Dane szczegółowe książki

Słowo wstępne ................. jg

Rozdział pierwszy
Rozwody w świetle historii i prawa . ........ 25
1. Z historii rozwodów..........,..... 25
Notatka wstępna.................. 25
Życie rodzinne w hordzie pierwotnej........... 26
Starożytność.................. 27
Wieki średnie.................. 28
Katolicka doktryna małżeńska............. 29
Muzułmańska doktryna rozwodu............ 31
Rozwody w carskiej Rosji.............. 33
Laicyzacja prawa rozwodowego............ 35
Ideał inaltuzjański: małżeństwo tylko dla posiadających..... 36
Wiek XIX w ocenie współczesnych i potomnych...... 36
Co przyniósł wiek XX1 ..............38
Chińska Republika Ludowa.............. 40
Z historii rozwodów w Polsce............. 41
Własna refleksja................. 43
2. Prawo rozwodowe i jego społeczne aspekty......... 44
Zadania prawa.................. 44
Siła i słabość prawa rozwodowego............ 45
Prawo a życie.................. 46
Analiza działania prawa rozwodowego..... 46
Próg wieku małżeńskiego......,........ 47
Małżeństwa za zezwoleniem sądu............ 50
Karencja przedślubna................ 50
Postulat obowiązkowego lekarskiego badania przedślubnego .... 51
Działania na rzecz pojednania zwaśnionych stron....... 53
Czy ślub powinien być aktem uroczystym?.........54
Podstawowy wymóg rozwiązania małżeństwa......55
Rola sędziego w procesie o rozwód...........56
Ustawowy drogowskaz dla sędziów...........58
Liberalizacja prawa rozwodowego............58
Czy liberalizacja prawa rozwodowego wpływ na wzrost częstości rozwodów? .... 59
Nadużywanie wolności rozwodu........... 61
Ustawowo określone przesłanki dopuszczalności rozwodu..... 62
Kto częściej żąda rozwodu: mężowie czy żony?........ 63
"Oszukują sąd..."................. 07
Za kulisami procesu rozwodowego............ 68
Problem winy w procesie rozwodowym.......... 69
Rozwód na żądanie strony wyłącznie winnej......... 70
Komu powierza sąd wykonywanie władzy- rodzicielskiej i opieki nad nieletnimi dziećmi?................
Oddalone powództwa o rozwód............. 711
Małżeństwa fikcyjne................ 72
Koszty rozwodu.................. 73
Problem zbędnych rozwodów.............. 73
Refleksje demografa................ 76

Rozdział drugi
Rodzina i jej przemiany..............79
1. Funkcje rodziny................. 79
Prokreacyjna funkcja rodziny............. 80
Funkcja wychowawcza rodziny............. 80
Znaczenie rodziny dla chłopa-rolnika........... 82
Rola rodziny w życiu człowieka starego.......... 83
Plusy i minusy rodziny w oczacłi przeciętnego obywatela . . 84
2. Opinie o roli i znaczeniu rodziny............ 84
Opinie pozytywne................. 85
Opinie negatywne................. 88
3. Ludność w małżeństwie i poza małżeństwem......... 89
Struktura matrymonialna ludności Polski.......... 89
Test definitywnego celibatu.............. 90
Osoby trwale bezżonne w Europie Zachodniej........ 90
Osoby trwale bezżenne w Polsce............ 91
4. Rewolucja w stosunkach rodzinnych........... 91
Dezorganizacja społeczna................ 92
"Nowy kontekst małżeństwa"............. 93
Spadek liczby zawieranych małżeństw........... 95
Zmiany w mechanizmie formowania, się małżeństw......95
Spadek płodności , ................ 96
"Rewolucja seksualna"............... 99
Ciąże pozamałżeńskie............... . 100
Urodzenia w małżeństwie z ciąż przedślubnych........ 101
Urodzenia pozamałżeńskie.............. 106
Urodzenia pozamałżeńskie w krajach europejskich (105). Urodzenia pozamałżeńskie w USA (108). Urodzenia poza małżeńskie w ZSRR (109). Urodzenia pozamałżeńskie w Polsce (109).
Etiologia urodzeń pozamałżeńskich............ 113
Urodzenia pozamałżeńakie w miastach i na wsi........ 114
Konflikty międzypokołeniowe w rodzinie.......... 114
Rodziny bezdzietne................ 115
S. Kohabitacja................... 116
Uwagi wstępne.................. 116
Genealogia kohabitacji............... 117
Literatura przedmiotu............... 117
Kwestie terminologiczne............... 118
Znaczenie problemu................ 120
Kohabitacja a legalne małżeństwo............ 121
Kohabitacja - źródłem degradacji trądycyjnyoh mierników demograficznych................... 122
Różne typy kohabitacji............... 122
Rozwój kohabitacji................ 123
Motywy rezygnacji z legalnej formy małżeństwa....... 124
Ochrona prawna żon i dzieci ze związków nieformalnych..... 125
Kohabitacja w różnych krajach............ 127
Kohabitacja w USA (127). Kohabitacja w Danii (127). Kohabitacja w Szwecji (128),. Kohabitacja w Finlandii (129). Kohabitacja we Francji (130). Kohabitacja w RFN (130). Kohabitacja w Szwajcarii (131). Kohabitacja w Austrii (131). Kohabitacja w Polsce (132).
Zjawisko kohabitacji w ocenie badaczy.......... 133
Własne refleksje................. 134

