Dane szczegółowe książki
Psychologia społeczna / Aronson, Elliot (1932-); Wilson, Timothy D.; Akert, Robin M.; Gilewicz, Joanna
Tytuł
Psychologia społeczna
Tytuł oryginału
Social Psychology
Wydawnictwo
Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2006
Numer wydania
Wydanie poprawione i uzupełnione na podstawie oryginalnego V wydania
ISBN
978-83-7506-211-3
Hasła przedmiotowe
Spis treści
pokaż spis treści
PRZEDMOWA 13
O AUTORACH 23
SPECJALNE RADY DLA STUDENTÓW 25
ROZDZIAŁ 1
WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII
SPOŁECZNEJ 27
CZYM JEST PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA 29
Spróbuj! Wartości jawne i ukryte 30 • Siła interpretacji spo¬łecznej 30 • Jak jeszcze można rozumieć wpływ społeczny 31 • Psychologia społeczna w porównaniu z psychologią osobo¬wości 32 • Spróbuj! Zachowania i sytuacje społeczne 33 • Psychologia społeczna w porównaniu z innymi naukami spo¬łecznymi 34
SIŁA WPŁYWU SPOŁECZNEGO 35
Niedocenianie siły wpływu społecznego 35 • Subiektywność sytuacji społecznej 36
SKĄD POCHODZĄ KONSTRUKTY: PODSTAWOWE MO¬TYWY CZŁOWIEKA 38
Podejście od strony samooceny: potrzeba dobrego mniemania o sobie 38 • Podejście od strony poznawania społecznego: po¬trzeba zgodności własnych ocen z rzeczywistością 40 • Dodat¬kowe motywy 41
PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA A PROBLEMY SPOŁECZ¬NE 42 PODSUMOWANIE 43 PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 43
ROZDZIAŁ 2
METODOLOGIA
Jak wyglądają badania psychologii społecznej 44
PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA NAUKĄ EMPIRYCZNĄ 45
Spróbuj! Kwiz z psychologii społecznej: Co przewidujesz? 46
FORMUŁOWANIE HIPOTEZ I TEORII 47
Inspiracja czerpana z wcześniejszych teorii i badań 47 • Hipo¬tezy na podstawie własnych obserwacji 47
METODA OBSERWACYJNA: OPISYWANIE ZACHOWAŃ SPOŁECZNYCH 48
Analiza archiwalna 49 • Spróbuj! Analiza archiwalna: kobie¬ty, mężczyźni i środki masowego przekazu 49 • Ograniczenia metody obserwacyjnej 50
METODA KORELACYJNA: PRZEWIDYWANIE ZACHO¬WAŃ SPOŁECZNYCH 50
Sondaże 51 • Ograniczenia metody korelacyjnej: korelacja nie oznacza przyczynowości 53
METODA EKSPERYMENTALNA: ODPOWIADANIE NA PYTANIA O PRZYCZYNĘ 54
Spróbuj! Korelacja i przyczynowość: rozumienie różnicy 55 • Zmienne niezależne i zmienne zależne 56 • Trafność we¬wnętrzna w eksperymentach 57 • Trafność zewnętrzna w eks¬perymentach 58 • Badania międzykulturowe 60 • Podstawowy dylemat psychologa społecznego 61
BADANIA PODSTAWOWE A BADANIA STOSOWANE 62 ZAGADNIENIA ETYCZNE W PSYCHOLOGII SPOŁECZ¬NEJ 63
Zasady etyki badań naukowych 64
PODSUMOWANIE 64
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 66
ROZDZIAŁ 3
POZNANIE SPOŁECZNE
Jak myślimy o świecie społecznym 68
AUTOMATYCZNE STEROWANIE: MYŚLENIE BEZ WY¬SIŁKU 70
Ludzie jako twórcy teorii potocznych: automatyczne myślenie schematami 70 • Spróbuj! Unikanie samospełniającego się proroctwa 80 • Strategie i skróty myślowe 81 • Uporczywość myślenia automatycznego 85 • Spróbuj! Test wnioskowania 86
KONTROLOWANE POZNANIE SPOŁECZNE: MYŚLENIE WYMAGAJĄCE WYSIŁKU 87
Automatyczna wiara, kontrolowane niedowierzanie 88 • Wy¬pieranie myśli i jego paradoksalne skutki 89 • Psychiczne wy¬mazywanie przeszłości: myślenie kontrfaktyczne 90
SPRAWA AMADOU DIALLA RAZ JESZCZE 91
Udoskonalanie myślenia 91 • Spróbuj! Czy dobrze myślisz? 92
PODSUMOWANIE 93
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 94
ROZDZIAŁ 4
SPOSTRZEGANIE SPOŁECZNE
Jak dochodzimy do zrozumienia innych ludzi 96
ZACHOWANIA NIEWERBALNE 98
Spróbuj! Posługiwanie się głosem jako wskazówką niewerbal-
8 ♦ SPIS TREŚCI
ną 98 • Okazywanie emocji przez wyraz twarzy 99 • Kultura a kanały komunikacji niewerbalnej 102 • Wielokanałowa ko¬munikacja niewerbalna 103 • Płeć a komunikacja niewerbal¬na 104
UKRYTE TEORIE OSOBOWOŚCI: WYPEŁNIANIE PU¬STYCH MIEJSC 105
Kultura a ukryte teorie osobowości 105
ATRYBUCJE PRZYCZYNOWE: ODPOWIEDZI NA PYTA¬NIE „DLACZEGO?\" 107
Natura procesu atrybucyjnego 107 • Model współzmienności: atrybucje wewnętrzne a atrybucje zewnętrzne 108 • Spróbuj! Posłuchaj, jak ludzie tworzą atrybucje 110 • Błąd odpowied-niości: zwykli ludzie w roli psychologów osobowości 110 • POWIĄZANIA: Martha Stewart: królowa wpływów czy nie¬winnie podejrzana? 111 • Różnica między aktorem a obserwa¬torem 115 • Atrybucje w służbie ego 116 • Spróbuj! Atrybu¬cje w służbie ego na sportowych stronach gazet 117
KULTURA A ATRYBUCJE 119
Kultura a błąd odpowiedniości 119 • POWIĄZANIA: Atrybu¬cje Wschodu i Zachodu 120 • Kultura a inne błędy atrybucji 121
