239
20.1. Deprywacja aspiracyjna {źródło: Gurr, 1970: 51)........................289
20.2. Deprywacja kryzysowa {źródło: Gurr, 1970: 47) ........................289
20.3. Deprywacja progresywna {źródło: Gurr, 1970: 53) ......................289
SPIS TABEL
5.1. Weberowska opozycja dwóch typów społeczeństwa ......................80
5.2. "Zmienne porządkujące" Parsonsa ....................................81
7.1. Społeczeństwo militarne versus społeczeństwo industrialne ...............107
7.2. Solidarność mechaniczna versus organiczna ...........................109
7.3. Gemeinschaft (wspólnota) versus Gesellschaft (społeczeństwo)............109
10.1. Periodyzacja historii według Sorokina ................................152
15.1. Podmiotowość jednostkowa i społeczna...............................202
16.1. Osobowość autorytarna versus innowacyjna ...........................225
19.1. Typologia zmiany.................................................256