Rozdział trzeci
Rozwody w aspekcie doktrynalnym i pragmatycznym . . . 136
1. Stosunek do instytucji rozwodu.............136
Doktryna katolicka................137
Notatka wstępna (137). Papieże Paweł VI i Jan Paweł II o rozwodach (137). Popularność doktryny (138).
Stanowisko pragmatyczne..............139
Karol Marks i Fryderyk Engels (139). August Bebel (140). Wiłliam S. Goode (140). Autorzy francuscy (141). Autorzy czechosłowaccy (141). Autorzy polscy (142). Autorzy radzieccy (144). Autorzy węgierscy (146). Stanowisko własne (146).
2. Literatura apologetyczna...............147
Rozwody w Oczach apologetów.............147
Teoria zależności liczby rozwodów od długości życia ludzkiego ...
Teoria zastąpienia dezercji formalnym rozwodem....... U
Teoria wzrastającej popularności małżeństwa......... 18
Teoria komparatywnego sukcesu............ 1!
Taoria dobroczynnego wpływu rozwodów na sytuacjo dzieci z rozwiedzionych małżeństw.......... 15M
Własne refleksjo.................. ifl
3. Czy masowe rozwody oznaczają, kryzys rodziny? ........ 1;J
Kryzys rodziny - co przez to rozumieć?.......... 154
Masowe rozwody jako wyznacznik kryzysu rodziny...... . 15Si
Kontrteza: nie ma powszechnego kryzysu rodziny....... 15fl
Opinio socjologów radzieckich............. 15M
Opinie socjologów polskich.............. 158ra
Pogląd papieża Jana Pawła II............. 1029
Uwaga końcowa.................. Iflfl
4. Dawniejsze kryzysy rodziny.............. Iflfl
Zwolennicy wielożeństwa............... 165 i
Rewolta anabaptystów............... 165
Sekta mormonów.................. 165
Uwaga końcowa................. 166
5. Teoria obumierania rodziny w komunizmie......... 167
Idea francuskich utopistów..............167
Stanowisko akademika S. Strumilina........... 168
GJosy sprzeciwu................. 168

Rozdział czwarty
Statystyka rozwodów............... 170
1. Zagadnienia metodologiczne.............. 170
Bodzaje miar statystycznych............. 171
Ocena surowego współczynnika rozwodów......... 172
Wskaźnik rozpadu małżeństw.............. 173
Skala rozwodów................. 175
Liczba orzeczonych rozwodów a rozmiary zjawiska dezintegracji małżeństw......... 176
2. Porównawcza statystyka rozwodów............ 178
Problem porównywalności danych z różnych krajów ........ 178
Przegląd międzynarodowy.............. 179
Częstość rozwodów w Europie mierzona wskaźnikami rozpadu małżeństw 182
Dynamika rozwodów w europejskich krajach kapitalistycznych . . . 183
Dynamika rozwodów w europejskich krajach socjalistycznych ... 185
3. Dane o rozwodach w wybranych krajach.......... 186
Kraje kapitalistyczne................ 186
Rozwody w USA (187). Rozwody w krajach skandynawskich (188). Rozwody w RFN (191). Rozwody we Francji (192).
Kraje socjalistyczne................ 194
Rozwody w ZSKR (194). Rozwody w HRD (197). Rozwody w Czechosłowacji (197). Rozwody na Węgrzech (198). Rozwody w Rumunii (200).
Statystyka rozwodów w Polsce............. 201
Ewolucja rozwodów po drugiej wojnie światowej . ...... . . . 201
Rozwody w mieście i na wsi............. 203
Rozwody a wielkość miast.............. 204
Rozwody w wielkich miastach............. 20.5
Rozwody w przekroju terytorialnym........... 207
Rozwody w relacji do liczby małżeństw.......... 209
Moje "ostatnie słowo"............... 210