JAK TRAFNE SĄ NASZE ATRYBUCJE I WYOBRAŻE¬NIA 122 PODSUMOWANIE 123 PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 124
ROZDZIAŁ 5
SAMOWIEDZA
Jak poznajemy samych siebie 125
NATURA JA 126
Funkcje Ja 127 • Różnice kulturowe w definiowaniu Ja 128 • Różnice płciowe w definiowaniu Ja 129 • Spróbuj! Pomiar niezależności i współzależności 130
POZNAWANIE SIEBIE PRZEZ INTROSPEKCJĘ 131
Spróbuj! Pomiar współzależności relacyjnej 131 • Skupianie się na sobie: teoria samoświadomości 132 • Spróbuj! Pomiar osobistej samoświadomości 134 • Osądzanie, dlaczego czuje¬my to, co czujemy: mówienie więcej, niż można wiedzieć 134 • Skutki introspekcyjnego wyjaśniania przyczyn 136
POZNAWANIE SIEBIE PRZEZ OBSERWACJĘ WŁAS¬NYCH ZACHOWAŃ 137
Motywacja wewnętrzna i zewnętrzna 137 • POWIĄZANIA: Jak rodzice powinni chwalić swoje dzieci 140 • Rozumienie własnych emocji: dwuczynnikowa teoria emocji 140 • Fał¬szywe uzasadnienie: błędne określenie przyczyn pobudze¬nia 142 • Interpretowanie świata społecznego: poznawcze teo¬rie emocji 144
POSŁUGIWANIE SIĘ INNYMI LUDŹMI, ABY ZROZU¬MIEĆ SIEBIE 144
Poznawanie siebie przez porównywanie z innymi 145 • Widze¬nie siebie oczami innych 146
KIEROWANIE WRAŻENIEM: CAŁY ŚWIAT JEST SCE¬NĄ 146
Kultura, kierowanie wrażeniami i stawianie się w lepszym świetle 148
PODSUMO.WANIE 149
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 150
ROZDZIAŁ 6
POTRZEBA UZASADNIANIA
SWOICH ZACHOWAŃ 151
PODTRZYMYWANIE POCZUCIA WŁASNEJ WARTOŚCI
152
Teoria dysonansu poznawczego 152 • Zachowania racjonalne a zachowania racjonalizujące 154 • Decyzje, decyzje, decyzje 155 • Spróbuj! Usprawiedliwianie decyzji 156 • Uzasadnianie wysiłku 158 • Spróbuj! Usprawiedliwianie własnego postępo¬wania 159 • Psychologia niewystarczającego uzasadnienia 160
• Obrona stanowiska niezgodnego z własną postawą wobec
konfliktów rasowych i kwestii zapobiegania AIDS 161 • Do¬
bre i złe uczynki 166 • Spróbuj! Dobre uczynki 166 • PO¬
WIĄZANIA: Czy Usama Ibn Ladin wykorzystywał dysonans
poznawczy 168 • Kultura a dysonans poznawczy 169
WARIACJE NA TEMAT SAMOUSPRAWIEDLIWIA-NIA 169
Teoria napięcia motywacyjnego 169 • Podtrzymywanie własne¬go wizerunku 171 • Teoria autoafirmacji 172
CZEMU MOŻE SŁUŻYĆ NISKA SAMOOCENA 173
Potwierdzanie czy poprawianie własnego wizerunku 173
KILKA WNIOSKÓW Z TEORII DYSONANSU POZNAW¬CZEGO: UCZENIE SIĘ NA BŁĘDACH 174 BRAMA NIEBIOS RAZ JESZCZE 175 PODSUMOWANIE 176 PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 177
ROZDZIAŁ 7
POSTAWY I ZMIANY POSTAW
Oddziaływanie na myśli i uczucia 178
NATURA I POCHODZENIE POSTAW 179
Skąd się biorą postawy 180 • Postawy jawne i postawy ukryte 182 • Spróbuj! Emocjonalne i poznawcze źródła postaw 183
JAK SIĘ ZMIENIAJĄ POSTAWY 183
Zmiana postawy przez zmianę zachowania: teoria dysonansu poznawczego raz jeszcze 184 • Komunikaty perswazyjne a zmiana postawy 185 • Spróbuj! Potrzeba poznania 189 • Emocje a zmiana postawy 190
OPIERANIE SIĘ KOMUNIKATOM PERSWAZYJNYM 193
Uodparnianie postawy 193 • Czujność wobec zjawiska plaso¬wania produktu 194 • Opieranie się naciskom rówieśników 194
• Gdy próby perswazji działają jak bumerang: teoria reak-
tancji 195
KIEDY POSTAWY UMOŻLIWIAJĄ PRZEWIDYWANIE ZA¬CHOWANIA 195
Przewidywanie zachowań spontanicznych 196 • Przewidywa¬nie zachowań zamierzonych 197
SPIS TREŚCI ♦ 9
SIŁA REKLAMY 198
POWIĄZANIA: Czy kampanie w środkach masowego prze¬kazu są skuteczne w zwalczaniu narkomanii 199 • Jak działa reklama 200 • Reklama podprogowa: forma wywierania wpły¬wu na umysł 201 • Spróbuj! Reklama a kontrola umysłu 203 • Reklama, stereotypy kulturowe a zachowania społeczne 204
PODSUMOWANIE 205
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 207
ROZDZIAŁ 8
KONFORMIZM
Wpływ na zachowanie 208
KONFORMIZM: KIEDY I DLACZEGO 210 INFORMACYJNY WPŁYW SPOŁECZNY: POTRZEBA WIEDZY, CO JEST „SŁUSZNE\" 211
Znaczenie słuszności własnych przekonań 212 • Kiedy konfor¬mizm informacyjny przynosi niepożądane skutki 214 • Kiedy ludzie ulegają informacyjnemu wpływowi społecznemu 216 • Opieranie się informacyjnemu wpływowi społecznemu 216 • Spróbuj! Informacyjny wpływ społeczny w nagłych wypad-■■ kach217
NORMATYWNY WPŁYW SPOŁECZNY: POTRZEBA AK¬CEPTACJI 218
Konformizm a uznanie społeczne: badania Ascha nad oceną długości linii 219 • Znaczenie słuszności własnych przekonań raz jeszcze 221 • Znaczenie odpowiedzialności 222 • Skutki opierania się normatywnemu wpływowi społecznemu 223 • Spróbuj! Odkrywanie normatywnego wpływu społecznego przez naruszanie reguł 223 • Normatywny wpływ społeczny na co dzień 224 • POWIĄZANIA: Bulimia jako normatywny wpływ społeczny 226 • POWIĄZANIA: Siła propagandy 227 • Kiedy ludzie ulegają normatywnemu wpływowi społecznemu 228 • Spróbuj! Moda: poczucie własnej wartości w działaniu