Rozdział piąty
Kalendarz małżeństw i rozwodów...........211
1. Kalendarz małżeństw................211
Uwagi wprowadzające...............211
Znaczenie problemu (211). Uwaga metodologiczna (212).
Przeciętny wiek nowożeńców.............. 213
Przeciętny wiek nowożeńców w niektórych krajach (213). Fluktuacja wieku nowożeńców (214). Doświadczenia polskie (218). Różnica wieku partnerów (220). Przyczyny obniżenia się wieku zawierania małżeństw (222). Skutki obniżenia się wieku zawierania małżeństw (223).
Struktura populacji nowożeńców według wieku....... . 225
Małżeństwa przedwczesne (227). Problem optymalnego wieku do zawarcia małżeństwa (228). Czy leży w interesie kobiet poślubianie młodszych od siebie mężczyzn (229).
2. Kalendarz rozwodów................230
Wiek partnerów w momencie rozwodu..........t . 230
Kwestie metodologiczne (230). Przeciętny wiek rozwodzących się (231). Rozwody w młodym wieku (232). Przyczyny szczególnego zagrożenia młodych małżeństw (234). Rozwody w starszym wieku (235). Interpretacja przyczyn rozwodów w starszym wieku (236). Struktura rozwodzących się w ZSRR według wieku (239).
Czas trwania rozwiedzionych małżeństw..........239
Coraz więcej krótkotrwałych małżeństw (240). Przeciętny ezas trwania rozpadających się małżeństw (241). Problem "mniejszego zła" (242). Kiedy groźba rozpadu małżeństwa jest największa? (243). Rozwody przypadające na pierwsze trzy lata pożycia (244).
3. Kalendarz rozwodów w Polsce............. 246
Przeciętny wiek rozwodzących się............ 246
Częstość rozwodów w różnym wieku...........247
Struktura rozwodzących się według wieku..........248
Rozwody według czasu trwania małżeństwa.........249
Skorygowany rachunek czasu trwania rozwiązanych małżeństw . . . 251

Rozdział szósty
Małżeństwa powtórne............... 2
1. Wprowadzenie do problemu.............. 253i
Zależność częstości małżeństw powtórnych od liczby rozwodów . . . 253
Bolą powtórnych małżeństw w przeszłości......... 254
Kategorie rozwiedzionych z punktu widzenia szans remariażu . . . 253J
Nowa kategoria małżeństw powtórnych: małżeństwa emerytalne ... 25
Repetenci i recydywiści............... 257
Stosunek do małżeństw powtórnych........... 258;
Oceny pozytywne (258). Oceny negatywne (259). Komentarz socjologa (259).
Rezygnacja z ponownego zamążpójśeia. Motywy i skutki..... 260
Własna refleksja................. 261
2. Statystyka małżeństw powtórnych............ 262;
Uwaga metodologiczna............... 262
Skromny zasięg statystyki małżeństw powtórnych....... 263
Dane statystyczne z XIX w.............. 264
Stan rzeczy w pierwszej połowie XX w........... 265
Dane statystyczne z 1955 r.............. 266'
Powtórne małżeństwa w wybranych krajach......... 267
Powtórne małżeństwa w USA (267). Powtórne małżeństwa w Danii (268). Powtórne małżeństwa w ZSRR (26,9). Powtórne małżeństwa na Węgrzech (270).
S. Kalendarz małżeństw powtórnych............ 271
Luka czasowa między kolejnymi małżeństwami........ 271
Wiek repetentów małżeńskich . . . . . ........ 272
4. Problem ponownego zamążpójśeia rozwiedzionych kobiet . . . . . 274
Kobiety rozwiedzione - ponownie na ślubnym kobiercu..... 274
Ewolucja udziału rozwódek wśród ogółu wychodzących za mąż kobiet
w świecie zachodnim............... 276
Jaki procent rozwiedzionych kobiet wychodzi ponownie za mąż ? . . . 277
Ewolucja prawdopodobieństwa powtórnego zamążpójśeia..... 278
Problem remariażu kobiet obarczonych dziećmi........ . 280
5. Powtórne małżeństwa w Polsce............. 281
Liczebność pierwszych i powtórnych małżeństw w Polsce..... 282
Różne typy kojarzenia się par małżeńskich.......... 282
Prawdopodobieństwo powtórnego małżeństwa osób rozwiedzionych . . 284
Małżeństwa powtórne av miastach i na wsi......... 285
Przeciętny wiek zawierających powtórne małżeństwo...... 286
6. Czy powtórne małżeństwa są trwalsze od pierwszych?...... 287
Opinia pozytywna................. 287
Opinia negatywna................. 288
7. Kozwiedzeni, którzy nie wstąpili w ponowne związki małżeńskie . . . 289
Zadanie badawcze................. 289
Co ustaliła Europejska Komisja Gospodarcza ONZ ?...... 290
Nowsze dane dla Polski ............. . 292
Beifteksje.....................292

Rozdział siódmy
Mechanizm rozwodów............... 294
1. Zagadnienia wprowadzające............... 294
Notatka wstępna................. 294
Znaczenie problemu . '............ . . . 295
Postęp społeczny i kulturalny a częstość rozwodów . . . . . . . 296
Beźiad terminologiczny czy klasyfikacyjny ?......... 296
Jak badać etiologię zjawisk demograficznych....... . 297
Stanowisko własne................ 299
2. Przesłanki konfliktów małżeńskich.......... 300
Egzogamia................... 300
Wykształcenie a rozwody.............. 303
Zbyt miody wiek nowożeńców............. 303
Małżeństwa wymuszone.......... . 305
Lekkomyślny stosunek do małżeństwa........ . 306
"Infantylizm małżeński"............... 308
Zły przykład ze strony rodziców............ 309
3. Caynniki destabilizacji rodzin......,...... 310
Si'y napędowe procesu destabilizacji rodziny......... 310
Industrializacja, urbanizacja, migracja ludności........ 311
Br&k kontroli rodzinnej i społecznej........... 313
Aktywizacja zawodowa kobiet............. 315
Tolerancja opinii publicznej wobec rozwodów....... . . 316
Tolwancyjność prawa wobec rozwodów . . . . . . . . . 318
Czy rodzina nuklearna jest mniej trwała....... 318
Entropia uczuć................ . 319
Pogłębianie się różnicy w poziomie intelektualnym małżonków . . . 319
Zły przykład ze strony otoczenia............ 320
Własna refleksja................. 320
4. PrETczyny rozwodów................ 320
Źródła informacji................. 321
Zakres analizy.................. 322
Alkoholizm................... 322
Niewierność małżeńska............... 326
Okrucieństwo.................. 328
Niezgodność charakterów............... 330
Brak odpowiednich warunków mieszkaniowych ........ 331
Nieporozumienia na tle finansowym........... 333
Inne przyczyny rozwodów.............. 334
~Ptoycxyny rozwodów w Polsce - ocena sumaryczna ...... 334
Uwagi końcowe. ................. 336

Rozdział ósmy
Skutki rozwodów................. 39
1. Łos rozwiedzionych kobiet.............. 339
Samotność rozwiedzionych kobiet............ 340
Sytuacja materialna rozwiedzionych kobiet........341
2. Niewinne ofiary rozpadu małżeństwa - dzieci ...343
Znaczenie problemu...........343
Liczebność "sierot z rozwodu"............. 343
"Sieroty z rozwodu" w USA (344). "Sieroty z rozwodu" w Europie
(345). "Sieroty z rozwodu" w Polsce (346).
Dzieci alkoholików................. 347
Dzieci pozbawione opieki ojca............. 349
Stan zdrowia dzieci z rozbitych małżeństw......... 351
Gorsze postępy szkolne dzieci z rozbitych małżeństw......351
Przestępczość dzieci z rozbitych małżeństw......... .351
3. Stan zdrowia osób rozwiedzionych......351
Stan psychiczny osób rozwiedzionych........... 351
Zwiększona umieralność osób rozwiedzionych ...... 356
4. Społeczno-demograficzne skutki rozwodów......... 359
Rozwody a liczba urodzeń.............. 359
Zagrożenie samej instytucji małżeństwa.......... 362
Refleksje.................... 361