231 • Opieranie się normatywnemu wpływowi społecznemu
232 • Wpływ mniejszości: gdy kilku wpływa na wielu 233
WYKORZYSTANIE WPŁYWU SPOŁECZNEGO DO UPO¬WSZECHNIANIA KORZYSTNYCH ZACHOWAŃ 233
Rola norm zakazujących i deskryptywnych 234
, POSŁUSZEŃSTWO AUTORYTETOWI 235
Rola normatywnego wpływu społecznego 238 • Rola informa-
1 Inne przyczyny posłuszeń-
cyjnego wpływu społecznego 239 stwa 239
PODSUMOWANIĘ 241
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 242
GRUPY A ZACHOWANIA INDYWIDUALNE 248
Facylitacja społeczna: kiedy obecność innych dodaje nam ener¬gii 248 • Próżniactwo społeczne: kiedy obecność innych po¬zwala nam się odprężyć 250 • Różnice płciowe i kulturowe w próżniactwie społecznym: kto się bardziej ociąga 252 • De-indywiduacja: zagubienie w tłumie 252
DECYZJE GRUPOWE: CZY DWIE GŁOWY LUB KILKA GŁÓW TO ZAWSZE LEPIEJ NIŻ JEDNA 254
Strata ponoszona w toku procesu: interakcje grupowe utrudnia¬ją rozwiązanie problemu 254 • Polaryzacja grupowa: docho¬dzenie do skrajności 258 • Spróbuj! Kwestionariusz rozwią¬zywania dylematów 259 • Przywództwo w grupach 260
KONFLIKT I WSPÓŁPRACA 263
Dylematy społeczne 263 • Spróbuj! Dylemat więźnia 264 • Posługiwanie się groźbą w rozwiązywaniu konfliktów 266 • Skutki porozumiewania się 267 • Negocjacje i przetargi 268
PODSUMOWANIE 269
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 270
ROZDZIAŁ 10
ATRAKCYJNOŚĆ INTERPERSONALNA
Od pierwszego wrażenia do związków
uczuciowych 271
CO JEST PRZYCZYNĄ ATRAKCYJNOŚCI 273
Osoba z sąsiedztwa: efekt częstości kontaktów 273 • Spróbuj! Sprawdzanie efektu częstości kontaktów we własnym ży¬ciu 274 • Podobieństwo 275 • Odwzajemniana sympatia 277 • Atrakcyjność fizyczna a uczucie sympatii 277 • Jak wspomi¬namy początek bliskiego związku 281 • Teorie atrakcyjności interpersonalnej: wymiana społeczna i równość 282
ZWIĄZKI UCZUCIOWE 283
Definicja miłości 284 • Spróbuj! Skala miłości erotycznej 285 • Kultura a miłość 286
MIŁOŚĆ A INNE ZWIĄZKI 287
Ewolucja a miłość: wybór partnera 287 • Style przywiązywa¬nia się w związkach uczuciowych 289 • Wymiana społeczna w długotrwałych związkach 292 • Równość w długotrwałych związkach 294
JAK SIĘ KOŃCZĄ ZWIĄZKI UCZUCIOWE 295
Proces zrywania związku 295 • Doświadczenie zerwania 297
PODSUMOWANIE 298
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 299
ROZDZIAŁ 9
PROCESY GRUPOWE
Wpływ w grupach społecznych 243
CZYM JEST GRUPA 244
Dlaczego ludzie łączą się w grupy 245 • Skład i funkcje grup 245 • Spróbuj! Co się stanie, gdy postąpisz wbrew swojej roli 246
ROZDZIAŁ 11
ZACHOWANIA PROSPOŁECZNE
Dlaczego ludzie pomagają 300
PODSTAWOWE MOTYWY ZACHOWAŃ PROSPOŁECZ¬NYCH: DLACZEGO LUDZIE POMAGAJĄ 301
Psychologia ewolucyjna: instynkty i geny 302 • Spróbuj! Jak działa norma wzajemności 303 • Wymiana społeczna: koszty
10 ♦ SPIS TREŚCI
i zyski związane z pomaganiem 304 • Empatia i altruizm: bez¬interesowne motywy pomagania • 305
CECHY OSOBOWOŚCI A ZACHOWANIA PROSPOŁECZ¬NE: DLACZEGO NIEKTÓRZY LUDZIE POMAGAJĄ BARDZIEJ NIŻ INNI 307
Różnice indywidualne: osobowość altruistyczna 307 • Róż¬nice płciowe w zachowaniach prospołecznych 308 • Różni¬ce kulturowe w zachowaniach prospołecznych 308 • Wpływ nastroju na zachowania prospołeczne 309 • Spróbuj! Czy czynisz dobrze, kiedy się dobrze czujesz? 310
SYTUACYJNE WYZNACZNIKI ZACHOWAŃ PROSPO¬ŁECZNYCH: KIEDY LUDZIE POMAGAJĄ 311
Środowisko: miasto a wieś 311 • Liczba świadków: efekt wi¬dza 312 • Typ relacji: darowizna czy wymiana 317
JAK ZWIĘKSZYĆ CHĘĆ NIESIENIA POMOCY 318
Zwiększanie prawdopodobieństwa interwencji świadków 318 • POWIĄZANIA: Skąd się biorą wolontariusze 319 • Psycho¬logia pozytywna a zachowania prospołeczne 320 • Spróbuj! Technika zgubionego listu 320
PODSUMOWANIE 321
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 322
ROZDZIAŁ 12
AGRESJA
Dlaczego krzywdzimy innych ludzi
Czy możemy temu zapobiec 323
CZYM JEST AGRESJA 324
Czy agresja jest wrodzona czy wyuczona 325 • Czy agresja jest instynktowna, sytuacyjna czy opcjonalna 325 • Agresja a kultura 326
NEUROLOGICZNE I CHEMICZNE UWARUNKOWANIA AGRESJI 327
Płeć a agresja 328 • Alkohol a agresja 329 • Ból, niewygoda a agresja 329 • Spróbuj! Gorąco, wilgoć i agresja 330
SYTUACJE SPOŁECZNE A AGRESJA 331
Frustracja a agresja 331 • Prowokacja i odwet 332 • Spróbuj! Obrażanie i agresja 333 • Przedmioty związane z agresją jako przyczyny agresywnych zachowań 333 • Naśladowanie a agre¬sja 334 • Przemoc w środkach masowego przekazu: telewizja, kino i gry komputerowe 335 • Czy przemoc dobrze się sprze¬daje 338 • Brutalna pornografia a przemoc wobec kobiet 338
JAK OGRANICZYĆ AGRESJĘ 340
Czy karanie agresji powoduje jej ograniczenie 340 • PO¬WIĄZANIA: Zapobieganie przemocy szkolnej 340 • Kathar-sis a agresja 342 • Wpływ wojny na ogólny poziom agresji 344 • Jak sobie radzić z własnym gniewem 345 • POWIĄZANIA: Uczenie empatii w szkole 347
CZY MOŻNA BYŁO UNIKNĄĆ MASAKRY W COLUM-
BINE 348 PODSUMOWANIE 349 PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 350
ROZDZIAŁ 13
UPRZEDZENIA
Przyczyny i środki zaradcze 351
UPRZEDZENIA: WSZECHOBECNE ZJAWISKO SPOŁECZ¬NE 353
Uprzedzenia a poczucie własnej wartości 353 • Świadectwo postępu 354
UPRZEDZENIA, STEREOTYPY I DYSKRYMINACJA 354
Uprzedzenia: komponent afektywny 354 • Stereotypy: kompo¬nent poznawczy 355 • Spróbuj! Stereotypy a agresja 356 • Dyskryminacja: komponent behawioralny 357
CO POWODUJE UPRZEDZENIA 359
Sposób myślenia: poznanie społeczne 360 • Nadawanie zna¬czenia: błędy atrybucji 368 • Uprzedzenia a rywalizacja eko¬nomiczna: teoria rzeczywistego konfliktu 372 • Podporząd¬kowywanie się: reguły normatywne 375 • Subtelny seksizm
377
JAK MOŻNA OGRANICZYĆ UPRZEDZENIA 377
Hipoteza kontaktu 378 • Kiedy kontakt łagodzi uprzedzenia: sześć warunków 378 • Dlaczego desegregacja początkowo oka¬zała się nieskuteczna 380 • POWIĄZANIA: Współpraca i współzależność: klasa mieszana 380 • Jak można wytłuma¬czyć skuteczność klasy mieszanej 381 • Spróbuj! Badanie funkcjonowania grupy mieszanej 382
PODSUMOWANIE 383
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 384
PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA W DZIAŁANIU 1 Psychologia społeczna a zdrowie 385
STRES A ZDROWIE CZŁOWIEKA 386
Wpływ niekorzystnych doświadczeń życiowych na zdrowie człowieka 387 • Spostrzeganie stresu a zdrowie 389 • Poczu¬cie panowania nad sytuacją: znaczenie kontroli spostrzeganej 390 • Wiedza, co należy zrobić: poczucie skuteczności 393 • Wyjaśnianie negatywnych zdarzeń: wyuczona bezradność 394
• Zagrożenie stereotypem, osiągnięcia i zdrowie 396
RADZENIE SOBIE ZE STRESEM 397
Różnice płciowe w radzeniu sobie ze stresem 397 • Wsparcie społeczne: otrzymywanie pomocy od innych 398 • Osobowość a style radzenia sobie 399 • Spróbuj! Wsparcie społeczne 400
• Spróbuj! Test orientacji życiowej 401 • Otwartość wobec
innych: zawierzenie drugiemu 402
PROFILAKTYKA: POPRAWIANIE NAWYKÓW ZDROWOT¬NYCH 402
Komunikaty wywołujące strach 402 • Formułowanie przeka¬zów: podkreślanie zysków czy strat 403 • Zmiana zachowań ważnych dla zdrowia przy zastosowaniu teorii dysonansu 404
• Spróbuj! Zmiana nawyków zdrowotnych 404
PODSUMOWANIE 405
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 406
SPIS TREŚCI ♦ 11
PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA W DZIAŁANIU 2 Psychologia społeczna a środowisko 408
ŚRODOWISKO JAKO ŹRÓDŁO STRESU 409
Zatłoczenie jako źródło stresu 409 • Hałas jako źródło stresu 411 • Spróbuj! Kiedy ludzie odczuwają zatłoczenie 412
WYKORZYSTANIE PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ DO ZMIANY ZACHOWAŃ SZKODLIWYCH DLA ŚRO¬DOWISKA 414
Rozwiązywanie dylematów społecznych 415 • Oszczędzanie wody 416 • Oszczędzanie energii 417 • Zmniejszanie ilości śmieci 419 • Spróbuj! Jak za pomocą norm zakazujących prze¬ciwdziałać zaśmiecaniu otoczenia 419 • Nakłanianie do segre¬gacji śmieci 420 • Spróbuj! Zmiana zachowań szkodliwych dla środowiska 421
PODSUMOWANIE 422
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 422
PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA W DZIAŁANIU 3 Psychologia społeczna a prawo 423
ZEZNANIA NAOCZNYCH ŚWIADKÓW 425
Dlaczego naoczni świadkowie często się mylą 426 • Ocenianie wiarygodności świadka 431 • Spróbuj! Wiarygodność zeznań
naocznych świadków 432 • Wykrywanie fałszywych zeznań 433 • Spróbuj! Wykrywanie kłamstwa 435 • Czy można zwiększyć wiarygodność zeznań świadków 436 • Dyskusja o przywracaniu wspomnień 436
SĘDZIOWIE PRZYSIĘGLI: PROCESY GRUPOWE W DZIA¬ŁANIU 437
Skutki rozgłosu przed rozprawą 438 • Jak sędziowie przetwa¬rzają informacje w trakcie przesłuchania 439 • Debaty w po¬koju narad 440 • Wielkość ławy przysięgłych: czy dwanaście głów znaczy więcej niż sześć 440
DLACZEGO LUDZIE PODPORZĄDKOWUJĄ SIĘ PRAWU 441