Rozdział dziewiąty
Jak walczyć z rozwodami?............. 363
1. Ogólne założenia walki z rozwodami........... 363
Uwagi wstępne.................. 363
Społeczne znaczenie problemu............. 364
Na kim ciąży obowiązek walki o umocnienie rodziny?...... 365
Kierunki działania................ 365
Rola prawa w dziele umocnienia rodziny.......... 365
Postulat całkowitego zakazu rozwodów........ 366
Nie każdy środek walki jest dobry......... 368
Problem małżeństw mieszanych........ 369
2. Modele rodziny........... .370
Różnorodność modeli rodziny....... ... 370
Model rodziny chrześcijańskiej . . ......... 371
Model rodziny amerykańskiej............. 371
Model rodziny socjalistycznej.... 371
Model rodziny czechosłowackiej.......: 374
Model rodziny polskiej..............374
3 Drogi wiodące tło umocnienia rodziny............ 375
Wychowanio do małżeństwa.............. 375
(*zy przywrócić instytucję zaręczyn?........... 378
Przeciwko zbyt wczesnemu zakładaniu rodziny....... 380
Problem małżeństw zawartych za zgodą sądu........ 381
Nietrwałość "małżeństw przymusowych".......... 382
Poradnictwo rodzinne................ 384
Warunki mieszkaniowe młodych małżeństw......... 386
Polepszyć sytuację kobiety pracującej........... 388
Pomoc materialna dla młodych małżeństw .... 389
Wałka z alkoholizmem............... 389
Potrzeba dalszych badań nad rodziną..... 391
Opieka szkoły nad dziećmi z rozbitych małżeństw....... 391
Katalog zaleceń................. 392
Uwaga końcowa................. 393

Roidział dziesiąty
Rzut oka w przyszłość...............398
Perspektywy rozwodów............... 397
Niewdzięczne zadanie: przewidywanie przyszłości....... 397
Demografowie o przyczynach małej wiarygodności prognoz ..400
Wyznaczniki ewolucji rozwodów............. 401
Domniemana górna granica częstości rozwodów........ 403
Szczegółowe zagadnienia metodologiczne.......... 405
Horyzont czasowy prognozy.............. 406
Kwestie natury interpretacyjnej............ 407
Perspektywy rozwodów na tle innych perspektyw demograficznych . . 408
Nie spełnione prognozy............... 408
Przewidywania B.B. Lindsaya............. 410
Prognoza amerykańska . ............ 410
Prognoza rozwodów we Francji............. 411
Prognozowanie rozwodów w ZSRR........... 412
Perspektywy rozwodów na wsi polskiej.......... 414
2. Przyszłość instytucji małżeństwa i rodziny......... 415
Wprowadzenie do problemu .............. 416
Jaki będzie świat przyszłych pokoleń? (416). Różny sposób widzenia przyszłości (417). Optymiści i pesymiści - co o nich sądzić? (418). Klasyfikacja wizji przyszłości (419). Spór na temat "złotego wieku" (420).
Pesymistyczne wizje przyszłości........
Dawnośe przewidywań pesymistycznych (421). międzywojennych (422). Nowsze teorie (424). Krytyka pesymistycznych wizji. Optymistyczne wizje przyszłości..
Głosy optymistów i ich argumentacja (428). Rodzina jako ostoja człowieka w coraz trudniejszym śwecie (429).
Stanowisko pośrednie............ 431
Opinia A. Pitrou (431). Opinia W. Nikitenki (431). Opinia A. Andrze-jewskiego (432). Własne stanowisko (432).
Posłowie............. 438
Bibliografia............443
Indeks nazwisk.................455