Czy surowe kary ograniczają przestępczość 441 • Spróbuj! Czy wiesz, jakie sankcje przewiduje amerykańskie prawo pań¬stwowe? 442 • Sprawiedliwość proceduralna: subiektywne po¬czucie uczciwości 444
PODSUMOWANIE 445
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 446
SŁOWNIK 447
BIBLIOGRAFIA 456
ŹRÓDŁA 508
O AUTORACH 23
SPECJALNE RADY DLA STUDENTÓW 25
ROZDZIAŁ 1
WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII
SPOŁECZNEJ 27
CZYM JEST PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA 29
Spróbuj! Wartości jawne i ukryte 30 • Siła interpretacji spo¬łecznej 30 • Jak jeszcze można rozumieć wpływ społeczny 31 • Psychologia społeczna w porównaniu z psychologią osobo¬wości 32 • Spróbuj! Zachowania i sytuacje społeczne 33 • Psychologia społeczna w porównaniu z innymi naukami spo¬łecznymi 34
SIŁA WPŁYWU SPOŁECZNEGO 35
Niedocenianie siły wpływu społecznego 35 • Subiektywność sytuacji społecznej 36
SKĄD POCHODZĄ KONSTRUKTY: PODSTAWOWE MO¬TYWY CZŁOWIEKA 38
Podejście od strony samooceny: potrzeba dobrego mniemania o sobie 38 • Podejście od strony poznawania społecznego: po¬trzeba zgodności własnych ocen z rzeczywistością 40 • Dodat¬kowe motywy 41
PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA A PROBLEMY SPOŁECZ¬NE 42 PODSUMOWANIE 43 PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 43
ROZDZIAŁ 2
METODOLOGIA
Jak wyglądają badania psychologii społecznej 44
PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA NAUKĄ EMPIRYCZNĄ 45
Spróbuj! Kwiz z psychologii społecznej: Co przewidujesz? 46
FORMUŁOWANIE HIPOTEZ I TEORII 47
Inspiracja czerpana z wcześniejszych teorii i badań 47 • Hipo¬tezy na podstawie własnych obserwacji 47
METODA OBSERWACYJNA: OPISYWANIE ZACHOWAŃ SPOŁECZNYCH 48
Analiza archiwalna 49 • Spróbuj! Analiza archiwalna: kobie¬ty, mężczyźni i środki masowego przekazu 49 • Ograniczenia metody obserwacyjnej 50
METODA KORELACYJNA: PRZEWIDYWANIE ZACHO¬WAŃ SPOŁECZNYCH 50
Sondaże 51 • Ograniczenia metody korelacyjnej: korelacja nie oznacza przyczynowości 53
METODA EKSPERYMENTALNA: ODPOWIADANIE NA PYTANIA O PRZYCZYNĘ 54
Spróbuj! Korelacja i przyczynowość: rozumienie różnicy 55 • Zmienne niezależne i zmienne zależne 56 • Trafność we¬wnętrzna w eksperymentach 57 • Trafność zewnętrzna w eks¬perymentach 58 • Badania międzykulturowe 60 • Podstawowy dylemat psychologa społecznego 61
BADANIA PODSTAWOWE A BADANIA STOSOWANE 62 ZAGADNIENIA ETYCZNE W PSYCHOLOGII SPOŁECZ¬NEJ 63
Zasady etyki badań naukowych 64
PODSUMOWANIE 64
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 66
ROZDZIAŁ 3
POZNANIE SPOŁECZNE
Jak myślimy o świecie społecznym 68
AUTOMATYCZNE STEROWANIE: MYŚLENIE BEZ WY¬SIŁKU 70
Ludzie jako twórcy teorii potocznych: automatyczne myślenie schematami 70 • Spróbuj! Unikanie samospełniającego się proroctwa 80 • Strategie i skróty myślowe 81 • Uporczywość myślenia automatycznego 85 • Spróbuj! Test wnioskowania 86
KONTROLOWANE POZNANIE SPOŁECZNE: MYŚLENIE WYMAGAJĄCE WYSIŁKU 87
Automatyczna wiara, kontrolowane niedowierzanie 88 • Wy¬pieranie myśli i jego paradoksalne skutki 89 • Psychiczne wy¬mazywanie przeszłości: myślenie kontrfaktyczne 90
SPRAWA AMADOU DIALLA RAZ JESZCZE 91
Udoskonalanie myślenia 91 • Spróbuj! Czy dobrze myślisz? 92
PODSUMOWANIE 93
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 94
ROZDZIAŁ 4
SPOSTRZEGANIE SPOŁECZNE
Jak dochodzimy do zrozumienia innych ludzi 96
ZACHOWANIA NIEWERBALNE 98
Spróbuj! Posługiwanie się głosem jako wskazówką niewerbal-
8 ♦ SPIS TREŚCI
ną 98 • Okazywanie emocji przez wyraz twarzy 99 • Kultura a kanały komunikacji niewerbalnej 102 • Wielokanałowa ko¬munikacja niewerbalna 103 • Płeć a komunikacja niewerbal¬na 104
UKRYTE TEORIE OSOBOWOŚCI: WYPEŁNIANIE PU¬STYCH MIEJSC 105
Kultura a ukryte teorie osobowości 105
ATRYBUCJE PRZYCZYNOWE: ODPOWIEDZI NA PYTA¬NIE „DLACZEGO?\" 107
Natura procesu atrybucyjnego 107 • Model współzmienności: atrybucje wewnętrzne a atrybucje zewnętrzne 108 • Spróbuj! Posłuchaj, jak ludzie tworzą atrybucje 110 • Błąd odpowied-niości: zwykli ludzie w roli psychologów osobowości 110 • POWIĄZANIA: Martha Stewart: królowa wpływów czy nie¬winnie podejrzana? 111 • Różnica między aktorem a obserwa¬torem 115 • Atrybucje w służbie ego 116 • Spróbuj! Atrybu¬cje w służbie ego na sportowych stronach gazet 117
KULTURA A ATRYBUCJE 119
Kultura a błąd odpowiedniości 119 • POWIĄZANIA: Atrybu¬cje Wschodu i Zachodu 120 • Kultura a inne błędy atrybucji 121
JAK TRAFNE SĄ NASZE ATRYBUCJE I WYOBRAŻE¬NIA 122 PODSUMOWANIE 123 PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 124
ROZDZIAŁ 5
SAMOWIEDZA
Jak poznajemy samych siebie 125
NATURA JA 126
Funkcje Ja 127 • Różnice kulturowe w definiowaniu Ja 128 • Różnice płciowe w definiowaniu Ja 129 • Spróbuj! Pomiar niezależności i współzależności 130
POZNAWANIE SIEBIE PRZEZ INTROSPEKCJĘ 131
Spróbuj! Pomiar współzależności relacyjnej 131 • Skupianie się na sobie: teoria samoświadomości 132 • Spróbuj! Pomiar osobistej samoświadomości 134 • Osądzanie, dlaczego czuje¬my to, co czujemy: mówienie więcej, niż można wiedzieć 134 • Skutki introspekcyjnego wyjaśniania przyczyn 136
POZNAWANIE SIEBIE PRZEZ OBSERWACJĘ WŁAS¬NYCH ZACHOWAŃ 137
Motywacja wewnętrzna i zewnętrzna 137 • POWIĄZANIA: Jak rodzice powinni chwalić swoje dzieci 140 • Rozumienie własnych emocji: dwuczynnikowa teoria emocji 140 • Fał¬szywe uzasadnienie: błędne określenie przyczyn pobudze¬nia 142 • Interpretowanie świata społecznego: poznawcze teo¬rie emocji 144
POSŁUGIWANIE SIĘ INNYMI LUDŹMI, ABY ZROZU¬MIEĆ SIEBIE 144
Poznawanie siebie przez porównywanie z innymi 145 • Widze¬nie siebie oczami innych 146
KIEROWANIE WRAŻENIEM: CAŁY ŚWIAT JEST SCE¬NĄ 146
Kultura, kierowanie wrażeniami i stawianie się w lepszym świetle 148
PODSUMO.WANIE 149
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 150
ROZDZIAŁ 6
POTRZEBA UZASADNIANIA
SWOICH ZACHOWAŃ 151
PODTRZYMYWANIE POCZUCIA WŁASNEJ WARTOŚCI
152
Teoria dysonansu poznawczego 152 • Zachowania racjonalne a zachowania racjonalizujące 154 • Decyzje, decyzje, decyzje 155 • Spróbuj! Usprawiedliwianie decyzji 156 • Uzasadnianie wysiłku 158 • Spróbuj! Usprawiedliwianie własnego postępo¬wania 159 • Psychologia niewystarczającego uzasadnienia 160
• Obrona stanowiska niezgodnego z własną postawą wobec
konfliktów rasowych i kwestii zapobiegania AIDS 161 • Do¬
bre i złe uczynki 166 • Spróbuj! Dobre uczynki 166 • PO¬
WIĄZANIA: Czy Usama Ibn Ladin wykorzystywał dysonans
poznawczy 168 • Kultura a dysonans poznawczy 169
WARIACJE NA TEMAT SAMOUSPRAWIEDLIWIA-NIA 169
Teoria napięcia motywacyjnego 169 • Podtrzymywanie własne¬go wizerunku 171 • Teoria autoafirmacji 172
CZEMU MOŻE SŁUŻYĆ NISKA SAMOOCENA 173
Potwierdzanie czy poprawianie własnego wizerunku 173
KILKA WNIOSKÓW Z TEORII DYSONANSU POZNAW¬CZEGO: UCZENIE SIĘ NA BŁĘDACH 174 BRAMA NIEBIOS RAZ JESZCZE 175 PODSUMOWANIE 176 PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 177
ROZDZIAŁ 7
POSTAWY I ZMIANY POSTAW
Oddziaływanie na myśli i uczucia 178
NATURA I POCHODZENIE POSTAW 179
Skąd się biorą postawy 180 • Postawy jawne i postawy ukryte 182 • Spróbuj! Emocjonalne i poznawcze źródła postaw 183
JAK SIĘ ZMIENIAJĄ POSTAWY 183
Zmiana postawy przez zmianę zachowania: teoria dysonansu poznawczego raz jeszcze 184 • Komunikaty perswazyjne a zmiana postawy 185 • Spróbuj! Potrzeba poznania 189 • Emocje a zmiana postawy 190
OPIERANIE SIĘ KOMUNIKATOM PERSWAZYJNYM 193
Uodparnianie postawy 193 • Czujność wobec zjawiska plaso¬wania produktu 194 • Opieranie się naciskom rówieśników 194
• Gdy próby perswazji działają jak bumerang: teoria reak-
tancji 195
KIEDY POSTAWY UMOŻLIWIAJĄ PRZEWIDYWANIE ZA¬CHOWANIA 195
Przewidywanie zachowań spontanicznych 196 • Przewidywa¬nie zachowań zamierzonych 197
SPIS TREŚCI ♦ 9
SIŁA REKLAMY 198
POWIĄZANIA: Czy kampanie w środkach masowego prze¬kazu są skuteczne w zwalczaniu narkomanii 199 • Jak działa reklama 200 • Reklama podprogowa: forma wywierania wpły¬wu na umysł 201 • Spróbuj! Reklama a kontrola umysłu 203 • Reklama, stereotypy kulturowe a zachowania społeczne 204
PODSUMOWANIE 205
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 207
ROZDZIAŁ 8
KONFORMIZM
Wpływ na zachowanie 208
KONFORMIZM: KIEDY I DLACZEGO 210 INFORMACYJNY WPŁYW SPOŁECZNY: POTRZEBA WIEDZY, CO JEST „SŁUSZNE\" 211
Znaczenie słuszności własnych przekonań 212 • Kiedy konfor¬mizm informacyjny przynosi niepożądane skutki 214 • Kiedy ludzie ulegają informacyjnemu wpływowi społecznemu 216 • Opieranie się informacyjnemu wpływowi społecznemu 216 • Spróbuj! Informacyjny wpływ społeczny w nagłych wypad-■■ kach217
NORMATYWNY WPŁYW SPOŁECZNY: POTRZEBA AK¬CEPTACJI 218
Konformizm a uznanie społeczne: badania Ascha nad oceną długości linii 219 • Znaczenie słuszności własnych przekonań raz jeszcze 221 • Znaczenie odpowiedzialności 222 • Skutki opierania się normatywnemu wpływowi społecznemu 223 • Spróbuj! Odkrywanie normatywnego wpływu społecznego przez naruszanie reguł 223 • Normatywny wpływ społeczny na co dzień 224 • POWIĄZANIA: Bulimia jako normatywny wpływ społeczny 226 • POWIĄZANIA: Siła propagandy 227 • Kiedy ludzie ulegają normatywnemu wpływowi społecznemu 228 • Spróbuj! Moda: poczucie własnej wartości w działaniu
231 • Opieranie się normatywnemu wpływowi społecznemu
232 • Wpływ mniejszości: gdy kilku wpływa na wielu 233
WYKORZYSTANIE WPŁYWU SPOŁECZNEGO DO UPO¬WSZECHNIANIA KORZYSTNYCH ZACHOWAŃ 233
Rola norm zakazujących i deskryptywnych 234
, POSŁUSZEŃSTWO AUTORYTETOWI 235
Rola normatywnego wpływu społecznego 238 • Rola informa-
1 Inne przyczyny posłuszeń-
cyjnego wpływu społecznego 239 stwa 239
PODSUMOWANIĘ 241
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 242
GRUPY A ZACHOWANIA INDYWIDUALNE 248
Facylitacja społeczna: kiedy obecność innych dodaje nam ener¬gii 248 • Próżniactwo społeczne: kiedy obecność innych po¬zwala nam się odprężyć 250 • Różnice płciowe i kulturowe w próżniactwie społecznym: kto się bardziej ociąga 252 • De-indywiduacja: zagubienie w tłumie 252
DECYZJE GRUPOWE: CZY DWIE GŁOWY LUB KILKA GŁÓW TO ZAWSZE LEPIEJ NIŻ JEDNA 254
Strata ponoszona w toku procesu: interakcje grupowe utrudnia¬ją rozwiązanie problemu 254 • Polaryzacja grupowa: docho¬dzenie do skrajności 258 • Spróbuj! Kwestionariusz rozwią¬zywania dylematów 259 • Przywództwo w grupach 260
KONFLIKT I WSPÓŁPRACA 263
Dylematy społeczne 263 • Spróbuj! Dylemat więźnia 264 • Posługiwanie się groźbą w rozwiązywaniu konfliktów 266 • Skutki porozumiewania się 267 • Negocjacje i przetargi 268
PODSUMOWANIE 269
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 270
ROZDZIAŁ 10
ATRAKCYJNOŚĆ INTERPERSONALNA
Od pierwszego wrażenia do związków
uczuciowych 271
CO JEST PRZYCZYNĄ ATRAKCYJNOŚCI 273
Osoba z sąsiedztwa: efekt częstości kontaktów 273 • Spróbuj! Sprawdzanie efektu częstości kontaktów we własnym ży¬ciu 274 • Podobieństwo 275 • Odwzajemniana sympatia 277 • Atrakcyjność fizyczna a uczucie sympatii 277 • Jak wspomi¬namy początek bliskiego związku 281 • Teorie atrakcyjności interpersonalnej: wymiana społeczna i równość 282
ZWIĄZKI UCZUCIOWE 283
Definicja miłości 284 • Spróbuj! Skala miłości erotycznej 285 • Kultura a miłość 286
MIŁOŚĆ A INNE ZWIĄZKI 287
Ewolucja a miłość: wybór partnera 287 • Style przywiązywa¬nia się w związkach uczuciowych 289 • Wymiana społeczna w długotrwałych związkach 292 • Równość w długotrwałych związkach 294
JAK SIĘ KOŃCZĄ ZWIĄZKI UCZUCIOWE 295
Proces zrywania związku 295 • Doświadczenie zerwania 297
PODSUMOWANIE 298
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 299
ROZDZIAŁ 9
PROCESY GRUPOWE
Wpływ w grupach społecznych 243
CZYM JEST GRUPA 244
Dlaczego ludzie łączą się w grupy 245 • Skład i funkcje grup 245 • Spróbuj! Co się stanie, gdy postąpisz wbrew swojej roli 246
ROZDZIAŁ 11
ZACHOWANIA PROSPOŁECZNE
Dlaczego ludzie pomagają 300
PODSTAWOWE MOTYWY ZACHOWAŃ PROSPOŁECZ¬NYCH: DLACZEGO LUDZIE POMAGAJĄ 301
Psychologia ewolucyjna: instynkty i geny 302 • Spróbuj! Jak działa norma wzajemności 303 • Wymiana społeczna: koszty
10 ♦ SPIS TREŚCI
i zyski związane z pomaganiem 304 • Empatia i altruizm: bez¬interesowne motywy pomagania • 305
CECHY OSOBOWOŚCI A ZACHOWANIA PROSPOŁECZ¬NE: DLACZEGO NIEKTÓRZY LUDZIE POMAGAJĄ BARDZIEJ NIŻ INNI 307
Różnice indywidualne: osobowość altruistyczna 307 • Róż¬nice płciowe w zachowaniach prospołecznych 308 • Różni¬ce kulturowe w zachowaniach prospołecznych 308 • Wpływ nastroju na zachowania prospołeczne 309 • Spróbuj! Czy czynisz dobrze, kiedy się dobrze czujesz? 310
SYTUACYJNE WYZNACZNIKI ZACHOWAŃ PROSPO¬ŁECZNYCH: KIEDY LUDZIE POMAGAJĄ 311
Środowisko: miasto a wieś 311 • Liczba świadków: efekt wi¬dza 312 • Typ relacji: darowizna czy wymiana 317
JAK ZWIĘKSZYĆ CHĘĆ NIESIENIA POMOCY 318
Zwiększanie prawdopodobieństwa interwencji świadków 318 • POWIĄZANIA: Skąd się biorą wolontariusze 319 • Psycho¬logia pozytywna a zachowania prospołeczne 320 • Spróbuj! Technika zgubionego listu 320
PODSUMOWANIE 321
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 322
ROZDZIAŁ 12
AGRESJA
Dlaczego krzywdzimy innych ludzi
Czy możemy temu zapobiec 323
CZYM JEST AGRESJA 324
Czy agresja jest wrodzona czy wyuczona 325 • Czy agresja jest instynktowna, sytuacyjna czy opcjonalna 325 • Agresja a kultura 326
NEUROLOGICZNE I CHEMICZNE UWARUNKOWANIA AGRESJI 327
Płeć a agresja 328 • Alkohol a agresja 329 • Ból, niewygoda a agresja 329 • Spróbuj! Gorąco, wilgoć i agresja 330
SYTUACJE SPOŁECZNE A AGRESJA 331
Frustracja a agresja 331 • Prowokacja i odwet 332 • Spróbuj! Obrażanie i agresja 333 • Przedmioty związane z agresją jako przyczyny agresywnych zachowań 333 • Naśladowanie a agre¬sja 334 • Przemoc w środkach masowego przekazu: telewizja, kino i gry komputerowe 335 • Czy przemoc dobrze się sprze¬daje 338 • Brutalna pornografia a przemoc wobec kobiet 338
JAK OGRANICZYĆ AGRESJĘ 340
Czy karanie agresji powoduje jej ograniczenie 340 • PO¬WIĄZANIA: Zapobieganie przemocy szkolnej 340 • Kathar-sis a agresja 342 • Wpływ wojny na ogólny poziom agresji 344 • Jak sobie radzić z własnym gniewem 345 • POWIĄZANIA: Uczenie empatii w szkole 347
CZY MOŻNA BYŁO UNIKNĄĆ MASAKRY W COLUM-
BINE 348 PODSUMOWANIE 349 PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 350
ROZDZIAŁ 13
UPRZEDZENIA
Przyczyny i środki zaradcze 351
UPRZEDZENIA: WSZECHOBECNE ZJAWISKO SPOŁECZ¬NE 353
Uprzedzenia a poczucie własnej wartości 353 • Świadectwo postępu 354
UPRZEDZENIA, STEREOTYPY I DYSKRYMINACJA 354
Uprzedzenia: komponent afektywny 354 • Stereotypy: kompo¬nent poznawczy 355 • Spróbuj! Stereotypy a agresja 356 • Dyskryminacja: komponent behawioralny 357
CO POWODUJE UPRZEDZENIA 359
Sposób myślenia: poznanie społeczne 360 • Nadawanie zna¬czenia: błędy atrybucji 368 • Uprzedzenia a rywalizacja eko¬nomiczna: teoria rzeczywistego konfliktu 372 • Podporząd¬kowywanie się: reguły normatywne 375 • Subtelny seksizm
377
JAK MOŻNA OGRANICZYĆ UPRZEDZENIA 377
Hipoteza kontaktu 378 • Kiedy kontakt łagodzi uprzedzenia: sześć warunków 378 • Dlaczego desegregacja początkowo oka¬zała się nieskuteczna 380 • POWIĄZANIA: Współpraca i współzależność: klasa mieszana 380 • Jak można wytłuma¬czyć skuteczność klasy mieszanej 381 • Spróbuj! Badanie funkcjonowania grupy mieszanej 382
PODSUMOWANIE 383
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 384
PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA W DZIAŁANIU 1 Psychologia społeczna a zdrowie 385
STRES A ZDROWIE CZŁOWIEKA 386
Wpływ niekorzystnych doświadczeń życiowych na zdrowie człowieka 387 • Spostrzeganie stresu a zdrowie 389 • Poczu¬cie panowania nad sytuacją: znaczenie kontroli spostrzeganej 390 • Wiedza, co należy zrobić: poczucie skuteczności 393 • Wyjaśnianie negatywnych zdarzeń: wyuczona bezradność 394
• Zagrożenie stereotypem, osiągnięcia i zdrowie 396
RADZENIE SOBIE ZE STRESEM 397
Różnice płciowe w radzeniu sobie ze stresem 397 • Wsparcie społeczne: otrzymywanie pomocy od innych 398 • Osobowość a style radzenia sobie 399 • Spróbuj! Wsparcie społeczne 400
• Spróbuj! Test orientacji życiowej 401 • Otwartość wobec
innych: zawierzenie drugiemu 402
PROFILAKTYKA: POPRAWIANIE NAWYKÓW ZDROWOT¬NYCH 402
Komunikaty wywołujące strach 402 • Formułowanie przeka¬zów: podkreślanie zysków czy strat 403 • Zmiana zachowań ważnych dla zdrowia przy zastosowaniu teorii dysonansu 404
• Spróbuj! Zmiana nawyków zdrowotnych 404
PODSUMOWANIE 405
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 406
SPIS TREŚCI ♦ 11
PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA W DZIAŁANIU 2 Psychologia społeczna a środowisko 408
ŚRODOWISKO JAKO ŹRÓDŁO STRESU 409
Zatłoczenie jako źródło stresu 409 • Hałas jako źródło stresu 411 • Spróbuj! Kiedy ludzie odczuwają zatłoczenie 412
WYKORZYSTANIE PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ DO ZMIANY ZACHOWAŃ SZKODLIWYCH DLA ŚRO¬DOWISKA 414
Rozwiązywanie dylematów społecznych 415 • Oszczędzanie wody 416 • Oszczędzanie energii 417 • Zmniejszanie ilości śmieci 419 • Spróbuj! Jak za pomocą norm zakazujących prze¬ciwdziałać zaśmiecaniu otoczenia 419 • Nakłanianie do segre¬gacji śmieci 420 • Spróbuj! Zmiana zachowań szkodliwych dla środowiska 421
PODSUMOWANIE 422
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 422
PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA W DZIAŁANIU 3 Psychologia społeczna a prawo 423
ZEZNANIA NAOCZNYCH ŚWIADKÓW 425
Dlaczego naoczni świadkowie często się mylą 426 • Ocenianie wiarygodności świadka 431 • Spróbuj! Wiarygodność zeznań
naocznych świadków 432 • Wykrywanie fałszywych zeznań 433 • Spróbuj! Wykrywanie kłamstwa 435 • Czy można zwiększyć wiarygodność zeznań świadków 436 • Dyskusja o przywracaniu wspomnień 436
SĘDZIOWIE PRZYSIĘGLI: PROCESY GRUPOWE W DZIA¬ŁANIU 437
Skutki rozgłosu przed rozprawą 438 • Jak sędziowie przetwa¬rzają informacje w trakcie przesłuchania 439 • Debaty w po¬koju narad 440 • Wielkość ławy przysięgłych: czy dwanaście głów znaczy więcej niż sześć 440
DLACZEGO LUDZIE PODPORZĄDKOWUJĄ SIĘ PRAWU 441
Czy surowe kary ograniczają przestępczość 441 • Spróbuj! Czy wiesz, jakie sankcje przewiduje amerykańskie prawo pań¬stwowe? 442 • Sprawiedliwość proceduralna: subiektywne po¬czucie uczciwości 444
PODSUMOWANIE 445
PYTANIA DO KRYTYCZNEGO NAMYSŁU 446
SŁOWNIK 447
BIBLIOGRAFIA 456
ŹRÓDŁA 508